Skip to main content

Full text of "Opera qvae reperiri potvervnt omnia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


l,260.179^^^H 

^  •>■ '  '^ 

hX 

UW]  ^fy  A  (7 

uH)  '     -\-f 

1 

CVlfs 

■JQ'Q 

n' 

^:-     ^'-^    ^ 

'^  :  o  ■■  ,-     p 

^    ^  n    '  ■'" ' 

1 

1 

.'' :;  c  / 


i 


VLRICHI  HVTTENI 


EQVITIS  GERMANI 


OPERA 


QV^  REPERIRI  POTVERVNT  OMNIA, 


KimHT 


EDVAllDA^S  BOCKING. 


VOLVMEN  III. 


LIPSLffi 

IN  iBDIBVS  TEVBNERIANIS. 


A.  CIOIOCCCLXII. 


M\xk\^  Ij0« 


niim 


S(^rifilen 


^rausgegeBen 


oon 


ahnnxh  iBddting* 


9ritbr  laii. 

foftifc^f    |t4)rtftrn. 


^rndi  nnli  Vrriafl  non  y.tf.Senbnfr. 

1862. 


VLRICHI  HVTTENI 


EQVITIS 


POEM AT A 


CVM  COROLLARIIS. 


COLLEaiT  BECEN8V1T  ADNOTATIT 


EDVARDVS  BOCKING 


% 


lYH.  YTKIVBQ.  ET  PHIL08.%>.    AA.  LL.  M.    IN  VNIV.  LITT.  BONN.  IVB.  PBOF.  PVBL.  OBD* 

BOBV88.  BEOI  AB  INTIMI8  US  IVBE  CON8ILIIS. 


LIPSI.E 

IN   .EDIBV8  TEVBNERIANIS. 


A.   CIOIOCCCLXII. 


luttum  ct  tcnftcem  propotiti  virum 
non  civium  ardor  pravn  iubrntium, 
non  voltu%  inttantis  tyranni 
mentc  quatit  solida , 


hi  fractu»  inlahatur  orBift , 
inpavidum  frrient  ruiniT. 


itb  bm  lutten 


'^oeftfc^e  ^(^iiffen 


mit  txiinttxnitn  in^abtn 


^ratisgegeBett 


ttn^  mit  ^nmerRuttgen  paffQm 


O0n 


bec  SRed^te  iitib  bec  <P^iIofop^te  Xoctor,  djf.  ocb.  <Pcofeffoc  bec  Sted^teju  9onn, 

fle^eimem  Ouflijcat^e. 


CeiirnS^ 

|lrndi  nnl»  lirriag  non  |).  tf .  Srnbnrr. 

1862. 


HVTTENI  POEMATVM 

PARS  PRIMA. 

Ptr. 

elegij:  ET  DE  ARTE  VERSIFICANDI  LIBER.  1 

PrflBfatio  editoris  ad  omnes  qnattuor  partes 3 

Elegia  in  Eobanum  Hessum  et  huius  gratiarum  aclioj  voi.  I.  ntim.  i. 

m  LAVDEM  MARCHI^  CARMEN 5 

Henrici  Brummanni  in  Francofurti  et    Vigilantii  laudem  carmen    .     .  7 

De  chakograpko  ad  lectorem 8 

lo.  RhagH  Aesticampiani  epigramma 8 

[VDALRICI  HVTTENI  PHAGIGEN^  AD  LECTOREM  [epigrammaium  Ae- 

sticampiani]  EPIGRAMMA 563 

Conradi  Weidmanni  Basiliensis  in  epigrammata  Aesticampiani .     .     .  5(>3 

/o.  RhagH  Aesticampiani  ad  Henricum  Brummannum  carmen   .     .     .  564] 
Elegia  ad  Hermannum  Trebelium  Notianum:  voi.  I.  num.  iili. 

DE  VIRTVTE  ELEGIACA  EXHORTATIO 8 

VIR  BONVS.  cum  Ge  :  B :  HerhipoUtce  ad  iectorem  epigrammate     ...  11 

Eiegiacum  Petri  Schotti  Argentinensis 17 

IN  L0S8I0S  QVERELARVM  LIBRI  DVO .10 

Hermanni  Trebeiii  Notiani  in  personn  Lossii  hendecasyllabon    .     .  20 
Ad  sedecimviros  gymnasii  Rostochiensis  Hutteni  epistola  cum  te- 
trastichis  in  singulos:  voi.  L  num.  vi. 

Herm.  Trebeiius  iectori  de  duobus  Lossiis 20 

Ad  Chilianum  Reuterum  Hutteni  epigramnia:  voi.  i.  p.  13.  sq. 

QVERELARVM   LIBER   PRIBfVS. 

[Eiegia     l.  Inprecaiio.]  Dii,  quibus  extrema  et  c 21 

11.]  PACiNvs  L088II.  Tempus  eral  quo  post  ^/  c.     .     .     .  23 

Ifl.]  AD  woLFG.  DE  EBER8TEYN.  Parve  comes ,  noii  et  c.  .  25 

II 11.]  AD  lOACHiMVM  NioEMAN.    Tu   quoquc ,   Pomerias  et  c.  28 

y.]   AD    POMERANI^    DVCEM    BVGSLAVM.      MaximC    tot   Ct  C.    .  30 

FI]  AD  VALENTINVM  STEGETiN.  Fcrtur  ab  Hutteuo  €t  C.     .  34 

yil.]  AD  LVDOvicvM  HVTTENVM.    Musa,  mibl  longo  et  c.     .  36 

VIIL]  AD  vLRicvM  MANOvivM.    Quicquid ,  amice  ei  c.       .     .  39 

JVn^rrd  /Hanooii  a)  ^rebdtum  l^rraflid^on        ....  39 

VIIII.]    AD    NICOLAVM   MAR8CHALCVM.     I,  mca,  UeC  longOS   Ct  C.  41 

X.]  AD  LECTOREM.    Lossius  hlc  lueus  est  e/  c 43 


401488 


>> 


»* 


»» 


*t 


ft 


♦  » 


»» 


»» 


INDBX  EORVM  QVJE  HOC  VOLVMINK  III.  CONTIMENTVH. 
QVERELARVM    LIBER    II. 

[Elegia  L]  BenevoleiUioj  caplatio.]   Ecce  agil  iii  vobis  et  c.   .     .  46 

//./  AD  TiiEODORicvM  DE  BVLOv.    Sunie,  Lubusini  et  c.   .  47 

^rebfltt  ttottant  ati  ^l)fob.  bf  ^filotD  cartiun       ...  49 

111.]  AD  AVDiTORES  SV08  ROSTOCHiENSES.  Lossius,  infanii  etc.  50 

„     Illl.]  AD  EGBERTVM  HARLEM.    Ardcl  iu  Egberlhum  et  c.     .  51 

V.]  iN  PHiLOPOMPVM  QVENDAM.    Sunic  auimos  iterum  et  c.  52 

VI.]   AD    lOANNEM    CROTVM   RVBIANVM.     NolUS    amor   Ct  C.       .  54 

vu.]  EPiTAPHivM  M.  lACOBi  PAVER.    Flete,  mese  maesta;  et  c.  57 

yill.]  Ad  eobanvm  hessvm.    Hesse,  cothurnati  ei  c.  59 

Cbronosticbon  in  £ob.  Hessnm 59 

yiHl.]  AD  ioannem  loberingvm.    Musarum  atque  et  c.   .     .  63 

X.]  AD  poETAS  GERMAN08.    Graude,  Elegia,  et  c.      .     .  64 

ffbfrl^ar^i  Hnbfrtt  Panttfn  rarmrn 64 

Hermanni  Trebelii  Notiani  in  Ricb.  Sbnilinm  bende- 

casvllabi 68 

grrmannt  $urd)tt  tn  ^.  Cantrr  rpt^rammata.      ...  75 

Tbeodori  Gresmundi  de  Komte  petulantia  epigr.  II.    .  77 
[Eiusdcm  in  laudem  poeticse  pietatis  et  loa.  Aesticam- 

piani  carmen 565] 

Hermanni  Trebelii  Notiani  ad  Henningum  Loetz  pro  Hutteno  admonitio 

eiegiaca ,...., 81 

Publii   Vigilantii  hcudecasyllabon  ad  lectorem        83 

Hulteni  tetrastichon  ad  lectorem 83 

De  obitu  loa.  Murroollii  adnotatio 84 

Herm.  Buscbii  ad  Rud.  Langium  epistola,  VesalisEi,  10.  Oct.  1517.  .  85 

Eiusd.  in  Murmellii  obitum  cpiccdiou 86 

DE  ARTE  VT-IRSIFICANDI  LIBER  VNVS 89 

Prffifatio  editoris,  cum  Roberti  Ruglensis  versibus 90 

Epistola  dedicatoria  ad  fratres  Osthenios:  voi.  1.  num.  vii. 

Engelbrecbti  Engcntini  ad  lectorem  dodecasticbon:  vol.  l.  p.  16.  sq. 
Christoph.  Hegendorpbini  carmina:  vol.  I.  p.  190.  sq. 
Georgii  Fabricii  Cbemnicensis  carmeu:  voi.  1.  p.  192. 

De  arte  versiQcatoria  carmen  heroicum 93 

6tTI2  .  NEMO 106 

Prffifatio 107 

Ilutteni  ad   Crotum  Uuhianum  in  Neminem  prieratio :   vol.  I. 
num,  Lxxxiiii. 

loannis  M[ulleri] Ilerhipolitoi  in  personaNeminis  hexastichon:  voi.  I.p.27. 

locus  de  Nemine  ex  Odissea  Ilomeri 107 

C[onradi]  M[utiani]  R[ufi]  epigramma  de  Nemine  Huttcniano      .     .  108 

Nemo  [ex  retractata  et  ex  priore  editione] 110 

Hutteni  ad  Fabiuin  Zonarium  epigramma :  vol.  I.  p.  27. 


IMDKX  BOBVM  QV^  HOC  VOLVMINB  III.  COMTIMBHTVB.  XI 

PARS  SECVNDA. 
EXHORTATORIA  .  EPIGRAMMATA  .  IIEROICA. 

RES    OEKMANICAS    VENETAS    ROMAKAS    SPECTANTIA.           .       .  110 

Lecturis  S.  (editor) 120 

EXHORTATIO  ET  CARMINA  AD  MAXIMILIANVM  C.ES.  ALIAQVE      .  121 

Ad  lectorem  Hutteni  dodecaslichon 121 

AD  MAXIMILIANVM  C^S.  BELLO  IN  VENETOS  EVNTEM  EXHORTA- 
TIO  eum  picUtra  Venetorum  pacem  orantitm  eiusque  expHcatione  et 

hexasticho  in  Aquilam  imperialem 123 

Ad  Caesarem  Maximilianum  ul  bellum  in  Venetos  coeptum  prose- 

quatur  exhortatorium  ex  edit.  II.  cui  infra  adiecta  est   .  124 

Ad  dom.  Maximiiianum  Aug.  bello  in  Venctos  euntem  exhortatio  fed.  I.]  126 

Hutteni  Viennam  ingredientis  carmen 159 

Magni  de  Eck  Cami  decaslichon 160 

€\xi  rm  Hrr  hox^^a^xtx  oon  )fn  Vtnt\^\%txxi  m  <^artmtltanum  oftdan  3u 

^mmin^en  30.  |>«.  1508 161 

Ptf  antiD0}ttr  onfm  l^rrrn  llaprrre  IHarimtltant 162 

Svm  ttx  ^bfa0  oon  /ur|Un  Grauen  /rfi)(n  l^frrrn  u 165 

LVDOrm  HELIANI  ORATIO  MAXIMIUANO  AVG.  DICTA  A.  1510.  etc.      .  167 

Prsefatio  ct  lac.  Bannicii  ad  Ponchier.  epistola 168 

Oratio  Lud.  Heliani  Maximiliano  Aug.  de  beUo  adversus  Venetia- 
nos  et  Turcas  suscipiendo  in  conventu  Aug.  Vind.  d.  10.  Apr. 

a.  1510.  dicta  . 169 

Ludomci  Heliani  Venatio  leonutn 181 

Bebelii  Querela  Germanice 188 

Cohortatio  Germaniw 189 

Ctn  frf(intlid)f  lOamun^  an  )te  Venfbigtx 190 

Hutteni  ad  Germanos  suos  exhortatorhmi :  vot.  \.p.  134.  sq. 

AI)  S.  R.  I.  ELECTORES  RELIQVOSQVE  PHINCIPES  CARMEN  EXHORTA- 

TORIVM 191 

cum  prsefatione  cditoris 192 

AD  C^SAREM  MAXIMILIAN\^I  EPIGRAMMATVM  LIBER  et  c.       .     .  205 

PrflBfatio  editoris  ct  Eob.  Hessi  epigrammata  duo 206 

Hutteni  ad  Ca;s.  Max.  epigramm.  lib.  praifatio :  vol.  I.  num.  Ci. 

AD    C^SABEM    MAXIMILIANVM   EPIGRAMMATVM    LIBER    VNVS         .       .       •  207 

1.  AD  LiBRVM.    Ne  prodi  tilulo  ampliore  et  c.      .     .     ,     .     .  207 

2.  DE  SE.    P>ancia  cui  patria  est,  gelidam  et  c 207 

3.  DE  AQviLA.    [c.  pictura.J  Haec  volucris,  qua;  nunc  et  c.       .  208 

4.  DE  c^SARE.    Oiristus  habet  cselos  ct  c 208 

5.  AD  CiESAREM.    Quse  causa  aut  quse  res  et  c 208 

6.  DE  AQViLA.    Non  mirum  est  si  iam  et  c.         209 

7.  DE  EADEM.    Hauc  volucrem ,  quae  nunc  e/  c.    .....  209 

8.  AD  AQviLAM  DB  MOTV  c^SABis.    Armigcr  alte  lovis  et  c.  209 


XII  IHDBX  BORYM  QVJS  HOC  VOLVMIIfE  III.  CONTINEMTVB. 

9.  AD  c^SAREM.    Velle  puto  superos,  ut  te  tua  fata  et  c.     .  210 

10.    DE    MAGNITVDTNE    MAXIMILIANI    AD    OERMANIAM.     Quid    Vete- 

res  mirare  tuos,  Germania  et  c 210 

De  divo  Maximiliano  imp.  Ludovici  regis  Galliar.  testimonium  211 

11.  iN  0B8IDI0NE  PATAviNA  JSQER.    Eugaoeas  video  et  c.  ,     .  212 

12.  DB  MAxiMiLiANo  CuKSARE.    Ille ,  viri,  Csesar  et  c,     .     .     .  212 

13.  AD  MAxmiLiANVM  c^SAREM.    Sl  tua  corruptum  et  c.    .     .  212 

14.  DE  SE  iN  OBSiDioNE  PATAviNA.    Erraram  a  castris  et  c,   .  213 

15.    DE    LEVIVSCVLA    QVADAM    A    VENETIS    ACCEPTA  CliADE.     Cer- 

nis  ut  Adriacas  moveant  nova  et  c 213 

16.  DE  vENETis  ET  GERMANI8.    Tollerc  pax  Venetos  et  c.  ,     .  214 

17.    IN     GALLOS      C^SAREM     PVGERB     COMMENTOS.        Solaris      tC, 

Galle  miser,  tibi  gaudia  et  c 214 

18*.  PRO  PASQviLLO  ROM^.    Anxia  lustrato  postquam  et  c. .     .  214 

18^  PASQviLLvs.    Pone  metum ,  Romane,  tuo  et  c 215 

19.  DE  QVODAM  iN  iTALiA  coNVENTv.    Omuia   misccntur  et  c.  215 

20.  iN  VENET08  lAM  ExvLTANTES.    Desiuite  ob  casum  et  c.     .  216 

21.  DE  C-E8ARE  ET  vBNETis.  [c.  pictura.]  Raua  procax  uuper  et  C.  216 

22.  DB  VENETORVM  PETVLANTiA.    Bella  moveut  Veueti  Ct  C.     .  217 

23.  DB  BBLLO  VENETO.    Quid  faciunt  Veneti?  et  c 217 

24.  DB  oDioso  VENETORVM  iMPERio.    Qu»  viciuia  uon  €t  c.    .  217 

25.  voTVM  iN  MORBO  PEDis.    Has  tibi  dona  fero  et  c.    .     .     .  218 

26.    MORTEM   ES8E    EXTREMVM    OMNIVM    MALORVM.      Verbum     Cie- 

saris  haud  redarguendum  et  c 218 

27.  iN  VBNBT08.    Hauddum  (Nondum)  omnes  et  c 219 

28.    IN  BARTHOL.  DE  VIANO  DVCBM  VBNETI  EXERCITVS.     PrOSpera 

si  pugna  est,  iuras  et  c 219 

29.  iN  BVNDEM.    Nulla  cst  relligio,  servasti  et  c 219 

30.    ROBERTI    8EVERINATIS    EPITAPHIVM.     RobcrlUS  hac  Sub    Ct  C,  219 

31.  DE  PERFiDiA  VENETORVM.    Miraris  VcnetaB  et  c 220 

32.  DB  GRASSATVRA  VENETORVM.    lam  per  Osopiacas  el  c.       .  220 

33.  DB  VBNETis.    Passa  suh  Argivo  quaBcunique  et  c.      ...  220 

34.  DE  ODio  VENETORVM.    Odemnt  populi  ei  c 221 

35.  DB  pvGNA  MEDiOLANENSi  iN  VENETOS.  lusubriie  ceciderc  et  c.  221 

36.  DB    PRODITIONB    PER  MILITE8  GERMANOS  BRIXI^.     NoU  Capta 

est  ferro,  verum  auro  et  c 221 

37.  DB    CLADB    A    VBNETIS    ACCEPTA.     [c.  ptctura.]    OdlSSC    Adria- 

cas,  sed  non  contemnere  et  c 222 

38.  IN    PVGNAM    CREMONENSEM.     Qut    Volet    attOUitaR    Ct  C.          .       .  223 

39.  lACOBi  DE  EMS  ...  EPiTAPHivM.    Hospitis  ad  tumulum  et  c.  .  223 

40.  iN  PVGNAM  CRBMONENSBM.    Bella,  trophaea ,  viros  et  c.  223 


IMDBX  EORVM  QVjE  HOC  VOLVMIIIB  III.  COMTIMEMTVR. 


XIII 


41.    IN   PVQNAM   RAVENNENSBM.     Victori   VlCtOque    doloF   €t  C. 

42.  AD  RAVENNATES.    Perdis  opes  perdisque  et  c,      ... 

43.  iN  MORTEM  lAGOBi  DE  EMS.    Quain  pHus  ediderat  et  c, 

44.  AD  CiSSAREM  DE  PROFLiGATis  VENETis.    Debebat  libi  et  ( 

45.  IN   PVGNAM    CREMONENSEM.     Slv   V^QVg   tS   /36;    T£    Ct  C. 

46.  BOMBARDiE    A    GERMANIS    PVGNA    RAVENN.    RECEPT-E.     Gallo- 

rum  toriuenta  sumus  et  c 

47.  OBSESSVS    A    GALLIS    CVM    SALVTEM    DESPERASSET.     Qui  Uli- 

sere  natus  miserabile  ei  c 

48.  TROPH-EVM  lACOBi  DE  EMS.    Mars  genitor  et  c,   ,     ,     . 

49.  DE  vENETis  AD  c^SAREM.    Ferebaut  Veneli  et  c,      .     . 
.50.  DE  MVNERiBvs  VENETORVM.    Ut  paceni  obtineaut  et  c,  . 

51.  iN  pvGNAM  RAVENNENSEM.    Fas,  socii ,  male  ei  c,    ,     , 

52.  AD  GiESAREM.    Senseruut  Veneti  quae  sint  ei  c,   .     ,     . 

53.  DE  PVGNA  RAVENNENSi.    Sparsa  Raveunates  et  c,      .     , 

54.    AD    C^SAREM    DE    VICTORIA  CREMONENSI.      Ulle    UefaS    Ct  C. 

55.  DE  piLfiLio  CREMONENSi.    Praclia  Mantoo  et  c.      ... 

56.  DB  BODBM.    Parte  videl  Venetos  conflictu  et  c.     .     ,     . 

57.    AD   VENETOS    DE    PVGNA    CREMONENSI.      CaJSareOS   SoHti    Ct  C 

58.  DB  PORTVNA  VENETORVM.  fc  pictura.]  Qui  luipcr  terris  et  c 

59.    DE    .£RVMNIS    MAXIMILIANI.     QUOS    facit    CXCClsOS   Ct  C. 

60.  DE  iMMODESTiA  VENETORVM.    Coucessit  Venclis  et  c, 

61.  DE  FORTVNA  AD  c^SAREM.    Nuper  Virtuti  et  r.    .     . 

62.    DB    IMPRVDENTIA    VENETORVM.      Quis({uis    eXeUiplo    Ct  C. 

63.  DE  FATI8  VENETORVM.    Fabula  uiota  recens  et  c,     . 

64.  DE  FORTVNA  VENETORVM.    Rogiua  fluctuautis  el  r.  . 

65.  AD  BONONiENSES.    Tu  imuc  Sequaiiicos   mirata  et  c, 

66.    DE    CONVENTV    BONONIENSI    AD    ITALOS.      Qui<l    tC    adcO    Ct  C 

67.  DB  FORTVNA.    lluc  uuuc,  buc  oculos  patcutiores  et  c. 

68.  DB  FORTVNA  AD  CiSSARBM.    Tarda  quideiu ,  sed  et  c. 

69.  DB  GALLO  BT  c.ESARE.    Omnia  suut  GalU  et  c.  .     . 

70.  DB  iTAHA.    Victores  paulo  ante  penes  sors  et  c. 

71.  DE  FORTVN-s  MVTABiLiTATE.    Sortc  sub  ambigua  et  c. 

72.  QvoD  FORTViTA  FACiLE  MVTENTVR.    Acris  cget  Ciesar  ei  c 

73.  DB  EADEM.    Quem  dederat  Fortuna  apicem  ei  c. 

74.  DB  FORTVNAc  LVDiBRio.    Ercxit  Fortuua  rotam  et  c. 

75.    DE    IMMODBSTIA   VENETORVM.     CoUCCSSa    CSt  VeUetis    Ct  C 

76.  AD  FORTVNAM.    Queiii  flnem ,  Fortuna,  facis  et  c.     . 

77.  DB    MVNDI    GVBERNATIONE.     Est    COeluUl    atqUC    Ct  C.     . 

78.  INSGRIPTIO    GALHOI    CLYPBI   AD   AQVILAM.    fc,  piciura.J   QuOS 

tandem  in  populos  aut  quo  haec  lilia  ei  c 


223 
224 
224 
224 
224 

225 

225 
225 
225 
226 
227 
227 
227 
227 
228 
228 
228 
229 
230 
230 
230 
230 
231 
231 
231 
232 
232 
233 
233 
233 
234 
234 
234 
234 
235 
235 
236 

236 


Xnn  IMDBZ  BOBTM  QVJB  HOC  TOLYMIHB  III.  COHTIBBHTTB. 

79.  DE  OALLO  AD  AQviLAM.    Ambitionis  agrum  et  c.     ,     .     ,  237 

80.  AD  GALLVM.    Quo  Ubi ,  Gallc,  amor  et  c 237 

81.  AD  GALLVM  DE  c^sARE.    Quo  sit  nostra  loco  et  C.      .     .  237 

82.  AD  AQviLAM  DE  OALLO.    Cemis  ut  liisubres  et  c.   ,     .     .  237 

83.  AD  OALLVM.    Ponc  modum  rebusque  et  c 238 

84.  AD  EVNDEM.    Gallc,  cupis  Latii  el  Homae  et  c 238 

85.  AD  c^SAKEM.    lam  tua  turbatum  navis  et  c 238 

86.  GALLi  lACTATio.    Pingue  mihi  lucete,  foci,  et  c.     .     .     .  239 

87.    AD  OALLVM  DE  FORTVN^.  MVTABILITATE.     Multa  CUpiS,    For- 

tuna,  tibi  cum  plurima  et  c 239 

88.  AD  c^SAREM  DE  OALLO.    Aspicis  Italiam  tumidos  et  c.     .  239 

89.  AD    C^SAREM   VT  CONTEMPTVM  8VI  VINDICET.     FaCtUS  CS  al- 

tivoli  opprobrium  et  c 240 

90.  QALLOS  SVPERARE  NOS  OLORIA.  AD  C^SAREM.     Verum  Cqui- 

dem  fateor,  Caesar,  et  c. 240 

91.  QVAM    PERICVLOSA    RES    IMPERIVM.     AD    OALLOS.      Imperium 

nescis  quam  sit  mala  bestia  et  c 240 

92.  DE  OALLO  svpERBiENTE.  [c.pictura.]  Wddc  ccrvice  tuDiens  et  c.  241 

93.  DE  OALLO  ET  AQviLA.    Nupcr  svdcreas  et  c 242 

94.  AD    MAXIMILIAN\'M    SFORTIAM    RESTITVTVM.      Sfortia    prOgC- 

nies,  istis  dignissima  rebus  et  c 242 

95.  DE    OALLO    EX    ITALIA    FVOIENTE.     Cur    nUUC  illc  fugit   Ct  C.  243 

96.  DE  TEMPESTATE  AERIS...IN  GALLORVM  FVGA...ORTA.      NuUC 

ego  te  soluui  Gallis  intendere  et  c 244 

.  245 

.  245 


97.  DE  EADEM.    Postquam  pacta  leves  et  c 

98.  AD  MAxiMiLiANVM  SFORTiAM  ...    Effera  crudclis  et  c. 

99.    DE    PVGNA   NOVAR.    L.WS    lOACHIMI    DE    MOLTZHAN  ...     NuUC 

lauris  hederas,  hederis  connectite  et  c 245 

100.  DE  viRiBvs  OALLORVM.    Cum  ductorc  ageret  et  c.       .     .  246 

101.  AD  BiAxiMiLiANVM   SPORTIAM.    Nc,   iuvcnis,   dcmittc  et  C.  246 

102.  DE  c^SARE  ET  GALLO.    Arma  gcreus  multas  et  c. 

103.    AD    GALLVM   EXPVLSVM   ITALIA.     Nc    tibi    turpC    et  C. 

104.  DE  c^sARis  MAGNiTVDiNE.    Bella  geruut  reges  et  c. 

105.  AD  MAxiMiLiANVM  SFORTiAM.  Sforiia,  poue  mctum  et 

106.  AD  lOACHiMVM  MOLTZHAN.    Cui  datus  es  miles  et  c. 

107.  DE  GALLo  iTALiA  pvLso.    TesUs  crat  Gallus  et  c. 

108.  AD  MAxiMiLiANVM  SFORTiAM.    Sangulne  nuuc,  et  c. 

109.  AD  EVNDEM  DE  FRANCisco  PATRB.  Tam  potcrat  vixissc  et  C.     248 

110.  AD  RBOES  TERRARVM.    Qui  Gallum,  rcgcs,  vinci  et  c.  249 

111.  DE  MAxiMiLiANO  SFORTiA.    CenomanaB  gaudete  et  c,     ,     .     249 

1 12.  DE  iNGRESSv  cjBSARis  iN  iTALiAM.  Castra  quodlnsubres  et  c.    249 


.  247 

.  247 

.  247 

C.    .  247 

.  248 

.  248 

.  248 


IMDBX  BORTM  QViE  HOC  VOLTMINB  III  COMTIMBNTVB.  XY 

113.  iN  piCTVRAM  DE  c^KSARE.    NupcF  retrogrado  et  c.       .     .  250 

Petreii  Aperbachi  aliud  de  cancro  a  Florentinis  picto.    .     .  250 

114.  DE  GALLO  pvGiENTE.    llle  ardciis  aniiiii  et  c 250 

115.    DE    PORTVNA    C^SARIS    ADVERSVM  GALLVM.     VicimUS  et  I^a- 

tio  Gallos  deiecimus  et  c 251 

110.    DE    FCEDERE    GALLORVM    CVM  VENETI8.    fc.pictura2bi.J    F(F- 

dera  coniungunt  Veneto  cum  et  c 252 

117.  VBNETORVM  MiN-s.    Despcrant  Veneli  secum  et  c.  .     .     .  252 

118.  DE    CONFVRATIONE    VENETORVM    ET    GALLORVM.     MagnS  lovis 

volucris  gelida  spectabat  ab  arcto  et  c 252 

119.  IN  ANNVM  M.D.XVI.  PROGN08TICON  AD  LEONBM  X.  P.  M.  Qua; 

se  borrenda  movent ,  superi ,  quae  et  c 252 

Hermanni  de  Neaeuar  in  defectionein  solis  a.  1510.  hexasticli.  253 

120.  QVI    ET    QVALES  IMPERIVM  ITALI-fi  AMBIANT.      RegUa  petUUt 

Latii  Venetus,  Germania,  et  c 254 

121.  DE  iMBEOiLLiTATE  GALLi.    Parturiuut  moutes  et  c.      .     .  255 

122.  DE  EADEM.    Ver  crat,  extulerat  pugnax  sua  e/  c.    ...  255 

123.  DE  coNVENTv  GALLi  ET  LE0N18.    Gaibis  iu  Italia  csl  ct  c.  256 

124.    DE    GALLORVM    ET   VENETORVM    AMICITIA.      Aurca  SSecla    ite- 

rum  rcdeunt,  Saturnia  et  c 256 

Petreius  Aperbachius  dc  Gallo  et  Leone.    Vicisse  divos  et  c,  256 

Aliud,    Magna  deum  matcr  et  c 256 

Aliud  ad  Gallum.    Galle,  quid  exultas  et  c 256 

125.  DE  EADEM.  Vlvi  vcnimus  buc  siiperslilesque  ct  c.   .     .     .  257 

120.    AD     CJSSAREM    DB     CONIVRATIONE    UOSTILI.     RcSpCXere    dci 

le,  Caesar,  et  c 257 

127.  DE    BELLI    QVALITATE    AI>  GERMANOS.     Quam  Sapit  ilie    Ct  C.  257 

128.  DE    BELLO     VENETO     AD     CJCSAREM.      Bclluin     iugcns     Ori- 

tur:  prob  iiumina!  materia  et  c 258 

129.  QVALB    SIT  H08TIVM  FOiDVS.    AD  CJBSAREM.     lile    adcO    Ct  C.  258 

130.  DE  FCEDERB  CVM  GALLIS  VENETORVM.    PaCC  iniuiica  (liu  Ct  C.  259 

131.  DE  EODEM.    Tliure  piate  dcos,  onerate  et  c 259 

132.  HORTATVR  AD  pvGNAM.    Pugnandum!  Euganeas  et  c.  .     .  260 

133.  AD  c^sARBM.    Aucla)  bostis,  Qesar,  viris  et  c.       ...  260 

134.   DE    IVLIO    II.  P.  M.    ORBEM    CHKIST.  IN    ARMA    COXCITANTEM. 

[c,  pictura.]  Coucitat  iratum  bellator  lulius  e/  c.    ...  260 

135.  DE  GLADio  ivLii.    llle  sui  lougo  succcssor  et  c.      ...  261 

136.  DE  EODEM.    IIuc  bacbain  Pauii,  gladium  P.  et  c.    .     .     .  262 

De  lulio  P.  M.  Phil.  Melanchthon.    Cum  contra  Gallos  ct  c.  262 

De  eodem  GUberti  Ducherii,  In  Gallumy  ut  fama  et  c.       .  262 

137.  DE  iVLii  PERFiDiA.    luUus,  a  Pbryglo  qui  legit  et  c.  .     .  263 


■^^ 


XVI  mDBZ  BORYM  QVJS  HOC  VOLVMIHB  III.  COHTIMBHTYH. 

138.  AD  PRiNCiPES  CHRI8TIAN08.    Sic  periit  pudoF  ct  et  c.      .  263 

139.  DB  ivLii  iNSTiTVTO.    lulius  assumpUs  Petrseum  et  c.  .     .  264 

140.    IN   IVLIVM   DE    8TATV    VRBIS    B0N0NIEN8IS.     Ollm     clara    vi- 

ris  et  splendida  vatibus  et  c 264 

141.  DE  ivLio.    Pertaesum  est  Petri,  nunc  lulius  et  c.   .     .     .  264 

142.  DE  ivLio  ALLV8I0.    luUus  est  Romie.  quis  abest?  et  c.    .  265 

143.    DE    GALLO    ET    C^SARE    lAMIAM  PVQNATVRIS.     Arma  pcr  In- 

subres,  Gallorum  hinc,  Caesaris  et  c 265 

144.  DESCRiPTio  ivLii.    Qui  chalybc  et  duris  ct  c 265 

145.  DE  iNDVLGENTiis  ivLii.    Fraudc  capit  totum  et  c.       .     .  266 

146.  DE  EiSDEM.    Nunc  cgo  terquc  quater  et  c 266 

147.  iN  iVLivM.    Omnia  turbantur,  retro  omnia  et  c.      ...  266 

148.  DE  ivLio.    Hunc  scelerum  autorcm  ct  c 266 

149.  AD  ivLivM.    Dic  mihi,  sancte  pater  et  c 267 

150.    AD    C^SAREM   DE    GERMANI^    8TATV.     Quaudo    Crit    Ut   Ct  C.  267 

151.  AD  c^SAREM  DE  BELLO  VENETO.    Sanguiuis  effusum  et  C.  268 

iN  TEMPORA  ivLii  SATYRA.    Hoc  mcus  illa  homiuum ,  partem  et  c.  269 

ivLii  II.  p.  M.  EPiTAPHiVM.    Hoc  tegitur  tumulo  pastor  et  c,  .     .     .  270 

PRO    ARA    CORITIANA    QVJ2    EST    ROM^    EPIGRAMMATA 271 

1.  Propitius  quondam  Cretseis  lupiter  et  c 271 

2.  PRO  EADEM.    Coritiana  pios  venerari  et  c 272 

3.  voTVM  PRO  SE  iN  MORBo  PEDis.    Orbc  pcrerralo  terra  et  c.   .  272 

4.  pRo  ARA  coRiTiANA.    Ccrtum  cst  Coritii  patris  et  c.       ...  272 

5.  PRO  BADEM.    Quot  sc  verc  novo  didundunt  et  c 273 

Btossius  Palladius  lano  Coiycio  s.  Corycianorum  pra^fatio    .      .  273 

Nomina  poetantm  quorum  carmina  Corycianis  continentur      .      .  276 

AD  coLVMNENSES  ROMANos  EPiGRAMMA.    Dii  medio  In  Latio  et  C.    .  277 

AD    CROTVM  RVBIANVM  DE  8TATV  ROMANO  EPIGRAMMATA  EX  VRBE  MI8SA. 

1.  Vidimus  Ausoniae  semieruta  mopnia  et  c 278 

2.  DE  EODEM.    Vendit  Roma  deum ,  vendit  sacra  et  c 278 

3.  DE  ROMANis  VT  NVNC.    Dicuut  saucta  patres  et  c 279 

4.  OMNIA  ROM^  PECVNiA  REDiMi.    Itc,  viri ,  confcrte  el  c.      .     .  279 

5.  DE  STATV  ROMANO.    Liquit  Aveutinas  arces  et  c 279 

6.    DE    EODEM   AD    GERMAN08.     QuiS    moduS,    O    CIVCS    Ct  C.       .       .       .  280 

7.  DE  EODBM  AD  EOSDEM.    Casca  magis  cuiquam  et  c 280 

8.  QVODAM  MORTVO  EPISCOPO.  AD  GERMAN08.     Occidit  autisteS    Ct  C.  280 

9.  QVINQVE    GALLI8    8E    INVADENTIBV8.     Dcsiuite    iraSCi    Ct    C.       .       .  280 

10.  AD  E08DEM.    Oravi  paccm ,  Galli,  oravique  et  c 281 

11.  AD  EOSDEM.    luvitus,  Calli,  vobiscum  hanc  et  c 281 

12.  AD  SE  IPSVM  EODEM  iN  PERicvLo.    Usque  adcoue  mori  ei  c.     .  281 

13.  GALLO  AB  SE  CiE8o.    I  morere  et  Stygias  tecum  et  c.   .     .     .  282 


INDBX  EORVM  QYJE  HOC  YOLVMINE  III.  CONTINENTVB.  XVH 

Pagr. 

14.  IN    QVINQVB   OALLOS  AB  SE  PROFLIGATOS.     Non  pudor  CSl,  Galll, 

non  est  scelus?  ense  ei  c. 282 

15.  AD    QVENDAM   ROM^.    EPISCOPVM   INSIGNEM   MEDICVM.     Urbe    fre- 

quens  tota  te  prodit,  episcope,  et  c 282 

Ad  Maximilianum  Cses.  accepta  laurea:  voi.  l.  p.  145. 

Aliorum  et  hvtteni  de  priderico  ii.  epigraniraata 284 

EPiORAMHA  imagini  suce  inscriptum.    Desine  fortunam  et  c,       .     .  285 

Ad  Chrislophorum  Hacnm  oda:  vol.  1.  num.  Cllll. 

iN  HONOREM  BRETTiE  EPiGRAMMA.    Fortibus  ampla  viris  et  c.     .     .  285 

Nummo  in  honorem  Francisci  de  Sickingen  cuso  inscripti  versus    .  280* 

HEROICA:  DE  PISCATVRA  VENETORVM.  MARCVS  et  c,  DE  NON  DE- 

GENERI  GERMANORVM  STATV 287 

Pictura  Venetorum  piscantium 288 

de    PISCATVRA   VENETORVM   HEROICVM          289 

MARCVS   HEROICVM.    [c,  pictura.J 205 

M.  Antonii  Sabellici  rer,  Venetar,  panegyricus  I,  Getiethliacon.     ,     301 
Eiusdem  de  Veneta*.  urhis  apparatu  paneg.  carmen.  Oraculum.    .     313 
Epistola  Italiae  c.  Hessi  responsoria:  voL  I.  num.  xxxvi. 

Pictura  Csesaris  et  Italiae 330 

QVOD  AB  ILLA  ANTIQVITVS  GERMANORVM  CLARITVDINE  NONDVM  DE- 
GENERAVERINT  NOSTRATES  [cdit.  II.  c.  subiuncta  ed.  i.J  QVOD 
OERMANIA  NEC  VIRTVTIBVS  NKC  DVCIBVS  AB  PRIMORIBV8  DKQEMB- 
RAVSRIT .331 


PARS  TERTIA. 

CARMINA   PANEGYIUCVM   CVM   EXCLAMATORIO,   DEPLORATORIVM. 

TRIVMPIIALE.  341 

IN  LAVDEM  ALBEUTHI  ARCHIEP.  MOG.  PANEGYRICVS  ET  ALIA      .  343 

Prologus  cditoris 344 

IN    80ELERATISSIMAM   PEPERICORNI    VITAM   EXCLAMATIO       ....  345 

De  Hutteui  epistolis  hanc  rem  spectantibus:  vol.l.  num,  xxi. 

PU  0ef<^t<^t  mx(b  brkanntnu^  bes  0etau|ften  ^u^en  ^.  Pf^lferKorn      .     .  349 

Pefenfto  Joo.  PfefferKorn  [Coloniensis].  (8tcUc  baraug)       ....  351 

Sruffclcr  gcicrlic^rcit  21.  SuU  1861 352 

IN    EXCEPTIONEM   MOGVNTINAM   D.    ALBERTI   PANEGYRICVS  .       .       .       .'i53 

Prsefatio  esl  epistola  ad  Eitelv.  de  Lapide:  vol.  I.  7ium.  xxii. 

IN  lOANNIS  DE  HVTTEN  INTERITVM  DEPLORATIO.  [c.  pictura.J  .      .      401 

Ad  lectorem  (orationum  in  ducem   Virlenperg.):   Teloruiii 

veniat  quanquam  id  genus:  vol.  \.p.  2. 
Ad  eundem  de  se  et  libro :  Non  odisse  et  c,  ibid.  p.  96. 

TRIVMPHVS   DOCTORIS  REVCHLINI  s.  lOANNIS   CAI»N10NLS  ENCO- 

MION  AB  ELEVTHERIO  BYZENO  DECANTATVM    .      .      .     413 

HVTTBIII   OpP.   YOL.   III.  b 


Xyill  INDEX  EORYM  QYiE  HOC  TOLVMINE  III.  CONTINEMTYR. 

PrsDfatio  cditoris 414 

Pro  Capnionc  intercessio:  vol.  1.  num.  Liiii. 

loannis  Renchliiii  cfiigics 448 

PARS  QVARTA. 

CONTRA  ROMANISTAS  PRO  LVTIIERO.  449 

Index  ad  hanc  partem  perimentmm  carminum ,   qua?  volumini- 

bus  I.  II.  III,  continentur 450 

IN  INCENDIVM  LVTHERIANVM  EXCLAMATIO.    Ci)n  <filafl  nbfr  ll.  ^ttt. 

I^r.  et  c 451 

Prsefatio 452 

In  incendium  Lutherianum  exclamatio 453 

€911  <fila^  tiber  lien  ^ntcrifd)en  pranbt  3n  ^rn^ 455 

Epistola  Udelonis  Cymbri  Cusani  de  exuslionc  librorum  Lutheri    .  460 

Chnnradus  Sarctor  Francosaxus  de  cadem  re  ad  Gcrmanos  oratio  .  460 

In  Hieronymum  Aleandrum  M.  Lutheri  quidam  discipulus     ,  408 

Expostulatio  cum  Aleandro 409 

pa0  t^utff^  Brqutfm  titx  mthimxtn  pulUn  ic 470 

Cla0    onb    oojmanung   %t%tn   bem   nbcrmalft^en   0nd)2tflltd)en  oemalt  bee 

|}ap|l9  3n  Hom  ir 473 

SorbcmcrFungcn  bcg  §crauggcbcr2 474 

tflag  vnb  D02mannn0 475 

iJeKlagnnge  ber  /:etf}ette  lientfd)er  Ktatton  ob.  Vozmannng  an  lite  freten  tinli 

reid)  Stette  lientfd)er  natton.  ^etnrtd)  Don  <fiettenbad)  ymcttca.    .  527 

Prsefatio 528 

Vnrmannnge  an  liie  freten  Dnb  retd)f}et  lieutfd)er  natton     ....  529 

lletttnba^fl  yractim 538 

ADDENDA. 

AD   VOLVMEN   1 542 

Bibliographica. 

XXV*.  loannis  Croli  ad  Conradum  Mulianum  epislola  Fuldffi  d.  11. 

luu.  a.  1515.  scripta 543 

Spicilcgium  de  Publio  Vigilantio  Bacillario  Arbilla  Axungia      .      .  544 
CLXviiii*.  Henrici  Slroracri  Aurbachii  ad  Nicol.  Deraudl  epist.  Lips. 

d.  1.  lun.  a.  1520.  scripla 547 

AD    VOLVMEN   II 548 

ccxxxv*.    Per  futljerifi^  Pfaffen  nora 549 

cccxxxxii*.  Nicolai  Asclepii  Barhati  Huiteni  et  Francisci  a  Si- 

ckingen  panegyricus 550 

Adnotatio  bibliographica  de  libello  Cin  ^rag^ta  iHnx  l^pill ...  3U  Pttrifi  560 

CCCLxxxxv*.   Michaelis  Rottinger  ad  Danielem  Stibarnm  epistola  561 

Supplemcnta  indicis  voll.  I.  II.  contentomm 5G2 


INDEX  EOBVM  QV^  HOC  VOLVMINB  III.  COMTINENTVR.  XVIIII 

AD   VOLVMEN  III 562 

Hutteni  Phagigenae  ad  lectorem  [epigrammatum  Aesticampiani] 

epigramma 563 

Gonradus  Weidman  in  cpigraramata  AcslicampiaMi 563 

loanncs   Rhagius  Acslicampianus   ad  Hcnricum  Brunimannum    puc- 

rum  suum 564 

Theodoricus  Grcsmundus  in  laudem  poeticre  pietatis  etc,      .      .      .  565 

AD   VOLVMEN   IIII 566 

Bihliographica  supplemenia         566 

AD   VOLVMEN   V ,567 

Pt9  ff^tDfbtfd)£n  pnnttti  ^c:}U0  tm  lanbt  3u  Wivtenhtx^  2c.  1519.       .     .  567 

EMENDANDA   IN   VOLVMINIBVS    I.  II.  III.  V 577 


ACCESSIO  SVBITARIA. 

Supremam  huic  volumini  edendo  manum  adhibuisse  putnveram,  cum  ccce 
insperatus,  quamvis  cxoptatissimus  adfcrrctur  nnntius  Turicensis,  exempla,  de 
quibus  Indic.  bibliogr.  Hutt.  num.  XIX.  XXIIII.  5.  XXXVII.  A.  aliisquo  locis  in  oc- 
cnlto  iacere  dcperditave  esse  aegre  scripsi,  iam  felici  cura  bibliothecse  Turicensis 
prsBfecti  v.  cl.  Horneri  repcrta  esse.  qui  vir  humanissimus  a  me  rogatus,  qua  est 
liberalitate,  inventum  thesaurum  meis  usibus  permisit.  At,  ut  nibil  est  ab  omni 
parte  beatum,  quamvis  avidis  oculis  perlustrarcm  fere  trcmcntibus  manibus  vo- 
Intatnm  libellorum  acervum,  is  non  continebat  id  excmplum  Triumphi,  de  quo 
Hatt.  opp.  I.  p.  236.  et  III.  p.  415.  dixi  Huttcnum  Miinchio  testc ,  sed  parum  fide 
dig^o,  sua  manu  pro  dcleto  nominc  ^Eleuthcrio  Byzeno^  adscripsisse  'Ulrich  Hut- 
ten  autore^;  verum  in  duobus  ccrte  Triumphi  exemplis  (Indic.  bibliogr.  Hutt. 
n.  XVI.  2.),  quae  Turicensis  bibliotheca  nunc  in  promptu  habet,  eiuscemodi  nihil 
adscriptum  esse  nuntiatum  est.  Ne  vcro  ingrati  animi  accusemur,  ab  interitu 
vindicata  excmplaria  supra  indicata  tria  cum  editione  nostra  diligenter  compa- 
ravimns,  eaque  quse  Munchium,  incrcdibilis  et  neglegentia}  et  protervaB  iactan- 
tisB  hominem,  olim  sequi  coacti  aut  omisimus  aut  parum  recte  adnotavimus,  nunc 
addemos.  Ubi  |  post  aut  ante  litteras  ab  Hutteno  adscriptas  posuimus,  significa- 
tnr  marginem  cultro  abscissum  quse  nunc  desiderantur,  olim  continuisse.  In  col- 
lectionis  Steckelbergianae  quse  vocatur  exemplo  (Indic.  bibliogr.  Hutt.  uum.  XXIIII. 
1.),  quod  Tnricensis  bibliothecae  est,  multis  locis,  nou  omnibus,  recentior  manus, 
quiB  tamen  ipsa  quoque  saeculi  XVI.  est,  verba  Hutteni  manu  olim  scripta  sed 
infelici  cultro  abscissa  iuxta  superstites  Huttenianas  litteras  reuovavit,  ita  ta- 
men  ut  non  raro  nonnullae  Bjllabae  litterseve  nunc  et  ab  Hutteni  et  a  recentiore 
manu  scriptaB  extent. 


b* 


XX      KMENOATIOMBS  HVTTBMI  MAMV  SCRIPTiE  AD  HVIV8  EDIT.VOL.Y.  PERTINEMTE8. 

Exemplum   Ilutteni   manu   emendatum   est  Indic.  bibliogr.  Hutt.  num  XIX.  1. 
de8criptum.     Primae  paginte,   in   qua   est  inscriptio   quam   titulum   vocant,   cnias 
7  ver8a8  postremos  (Publico  usque  ad  IMPERIALI.)  lineis  transdnctis  omitien- 
dos  esse  significavit,  Huttenus  subscripsit  'Maximiliano  Austrio  Imperante*. 
Vol.  pag.  vers. 
V.      99     U     HVLDERICV8  de]  (lelevit  H.  et  superscrtpsit  Vlrichus  ab 

22  benevolentiiej  comma  adscr.  U. 
25     Quam]  Qu»  corr.  H. 

33  pugnata]  H.  corr.  !pugnata  ij)uto  expugnata) 

35  non]  in  1,  non  extans  addid.  H. 

100  11  benignitas]  H.  corr.  beneuo7en/t/z 
27  fi  i.  Si  corr.  H. 

29.  sq.  de  nobis  mcritum]  delevit  H.  et  adst^.  erga  nos  |  (amantem,  aut  si- 
miie  quid) 

101  22     ;  in]  .  In  corr.  H. 

102  1     iam]  del.  H.  et  adscr.   ;im   (olim  puto) 

10     ,  femper  /.  .  Semp,  corr.  H.     .  Ante  hunc  versum  et  ante  12.  13.  14. 
H.  posuit     ,     9 

103  5     aliqdP  1.  aliquoj  corr.  H.  (aliquod) 

12  e  verhis  de  religione  ab  H.  additis  solum  Igione  superest. 
17     post  tempore  comma  posuit  H. 

21     Vera  inq}  /.  delevit  H.  et  inferiori  marg.  adscr.  |icc  (i.  e.  nec)  huius- 
modi,  ut  cum  inanib.  antc  fumoru  Pontiiicu  2C. 

106  24    posi  Africa  comma  in  1.  omissum  adscr.  //. 

107  6     noii]  /lutt.  corr.  N 

109  7  ,  totum]  .  Totii  /.  u  delev.  H.  et  adscr.  a 

110  4  ,  bunc  1,  .  Hunc  coit.  H. 
17  ?  fernim  1.  .  Fer  corr.  H. 
24  vultis]  H.  corr.  Vul. 

33     berberiei  1.  H.  corr, 

111  12     ac  /.  H.  corr.  Ac 

13  hij  i.  hi  corr.  H. 

21     diis  immortalibus]  del.  H.  et  adscr.  |opt.  max.  (puto  deo,  non  Christo 
preecessisse) 

23  consilio]   H.  comma  adiecit. 

24  ut.  aliud]  H.  interaddid.  |iocati  (puto  provocati) 

115  IS     ac]  delev.  et  corr.  ct  H. 

29.  sq.   non  ct  cognati  addid.  H.  sed  extat   |e  cognati   ut  legendum    putem 
vero  cognati 

32  et]  qujB  1.  corr.  H.  et 

116  5     ,  iidemque]  H.  fecit  ex  .  Tum  1. 

17     deduxistis]  del.  H.  et  adscr.  deducta  ficce\(pistis) 

33  esse    satis   volo]    del.  H.  et  interposito  commate  adscr.    |reliquu     iiolo 

(An  prsBfatu,  esto,  reliquum  non  volo?) 
37     et  ante  primum  ut  adscr,  H.  et  tum  ex  Vt  (ante  tranquilluro)  fecit  Vtq  x 

119  6     viaio  1.  del.  H.  et  adscr.  vitio 

120  22     V08  iuverit]  del.  B.  et  adscr.  'ibeat.  (puto  vobis  libeat.) 

31     suffigimus]  detev.  U.  et  adscr.  jnimus,  (quasi  fuisset  sternimus) 

121  22     .  Statim  1.  H.  corr.  ,  fta 
23     .  Et  i.  H.  corr.  ,  et 


BXKNDATIONES  HVTTENI  MANV  8CRIPTJE  AD  HYIVS  EDIT.  VOLL.  V.  I.  III.  PEHTINENT.       XXI 

Vol.  pag.  vcrs. 
V.     122    18    ac  deL  et  adscr,  et  H. 

24.  sq.  Ad  mnrg.  H.  adscr,  »  9  nl  siynificelur  locos  {in  libro  de  guaiaco 
etiam  adhibUos)  aliunde  desuiuptos  esse, 

123  15     Afflictfe  1.  a  corr,  H, 

18     ad  marg,  H.  adscr,     ,     , 

22... 24  ad  marg,  H.  adscr,     9     9 

27  Quos  ego  iubeo  1,  delevit  H,  et  adscr.  |de  dcfinat,  |di  adrenta-  |minii 
rtul     cro.  Hos    |urimu    ve    'ani   ifta   {An:   Ut   ^Midem   desinant, 

di  adfenta/iorae  /^ominum  stul////tf;/t  augQra  (vel  stxillitie  favere) 

Hos  enim  plurimum  yelim  /«ani  ifta  ?) 

124  20     .  Vbi  /.  ,  u  corr,  H, 

2i     maxime]  hoc  ad  marg,  scripsit  H.  pro  deleto  etiam  1, 

34  H,  ad  marg,     9     9 

35  H.  ad  marg.     9     9 

3S     fiant]  delev.  H.  et  adscr,  difcant|  {esse) 

125  4     H,  ad  marg.     •     , 

13    post  quem  H.  adiecit  diu 
18...20.23.24.  quinqides  ad  marg.     9     9 

126  23     .  Sine  1,  ,  fine  corr,  H, 

27     vocabulo  omnis  B.  adiecit  qj 

127  14     uiciffent  etiam  alii  1.  H.  post  etiam  comma  posuit 

128  6     post  illud  H,  ad  marg.  adscr.  unicuij   {non  uuicum) 

8.  f)  aut  dcus,  aut  fortua  melior  1.  delevit  H,  et  adscr.  ChruB  opt 

129  19.20  H,  ad  marg.  bis     9     9 
20     Quid?  q  H, 

fi  natiuu  ^s  1.  H.  delev,  fi  et  q^s  et  adscr,  fiquis 

totum  H,  ex  to  fecis  tan  (tantum) 

fiet]  delev.  H.  et  adscr.  ut  fiat  {non  simplex  fiat) 

Nam   minus   nihil   curo,   quii  ut  a  Cardinalibus  petatur  H,  adscr.  in- 

feriori  margini,   quasi  inserendum  esset  in  1,  statim  sequenti  Hacte- 

nus  discordia)  {nostrw  p,  132,  v,  15.) 
Ociat*  Gcrmania  /.  H.  delevit  Germania  et  adscr.  iuucntj 
,  intellexiftis?  1.  H.  adscr,  .  Intel 
Episiolam  Hutteni  ad  lacobum  de  Bannisis,  quam  dedimus  voL  I,  p.  92, ,   H,  lineis 
transductis  in  novam  editionem  non  recipiendain  esse  significavit. 


36 

130 

24 

131 

16 

22 

133 

33 

37 

Emendationes  Hutteni  manu  Turicensis  biblioth.  exemplari  collectionis  Ste- 
ckelbergianse  (ut  vocant,  quam  descripsimus  Indic.  bibliogr.  Hutten.  num.  XXIIII. 
1.)  adscript^B,  quas  Miinchius  aut  omisit  aut  negleprentius  indicavit,  hcc  sunt: 
Vol.  pag.  vers. 
V.        2      1...3  vLRiCHvs  ...  LECTOBEM.  delcvit  H,  et  superscr.    |chi  Hutteni  dc  Ora- 

tionib.  fuis  in  Vuirtenp.  Epigramma. 
I.       39     11    Dii  immortales  del,  H.  et  adscr,  Immortalis  *|  x'' 
adeo  del,  H,  et  adscr.  plurimu 
quam  del.  H.  et  adscr,  per  omnia 
,  quamquam  1.  H.  adscr,  Quanq 
III.    401      1     DE  ante  hvtten  delevit  H, 

bonis.  Non  eft  1,  H,  corr,  bonis?  neq3  em  (neque  enim) 


39 

11 

12 

21 

40 

2 

401 

1 

403 

19 

XXII     EMBHDATI0HB8  HVTTBNI  MAliy  8CEIPTJS  AD  HVIV8  BDIT.  VOLL.  III.  I.  PBETIRBNTB8. 

Vol.  pag.  vers. 

III.    403    20    Solentur  mcrcedo  pii,  1,  deL  H,  et  adscr,  Solemur  merce|  licet  (mer- 

cedc  licet) 
404    SO    to  primum  hac  arte  petebat.  1,  del,  H,  et  adscr,  hac  nos  |a  arte  pe- 
tcbat.  (Iprima) 

51  nos  hffic   commcnta  faventcis   del,  H,  et  adscr,  decepti  erra-   |imiii 

omnes.  (errauimus) 

52  Atq3  iftum  cepere  patrem.  1,  del,  H.  et  adscr,  Errauit  |us  i(te  pater 

(prius) 

408    161  aut  antc  sepultos]  aut  una  scpultos  habet  1.  neque  emendavii  B, 

ISl  concia  /.  del,  H.  et  adscr,  mifccat 

400    210  nec]  H.  emendavit  neq^ 

410  237  •  ric  /.  H,  adser,  ,  Sic 
244  fonans]  H,  emend,  fonat 

411  274  ,  tc  1,  H,  adscr,  ,  Te 

412  4.  sqq.  dbplorationib  ...  finib.  Kneis  transductis  omittenda  essestgnifl 

cavit  H, 


I.        40     10.. .14    Inscriptionem  defevit  H,  et  superscripsii  ^lrichus  Hnttenas  Eqi: 

lacobo  Fnchs  Canonico  Sal. 

20  de  Hutton]  ab  Huttcn  rorr.  H. 

21  fore  fcio,  adscr,  H,  deleto  uidebitnr  quod  in  A  est  post  fnerit, 
25    erat]  sic  emend,  H,  pro  nidebatur  A, 

43  19    aliquandiu]  rnrpondere  H,  adscr, 
31     ecglojras  A.  g  delev,  H. 

44  29    Gymnafium,  A.  deL  H,  et  adscr,  fcholam,    tum  mea  cutpa  non  adnoii 

tum  est  post  possidori  H.  adscripsisse  hanc 
31    Fupriebat  enim    arrofrantiie    opiuionem.  delev.  H.  et  inferiori    wtar^ 

adscr,  Inimicus  eni   erat  arrogantiie,   eiufq^  opinione  de    fe  fi 

giebat  studio.  \^Parum  accurata  est  adn,  mea  31,) 
33.  sq.  factum   ab   amicis  hoc   accnfabat.  deL  H.  et  adscr,  pronuciante] 

intor  falutan  du  amioos  cor  ripuit 

45  S    .  Kefpondit  .1  emend.  H.  ,  r 

IS    partim]  del  H.  et  adscr,  deinde  {ut  recte  .MQnchius  adnotarii,) 
4(^    2...I    ImscriptioHe  deleta  H,  scripsit  Vlrichi  Hutteni  ad  Ladoaichu    Hv 
fupor  intorempto  tilio  oonfolatoria. 
2S     difportiris]   deleto  ri  H.  adscr,    fportis 

47  4    deoru  dcL  H,  ct  adscr,    olostib. 

21    post  acorbitatom  comma  adscripsit  H. 

48  «    tnlifti  dcL  H,  ct  adscr,  coopifti 

15    amaretur  del  H,  ct  adstr,  mabatur 
29     an  A,  deL  H,  ct  adscr.  onr  non 
*>     13    Medicaro  A,  det  H.  et  adscr,  Modoro 
2*    ,  vidondum  A,  H.  cmend^  .  Vidond 

^i^.  5q.  quidom  deterisse  H,  recte  adnotarit  .^Hnck.  et  pro  sequenH  nmtura 
adscripsifse  natura 
JO     2I...:»  /W  ca1.tnnto»iu$?  H,  kirc  \^non  qua^  .VfiJirA.  rettuHt^   inseremda  i 
feriiiri  mtny.  adscr.  Et  tamon  nihir  animo  iminntas  legitor.   f 
ut  fortitor  hn^o  fpoctanit,  ita  imperterrite  mortem  adijt. 
M     13     ot  tmiss,  X  adscr.  H, 


Vol. 
I. 

51 

verg. 

20 
38 

52 

87 

1 

5 

12 

BMBHDATIOirSS  HTTTBNI  MANY  8CRIFTA  AD  HVIYa  EDIT.  VOLL.  I.  V.  PEBTINENTE8.     XXIII 


tulit.  A,  deL  H,  et  adscr,  fert. 
et  adscr.  H,  pro  deleto  ac  A, 
nobis  delevit  H, 
,  propter  A,  Propt  adscr,  U. 

ut  delev,  B.  et  adscr.  verbum  nunc  abscissum,  fortasse  quod 
Post  adferunt  i7.  marg.  adscr,   |qui    |ionc  quseriit.   {puto  fiiisse  iis  qui 
ultionem  quaerunt.) 

90      HERBIP0LEN8I    delCV,  B. 

53  1...4    Neq3   ego  ...  eft  delev.  B,  et  ad  superiorem  marginem^  ita  ut  nune 

primus  versus  abscissus  plane  desideretur,  scripsit  Iftudedu 

fuit.  Quare  etiam  valde,  ut  accepturi  ea  iftic  fiti^,  cum  |  quia 
odiofu  eft  hui-j  ufcemodi  argumentorKu)  |genu8  et  ad  dextram 
marg,  ad  latus  verborum  cum  quia  trifte  ar-  adscripsit  mazie  Ita- 
que  sic  legi  voluisse  auctorem  opinor:  Mihi  vero  non  id,  ut  place- 
rent  quse  scripsi  etudendum  fuit.  Quare  ...  genus,  maxime  tum 
vero  et  c, 
0    epiftola  delev,  H, 

10.11  essem,  nec  essem  quietus,  &  ut  rectius  dicam,  qui  nusquam  es- 
sem?  delevit  H,  et  primum  inter  versus  adscr,  fui  tunc,  neq^  fui 
quietus  tum  ad  marg,  fui  tunc  neK^^')  fui  quietus,  et  nt  reKc|)tiu8 
dicam  |  nusqua  fuKO 

14    nullis  plane  studiis  del,  B.  et  adscr,  literaru  ftudKits)  minime 

19  cum  post  quod  adscr.  B. 

20  mouit  ...  qusBsiuissem  //«/.  H,  et  adscr,  mouiffet,  atq3  ego  qusejrerem 

21  hiic  A,  del.  H,  et  superscr.  eum 

22  flagitiofse  del.  H.  et  pro  deletis  litteris   auda-  adscripsit  impuden   {ut 

impudencise  sit,) 

28  qnoties  k  ftabulo  uacaret,  A.  del.  H.  et  adscr.  cu  aliqu  {cum  aliquando  \ 

uacaret  &  ftabulo, 

54  4     et  pro  deleto  ac  H,  adscr, 

9     stude  literis J  Immo :  H.  ad  marg,  post  stude,  adscr,  quocies  de  |  lite- 

ris  I  Pmo  e,  {sermo  est) 
10    arguti   effe   nolont,   A.  delev.  H.  et  adscr,   |aliquid   |iud   fcire  videri 

volunt.  (i.  e,  tfi  =tamen  aliquid  aliud  s.  v.  v. 

29  nelut  ante  populares  delev,  H.  et  adscr.  haud  ali,'  quH 


V.  3  1  DE  delevit  et  ex  hvttkn  fedt  hvtteni"  B, 
9  .  Omne  1.  H.  fecit  ,  o 
4  6...  11  Locum  lituris  et  adscriptionibus  sic  emendandum  esse  significavit  U, 
redderet.  Sed  me,  quo  parandum  id  erat  maxime,  dolor  impe- 
dit  ibi,  qui  cum  maximus  sit,  minime  ostendi  ^verbis  sustinet  ab 
his,  quibus  plurimum  adest.  Nam  ut  recens  est,  nondum  con^ 
solationem  admisit,  fixitque  pro  magnitudine  sua  radices,  quie 
avelli  cito  nequeunt,  et  altius  statim  insedit,  quam  ut  leviter 
amoveatur.  Turbati  sumus  enim,  ut  vehementius  turbari  vix  pos- 
simus  et  c,  Quw  ad  marg,  nunc  leguntur,  partim  recentiore  manu, 
ut  cultro  absdssa  verba  restituerentttr ,  inter  Hutteniame  manus  su- 
perstiies  Htteras  adscripta  sunt. 


XXIIII        EMENDATIONBS  HVTTBNI  MANV  8CBIPTA  AD  HT1V8  EDIT.VOL.  V.PBETINENTB8. 

Vol.  pag.  vers. 

V.        4     10.  sq.     turbari  iiehementias  haud  del,  U,  et  adsa\   {s  turbari  vix  (t.  e. 

vehomotins  t.  v.) 
81    ante  votis  U,  adscr,  e 
5     16    proderet]  H,  delevit  ere  et  suprascr,  a  (ut  sit  quod  coniectura  adsecu- 
tus  sum,  prodat) 
.  7    23    com]  H,  margini  adscr. 

10  8    ,  quo  1.  U,  corr,  ,  Quo 

11  12  ut  ante  qno  adscr,  U, 

12  33  Amicitia  1,  H.  corr,  a 

13  24  Magiique  i.  H.  corr,  m 

14  13  Adnerrom  1,  H,  corr,  s 
34  Coius  1,  H,  corr,  c 

18    24    post  motum.  H,  addendum  adscr,  jinter-   {.rsimus.  {an:  ut  intercipere 

possimus.  ?) 
20    28    PrOcastes]  nec  corr,  U.  nam  Uutieni  tempore  alieram  r  solebant  omittere. 
22      1     DB  hoc  quoque  loco  delev,  H.  et  ex  uvtten  fecit  hvttbmi 
24      6    poftnlit  1,  H,  delevit  et  adscripsit  ruftinent,   sed  tum  hoc  delevit   ei 

dextrcB  marg,  adscr.  poftulant. 
34    iucuda  1,  delev.  H.  et  adscr,  decens,  tum  hoc  deleto  adscr,  amabilis 

27  6    Heluetios  1.  Suiceros  (non  Swiceros)  corr,  H. 

28  88    ante  ferat  H.  adscr.  pro  se 

30  5    refrigefcat  1.  delev,  H,  et  adscr.  mi.nuat  fe  {non  minuatur) 
33    (nam  i,    H,  fecU  ?nam 

31  IS    post  boni  H,  adscr.  quo  uel  parte;(m{)  fcelerum  redimat,  j  aut  quod 

32  16    Finge  1.  Fingite  corr,  H, 

20  qusBqne]  non  hoc^  sed  imo  qusB  d.  a.  e.?  adscr,  H, 

23  et]  delevit  H, 

24  post  confidentia  H,  adscr,  fe{  (videtur  fuisse  festiuus) 

26  pro  primo  miror,  non  pro  altero  U.  adscr.  mirarer  {Itaque  adnotandum 

erat  mirarer  H.  fperaret  H, 

33  7    post  hominifl  comma  adscr.  H. 

28    post  talem  H,  adscr,  {is  eft,  (/.  e,  qualis  est,) 

34  18    Helvetiis]  H,  corr,  {uiceris  (Suiceris) 

27.  sq.  post  fit  H,  in  inf,  marg,  addendum  adscripsit  Talem  accufo  {non 
auerso)  homine.  Quid  hominem  dixi?  Talem  inquam  accuso  be- 
ftiam.  £x  mor  }c. 

35  9    ac]  H,  corr.  et 

10  ac  affinitate  1.  delev,  H,  et  adscr.  |t  (et)  cognatione 

32  Suicerc(  (Suiceros)  corr,  H, 

36  16    Maiores  1.  H,  corr,  m  tum  post  plura  adscr,  {lcriora  (u  c=)  vel  pul- 

criora) 

27  se]  fefe  corr,  H, 

37  9    Marchionis  {non  post  albbeti  sed)  post  Casimiri  delev,  H. 

11  epifcopru  1.  H,  adscr,  o 

21  post  fit  H,  adscr.  alij  aliter  {(</{)evoraaerint. 

33  pro  ac  cons.  et  H.  fecU  et  cons.  ac 

39  19    vobis]  uobis  satis  aperte  habet  H.  manus. 
24    beftiam]  belua  {non  belluam)  corr,  H. 

40  3    nos  detev,  H, 


42 

1 

43 

8 

45 

32 

37 

46 

25 

■mVDATJ0»8  HVTTENI  MANV  8CRIPTA  AD  HVIV8  EDIT.  VOL.  V.  PERTIMENTE8.  XXV 

Vol.  pag.  vers. 

V.      40    22    Quod  reliquu  eft,  anle  Vos  scr,  H. 
41     16    diIa-|tione  H. 

17     communitus  1,   c5mi;nutus    salus    elegantihus    lUteris    adscripium    est 
(non   ^unleserliche  Verhefserung^)  Ceterum  comminutus  recte  etiam 
Fcerstemannits  olim  adscripsit,   neque   ego  in  falso  communitus  (td- 
quiescere  deheham.) 
Hic  tertium  vlrichi  hvttbni  fecit  H, 
foeduis?  H.  adscr.  ius? 
circunclufas  i.  a  del.  H.  et  adscr.  u 
Inquirente  1.  pro  deleta  I  H.  adscr.  i 
nefania  ?  1.  H,  corr,  se  (usesaniam) 
40    Hactenus  i.  Aliquando  (non  Aliquamdiu)  corr.  H, 

47  9     Quasi  ante  Quod  addendum  esset  |uod  adscr,  H. 

27  quodne]  quoue  1.  pro  ue  H.  adscr,  ne 
30  pra*po8itis     »     »     insignivit  H, 

48  7  careant  nec  H.  adscripsit, 
11  .  In  /.  H.  fecit  ,  in 
87  furiis  del.  H.  et  adscr.  {ordibus  (i.  e,  sordibus) 

49  4  H,  ad  marg.    »     , 
16  inter  si  et  hinc  addendum  ulterius  adscr.  H.  {non  ulterius  pro  hinc) 

Etieon  versnm  Soipe  ...  est  signis     9     9     ad  marg.  positis  extulit  H, 

50  10     deos  immortales  del.  H.  et  adscr.  |hrm  rmo-|rtale  (i.  e.  Christum  [nofi 
deumj  imm.) 

32  dii  melius  uertant  del.  H.  sed  quod  adiecisse  indicavit  lineolis  \  | ,  nunc 
non  superest.  PiUo  scrihi  voiuisse  Dii  melius  vertant,  quam  quod 

51  3    post  opinio  H.  adscr,  incumb' 
29     ,  quse  i.  H.  deleto  cornmate  adscr.  Quae 

52  17    Ueluetios  nobis  del,  H.  et  adscr.  fuos  nobis  |  Suiceros 

21  Helvetiis]  Suiceris  corr,  H. 

22  deleamus  suspicionem  dei.  H.  et  adscr.  extinguamus  [citudinem  (t. 
e,  sollicitudinem) 

25     ,  iftud  i..  H,  corr,  .Iftud 
32    ad  marg.    9     » 

53  24    post  vestros.  H,  adscr,  Ad    humano«  |  aiTectus   prouoca  carem   (1.  e, 
provocarem) 

28  nobis  delev,  H. 

54  1  Nihii  in  nomine  mutavit  H. 

55  7  .  Et  teftatum  L  H.  corr.  ,  et 
21  contractas]  contrectas  con\  H. 

57     15    Heluetiis  /.  Suiceris  H. 

59      1     defendi  non  poteras  delev.  H.  et  adscr,  iudico   (t.  e.  iudicio,  non  au- 
dire)  debebaris, 

2  amicorum  del.  H,  et  adscr.  inter  amicox  (non  amicitiores ,  quod  Miin- 
chius  fecit  ex  adposito  Hoc 

3  Hoc  fecit  H.  ex  Haec  1. 
6    ,  quem  1.  H.  adscr.  Que 

17.  sq.  quod  conscius  ...  ementitum.  del.  H.  et  adscr,  Nam  nuIlH  tam  acer- 
bam  mortem  iudicares,  qua  non  obire  malles  qu&m  mendacio 
tam  impudenter  concinnato  [non  consinaatoj  vitam  quserere. 


35 

62 

i 

s 

64 

9 

10 

65 

12 

66 

29 

36 

67 

4 

17 

XXVI       EMKHDATI0NB8  HVTTENI  MANV  SCEIPTJE  AD  HVIV8  EDIT.  VOL.  V.  PEETINBNTX8. 

Vol.  pagf.  vers. 

V.      60    23     non  inferas  1,  delev.  H.  et  adscr.  inferre  nefel  (i.  e,  nescias  non  nosti) 
1     qui  non  vides  delev.  H.  et  odscr.  et  TfenfatO   |qui  neqj  vides   jqj  |iti8 

(t.  e,  et  insensatus,  qui  neque  vides  neque  sentis) 
4    non  possit  del.  H,  et  adscr.  in  ultra  jnon  pofsit, 
61     13.  sq.  potiu8'q3  re  ipfa  1.  delev.  H.  et  adscr.  docuiffes  |ut  iam  pofses  |re 
pocius  |ipfa,  qua  et  ex  sequenti  defenderes  fecit  defendere. 

16  aiebas  del.  H.  ct  adscr,  ais  sed  sequens  obijcicbas  non  mutavit. 

17  et  ante  mortem  adscr.  H. 

2S  post  cui  posita  est  /  et  ad  mai^g,  adscriptum  ecia  fi  InondiT  fic  inno 
|iffent  |it  omnia,  (puto  etiam  si  nondum  sic  innotuisscnt  ut  pa- 
teant  omnia,) 

inter  vivit  et  nec  comma  in  1.  omissum  intei^osuU  U. 

idqj  1.  Idqj  H. 

finu ,  ut  1,  finu?  Vt  corr.  B. 

post  etiam  H.  ad  marg.  addidit  et  (per  deletum  esi)  congrcITI  ad  11- 
bidijnem  dignet|  (i.  c.  et  congressus  ad  Hbidinem  dignetur.) 

possit  .  r  1.  H.fecit  poffit?  R 

eum  delev,  H.  et  pro  sequenti  ta  posuit  cum 

falute  del.  H.  et  adscr.  fnco/umitate  et  pro  redimiffet  fecit  rodemiffet 

et  detev,  H.  et  marg.  adscr.  illum 

post  nece  comma  adscr,  H, 

quod  deleta  o  H,  adscr.  i  (quid) 

iniiffe  corr.  H. 

68  14  post  est  H.  ad  marg.  adscr,  |iti  prsefump  Intendis,  atq3  et  recentior 
manus  illo  ingenti  et  cioe  post  Iluttenianum  praBSump  adscripsii, 
sed  legendum  est^  iugenti  prsesumptione  contendis,  atque 

69  8    ac]  H.  corr,  et 

25  post  parte  H.  ad  marg.  addidit  non  habes  |inquam  folaciu  |boc, 

70  27  .  Intus  1.  ,  i  corr,  H. 

72     19  post  flagitio  H.  ad  marg.  add.  {oportunifsie  {non  inopportnnissime) 

75    17  margini  adposita  sunt     9     9 

80  non  v,  13.  sed  v.  16.  te  delev,  H, 

18  post  ne  ad  marg.  adscr.  H.  fi  |ia"  ferre  'jfses.  et  recentior  manus  jno- 
minia  ei  |io  Legendum:  si  ignominiam  ferre  non  posses  Ex 
puncto  post  repellerent  comma  fecit  H.  sed  magnam  quoi  seqxdtur 
H  non  mutavit 

81  17  pro  deletis  profligati ...  mores  ad  marg,  adscr.  H.  quod  partim  recen- 
tiore  manu  renovatum  est  peflTa  profligo/o;  meniis  argumen/a 

22    pro  tuo  supplicio  ad  marg.  quocuq3  etiam  peHcido 

83  5  post  hebescat  in  marg.  add,  H,  |nanae  [fmt  inhumanao)  et  sequens 
uertrsB  deievit, 

84  1    Neque  hoc  loco  nomen  mutavit  U. 
16    In  hoc  quoque  additamento  verba  nemo  et  fortasse  et  fuisset  recentior 

manus  renovavit, 

85  9    Ad  duos  versus  qui  continent  luuat ...  auxilio  est  U.  posuit  bina    ,     , 

26  Pro  deletis  verbis  potius  ...  prccari  marg.  adscriptum  est  tantu  pre- 
cari  voiuerunt, 

36    perdidinimas  i.  corr,  H. 

86  22    posi  menteiii  H,  comma  posuU  ei  rec.  man,  ad  marg,  adscripsii   jentem 


.BMBHDATIONBS  HYTTBNI  MAN V  8CBIPTA  AD  HVIVS  EDIT.  VOLL.  V.  I.  PERTIHBRTES.    XXVII 

Vol.  pag.  vers. 

Tum  pro   deleto  mediam  ...  impetnm,   H.  ad  marg,  adscr,   |ias  (il- 

lias)  exercitu, 

V.      86    35  oif  duo8  versus  hina  in  margine     »     9 

87      1  Neq3  taeri  fe  delev,  H.  ei  adscr.  Ne  taeri  fe  q|  (qaidem,  rec.  man,) 

2  ipsis]  supersuni  tantum»Htterw  ip(i| 

6  pablice]  H.  pro  deleta  c  posuit  o 

00     6  qaod  illam]  Qaod  illam  H. 

27  .  Impuriffimam  1,  ,  \{mpurissimum)  B, 

91  7  .Fugere  1,  ,{  H, 

16    in  ante  accenso  delev.  H, 

20  perdidiffimu  1,  H.  correxit. 

92  15    post  portentofa  ad  superiorem  marg,  add.  H.  cam  fcribet 

21  vexaritj  H,  emendavil  aexafset, 

22  agit  hoc  in  deletum  et  ad  marg.  adsetnptum  est  segit  hoc?  a^  pote  in 

93  33.  sq.  k  facerdotum  del.  et  marg.  adscr.  est  et  religioforu  hominum 
95      4.8q.  Tribus  versibus  Quippe  etc,  prcpposita  sunt    ,     9 

In  Phalarismi  qui  sequitur  (cf.  Indic.  bibl.  Hutt.  p.  46*.  v.  12.  litt.  J)  exemplo  ni- 
hU  emendavit  Huttenus,  unde  adparet  omittenthm  hune  dialogum  ex  nova  editione  cen- 
suisse  auctorem,  sed  Apologiam  pro  Phalarismo,   quee  tum  sequitur,  pariter  ac  supe- 
riora  scripta  emendavit, 
Vol.  pag.  vers. 
I.      288    18    neqi  1,  Neqj  H. 

neq3  i.  Neq3  H. 

te  delevit  H, 

fuorum  1.  a  corr,  H.  (suarum) 

,  nec  1,  H.  fedt  Nec 

immo  1,  H.  adsci',  Im 

etiam  del,  H.  et  ante  sequens  fore,  cui  comma  addidit,  posuit  etiam 

amicum  ...  patiar]  pro  his  ad  marg.  adscr.  H,  patiar,  et  amicum  effe 
credam, 

&  dolorem  delev.  H.  et  adscr,  est:  et  ut  dolorem  (et  ut  a  rec.  m.) 

6  neq3  anle  tibi  fecit  H.  Neq) 

7  ,  ueru  1,  H,  adscr,  Verum 

294  12    tot9  1,  H.  ex  9  fecit  us 
32     ,  quod  1,  H.  Quod  (his  sic) 

295  13     qaam]  qui  1,  H,  adscr,  [non  quam  sed)  qua  non  r{ecte)  et  tum  ex  fi- 
nis?  fecit  finas? 

23     fuifset  pro  fuerit  i.  adscr,  H. 

296  33    ,  quseq}  1,  Quseq  adscr,  H, 

297  4  liceat  1.  a  delev.  H, 
19  dirimere?  1.  H,  delev.  et  adscr,  |imere,  ati  rec,  m,  superscripsit  diri 
39  superest  tantum  |iantu 

298  3  ncdu  1,  H,  del,  et  adscr.  nec  dum 
13  monuiffe  1.  H.  delev,  n 
28  funt  1,  H,  del,  et  adscr,  fumus 
33  ,  tu  i.  H.  fecit  Tu 

299  6  .  Nos  i.  ,  nos  H. 


288 

18 

289 

9 

21 

26 

290 

10 

23 

33 

35 

292 

5 

293 

6 

XXVIII       BMEIIDATIONKS  HYTTKNI  MANV  8CBIPTJE  AD  HVIVS  KDlT.  VOLL.  I.  II.  PBBTIHBHT. 

Vol.  pag.  vers. 

I.      242    20...23    Pro  Etsi  usque  ud  diuulganti  deletis  H.  inferioH  marg,  adscr,  Etfi 

nondu  credebam  fainae,   omnia  temere   diuulganti,   (Nam  |  longe 
alia  eft  apud  omnes  Virtutis  tu»  opinio  Rex  ChrTanifsime,  quflw 
ut  talis  aliqua  iu  te  fufpicio  congruat,)  tamen  qu»  :c. 
243      9     patior  1.  o  deleia  H.  aperte  adscr.  a  (patiar) 

19    superest  iantuvi    non  jmplici  iam  lanno 
246      4     hunc  1,  u  det,  H.  et  adscr.  i 

11    pro  deleto  in  eo  sp.  coUocaveris  ad  marg,  est:  ei  te  fldiunxeris? 
16.17     ad  marg,    ,     9 

24     appellare  del,  H,  et  adscr.  |onunciare  (pronunciare) 
26     optimatum  dei,  H.  ei  adscr.  |onoru  (bonorum  non  optimorum) 
29.30     ad  marginem  signa     9     9 
258      3     fugacius]  fugatius  1.  sed  deleta  t  H.  adscr.  c 

,  qukm  1,  Quam  H.  tum  posi  praeda  additum  est  nos 

,  feruntur  J.  H.  comma  confixii  et  adscr,   .  fer.  tum  pro  deleio  Helue- 

tii  adscr,  Suiceri 
anie  VI  H.  ad  marg.  adscr.  |pra  (supra) 
Stutgardie  {non  Stutgardia)  scr,  H, 
ante  palam  H,  adscr,  et 

ante  hoc  comma  posuit  H.  et  sequens  me  delevit, 
facile  1.  sed  e  deleta  H.  fecit  i  (facili) 
,  fugit  1.  ,  Fug  adscr,  H. 
pro  Heluetii  1,  Suiceri  H. 
,  Cui  i.  C  del.  et  fecit  c  H. 
dedit  .  to  /.  Deleto  dedit  H.  adscr,  dedidit  .  Tot 
.  fugit  1.  H,  ad  marg.  Fug 
,  quo  1.  .  Quo  H, 
,  faceffant  1,  ,  Fac  H, 
.  fatis  i.  Satias  {non  Satius)  adscr,  H, 


259 

7 

12 

260 

3 

262 

14 

16 

263 

7 

9 

267 

8 

22 

27 

272 

6 

8 

13 

19 

Ad  Hutteni  scripta  vol.  II.  numm.  CCXXVIin.  CCXXX.  CCXXXI.  CCXXXIIII. 
CCXXXm.  CCXXXVI.  CCXXXXV.  pagg.  12.  sq.  a  nobis  edita,  qu»  continentar 
exemplo  sub  XXXVII.  2.  Indicis  bibliogr.  Hutten.  descripto,  iam  ex  eo  biblio- 
thecffi  Tigurinse  exemplari,  quod  Huttenus  sua  manu  emendavit,  infra  script» 
adnotationes  addendse  sunt: 
Vol.  pag.  vers. 
II.       13    21     prsetergredi]  delevit  H,  et  adscripsii  |edi  {puio  egredi) 

literis  et]  literis,  & 

nominis]  nobis  2,  quod  H,  linea  transducta  et  adposito  signo  3^  {quod 
se  legere  non  potuisse  MHnchius  adnotavit)  omitiendum  esse  signifi- 
cavit, 

proculcata  2,  u  H. 

viro  2.  e  H, 

Euangelu,  2,  i  H, 

manieftas,  2,  i  H, 

concitiare?  i  delev,  H, 

pro  omiss,  2,  adscripsU  H, 

esse  qnod]  esse,  quod  H, 

adnitiintur  2,  del.  H,  adscripsii  |mur  (id  fuit  adnitimur) 


14 

22 

15 

5 

7 

10 

20 

J6 

10 

15 

26 

36 

17 

14 

lEllBllDATlOKBS  &YTTEKI  lCAKY  SCBIPT^  AD  HVIVS  EDIT.  VOL.II.  PERTIKRKTES.        XXIX 

Vol.  pag.  vers. 
n.      18    16     aut]  delevit  H.  adscripsit  |c  (iW  futi  nec) 

30  cui  omis,  2.  adposuit  H. 

19      9    exulct  BuUis  vexare]  exulent,  Bullis  vexari  H. 

22  qnide.  2.  a  H. 

19  81    ?  flagitofe]  i  H. 

20  14    flagita.  2.  i  H. 

20    nuge.  2,  a  H.  (i.  e.  nugae.) 

21  15.  IC    &  cliriftiansD  veritatis    H,  deleto  sequenti  ac  libertatis 
19    vestris  ajite  coram  del.  H.  adpusito  iftic  post  coram 

22  5. 6     experimini]  opiis  vobis ,  2.  quod  H.  del.  et  adpos.  |rimini|  )i .  e.  ex- 

perimini) 

8  testimonio,]  teftimonium,  2.  um  del.  H.  adsci\  o 
intuitu]  intuitum  2.  m  del.  H. 

23  27     cogitatis ,   iugum  &  grauius  •  qua    ut  2.  post  ut  H.  adscr.  k  quoqua 

24  5     accumilatione  2.  corr.  H. 
10     dicat]  sic  H.  quoque  corr. 

23  vivatis]  sic  H.  quoque  corr. 

25  cogimur]  sic  H.  quoque  corr. 

31  viveritis]  uiueretis  coit.  H.  (et  hoc  ponere  dehebam) 

26  7     ducant]  *tc  H.  quoque  corr. 

17    manifestamque]  sic  H.  quoque  coit. 
19     tam]  H.  quoque  addidit. 

27  17    pr^cario  2,  e  H 

28  obtegentes]  praetendel  H. 

28  30  concendemus.  2.  n  delev.  H. 
33  Prseterea  cojt.  etiam  H. 

29  24  concuffonem,  2.  i  H. 

30  8    veftra  exitium]  veftra,  exitium  H. 

22  polliceor]  etiam  2.  poUicear  cor7\  H. 

23  adfsiduitate  2.  s  delev.  H. 

26  vobis]  comma  adpos,  H. 

31  14     cogitationis]  homin|  H.  quam  compositissime  /ieri  potesi  adscripsit^  $ed 

MUncfdus  cum  Latine  legere  non  dididsset,  quid  sibi  vellet  vocati- 
vus  homincs  non  vidit,  quod  dissimulans  adnotavit  'Nach  cogitatio- 
nis:  Unleserliche  Correctur.' 

32  26     ovinam]  sic  H.  quoque  corr. 

33  4    barbari.  2.  barbari?  corr,  H.    tum  moneretis  2.  corr.  H. 

9  quoquam]  comfna  adpos.  H, 
10    venerit]  comma  adpos,  H. 

34  22    cupiditaiib.  2.  corr,  H,  tum  nationi  2.  corr,  H. 


39  34     intermiffum  habet  exemplum  2.  ab  H,  correctum ,   ^mi  a   ( pro  u )   ad* 

scripsit:  meum  exemplum  2,  recie  intermiffam  in  ipso  textu  habei. 

40  2     fieri]   delevit  quidem  H,  sed  idem  eiiam  adscripsit  jbtineri   quod  ob- 

tineri  fuisse  cum  non  videret  MUnchius,  adscripium  celavit. 
20    metus  2.  corr.  H. 
eos]  nos  2,  corr,  H, 

41  9    nobis]  vobis  recte  etiam  2,  ab  H.  non  mutatum,  sed  is  comma  adposuit, 

42  9    ingeffu  2,  corr,  H, 


XXX         KHBXBATIOXBS  BTTTUI  MASrT  «CEiTTX  XD  HTITS  KDIT.  TOL.  II.  PUTI 

yoLpK^.  Tcrm. 

n.      42    3&  totj  q|    tot4pie  omU  nobilils.  ■  rorr.  IT. 

43  ^  ople  roemiBKniiii  2.  f  eorr.  A. 

S  illm*   hmem  tramidmttm.  dtln,  H, 

44  4  renure   illam:  2.  deler.  H.  «/  adseripni  reraataru   i     tom  ho|     {pmto 

istnm  kominem. 

S  cedis  illi]  deUni  H,  $ed  po9t  domicilio  adseripsit  cedis 

Z1      f  fte .]  delerii  H. 

M  Si.]  det.  H.  et  adtenpeU  Vtiiia, 

II  optime]  delerii  H. 

fS  ex]  et  «jrr-  H. 

U  te]  deler.  H. 

17  omnia  cmdelia  2.  eoauma  imterposuit  H. 

»  libcrtati  2.  s  adscr.  H. 

38     3  etiamj  deter.  H. 

48  %  haod  damj  deler.  H.  et  adser.  Tix  da 

49  7  illomm  odio^  delev.  H.  et  adser.  reip.  flad    (i.  e,  reipablic«  stadio) 
ai  inier  omnia  ei  k.  qosf  H.  imterpojuii  illis  literis 

50  2  posi  etiam,  H.  adser.  qaantu  honefte  licebit. 


50    7.%    constantissime]  delerU  H. 

Im/eriori  wutrgbd  poMtrewue  pagima:  exempH.  2.  mamu  tua  ewkemdaii  HuitenM»  ad- 
teripeU  Optimam  aitsB  rationem  delige,  eam  tibi  |  iacandam  reddet  confaetado. 


Restat  at  ad  toL  IIII.  pa^.  423.  ex  libris  Taricensibas  recaperatis  hoc  exem- 
plom  adnotemas: 

3* 

^#^  IVLIVS  I  C  Dialogus  uiri  cuiuTpiain  enjdiUflinii.  |  feftiuus  faue  ac  eiegans. 
quomodo  IV-LIV8.  II.  P.  M.  pofl  mortem  coeli  fores  |  pulfando,  ab  ianitore  iiio 
D.  Petro,  io-lromitti  nequiuerit,  qjq)  dum  uiueret  |  fanctifrimi,  atqi  adeo  fancti- 
tatis  noffline  appellalus,  totqj  bellis  felici  |  citer  [«•(]  geftis  praeclarus.  domi-noiii 
coeli  futurum  fe  |  effe  fpcrarit.  |  INTERLOCVTORES.  |  lulius.  |  Genius.  |  D.  Pe- 
tms.  I  Lector,  rifum  cohil»e. 

Plagulte  3  (tigmaiw  A  B  C)  siee  24  foUa  in  S^.  min. ,  quorum  ultima  pagina  va- 
eai,  ptpmultima  sex  rersus  hahei,  quorum  duo  postremi  sunt  itaq^  Vale.  |  pihis.  | 
Ceterw  simgulo!  pagimw  tamium  non  omnes  constant  31  versibus.  Negue  inscripHones 
neque  numeri  mmguHs  pagimis  superseripti  sunt. 


HVTTENI  POEMATVM 


PARS  PRIMA. 


ELEGIiE    ET   DE   ARTE   VERSIFICANDI  LIBER. 


[a.    1506  .  .  .  1517.] 


Htttimi  Opp.  tol.  III.  t 


PRiEFATIO  EDCTORIS  AD  OMNES  QVATTVOR  PARTES. 

Wix  fcmmt  abcr  immcr  Dor,  wcnn  man  con  Sc^riften,  tt?ie 
t)on  ^anblun^cn,  ni(^t  mit  cincm  cjctoiffen  ^^artei^ifc^cn  (5n= 
tf)uriafmu8  fvric^t,  fo  btcibt  fo  njcnifl  baran,  bag  cg  bcr  SRebc 
gar  nic^t  roert^  ift.  2uft,  grcube,  5:^eifnabme  an  ben  5>in= 
Oicn  ijt  bag  cinjigc  S^leeUe,  unb  voa^  ujicbcr  JRcalitSt  l$ert?or= 
bringt;  aUe2  anbcre  ijt  citct  unb  t?ercitelt  nur. 

©oet^e  an  G^illcr. 

Quod  Hutteui  carminaY  rudeui  adhuc  iudigcstamque  molem,  in  quattuor  par- 
tes  dispescuiy  optiraa  ratione  factum  csse  iudicabunt,  spcro,  qui  auctoris  vitfie 
scriptisque  paullo  diligentius  studuerint,  omnes.  spontc  profecto  ea  digestio 
argumenta  poematum  temporaque,  quibus  conposita  sunt,  contemplanti  sese  prie- 
bet,  in  tantum  ut  mirer  in  hunc  dicm  neminemf  quem  sciam,  fili,  quo  suspensa 
sunt  siugala,  rectitudinen^  et  ex  ipsius  scriptoris  iudole  ingenioquo  quasi  ena- 
scentem  necessitatem  priedicasse,  uisi  multo  usu  didicissem  quam  louge  plerique 
fero  omnes  hodieque  ab  adcurata  veraque  uuiversac  Uutteuiauaj  vita;  iugeniiquo 
morumque  ingenuse  et  quasi  coupactilis  unitatis,  rectitudinis,  duritise,  quflQ  cum 
iucorrupta  humauitate  ^t  profunda  probitate  et  adsiduo  fervore  unicc  coaluerant, 
cognitione  absimus,  multosque  essc  qui  Uutteuuin  ideo  tantum,  quod  versus  mul- 
tos  fudit  laureanique  a  Csesare  coronam  accopit,  nd  augustum  poettc  nomen  ad- 
mittant.  Non  novum  est  Uuttenum  adulescentuluui  elogiis  condendis  tirocinium 
Musarum  posuissc,  ncc  doctos  latct  id  e  ratione  littoras  discendi  docendique, 
qua  et  ipse,  Rhagii,  Trcbelii,  Vigilantii  discipuhis,  Kobaui  sodalis,  usus  est,  fa- 
cile  explicatu  esse:  vcrum  ingonitam  hominis  primariamque  imi  animi  coudicio- 
nem  et  intentionem  elegiHcam  fuisso  scntiro  potius  quam  doceri  debcmus.  Kius- 
dcni  autera  iuvenis,  iu  quo  (ut  dc  Alcibiadc  Ncpos  olim  dixit)  natura  quid  posset 
exporta  est,  ingoniuuu  dum  cx  doloribus  ac  gaudiis  olegos  pectoris  fidibus  effiu- 
git,  rerum  humanarum  conporicndarum  gratia  patriasquo  extornasquo  nationos 
pervisendi  inpctuosd  studio,  quod  ipsum  tum  varii  casus  tuni  pro^cipue  monastica; 
vitff^  effugio  excitato;  patris  ine  dobito)  nocossitatos  ot  morbida  vis  corpusculum 
infestans  auxerant,  vohoinonter  conmovobatur.  ita  scholis  cathcdrisque  relictis, 
versus  tamen,  ubicumque  ot  quidcumquc  agebat,  Musarum  cultor,  in  arma  ca- 
straque  inruit  Germanosque  suos  ot  suum  Ciesaroin  in  pro^lia  contra  quemcum- 
que  hostcm  nunc  prece  blandicns  nunc  conminationibus  terrcns  tam  orationibus 
quam  hcroicis  carminibus  cpigrammatumque  aculeis  accendit*),  ipse  interim  re- 


•)       2bal  uub  ©erg  burcbsicbt  cr,  fcft  im  ©laubeu 
%\\  bic  Rrcibcit,  ftuueub  tief  im  ^cr,^cn 

2icb  uub  ^Babvbfit,  fciucii  53ufcuj5  il^^ouuc. 
'^ciu  iDrauu  foU  uuS  ,^ur  ^uccbtfc^aft  vaubcul 

'Ajcitcu^iviU  icb  mciuc^  'i>oIfcg  6cl»mcv5cu. 
*?luf,  0  auf/  bu  bcut|d)cv  'Knx,  ixix  ceuuc!' 

1 


4  rHJSFATIO  EDITOBIS  AD  0MNE8  QYATTVOK  rAHTES. 

rum  pablicaram  recte  administrandariim  bcneque  gercndaram  artis  vix  mina8 
stadiosas  qaam  caias  vitam  his  unis  officiis  totam  destinavisset.  Masca  potc- 
rat  rclinqaere,  Masas  non  potuit;  scd  in  musca  etiam,  quoticns  potait,  rediit  li- 
benter,  liberalioresqae  litteras  et  earum  propagnatores  ut  siucere  amabat,  ita 
pie  colebat  ac  strenue  ab  hostibus  ingenii  quoquc  armis  dcfendebat  Isetisque 
suis  laadibua  cclebrabat.  Quo  itaque  modo,  ut  supra  primam  partem  cum  se- 
canda,  quantamvis  altera  ab  altera  diversa  sit,  cohaerere  et  atramque  solidi 
quasi  corporis  membrum  csse  significavi,  rursus  sccunda  ad  tertiam  ita  accedit, 
ut  altera  altcri  scsc  insinuot,  inquc  quartam  aperto  tramite  transeant.  cer- 
tamina  contra  curiam  Romanam  pro  libertato  Germanisc  ecclesiaeque  'sanctitatc, 
ut  tum  res  erant,  pro  Lu^thero  institui  dcbebant:  qnantum  illis  univcrsus  fere 
terrarum  orbis  tune  concitari  coeperit,  quanta  fortitudine  Huttcnus  eadcm  pugna- 
verit,  denique  ut  non  hostibus  sed  morbo  fractus  occubucrit,  nemo  qui  haec  le- 
get  exponere  huius  loci  essc  putabit,  ut  ncc  huius  loci  cst  demonstrare  Hutte- 
num  rebus  ecclesiasticis  reformandis  rci  publictc  libcrtatisquc  Germanicse  nationis 
causa  omnes  vitse  nervos  contendissc ,  dum  Luthcrus  non  nisi  fidei  Christianse 
causa  Romanam  ecclcsiam  sollicitaret  proque  principibus  ac  rebus  publiciSf  ut 
saerornm  bibliorum  pcr  omnia  suprema  auctoritas  cssot,  contra  pontifices  Roroa- 
noB  acriter  dimicaret.  quam  intcr  utrumque  hcroa  differcntiam  convenientiam- 
qnc  ipsc  nostcr  mclius  quam  ab  alio  dcmonstratas  mc  Icgcrc  mcmini,  litteris  ad 
Lutherum  scriptis  ac  preecipue  his  mcmorabilibus  verbis  ,,mca  humana  snnt,  ta 
porfcctior  iam  totus  ex  divinis  dependes**  (vol.  II.  p.  55.)  mea  quidem  sententia 
expressit 

Pauca  ex  omnibus  qun^  reppcri  Hutteni  carminibus  (repperi  autem  quamvis 
antea  inedita  fcre  nulla,  conplura  tamcn,  cnque  minimc  sperncnda,  quie,  cum  li- 
bellis  continerentur  quorum  cxempla  vix  uni  nut  nlteri  conspicoro  datum  fuit,  plane 
in  oblivionem.  abierant)  in  hoc  volumcn  non  rccepi,  ut  pote  qua»  in  reliquis  quat- 
tuor  tomis  suum  locum,  cumque,  si  a  pcrpaucis  rcccsseris,  iustiorem  qnam  si 
omnia  hnic  volumini  reservasscm,  iam  invenerant^  Nc  vcru  inmcrito  in  negle- 
gentifle  crimen  inciderem,  ctinm  hic  omittcnda  carmina  eo  quodquc  loco  conme- 
moravi  qucm  ei  dedissem,  si  non  omnium  Jfuttcni  opemni,  scd  poeticorum  tan- 
tum  modo  oditioncm  pnrnvisscm.  Atquc  h.i>c  ipsa  ratio,  ut  tnccnm  alia,  satis  de- 
clarat  cur  nunc  ad  ca  quae  cx  Epistolis  obscurorum  virorum  Hutteno  deberi  vi- 
deantur,  omnino  non  rcspexcrim:  his  enim  cpistolis  suum  vohimeu  debctur,  quod 
a  me  elaboratum  post  hoc  edi  spero. 


IN   EOBANVM   HESSVM 
VLRICIII    IIVTTENf 

ELEGIA 

KT 

EOBAM  GRATIARVM  ACTIO  EXTEMPORALIS 

scriptsD,  iit  videtur,  Erfurti  a  1506.  c\hibentur  vol.  I.  p.  3.. .5.  num.  I. 


[IN  LAVDEM  MARCHI^  CARMEN.] 

VDALRICVS  HVTTENVS  PHAGIGENA 

RHAGII     iESTICAMPIANI    DISCIPVLVS 
AD  LECTOREM  HVIVS  LIBRI. 

Marchia,  tardigraclo  terra  interiecta  Boota;, 

Gargareum  superal  fcrlilitate  solum, 
Cuius  in  autumno  cum  pinguibus  incola  botris 
4  Poma  sub  aestate  prsemia  messis  babet; 

Vix  sentit  piceis  borealia  frigora  tieclis, 

Tempore  foetura  veris  abundal  apum. 
Adde  boum  cultus,  bic  quorum  copia  tanta  est, 
8  Quanta  sub  lonio  fertur  arena  mari. 

Sunt  et  equi  celeres  nalique  ad  pondus  aselli, 
Qua^rit  ad  innumeras  gramina  pastor  oves. 
Ut  tamen  ba;c  taceas,  leetam  vagus  Odera  terram 
12  Diluit,  et  varias  piscibus  auget  opes, 


Vide  Indic.  bibliograph.  Hutten.  n.  II.  1...5.  Scriptuin  est  hoc  carmen  Francofurti 

ad  Viadrum  a.  150(5. 

PHAoio.  I  I.  e,  bi  Buchonia  natus,  rhao.]  loannis  Rack  Sommerfoldensis.  Cf. 
vol.I.  p.8.  HVi.  LiBRi]  desciiptioms,  de  qua  vid,  Ind.  bihl,  n.  1,1,2,  *  Bootes  aive 
arctophylax  tardigradus  [Padnv.  ap.  Cic.  de  divin.  II.  64,  133.],  tardus,  piger  dici- 
tnr  ideo  quod  tardius  ad  occanum  descendit.  cf.  Ilaupt  ad  Ovid.  mot.  II.  176.  sq. 
Marchiam  Ti-vadensibus  campis  conparare  audacis  poetw  est,  tantigrado  2,  3, 
'  „...  ipsa  suas  mirantur  Gargara  messes'^  Vergil.  Georg.  I.  103.  '  pTguibus  /. 
botrns]  uva.  Cf,  Micha^a»  proph,  VII.  J.  Versihus  3... 6  quattuor  anni  temporum  amm- 
nitates  recenset.  *  acstati  5.  *  tcdis  f.2.  *  Etiam  ha'c  hyperbota  poeta  nondutn 
ptenw  pubertatis  digna. 


6 


HVTTENl  IN   LAVDKM  MARCIU.K  CAKMEJC. 

Quis  iion  tani  Tanais,  noc  altundat  flavus  Oronles, 

Nec  Phrigius  Xanlhus  Ronuileusque  Tibris: 
Piscibus  Eridanum  vincit»  celeremque  Caistrum, 
16  Quique  suis  agitat  fulva  metalla  vadis: 

Multus  al)  Odricohi  defertur  carpio  gente, 

Et  crassus  polipus,  cieruleusque  lupus. 
Sunt  quoque  nuitata^  peregrino  sidere  merces, 
20  Quas  opulentus  Arabs,  India  sive  dedil. 

Egregias  urbes  atque  altas  possidet  arces, 

Templaque,  c^elicolas  tpuc  decuisse  putes. 
Hic  loacbim  princeps,  sceptri  successor  aviti, 
24  Tale  sua  ne  non  in  regione  foret, 

Gymnasio  solidas  erexit  ad  astra  columnas, 

Qua  Francphordiacte  cernitur  urbis  opus: 
Ingenuas  artes  dedit  buc,  sophicasque  catervas, 
2s  Hic  sua  qui  doceant  carmina  Pha^bus  habet. 

O  bene:  divitiis  adduntur  Pallados  arles, 
Hax  boua  sunl  terriB  diviciora  suie. 
Terra  ferax  frugum  fu?cundas  concipit  artes, 
32  luncta  est  Panchspis  Cecropis  ora  locis. 

Caelera  quo  melius  noscas,  hunc  volve  libellum, 

Lector,  ut  et  tellus  nota  sit  illa  tibi: 
Hsec  te  Marcliiticas  ducant  monumenta  per  oras^: 
36  Sic  tibi,  qui  latuit,  cognitus  orbis  erit; 

Invcnies  illic  quce  te  legisse  iuvabit, 

Duni  non  quam  relegas  la?seris  illa  prius. 
Si  tamen  hoc  quaedam  fuerint  errata  libello, 
40  Parce,  mora  celeri  condidit  autor  opus. 


J3    Queis  5.        **   l*hr>giu»  J...5.        Xaiitus  5.         *^   Caystrum  4.  5.   hod.   Ka- 

rasu.       "  Pactoluin,   auriferis  harenis  celebratum,  Chrysorroan.       >*•  Polypus  J...5. 

cancri  Viadrini  hodieque  celebrautur.        cajruleusque  3.,.5.       lupus]   lucius   esox. 

»  matate  2.     "  cajlicolas  3,5.       que  2.  (quae  /.)    "  loachimus  I.  marchio  Bran- 

denburgensis  universitatem  litterariam  Francofurtensem  condidit,   cuius   sollcnuis 

inauguratio  d.  26.  Apr.  a.  1506.  facta  est.        ^*  :  Tale  ...  foret:   /.  Acadcmia  Wit- 

tenberpensis   condita  fuerat  a.  1502.        «e  FrancfordiacoB  5.         «7  Vio-ilaiitium   et 

Rhagium.         ^  Palladis  5.        ^  terrre  2.      divitiora  3,..5.        «  Panchieis  omnes. 

sed  Huttemis  »o/wt7  Pangaeis :  nam  Thrncicam  fertUitathn  cum  Atherdensium  cuitu  con- 

iungere  Francphordiatn  aU.  de  Arahia  non  cogitavit,        "  Cetera  3. „5.  ss   lesoris 

1,2.  Vigilantius  in  *illis  monumentis'  etiam  leges  morenque  quibus    studiosi  retre- 

rentur,    descripsit.     Vult   itaquc    poeta  memoriam  Fraucofurti  gratani   semper  iis 

fore  quos  civitate  academica  non  indignos  reddidissent  propria  peccat.i         *" 


ctor  3i,.5. 


BENB.  BBVMMANNI  BPIQBAMMA. 


Ut  hoc  in  carminibus  scribendis  adulescentes  exercitandi  genus  stilusqne  poeti- 
086  doctorum  Francofurtensium  disciplinre  commodius  a;stimetur,  addimus  Hntteni 

0 

condiscipnli  Henrici  Brumanni  Moguntiaci,  quem  ille  decennio  post  in  epistulis 
obscurorum  virorum  vol.  II.  ep.  55.  ut  ^vicarium  in  summo  et  bonum  organistam* 
celebravit,  consimile  sollenne  parmen,  quod  post  Huttenianum  in  libris  qui  Ind. 
bibliog^.  n.  I.  1.  2.  indicati  sunt,  legitur: 

HESniCl  BRVMMANM  MAGOyCIACI 

SECTATOHIS  lOANMS  RUAGll  jESTWAMPIANI  ORATORIS 

ly  FRASCOPHOUDIAS.t:  DESCRIPTIOSIS  ET  P.  VIGILASTII  POETJE 

COMMESDA  TIONEM 
AD  LECTOREM  EPIGRAMMA, 

Incertum  est  homini  sludittm  et  diversa  cupido 

Qui  legit  kystorias  gestaque  pulchra  virum: 
Nam  hic  probat  Hellanicum^  placet  huic  Herodotus,  et  illi 
\  Socraticus  Xenophon  Acesilasque  vetus; 

Lactea  delectant  alium  quoque  dogmata  Lim, 

Hic  vull  Salusti  sctipta  videre  brevis. 
Sic  diversa  rapilque  animum  in  diversa  voluptas, 
8  Mensque  nequit  recto  sistere  certa  loco. 

Tu  vero  exoptas  qui  altissima  nostri,  lector, 

Pulpita  Gymnasii  principiumque  novi, 
Hunc  poteris  manibus  complecti  scepe  libellum, 
12  Qui  tibi  iam  piacida  mente  legendus  crit, 

Marchia  quce  tellus^  quce  sit  Francphordia  nosces, 

Quam,  bone,  piscosis  alluis,  Odra,  vadis; 
Principibus  quce  sit  prudentia,  fama  decttsque, 
1«  Et  quce  dent  cultis  munera  doctoribus: 

Quantaque  fertilitas  agri,  quce  copia  messis  y 

Numina  quam  faveant  Bacchus  et  alma  Ceres: 
Quotque  boves^  pisces,  quot  oves  celeresquc  caballos, 

20  Quotque  fovet  doctos  urbs  celebrata  viros. 
Quantum  etenim  aerio  cedunt  virgulta  cupresso 

Et  quantum  lepori  est  fortior  ipse  leo^ 
Tantum  est  Gymnasium  hoc  ludo  prcestanlius  omni, 

21  Quem  tibi  Romana  aut  GrcBcia  terra  tulit; 
Quod  tibi  descripsit  celebris   Vigilantius  author, 

Gymnasii  laus  et  gloria  magna  novi. 
Hunc  igitur  digitis  cape,  lector  amande,  libellum, 
28  Qui  tibi  pcrmodico  venditur  cere.     Vale, 


VigilantiiJ  Cf.  vol.  I.  p.  43.  §.  32.  ^  Livi  lactea  ubcrtas.  Quintilian.  Inst.  or. 
X.  1,  32.  •  Sallustiana  brevitas.  Quintil.  1.  c.  •  noftrc  /.  et  cuvi  1.  facit  uhique  2, 
"  fepe  i.  *'  que  bis  1,  *^  quo  1,  ^*  que  1,  "  que  1,  **  Cf.  Vergil.  ecl.  1,25. 
'*  Grecia  1,  '^  Hodie  magno  Oiro  qui  cmcrent  sunt:  unum  cnim  Vratislavicnso 
exemplar  cxtare  creditur. 


8  HTTTBHI  DB  TIRTTTB  BLBOIACA  BXHOBTATIO. 

Ipse  tjpographasy  ConradnB  Banmgardt  Rottenbnrgias  disticho   eelebrmtiir 
boe: 

DE  CALCOGRAPHO  AD  LECTOREM. 

Hoc  Hbi  Marchitka  Conradus  in  urhe  monetis 
Excussil  graphicis  ingeniosus  opus, 

Dnbitahis  num  prieceptoris  carmen  discipnloram  Tersibos  prnferas:  nam  hoc 
pnemissom  est  libro: 

JOANNIS  RHAGII  .ESTICAMPIANl 

LVSACU  £T  RttKTORlS  ET  POETE  lAVREATI 

EPIGRAMMA  AD  LECTOREM, 

Cessa  NiHaci  mirari  pulpita »  leclor , 

GymnasH  el  Cilici  peciora  docla  soli 
Cecropias  cumulo  laudisque  cequare  cathedras, 
4  CeeUcolis  iaceat  Galiica  turba  scholce: 

Surgit  PaUadio  maior  Franckphordia  ludo, 

Cums  formay  situs,  fama  decusque  patet 
Boc,  quem  vel  manihus  cupies  Iraclare,  libello, 
8  Vel  sua  luminibus  scripta  vorare  titis. 


VLRICHI    HVTTENI 

ADOLE8CENTI8 

DE  VIRTVTE 
ELEGIACA    EXHOKTATIO. 

Ipse  ego  dum  variae  meditor  discrimina  sorlls, 

Dum  dubias  viUe  diflQciiesque  vias 
Diversasque  adeo  curas  hominumque  lal>ores, 
4  Ingemil  et  tristi  mens  mihi  corde  dolet. 

Nam  qusecunque  vides  fragilis  solatia  mundi, 

Omnia  sunt  longa  disperilura  die; 
Ulque  leves  paleae  vacuis  motanUir  arislis, 
8  El  qualitur  rapidis  silva  comosa  notis, 

Ilseret  in  liumanis  fragilis  flducia  rebus, 

Discrepat  et  dubiis  decipit  illa  modis: 

Indic.  bibliogr.  n.  III.  1...4.    Francofurti   ad  Viadrum  a.  1507.  haec   elegia  scripta 

TJdetur. 

monetifl  graph.]  ij/pU  wreis.         excudit  2,        ingeniosus]   Diu  moris  fuii  ui  ty^ 
pograpki  sttam  artemy  quasi  singuli  Fausti  essent  Guttenbergiique  omnes,  pra^icareni, 
*  quecunq3  i.  2.       '  Ariftis  i.  2,      •  Rebus  /.  2, 


HVTTBNI  DE  VIRTVTK  ELBOIACA  EXHOBTATIO. 

Qui  moilo  (lives  erat,  fortuna  exactus  iniqua 
n  Aestual  et  parvo  ftmiore  vertit  humum: 

Rex  erat  et  Latias  tenuit  Tarquinius  urbes, 
Paruit  ad  nutum  Dardana  Roma  sunm; 
Decidit  ille  tamen  (nam  quanta  potentia  nostra  est?), 
16  Decidit,  et  missis  urlubus  exul  erat. 

HiFc  eadcm  Siculi  memorantur  regna  tyranni, 
Post  sua  qui  pueris  sceptra  magister  erat. 
Ut  tamen  biec  maneant,  et  sis  in  tempore  foelix, 
20  Sistat  in  imperio  terra  fretumque  tuo, 

Teque  vagum  posita  venerctur  imagine  vulgus, 

,Det  tibi  fupcundas  regia  mensa  dapes, 
Sint  vires  formaeque  bonum  cultique  penates, 
24  Inque  tuos  veniat  pulchra  puella  thoros, 

Sis  quoque,  si  quid  id  est,  antiquo  stemmate  natus: 

Quis  dabit  hxc  cineri  fuueribusque  tuis? 
Vidi  ego  magnorum  pallentia  corpora  regum, 
28  Portabant  tai(tum  parva  feretra  decus. 

0  ubi  tunc  tumido  frontosa  superbia  fastu, 

Claraque  nobilitas,  belligeraeque  manus? 
Qui  modo  tot  populos,  qui  tot  modo  rexerat  urbes, 
32  Procubat  ad  f(L*dain  truncus  inanis  humum. 

Tabescunt  etiam  regali  corpora  luxu: 

I  nunc  et  valida  concute  sceptra  inanu; 

1  nunc  et  forma,  fortuna  opibusque  superbi, 

3«  Inque  brevi  magnum  tempore  nomen  habe: 

Nudus  es  et  gelidum  premis,  invidiose,  sepulchrum, 

Nuda  petit  Stygios  flebilis  umbra  lacus. 
Discite,  mortales,  trepidae  moderamina  Sortis; 
40  Intempestivas  occupat  illa  moras: 

Dona,  potestatem,  temeraria  iura  fldemijue 
Spernite  et  eflictce  numen  inaiie  deae. 
Clarior  hac  Vu^tus,  refugaque  securior  aura, 
44  Ipsa  locat  famulis  praemia  vera  suis. 

Sunt  qui  divilias,  sunt  qui  sectentur  houores, 
Quique  velint  magnos  pascier  antc  duces: 


9 


"  Eftuat  1.  Aestuat  2...4,  *'  Tarq.  Superbus.  **  Dard.]  ut  sevpe  ap.  Verg.  Ffo- 
rtU.  aHo$  Komani  ^Dardana  ».  Dardania  gens'.  "  Tiranni  /.  2.  Dionysins  II.  „ex 
tyranno  literator  factus".  Cf.  dialog.  Phalarismt.  §.  27.  ^  vircs,  /.  poenates  2. 
"  id  omu.  4.  "  Regu  /.  Kegum  2.  «»  0]  Quid!  3.  4.  «^  pmis  /.  ,  invidiose, 
J.  4.      ••  ftigios  /.  stygios  2.     '»  sortis  3.  4. 


10 


RyTTBlfl  DE  YIBTTTB  XLBGIAOA  BXHOBTATIO. 

Hiis  neglecta  deest,  sed  habentibus  omnia,  virta$, 
4S  Ciim  virtus  nnllo  munere  possit  emi. 

Vos  quoque  qui  blande  cupidos  captatis  amores, 
Ite,  carent  veris  gaudia  vestra  bonis. 

Quisquis  amas,  pulchros  rugis  fa^dabere  vullus, 
52  Cum  dederit  canas  maesta  senecta  comas. 

Sola  diu  est  igitur,  sola  est  sine  crimine  Virtus, 
Labc  carens,  vita;  principiumquc  novae. 

Ilanc  pete  qui  vit^m,  qui  non  mortalia  curas, 
56  Est  aliquid  vitce  consuluisse  sua;. 


^^  His  3,4.      **  fediibere  1.  f^dabcrc  2,      *»  Quum  3.4,      mcfta  /.  moesta  3.4. 
*^  noue  /. 


\liRICI  HVTTENI 

EX  EUVESTRI   ORDINE   ADOLESCENTIS 
CARMEN  EMVNCTISSI?MVM 

MORES  HOMINVM  ADMODVM  IVCVNDE  COMPLECTENS 

CVI   TITVLYS 

VIR  BONVS. 


Ge:  B:  Herhip:  ad  lectorem 

Edidil  Huttenus,  leclor^  tihi^  candide,  carmen 

Conspicuum  dulci  Mceonioque  sono, 
Qui  docet  ut  iustus  fias,  simul  et  moderatus, 

Providus  et  sapiens,  relligione  sacer, 
Moribus  ul  valeas  rigidum  exuperare  Cathonem, 

Dexteritate  Numam  Socraticamque  scolam. 
Morte  carent  omnes  tolluntque  ad  Olympica  regna 

CuUorem^   Virtus  vuhiere  et  ipsa  caret. 


VLRlCr  HVTTEM 

EX  EQVESTIil  ORDINE  ADOLESCENTIS 

(.ARMEN  EMVNCTISSIMVM 
MORES   HOMINVM   ADMODVM   IVCVNDE   COMPLEC  TENS 

OVI    TITVLV8 

VIR  'BONVS. 

Cerne  novos  vullus,  reruin  sUidiose  novarum, 

El  facili  monilus  accipe  corde  uieos. 
Sfepe  movent  nieiius  propiori  cognita  visu, 
4  Inspice,  sunl  telricis  isla  videnda  viris. 

MuUa  vident  mudi,  sed  ad  interiora  remittunt, 

Opportuna  magis  iumina  pectus  habet. 
Rara  milii  facies  et  solis  cognita  iustis, 
8  Cura  quilius  veri  cst  iustitiieque  calor: 

Novil  Aristides,  novit  vir  fortis  Uiisses, 

Et  vos,  Socraticie  candida  turba  scbolce. 
Cumque  Catone  iionus  Nasica,  et  Celius  ingens, 
12  Et  Cicero.  Latire  gloria  prima  togae; 

Prudentes  novere  viri .  rudis  omnia  damnat : 
Dum  daninat,  viLt  est  nescius  ipse  suie. 
Siqua  rudi  tamen  est  discendi  cura,  cupitque 
16  Excoiere  ignavum  nobilitate  aiiimum, 

Ponat  opiis  vitiis  pienum.  et  nitatiir  in  illud, 

Unde  decus  ionga'  posteritatis  erit, 
Consilioque  ineo  (nihil  est  pneslaiitius  ilio) 
20  Incubel.  exemplar,  qiio  doceatiir*.  liabet. 

Hoc  carmen,  cuiiis  exerapln  re.cuiisiiinuiR  Indic.  bibliogr.  num.  VI II.,  quamTi»  anno 
demum  1513.  publicatuni  sit,  cum  non  ita  lonp^c  post  clegiacam  de  Virtute  ex- 
hortationem  conpo.situm  csse  videatur,  quacum  etium  quasi  cognationo  iunctum 
est.  statim  post  eam  ponendum  csse  duxi.  -Viri  boni  miram  picturani  carmini 
pro  conmentario  csse  auctor  njiertc  voluit.  quaro  adcurnte  repctrndnni  iussimus. 
Fortassc  aliquis  ox  versiculis  (le.  B.  Ilcrbip.  {lost  ipsnni  cnrminis  inscriptioncm 
repctitis  (cf.  vol.  T.  p.  28.)  aut  cx  Scbottianis  quos  etinni  excmplum  priuceps  post 
Hutteni  carmen  liabct.  quo  tiun^iorc  lioc  scriptum  sit,  exactius  explicabit. 

ADOLKSc.j  Adolefentis  /.        **  iurtitieq;  /.         ®  Ulysses  2.  sgg.         *'  Coelius  6. 
Coelius  7.       "  longe  /. 


14 


QVTTSXI  VIR  B0NV8. 


Non  doceo  quae  <lura  putes,  via  lens  cunti  esl 

Ad  celebres  cultus  perpetuumque  decus; 
Triste  nihil  monitis,  nihil  insuperabile  noslris; 
31  Et  faciles  aditus  et  pia  iussa  gero. 

Adde  quod  est  nobis  vita,  spi^  certa,  perennis, 

Quis  nolit  parvo  magna  labore  sequi? 
Vivimus  ancipites,  morimur  fugacibus  horis, 
>  Nec  certum  est  unum  vivere  posse  (liem. 

Quando  igitur  vita;  nequicquam  fidimus  illi, 
Quoil  potes,  aeternos  vivere  tende  dies. 
ttere  me,  vives,  et  si  pelis  otia,  veris 
yt  Disce  frui,  et  si  ns  vivere,  vive  diu. 

Nulla  salus,  cornipta  quies,  insana  cupido 

Est  animo  vitiis  criminibusque  dato. 
Qua;  si  forte  leves  capiunt  dulcedine  mentes, 
3G  Speriie,  latent  pulchris  dira  venena  rosis. 

Si  qiiid  in  hiis  duri  est,  humaute  inamabile  nienli, 

Non  potes  invitiis  prendere,  diira  fiige! 
Fascinat  insanas  Veneris  lascivia  meiiles, 
40  Dulcia  pestifero  gaudia  in  ore  gerens: 

Haec  uhi  solicito  iuvenes  prsestrinxit  amore, 

In  subitos  casus  insidiasque  trahit. 
Furla,  doU,  melus,  ira,  neces.  contagia,  caides, 
44  Et  furiae  suinmum  sunt  in  amore  bonuni. 

Vince  igitur  flammas,  ut  ne  capiaris  al)  illis; 

Dum  tener  est,  tenero  flumina  sparge  rogo. 
Sed  capit  et  multos  funesta  pecunia  cogit, 
4s  Et  placet  hanc  partam  (luolihet  essc  modo: 

Caicus  amor  rerum  (^st  et  non  nisi  vana  lihido, 

Plena  metus,  nullo  certificata  statu. 
Quaiitum  opus  est,  salis  esse  puta:  cogeris  ah  iiiia 
52  Morte  supervacuas  linquerc  divitias. 

Siqua  igitiir  *placeant ,  nisi  sit  placuisse  decoruni, 

Efluge:  sunt  animo  rhetia  tensa  tuo: 
Blanda  dabit  Veneris,  rerum  dabit  atra  cupido 
5<i  Pcrniciosa  homini,  displicitura  deo. 

Cedat  amor  rerum,  cedat  meUita  voluptas, 
Solius  ct  siquid  corporis  esse  vides. 


••  que  /.  laBvi8  5.7.  •»  nequldquam  5. 7.  **  ocia  2...5.  **  Quo  /.  ?«  ye- 
nenofa  /.  "  his  3.  sqq.  inam.]  amabile  2.  sqq.  <»  preftifero  /.  <»  sollicito 
6.7.  *'*  ab]  m  6.7.  *•  Ceciis  /.  ^  certificata!  ^  retia  2.  sqq.  «leiisa 
7.!       "  C^dat  /.  bis.       '-^  Sonus. 


HVTTBNI  VIR  B0NV8. 


15 


Nec  servire  gulas  placeat,  nocet  esse  supcrbum, 
00  Pone  etiam  irato  frena  roodumque  animo. 

Ne  te  corripiat  sopitam  ignavia  mentem» 

Semper  age,  et  factis  consule  rite  tuis, 
Invidiamque  aliis  non  unquam  intende:  ea  pesUs 
«4  Solum  est  authori  perniciosa  suo. 

Ergo  nihil  vicii  est,  quod  te  seducere  possit, 

Si  modo,  quae  videas  singula,  pectus  habes. 
Verte  acres  ocuios  ad  res  quascunque  gerendas, 
6s  Et  quam  suscipias,  perspice  cuncta  prius. 

€  Hinc  mihi  (jxa  acies,  et  acuto  lumine  solor, 

Quale  oculos  picta)  lyncis  habere  vokmt. 
Cuncta  animi  penetro  visu,  stata  metior  acta, 
72  £t  nihii  incerla  couditione  gero. 

Non  faciles  causas,  non  res  considero  vanas, 
Captanturque  oculis  non  nisi  digna  meis. 
Utque  malis  timear,  nec  me  leve  vulgus  aberret, 
76  Torva  sub  inmota  lumina  fronte  premo. 

Viderit  insipiens,  oris  gravitate  retactus,  ^ 

Noticia  sceleris  corruel  ille  sui; 
Si  bonus  inspiciat,  quod  amet,  cui  pareat  «ultro , 
bo  Inveniet  mentis  dextcritate  me«. 

€  Sunt  mihi  porrectae  foribusque  patentibus  aures, 

Ilis  nihil  obscurum,  quale  sit,  esse  polesl; 
Utque  inmanis  aper  crescentia  gramina  sentil, 
84  Sic  capio  auditu  verba  reiata  meo: 

Me  potius  iuvat  aure  frui  quam  fungier  ore, 

Auditusque  procax  est  mihi,  lingua  gravis. 
Saepe  moras  causor,  responsis  tempora  posco, 
88  Nec  refero  nisi  quae  sit  tacuisse  malum. 

€  Ore  meo  cresci  frondentia  liiia  cernis, 

Molior  eloquio  grandia  saspe  meo: 
Permoveo  mentes  hominum,  verbisque  pacisco, 
M2  Horrida  causatrix  pra^lia  lidgua  sedat. 

Erudio  teneram  dulci  sermone  iuventam , 
Sic  aliquis  virides  flumine  nutrit  agros. 


^  gule  1.  •*  autori  2,  sqq.AVLctori  6.7,  •*  vitii  6.7.  ••  que  /.  •*  qua  /. 
••  Signa  C  in  1.  ad  piciuram  viri  boni  aHegoricam  referunt.  In  2. 4. 5.  loco  iUius  signi 
priora  eorum  versuum  verba,  quibus  C  in  1.  prwpositum  esi^  maioribu»  Utieris  ex- 
pressa  sunt.  solor]  solers  se  emendasse  putamt  6.  et  secutus  est  7.  ''^  lincis  /.2. 
^*  Atq;  /.  '*  immota  2.  spq.  premo]  gero  7.  '•  Notitia  2.  sqq.  "•  porrecte 
/.      ••  immanis  2.  sqq,    ••  pcsLx:  eft  mibi  1.  i.  procax,  est  mibi  1.  2.4.5.      ••  fepe  i. 


16 


HTTTBMI  VIB  BONVS. 


Plura  ego  perficio  verbis  gravioraque  niulto 
M  Quam  qui  terribili  concntit  arma  manu. 

€  Parte  alia  capitis  radiantem  molior  ensem, 

lusticiae  specimen  materiamque  meae: 
Siqua  minus  verbis  potero»  vi  fungor  aperta* 
100         Quique  niliil  iussis  paruit,  ense  luit. 
Dum  gravis  iliata  esl  raptis  iniuria  rebus, 
Non  nisi  consulto  pectore  bella  gcro. 
Non  opibus  parco,  poena  perfungor  eadem, 
104         Sive  babeat  dives  crimina,  sive  miser. 
€  Quale  vel  est  cygni  collum,  vel  quale  colubri, 
Est  mihi,  quod  spaciis  profero  cuncta  suis: 
Tarda  loquor,  meditata  prius,  uihil  audeo  verbis, 
108         Tunc,  ubi  consullum  est  edere  verba,  loquor. 
Siquid  apud  superos  oro,  licet  omnibus  iilud 

Audire  el  cuivis  exposuu^se  viro; 
Nec  retlceuda  deis  bomini  loquor,  undique  verus 
112         Et  sine  posthabiti  suspitione  doli. 

C  Peclus  habet  Libyci  caput  et  torva  ora  leonis, 

In  quosvis  casus  fortia  corda  gero: 
Non  me  versut»  prseceps  audacia  lingua;, 
116         Non  terreiit  quovis  bella  minata  modo. 
Fortis  in  adversis  animoso  robore  fungor, 
Ul  paleae  stoUdi  sunt  milii  bclla  viri. 
Pectus  idem  adversis,  eadem  sententia  rebus, 
120         Qua"  fortunati.  temporis  esse  solet. 

€  Pes  mihi,  qualis  eral  quandoque  Erymantbidos  ursas. 

Quam  dedit  Arctoo  luppiter  ipse  polo; 
Pes  latus,  quoniam  firraa;  constantia  mentis 
124  [>ebebit  iusli  rebus  adesse  viri. 

Nunquam  animi  vultum  muto,  nisi  tempora  poscant, 

Tempore,  non  rebus,  sanctio  nostra  cadit. 
Sappe  minis  tentor,  maneoque  immolus  ab  illis» 
m  Sic  Boreas  vatidis  inciibet  arboribus. 

Adde  quod  oblatis  eadem  gero  pectora  donis, 
Quie  tamen  in  vulgo  sa;pe  valere  solent. 
€  Dextra  tenet  clausos  loculos  coiinmque  revinctum* 
1:12  Non  tribuo  iiisi  quod  fasque  deciisque  iubent; 


*"•  euncudit  /.  •"  lastiiiu^  2.  sqq.  fpcciem  etltl.  vet.  m.  corr.  ***  Cuiq;  1,  sed  am- 
iiqua  manutf  corr.  Q.  •<>*  prita  /.  "*  spatiis  6.7.  *""  jedere  2.3.  *"  saspicione 
2.  tqq.  »"  Libici  /.  Lybici  2.  sqq.  Libyci  6.  7.  »'^  preceps  audatia  /.  »»  Ovid. 
Trist.  L  4,  l.      >«  lupiter  6.  7.      '"  Sepe  /.      «»*  iiicubat  6.  7.     «^  Qoe  !•       fepe  i. 


HVTTENI  VIR  BONVS.    P.  SCHOTTI  ELEGIACVM. 

Pamis  in  immeritos  ego  sum,  dextraque  tenaci 

Non  sino  inutiliter  parla  labore  rapi; 
Al  largus,  siqnando  dccet,  si  invitor  lionore: 
136  Ilinc  iacit  invisam  larga  sinistra  stipem; 

I^auperihus  dono,  per  egentes  largior  amicos, 

Et  tenoo  snperet  ipiod  milii  quodque  meis. 
C  Vestibus  incedo  cullis,  velorque  decenter, 
140  Et  placet  ornatus,  munditiieque  mibi; 

Non  tamen  ut  molli  videar  male  tectus  amictu, 

Veste  tegor  fortis  quam  decet  esse  viri. 
Consuevi  in  gestu  pulchrum  servare  decorem: 
144  Hoc  solet  intentos  conciliare  animos. 

At  siipiid  turpe  est  niedioque  inamabile  vuigo, 
hedecet  et  magnis  ofncil  ingeniis. 

FINIS. 


17 


,  ELEGIACFM 
PETRI  SCHOTTI  ARGENTINENSIS 

CVIVS  ARGVMENTVM  EST 
VT  MORE  ALIORVM  ARTIFICVM  SCHOLARES  QV.ERANT 
ET  PR/ECEPTORES  ET  DOCTRINAS  NOBtLtORES, 

Qucrnis  molilur  quisquis  compagibus  cedes, 

Tenlat  DwdalHs  proximus  esse  viris: 
Lysippum  superare  sludent  qui  marmora  cwlanl, 
4  Pictor  Apelleum  vincerc  gestit  opus; 

Quoslibel  observes,  viiis  sit  cerdo  coquusve, 

Cuhnina  quisque  sua  certat  in  arle  sequi. 
Scilicei  id  laudem  generat,  prccium  quoque  hiudis 
8  Scita  dal  ariifici,  dulcia  lucra,  manus. 

Quid  pudor,  o  pueri,  linguw  prccclara  Laiime 

Quum  passim  occurranl^  turgida  scripta  legi! 
Asse  licei  vcniat  magni  iam  Musa  Maronis  ^ 
12  El  scombris  Cicero  det  licet  ipsc  togam: 

Crassa  lamcn  crassis  blaleronibus  acta  iuventus 

Pergit,  illepidos  fundil  ab  orc  sonos. 
Quid  iuvai  innumeros  iociens  ilerassc  modistas  ^ 
16  Si  nequeas  docte  subdere  verba  decem* 


"*  iiiuirum  sic  /.  sqq.  invisam  6. 7.  ^^^  largio  6. 7.  Trochaice  positus  conpa- 
rativus,       '^^  meis]  n.  eis  /.       **®  mundieiaRq;  2. ..5.       Finis  oin.  2.  sqq. 

QViER.]  querant  /.  ^  Dedaliis  /.  '  Lisippiun  /.  Sicgonium.  *  Appclleum  i. 
*  ligu§  preclara  /.  **  veuiat  /.  vcncai.  '•*  modistas  i.  e,  qui  de  modo  discendi 
studendiquCj  dc  modo  vcrsificandi,  cpisiolnndiy  ahhrcvinndi  similihiaique  modis  scnpscnini, 

HvTTBNi  Opf.   vol,  IIT.  2 


18  »••  rtCIIOTTI  KLKCIIACVM. 

Expedil  a/falus  citms  gtiam  regula  linguam: 
Verba  Lalinn  cupis*  tHrba  Lalina  Irge. 
Ergo  tihi  vocem   Romana  volumina  fingant^ 
ai  Sic  tamcn  ul  vitam  lcx  rrgat  usque  dei: 

Nempe  fugil  sccleri  vinctam  sapiciUia  mcnlem^ 
A  domini  vcniens  incipienda  melu. 


"  ciciiKS  /.       lifpmm  7.       *'   Initium  sapientin^  timor  domini.*   Pnalm.  CX.  10. 


VUUCVS  IIVTTENVS 

HEILMANNO  THKIJKLIO  NOTIANO 
ihjet.t:  lavueato 

undo  et  quando  carmoii  qnod  cdidimus  vol.  I.  p.  H.  num.  TIII.  scripscrit ,  panim 
constat;  pntavcrim  autcin  fHctum  csso  a.  ir>()8.  duin  lluttcnns  Francofnrto  ad  Via- 
dnim  relicto  PomoraiiifaH  oras  jierapraret. 


VLRICI  HVTTENI 

EQVESTRIS     ORDINIS     POETAE 

IN 

WEDEGVM  LOETZ 

CONSVLEM  GRIPESVALDENSEM   IN  POMERANIA 

ET 

FILIVM  EIVS  HENNINGVM      • 

VTR.   IVRIS   DOCTOREM 

Q\T5RELARVM  LIBRI  I)V() 

PRO  INSIGNI  QVADAM  INIVRIA  SIBI  AB  ILLIS  FACTA. 


f^.  Af.D.X.} 


0* 


nKHMAyxrs  rntHiEi.irs  soriAyrs 

IVF.TJ  L.4rR/C.4TrS 

in  persona  LossiL 

Numcn  Pieriis  inesl  poetis , 

Liherlas,  animiis  celebrHnsquc ^  :, 

Maieslas  guoquc,  rcgia  ct  jmtcstas, 
Et  sunt  cura  deum  sacri  jwetcr, 
5  Chari  principibusguc  rcfjibusque; 
Immo  (vera  it^quary  nec  ore  fictu) 

Res  csl  maxima  maximus  poeta,  lo 

t^ed  cur  Lossius  ista  ncscicham.' 
Khcu,  numina  fcrrewquc  Parcw 
10  Dcbebant  modo  qucm  fero  poctam. 

inis  AvsPiviBvs 

Ante  soqueiiB  liuxasticlioii  iu  I.  C8t  15 

^b  frbrcimmros  ti^i^mnafij  ttofto-ld^irnftd  Virici  JJnttrnt  Cpiftola 

cii  ^rtrafttc^id  in  fingnlos. 
qnsc  ex.liibaimas  vol.  I.  p.  10.. .13.  niiin.  VI. 

IIEH.  TliEBELirS 

LECTORl  20 

I)E   DrOBVS   LOSSIIS. 

Hic  canitur,  lector,  tibi  Lossius  unus  ct  aJtcr, 

El  pater  et  fiatus,  fraude  doloquc  parcs: 
Ties  tamen  h(ec  polius  nati  csl,  quia  pcrfidus  ilic 

InsidHs  vatem  deprimit  innocuum:  *  -.»5 

Al  genitor  quia  fert  spolium,  describitur  una 

Lossius  luc  natus  Lossius  atque  pater. 


Carmen  qaod 

AD  CHILIANVM  KEVTERVM  I.  V.  D. 

V.  IIVTTENVS  30 

exemplariQuerelaram  amico  transmisso  iiiscripsit  primnm  editum  ost  vol.  I.  p.^13...  15. 

Cf.  Indicoin  bibliograpli.  Huttcu.  p.  4*.  num.  VI. 

Excmplaria  prima;  cditionis  scx  quu'  cxtare  scio  (nam  dc  Vratislavicnsi  an  extct 
adhuc  incertus  sum,  Zittaviense  nutcm  post  cdituni  indicem  biblio^rapliicum  ad 
manus  mihi  venerat),  pro^ter  Londinense,  ipsius  llutteni  inanu  correctuin  auctiim- 
qne,  quo  de  notitiam  adeuratam  diligeuti»  humnnitatique  cl.  v.  Keinholdi  Pnuli, 
nanc  Tubingensis,  debco,  ipsc  omiiia  tractavi.  Similcs  luagnamquc  ])artcm  ea;- 
dom  planc  emcndationcs  atquc  Huttenus  Londinensi  cxemplnri  sua  manu  adscri> 
pait,  alife  vetcrcs  manus  ctinm  Gryphiswahlcnsi  (olim  Wolgastensi)  et  Gottin- 
gensi  et  ei  quod  mcum  ndpcllavi  adscripta^  leguntur;  at  ubi  a  mc  adnotatum  est 
dc  veteribus  manibus  non  addito  Hiitteni  nomine ,  non  id  exprimcre  volui  do- 
esse  eam  emendationem  Londiuensi  exeinplari,  sed  id  solum,  eam  mccum  non 
conmunicatam  esse,  itaque  mc  nescire  utrum  Londini  extet  aii  non.  Mohnikio  gra- 
tias  debemas  quod  nobis  hoc  Huttcnicum  opus  restituit,  scd  gratitudo  veritatem 
offendere  non  dcbct:  multa  primus  ille  post  auctorcm  horum  carminum  cditor  laii- 
dabilia  prsBStitit,  multa  autoin  idem  deliqiiit,  qiiod  in  primis  de  vcrsione  Gcr- 
manlca  dicendum  essc  mihi  videtur.  Miinchiana;  autem  opcro^  nimium  fcrc  tri- 
bneret  honorcm  si  quis  cam  alicuius  prctii  esse  iiidicaret. 

*  Hoc  Herm.  Trebelii  carineii  hendccasyllabum  qualc  in  excmplo  /.  est,  dcdi- 
mus  Ind.  bibliogr.  Ilutt.  p.  4*.  num.  IV.  1.  (oniisit  3.)  Qunsi  e  rcgiono  Vigilantii 
hendceasyllabum  ad  calcem  Qucrelarum  positum  est.  ^  Cari  2.  ^  Imo  2.  lo- 
qaor  2.  ^^  DcbcbantJ  iurc  iusteqac  eam  pocnam  mihi  inrogaverunt,  ut  quae  ine 
conficiunt  carmina  poota  a  mc  lipsus  cdcrct.       ^*  om.  2.       '^  hec  i. 


VLRICI  HVTTENI 

IN 

WEDEOVM  LOETZ 

ET  FILIVM  EIVS  IIENNINGVM  V.  IVRIS  DOCTOREJ^ 

GRIPESWALDI    IN   POMERANIA 

OVERELARVM    LIBER    PRIMVS. 


[Elegia  L] 

Dii,  quibus  extremi  ditrusa  potenlia  tnundi 

Ccssit,  et  iioc  totuni  est  oninia  quicquid  habent, 
Vos  niiser  Huttenus  lachrimis  accersit  inultis, 
1  £t  quereia,  siqua  est,  voce  requirit  opera. 

Respice,  Christc,  meos,  ita  tu  quoque  passe,  labores,    |  h^SJSi* 

Cum  libi  niundanus  indueretur  homo; 
Respice  non  veteres  casus,  sed  temporis  huius, 
8  Quam  sint  fortunis  omnia  dura  meis: 

Ecce  furit  teneros  veliemens  quartana  per  artus 
Et  caput  exhaustum  est  viribus  omne  suis, 
Atque  ubi  desievit  tremebuudum  in  corpore  frigus, 
12  Ingruit  Aetnxo  non  minor  igne  calor; 

Ipsa  etiam  4,'st  imis  vis  morbi  incussa  medullisN 

Siccaque  concusso  pendet  ab  osse  cutis; 
Si  pedil)us  conor  malefirmum  attoliere  corpus, 
16  Fessa  sub  hoc  tenui  pondere  crura  labaut; 

Si  manuum  ofYitio  consuelos  molior  usus, 

Vix  possuut  siccas  brachia  ferre  manus; 
Nunc  humero  capul  est  fultum  hoc,  nunc  incubat  isli; 
2()  Nuila  mihi  potus  gratia,  imila  cibi. 

IIxc  graviora  facit  lapsis  penuria  rebus, 

Quxque  melum  dubia^  cura  saiutis  habet. 


'  jDti]  IJttera  I)  in  1.  non  expressa  est^  lU  n  miniatore  adpingeretur.  *  quid- 
quid  2.  '  Ucryrais  2.  "  b(  fcuit  /.  '*  Ctnra  1,  ^^  officio  2.  «'  gfc  /. 
"  Cluci|3  /. 


22  IIVTTEKI  IM  L08S108  QVKRELAKVM   LIIILK  PKIMV». 

Quoque  uiiiins  valeam,  iiullis  hic  fungor  amicis 
24  Qui  possent  tantis  mv  relevare  maiis; 

El  palria  eareo  niiuiumque  iis  urbihus  absum, 
Quas  bonus  implicito  flumine  Mcpnus  aclit. 
Undique  tristitia  est,  ex  onmi  angustia  parte, 
2«(  Circuinquaque  aliquid  me  facit  esse  gravem. 

Ilccc  tamen  ut  patiar:  superat  longum  omnia  tempus: 

Non  tanlum  morbo  pauperieque  premor: 
Bis  fera  cessil  hiems,  toties  aestate  peracta, 
n  Et  valetudo  manet  qu<e  fuit  ante  mihi, 

Nec  levius  patior,  morbus  qiioque  tempore  crescit 

Fanlaque  crescendo  est  viribus  aucta  lues: 
Sic  vaga  continuh»  augentur  flumina  rivis, 
36  Sic  rogus  insurgil  qui  modo  parvus  erat: 

Non  querar  ista  tamen,  neque  enim  quae  ferre  necesse  est 

IIa;c  indignato  pectore  ferre  licet: 
Sed  movet  in  nobis  miserandam  Lossius  iram,  |  iJuJj^*^' 

40  Diis  notum  est  liceat  quam  mihi  iure  queri; 

Ille,  febres  pr<eter,  mortah  vulnere  presso, 

Accincto  longa3,  Sorte  iubente,  viie. 
Infandum,  misero  foturas  corpore  vestes 
44  Abstrahit  et,  mot-buin  quod  gravet,  addit  onus. 

Nulla  viro  pietas,  neque  eiiim  miseratur  euntem, 

Ut  decuit,  longum  per  grave  frigus  iler. 
I)ii,  notiim  est  vohis,  quantum  isto  ex  tempore  pestis 
4%  Aucta  sit  in  nobis  qua;  fuil  ante  minor; 

Ipsum  cliam  vulnus  concepli  frigoris  iiitus 

Intendit  vitse  prompta  pericla  nieie; 
Qui  iaciii  dnrum  vehementi  frigore  corpiis, 
.S2  Seniiiieces  niorbo  concutieiite  manus, 

Quique  peregriiios  in  concava  vulnera  fletus 
(k)mmovi,  ul  varia  sum  revocalus  ope; 
Quem  non  permoveain?  cui  non  miserahilis  essem? 
5«  Res  forel  hcec  duris  illachrimanda  feris; 

Tunc  Phalaris  potuit  posilo  flevisse  iiivenco, 

fiusiris  iiKPstuin  congemuisset  opiis, 
Tunc  ferus  Kurystheus,  tiinc  Thracius  ore  tyrannus 
tio  Dixissent  'poMiis  est  ininor  ille  suis*; 

^"  filtnus  1.    3'  fftatc  /.     "  fiuc  1.      ^  ^tc  1.      ^«  iniserandum  2.  J.  «  \^xi%t  1. 

^  que  /.      ^  promta  2.      "  f„^  /       rcuocatus]  cf.  Verj^.  Aen.  V.  476.  w  Jiiacry- 

manda  2.  J.     "  cf.  dialog.  Phalarism.  §.     »  eurtft^rus :  /.     ^ly^attuf  U  ttrannuf  U 
I.  e.  Tereu9,                                                                                                ' 


KLEGIA  I*    EZORDIVM.       BLEGIA  II.    FACINV8  L088II. 


23 


Movissem  iorvumque  Scynim  cnidumque  Procrustem, 

Traxissem  rahidas  a  ferilate  tigres; 
Omnia  movissem,  scd  enim  qui  caetera  vincit, 
64  Sxvior  in  nohis,  Lossius,  esse  potest: 

Ilunc  rupes  inter  duraeque  ad  rohora  quercus 

Nutriit  uherihus  Aphra  lea^na  suis, 
Huic,  uhi  natus  erat,  quo  nil  crudelius  esset, 
68  Dispositrix  vita^  saxea  corda  dedit. 

Haic  queror,  o  superi,  donisque  ad  templa  relatis 

Ferre  pias  iusta  vos  precor  aure  preces: 
Dura  ferat  qui  dura  dedit,  quique  undique  sa;vit 
73  Cuncta  haheat  quae  sint  sseva  inimica  sihi! 

lile  meas  fohres,  ille  horrida  vuluera  sumat, 
llle  ferat  casus,  ordine  quemque,  meos! 
Imprecor  ista  quidem,  sed  adhuc  graviora  meretur, 
7«  Omnia  sunt  vestrae  dehita  iustitisB. 


Atlendo. 


12 


[Elegia  TLJ 
FACIN\^S  LOSSII. 

Tempus  erat  quo  post  ductos  ex  ordine  menses 

Octupes  occiduas  Cancer  inihat  aquas, 
Undique  vis  hiemis  rapidos  constrinxerat  amnes, 

Undique  concretus  frigore  pontus  erat, 
£t  iam  digressuni  Pomerana  ex  urhe  paraham, 

Durum  opus  et  nimium  viri])us  acre  meis: 
Vertere  iter  potuil,  si  vellet,  Lossius  iliud: 

Huic  ego  tunc  sumpto  dehilor  a;rc  fui; 
Sed  petii,  ut  sineret,  neque  enim  iam  reddere  possem, 

Fortunam  alterius  me  suhiisse  loci, 
Sive  quid  ingenio  qua^situm,  sive  per  arteis, 

Quo  possem  iucro  reddcre  sumpla  viro. 
Aunuit  et  dixit  'Quod  ahis,  i(a  forte  necesise  esl. 

'Ergo  tihi  dahitur,  noii  potuisse,  satis', 


CauM  di- 
reptionis. 


•*  tornumi|3  /.  Sinim  2.  3.  p^ocuftcm  /.  Ovid.  her.  II.  60.  sq.  „ ...  torvusque 
Procrustes,  Et  Siuis,  et  tnuri  mistaque  forma  viri".  Cf.  dialog.  PLalarism.  •^  ^c- 
uio:  i.      *^  burci|3  /.      «•*  ^fro  2. 3,      '*  fcuit  /. 

*  Tcmpus]  exeunte  dccembri  a.  1509.  Ovid.  Fast.  I.  311.  sqq.  ^Krgo  ubi  nox 
aderit  v^nturis  tertia  Nouis  Sparsaque  cselesti  rorc  madebit  humus,  Octipcdis  fru- 
stra  qufleruntur  brachia  Cancri:  Prfieccps  occiduas  ille  subivit  aquas".  ^  Po- 
mcr.]  Gryphia.  ^^  sumto  2. 3.  crc  /.  ^^  reddcro  pecuniam  mutuo  sumptam  cum 
UBuris.  ^^  ^abttnr:  non  potutlTc:  ratis*  /.  i.  e.  quod  debilam  pecunimn  exsobere  non 
potes,  pro  salis  diUione  tibi  permiititur.  versum  sine  interpunctione  exhibent  2.3' 
Cf.  eleg.  V.  79.  sqq. 


24  UVTTKMI  IN  L0SSI08  QVKRKLARVM  LIBKK  PRIJIVtf. 

Sive  (lolis  atque  hacc  simulata  meute  loquutus, 
iH  Sive  ila  pro  meiitis  nobilitale  suat; 

Cuni  niolirer  iter  susceptum  alquc  arva  lenerem, 

Emisit  comiles  perfidus  iile  suos: 
Forte  fuit  iuxta  salices  cx  online  natas 
20  Alta  palusduro  pervia  facta  gelu; 

Hac  ibam  timidusque  niliil  tutusque  favore, 

Lt  pelerem  docti  miPnia  Rostocbii: 
Erumpunt  subitoque  viri  crudele  minantur, 
31  Ni  faciam  parvas  omnia  dando  nioras. 

Oravi  fuditiue  preces  crudelibus  istis, 

Nec  puduit  tristes  conq)licuisse  manus, 
Restabamque  nibil,  neque  enim  restarc  valebam 
2>  Efletus(iue  febri  vulneraque  iila  gerens: 

Oranti,  qui  prinms  eral,  morbumque  querenti  |  f*Si^ 

•>'on  dubita,  tecuni  iam  bene*  dixil  •erit', 
Delraxitque  bumero  vestcs;  ego  plurima  tlebam      * 
33  Et  duxi  oratos  in  pia  vota  deos; 

Tendit  in  adversum  longa  ille  bastilia  pectus 

Atque  ait  'Hic,  taceas  ni  modu,  vulnus  erit*. 
Dejmsui  raptos  liumerum  nudatus  aniiclus, 
30  Cietera  crudcles  eripuere  viri: 

Parva  fuil  modiris  ila  tunc  conq)acla  libellis 

Sarciua  de  nostro  fcrlilis  ingenio, 
Hanc  tenui  saltem:  nam  qua  ditescere  possent, 
10  Non,  quanquam  cupidis,  illa  rapina  tuit; 

Testalusque  deos,  cum  nil  fera  corda  movereni, 

Rapla  est  ex  inanibiis  sarcina  tenta  nieis; 
Nudalo  illusere  viri  pariterque  ferebaiit 
41  4  niiuc  et  inagni  noniina  Vatis  babe! 

*Forle  iiovas  aliqiiis,  modo  decanlaveris  illi, 
'Donabit  vesles  niidaque  menibra  leget'. 
Alque  ita  ridebaiit;  ego  qiiam  per  frigora  possem, 
As  AggrcMlior  cieplani  continiiare  viam. 

Ouaiila  deliinc  passiis  fuerim,  qiiia  iiiulta  ferebam, 
Non  patilur  diirus  commeminisse  dolor; 


•'•  mrutts  /.  '^  Ktiani  a.  1491.  Wedegus  Lotzc  consul  hoiniculii  rcus  factus 
fHcrat,  quori  iiivencni  litteraniin  studioKiiin  Gerliardum  Herndcs  per  lictores  suos 
hicinali  teniporc  ca|iturn  vulneratuinquc  in  vincula  coniecerat,  iii  quibus  frig-ore 
intcrcmptuH  cst.  Cf.  Kosejrarten  (Scsch,  der  C/niv.  Greifsw.  1857.  4**.  tom.  1.  p.  107. 
130.  »q.       «^^ii-  Cf.  cpigr.  ad  Maximil.  14.      «»  bifcfcfrc  1. 


BLEGIA  II.  FAC1NV8  L088II.      KLKGIA  III.  AI>  WOLVG.  DB  BBKB8TBYN. 


25 


52 


56 


60 


64 


68 


72 


iG 


Sunima  tamen  paleaut:  ila  vixi,  ut  vivere  nolleni, 

Et  visum  est  tantis  iioc  superesse  malST; 
Morbus  adhue  mecum  est  et  ea  valRudine  pleclor, 

Quvd  tunc  est  nimiis  concita  frigoribus. 
Vix  aliquid  scribo,  sed  quse  nuuc  scribere  cogor, 

Vix  sunt  in  tanta  condita  Iristicia, 
Atque  ea,  sollicitos  inler  conficta  dolores, 

Omnia  cum  lachrimis  sunt  agitata  suis; 
Dumquc  meus  somno  sub  nonam  Lossius  horam 

Solvilur  et  placidos  gaudet  abirc  dies, 
Aut  niihi  per  laceros  vigilala  nocte  labores 

Rumpitur  aul  studio  qua;  solel  esse  quies. 
lactet  opes  igitur  faustamque  ex  tempore  vitam, 

Luxuriseque  suae  nesciat  ille  modum; 
Kideat  enunnnes  xrumnosasque  Camopnas 

Et  maht  tepidas  vivere  delicias: 
Nos  celebres  arteis  pulchro  iungemus  honeste, 

l^este  eliam  mullos  continuante  dies; 
Viceril  iusanos  constans  Pacientia  morbos, 

Vuicetur  studio  perfidus  ille  meo. 
Nec  dolet  iis  vinci,  sed  tunc  fortasse  dolebit, 

Quando  sciet  male  se  consuluisse  sibi: 
Ipsa  graves  etenim  Virtus  neglecta  doiores 

Aggerit  et  tacilo  lurbine  pectus  agit. 
Iloic  utinani  veniant,  nec  me  spoliarit  inultus 

Qui  nuuc  de  nostro  gaudet  ovatque  malo. 


;  Siudia 
I   LuMii. 


Virtus 
neKleeU. 


[Elegia  IILJ 

AD  PR^CLAUV»!  ADOLESCEXTEM 
WOLFGAN(;VM   DE    EBEUSTEYN 
NAVGARDIiE  COMITEM  POMERAMVM. 

Parve  Comes,  non  parve  tamen,  quia  tradita  virlu» 
Siepe  fuit  parvis  maxima  corporibus; 


^  valotudine  2. 3.  ^  tristitia  2. 3.  *«  lacrymis  2. 3.  «»  piacibus  1.  •>  la- 
bore»]  sic  habcrU  1. 2. 3,  dolores  ofqualis  HuUeno  manus  adscripsU  exemplo  meo»  ®*  I|U( 
/.  ®'  opns  i.  sed  ipse  HuUenus  exemplo  Lond.  et  vet,  manus  exemplo  meo  coir. 
^  cnunames]  aerumnas  coniect.  2.  male.  ^  patientia  2. 3,  ^'  iis  monosyll,  ontn 
/.  nnici  2.3.  (,,I/im  nur  ist  fremd  das  lied(iuern*\  [!]  Moknike.)  In  ex.  meo  vet.  man. 
vinci.      '''  et(utm  /.      "  |}cc  /.  . 

p2<claru  /.  De  gente  comitum  Ebersteinianorum  Mohnikius  refcrt  Ottonem 
filinm  Brunsvicensis  comitis  Dieterici  de  Ebersteiu  a  duce  Alberto  Brunsvi- 
censi    a.    1256.  csesi    i^Kranz  Saxonia;  VIII.  21.)    ab    episcopo  Caminensi  Her- 


26  BTTTBS»  IX  L09SI0S  QVKKBLAKVM  LIBER  PRIMVS. 

Psvre  Coiiies,  non  parve  tanien,  quia  gloria  dispar 
*  S5pf>e  etiam  teneris  fiilsil  in  ingeniis: 

Si  miser  lluttenus  prece  te  miserabilis  urget 

Ei  petit  afflictis  undique  rehus  opem, 
Uuid  dubitas  miseros  demittere  in  aure  rogatus? 
«I  Uuidve  negas  vultum  quem  decet  esse  tibi? 

Nec  te  difficilem  nec  te  decet  esse  superbum: 

Convenit  iPtati  frons  bene  lieta  tuie. 
Si  tibi,  quae  nobis,  eadem  fortuna  fuisset 
n  Aut  esses  simili  condilione  miser, 

Nil  magis  optares  quam  qui  succurreret  unum, 

Quique  tuis  posset  obvius  ire  malis; 
Quod  tunc  optares,  mihi  nunc  optare  licebit, 
16  Fortuna  ex  omni  nubila  parte  mea  est: 

Quicquld  erat  rerum  malesano  Lossius  ausu 

Abstulit,  ingeniis  pestis  iniqua  bonis; 
Nudus  eo,  veslram  perveni  nudus  in  urbem, 
20  Quicquid  erat  rerum,  Lossius  omne  tulit. 

Res  tulit,  ut  potuit;  sed  me  divina  voluntas 

Ingenio  nondum  fecit  abire  meo; 
Ingenium  mecum  stabilissima  mnnera  porto: 
24  Suscipe  iuditio  dona  probata  tuo 

Cumque  suo  Hutteno  socias  asstune  sorores; 
Pars  melior  nobis  parte  aheunle  manet. 
Quidquid  id  est,  toto  itivenis  tibi  serviet  a^vo 
28  Atque  erit  ad  nutiun  nostra  Canuena  tuum, 


xnanno  de  Gleichen,  nvunculo  suo,  comitatum  Naugartcnsem  in  feudiira  acce- 
pisse;  hnnc  Wolf{i^an(i^m  autcm  patrem  hahuisse  Ludovicum  IT. ,  qui  ut  coini- 
tissam  de  Hohenstein  in  matrimonium  ducerc  posset,  episcopatum  Caminen- 
seni  per  septennium  a  sc  j^^estum  deposuisset.  Wolfjjangus  anno  1505.  Gryphiswal- 
diam  venerat,  ubi  anno  1507.  rcctoratum  pessit,  in  quo  ITenninpum  Lotzc  succes- 
sorcm  habuit;  inde  anno  scqucnti  Hostoehium  pctiit  ihideraque  auno  1500.  recto- 
ratum  gessit,  successoremque  habuit  Ihrrum  (irot.  (Uim  anno  1518.  episcopus  Ca- 
minensis  elcctus  essct,  Hoguslaus  X.  oum  confirmare  noluit,  elfecitque  ut  defuncto 
episcopo  Martino  Karit,  qucm  in  pcregrinationc  llierosolymitana  (anno  149({.  sq.) 
comitem  habnerat,  Krasmus  Manteulfclius  succederet;  itaquo  pncpositura  cathe- 
drali  aliisque  mnncribus  acceptis  Wolfgangus  contcntus  cssc  dcbuit.  De  morte  viri 
neque  Mohnikio  ncque  mihi  constat.  Parvitas  hominis  magis  ad  corporis  stato- 
rara  quam  ad  cetatis  brevitatem  Mohnikio  rcfcrenda  essc  videtur,  .cum  certe  non 
mnltos  post  Huttenum  annos  natus  fuerit  is  qui  a.  1507.  rector  eligeretur.  sed  cf. 
vv,  2.4. 10.62.  '  rogatus]  i.  e.  rngatioiies.  "  ^ocft  /.  scd  Ilutt.  in  ex.  Lond.  et  vet,  wm- 
nus  (quam  Uutteni  esse  falso  putavit  Mohnikius)  in  ex.  meo  con\  decet.  ••  Cttttt  /. 
"  QUe  1.  "  (Juidquid  hic  et  v.  20.  hah.  2.3.  "  focdt  /.  **  in^ttio  1.  9ed  HmU. 
et  vei.  m.  carr.  iuditio.  In  2. 3.  iudicio  est.      ^  Cunqj  /.      "  Cuibqui)  h,  /.  eiiam  /. 


KLEQIA  III.    AD  WOLFOANOVM  DE  EBEB8TEYN. 


27 


Inque  luas  laudes  fervenli  moliar  ore: 

Num  cupis,  0,  falo  candidiore  frui? 
Haec  tibi,  clare  comes,  fato  meiiore,  ferentem 
32  Suscipe,  fortunas  commiserate  meas, 

Quodque  tibi  cuperes  fieri,  si  tu  miser  esses, 
Huc  ades  et  lapsis  suggere  rebus  opem. 
Respice  in  humanis  quae  sint  discrimina  rebus, 
36  Respice  quam  varium  Sors  agat  imperium:  |  ^t!SS!t. 

Qu2e  mihi  uunc  dura  cst,  potuit  quoque  iudere  tecum; 

Non  certum  est  hoc  te  posse  manere  statu. 
.Finge  tuas  volucer  veniat  Vulcanus  in  «edes, 

40  Et  centum  indomito  diruat  igne  domos; 
Finge  tuas  praeceps  ruat  ut  Neptunus  in  agros, 

Spemque  anni,  laetas  deiiciat  segetes; 
Finge  repentina  confectos  morte  parentes 

41  Ante  diem  miseras  exposuisse  animas, 
Et  cum  iucundis  afOnes  cedere  amicis: 

Quid  superest  illa  condiiione  tibi? 
Dii  tamen  avertant,  ne  te  mala  tanta  sequantur! 
4H  Et  tu  fortunfB  sic  memor  esse  velis, 

Quaeque  tibi  nondum  nocuit,  potuisse  memento: 

IUa  quidem  ancipiti  datque  rapitque  rota: 
Atque  ubi  cognbris  mentemque  immerseris  illis, 
&2  Fortunse  tandem  commiserere  meae: 

Tot  crucior  morbis,  absumque  remotus  ab  illis, 

Undc  foret  misero  spes  capienda  mibi; 
Rebus  egens  et  inops  curisque  afnictus  amaris, 
50  Quamcumque  aspicias,  hac  e^o  parte  premor. 

HcPc  te  permoveant,  nec  sis  in  ca^tera  durus, 

Auxiiioque  veiis  qua  licet  esse  niihi. 
Sic  tibi  cum  membris  animus  <{uoque  tempore  crescai, 
60  Kt  vivas  muitos  liac  probitate  dies, 

Ner  libi  Fortunfe  facics  aversa  geralur, 

Et  super  cequales  sit  tibi  partns  honor. 


'°  (iyn)i)io:t  J.  sed  corr.  liutl,  et  vei,  man.  ^*  grc  i.  "^  ioUUttt  i,  ^^  ©uc  i., 
'*  rtfO  /.  ^*  dutq3  /.  ^  Ha»c  Fortuna;  imago-  inuiiineris  lluttenianorum  opuscu- 
lorum  locis  redit.  cf.  impr.  dialo^.  Kortunam.  ^'  /ortunt  /.  ^  Miror,  quod  etiam 
Mohnikius  miratns  cst,  ne  hoc  (|uidcm  loco  matris  mcntionom  facere  auctorem, 
cum  prsesertim  ipsa  quoquc  o  (^ente  Kberstcinia,  quamvis  non  illa  Pomeranica, 
oriunda  fuisset.  ^  Quamcunque  2.3,  ^^  ^tt  i,  pcrnwntant  i,  Qi,  elej^.  I. 
V.  55.       **  fo)tunt  i.       **  tiHialts  /.  De  r^cloratu  diclum. 


28  IIVTTKNI  IN  L088I08  QVERKLAKVM  LIBEB  PBIMV8. 

[Elegia  IIIl.] 

AD  lOACHIMVM  NIGEMAN 

COLLEGIATVM  R08T0CHIENSEM. 

Tu  (|uoque,  Pomerias  celebris  loacliinie  per  oras, 

Et  tilulo  et  rerum  poudere  nomen  habens, 
Musicus  Huttenus  fortunam  expertus  iniquam 
4  Et  male  sublimi  trusus  ad  ima  loco, 

Nudus,  egens,  expes,  desertus,  febribus  ustus 

Confugit  ante  oculos ,  littora  visa ,  tuos : 
Sic  aliquis  longo  lassatus  navita  ponto, 
s  Quod  vidit  primo  lumine,  littus  adit: 

Te  mihi  prsecipue  magno  rude  vulgus  honore 
Extulit,  et  famae  est  copia  pulchra  tua, 
Atque  aliquis  dicit  'Prece  si  pulsaveris  istum , 
12  'Mittel  opem  votis  auxiliumque  feret*. 

Non  temere  scribo,  fidis  persuasus  amicis; 

Nec  movet  ingenium  causa  sinistra  mcum: 
Invida  paupertas  atque  hcPc  violentia  morbi 
16  Nonne  viros  possent  sollicilare  graveis? 

Tempus  erat  quo  me  clementior  aura  fovebat, 

Quo  carui  morbo  pauperieque  mca: 
Tunc  alios  etiam  ^rivata  sorte  iuvabam , 
20  Et  nulli  nostrum  defuit  auxilium: 

Quse  fuit  in  nobis  pietas  ita  prsestita  multis, 
Uaec  moveat  vultus,  o  loachime,  tuos, 
Sisque  mihi  facilis  precibus  persuasus  honeslis: 
24  Dextera  sub  quovis  iudice  causa  mea  est: 

Non  mihi,  siqua  fuit,  ludendo  perdita  res  est, 
Cum  foret  ad  cupidas  alea  iacta  manus; 


Ad  hunc  Nigemannum  non  nisi  ex  hoc  Querelarum  libro   nobis    notum  Hut- 
tenus   etiam   tetrastichon   nonum   scripsit,   quod   dedimus  vol.  I.  p.  12.  Hoft.  1. 

*  Tn]  LUtera  T  miniatori  adpingenda  reticta  est  in  1.  '  Musicus]  De  poeta  usurpant 
etiam  veteres  sa^pius.  ^  cxspes  2,  sqq.  ^  litttra  1.  3.  littora,  itt  vet.  man.  in  suo^ 
nunc  meo  exemplo  correxit^  scripsit  2.  et  adnotavit^  aperte  littora  scribi  debere,  et  veriit 
yZu/lucht  sitcht  er  bey  dir^  dir,  dem  erhlicklen  Gestad'  [quasi  per  marin  iactatus  Land 
Land!  exclamat^et] .  Ipse  quoque,  propter  v.  8.  veterem  iilam  niannvi  sequor^  cum.  mihi 
persuaserim  eam  ad  exemplum  ab  ipso  /lutteno  emendatum ,  ut  est  Londinense  in  museo 
Britannico  servatumt  menda  typographica  sustulisse,  qumnvis  Mohnikii  error  esset  ve- 
terem  illam  ipsius  Hutteni  manum  esse^  qmv  aticuius  lectoris  esi ,  prwceptoris  ut  ium 
faciebant,  glossas  adnotantis.  »  pKCiput  1.  '*^  l)cc  /.  '^  carni  /.  sed  cttrui  Hutt. 
exemplo Lond.  et  vet.manus  adscinpserunt.      **  Clur  /.     pirftita  /.     "  gcc  /.,    »«  caufa  /. 


KLKOIA  IIII.    AD  lOACHIMVM  NIOKMAK. 


29 


2N 


32 


3ii 


-10 


-14 


48 


52 


r>« 


iK) 


Noii  oculata  meos  (liduxit  lcssera  nunimos, 

Nec  volucer  positas  taius  abegil  opes; 
Nec  nie  vina,  dapes  et  inepto  scorta  favore 

Fecerunt  humileni  sortis  adire  slatum: 
Est  in  Pomeriis  spoliator  Lossius  oris,         i* 

Ille  meas  vestes  ceteraque  ille  tulit. 
Nec  quicquam  in  causa  est,  cur  me  spoliarit  inultum 

Obsessor  patulie  prtJRdam  agitando  viie: 
Vis  illata  mihi  et  tumido  violentia  fastu, 

Ilanc  furiam  in  damnum  compulit  ire  meum. 
Quod  faclum  esl  nobis  poluit  contingere  tecum, 

Si  nescis,  varias  sors  premil  arcta  vices. 
Nec  niirum  est  mihi  si  voluit  Forluna  iocari, 

Sa;pe  vel  ha3C  magnis  iudit  in  ingeniis. 
Cerne  novos  casus,  priscam  reminiscere  sortem, 

Et,  potes,  in  nobis  mollia  corda  gere: 
Dii  tibi,  siqua  mihi  tribuas,  in  tempore  reddant 

Et  meritum  hac.precium  pro  pielate  feras. 
Tu  tamen,  ut  veterum  rimasti  scripta  virorum, 

Ut  private  arteis  scisque  docesque  bonas, 
Ut  sophiie  cultor  sinuosa  volumina  tractas, 

Ut  calles  docto  plurima  digna  viro, 
Scis  equidem  tanta  qua*.  pro  pietate  parentur, 

Quid  sit  in  afllicta  sorte  fuisse  pium. 
Pauper  in  hoc  mundo,  neC  cultu  divite  vixit 

Christus  in  humana  conditione  Deus, 
Atque  inopes  itlem  divino  sustulit  ore  | 

Pauperibusque  aitas  ipse  recepit  opes; 
Martinus  nudo  pallam  discidit  egenli, 

Perpetuum  sibi  imnc  induit  ille  decus; 
Pavit  et  Elisabet  mensisque  induxil  egcnos, 

Nunc  lamen  a^thereis  vescitur  illa  cibis. 
Onmia  pro  nierito  nobis  pia  numina  reddunt, 

Sive  boiunn  sive  es  quicquam  operate  malum. 
Nec  posses  alium  potius  quam  me  miserari: 

Muitum  atque  ex  omni  parte  fatigor  ego, 


LoMiuJi 
spoliator 


Portnnie 


Ab  exemplo. 


"  quidqiiani  2.  3.  ^  pitbtiml.  **  ^Oltmt  /.  ad  tnary.  *^  ^tpt  Otl  t^tc  1,  **  prc- 
tium  2. 3.  *•  privato  olim  ap.  Cic.  ad  Ati.  VII.  7.  feyebatur  pro  puto  tu.  Possis  autem 
etiam  privato.  *»  qnt  1.  "  Cf.  Matth.  V.  3.  Luc.  VI.  20.  ^  rMOtpit  /.  ^  Nota 
(le  S.  Martino  Turonensi  fabula.  ^^  Elisnbeth  2.3.  Hungariae  re^is  Hlia,  Ludo- 
vici  IIII.  Thuringici  vidua,  f  a.  1231.  ^**  Ct^trris  i.  ^^  operatej  melri  c.  pro 
opcratus.  Cf.  Provorbior.  X.  20.  ct  Pauli  cp.  ad  Kom.  II.  10. 


30 


HVTT8NI  IN  L088I08   QVBRELARVM  LIBBR  PBIMV8. 

In  me  grassatur  vicibus  quartana  remissis 
C4  Et  iaceo  vacuum  peste  furente  caput;  |  uH 

Vivida  tai)idulum  contendit  ad  ilia  vulnus, 

•  Nec  mihi  luce  aliqua  est  nec  milii  nocte  quies; 

IIuc  (H-d  paupertas  fatis  accedit  iniquis, 
6s  Huc  longe  a  patria  terra  reniota  mea; 

Lossius  huc  raplor,  iam  nunc  quoque  fervidus  ira : 
Omnia  sunt  fatis  Iiorridiora  meis. 

Respice  tot  casus,  animi  miserere  cadentis, 
72  Sic  haheas  piacidos  in  tua  vota  deos. 

[Eleoia    V.] 

AD  ILLVSTRISSIMVM  POMERANIiK  DVCEM 

BVGSLAVM. 

Maxime  tot  princeps  hominum,  tot  in  urhihus  unus 

Cuius  ad  imperium  cotera  turha  facit, 
Pomera  cui  tellus  certa  ditione  ministrat. 
4  Cui  bona  fo3cundos  Rhugia  nulrit  agros, 

Qui  praeclara  tenes  ex  rehus  nomina  gestis, 

Qui  nisi  quos  Virtus  pnrhet  amas  titulos, 
0  generis  spes  una  tni,  spes  una  tuorum, 
8  Cuius  in  hoc  foihx  tempore  fama  viget. 

Si  licet,  emunctam  post  miile  negotia  mentem 

Solve,  pias  miseri  commiserate  preces: 
Cum>  sedeas  iudex,  causas  censm*e  tuorum,  |  Ab< 

12  Et  veniant  ad  le  dives  itemciue  miser, 

Vertere  in  aftlicti  ma^stissima  fata  poetae 
Et  prosit  causce  iusla  quereia  mea^. 
Non  ego  te  donis  captotiue  inqiello  favore, 
iG  Non  ego  te  falso  vincere  tesle  volo: 

Causa  mea  ut  iusta  esl,  ita  te  suh  iudice  vincat, 
Et  noceat  fictas  composuisse  preces; 


BogU8laus  X.  8.  Magnus,  Pomerania)  dus,   nat.  a.  1454.,   post  patris  Erici 
mortem  a.  1474.  partem  Pomerani*  et  post  avunculi  Wratislai  X.  mortem   a.  1 
totam  Pomcraniam   regnavit.     Vir  pius,   strenuus,   iustus  ac   scverus,    ncadc 
Gryphicae  a.  1456.  conditae  diligens  curator,   eodem   quo  Iluttemis  a.  1521.  e 
excessit.    Vitam  viri  egrogie  enarrat  Kantzovius  p.  134.  sqq.,   ot  de  Bugslai  j 
grinationc  ad  s.  sepulchrum  a.  1490.. .1498.  facta  diarium  extat  itineris  socii 
cipi  ab  epistuHs  Martini  Dalmar,  in  Wilh.  Bohmcri  (X^omag  ^an^on>S  ^l^ronil 
^ommern.   ©tcttin  1835.  8».  p.  300.. .320.).   Cf.  etiam  quos  Mohnikius  laudat  et  I 
garten  I.  p.  131.  sqq.        '  €uiuB  vei.  man.  i«  /.  ex  Cum  fecil.      cietera  2.  3, 
lix  2.3.       "  mofftir»*  /•    moestiasima  2.3. 


ELEOIA  V.   AD  POMEEANIiE  DVCEM  BVOSLAVM. 


31 


At  mitlet  sua  dona  paler,  sua  munera  natus 
20  Lossius,  et  causam  largitione  geret. 

Xon  ca  tu  sumes  (nequc  enim  tam  vana  verel)or), 

Tentahunt  tamen  ii  sollicilare  tuos, 
Atque  aliquis  forsan,  ubi  ceperit  ista,  tuorum 
24  Dixerit  in  parteis  ohvia  qua^que  mcas. 

Sume  animos;  princeps,  fraudesque  immobilis  illas 

Cum  bene  vitaris,  omnia  cautus  age. 
Subdola  uiagnanimos  infringunt  munera  rcges, 
28  Et  fama  est  ipsos  Ihcc  quo(|ue  vclie  deos; 

Corrumpunt  eliam  causas  sub  Midicc  iustas 

Et  versant  nutu  iura  fldcmque  suo ; 
H(CC  oculos  possunt  ctiam  obca;carc  severos, 
32  Ne  videant  qua;  sint  turpia  quidque  bonum. 

Qui  semcl  hicc  sumpsit,  semel  ha^c  cui  visa  libido, 

Semper  habet  cupidas  muneris  ille  manus; 
Et  qui  dona  capit,  nibil  inconstantius  illo, 
36  Fluctuat  in  parteis  consilioque  labat; 

Nec  bene  possibile  est  ilhun  dare  iura  roganti 

Oui  plus  ex  una  parte  favoris  habet. 
Non  loquor  ista  lamen,  quia  de  te  suspicer  illud 
40  Quo  soiet  in  vulgo  quilibet  essc  lcvis:  | 

Deiiciunt  faciles  ingentia  flumina  campos, 

Non  eadem  scopulos  sax^ue  dura  ruunl: 
Sed  vereor  ne  quis  noceat  mihi ,  dumque  ego  simplex 
44  Nil  coner,  tacitos  misceat  ille  dolos; 

Cumque  aliquid  possit  pra^sens  facundia  maius, 

Disponat  monitus  anlevenire  meos. 
Quicquid  id  est,  dux  magne,  meas  ne  sperne  querelas: 
48  Accipiunt  humiles  numina  magna  preces, 

Atque  ea  ab  innocuis  et  paupertate  moventur 

Et  magis  a  tristi  pectorc  vota  legunt. 
Non  moveat  si  parva  mcse  est  iniuria  causa;, 
52  Scd  tanta  est,  animum  tangat  ut  illa  tuum: 

An  nihil  est,  quae  tu  pro  libcrtate  tucris» 
Ilcec  aliquem  citra  conlcmerare,  fldem, 


LoMioram 
largitio. 


Munera. 


Prineipis 
meKneniinittf. 


A  rei  m«- 
gnitudine 


"  cdtpttii  1.  "  qurq3  /.  "  ^tc  1.  sumsit  2.3,  ^tt  i.  "  ro0ant  /.  sed 
vet  m.  roganti.  *■*  facnn^iQ  /.  sed  Ilutt,  in  ex.  Lond.  corr.  ^  Disp.J  Lossius.  ut 
in8idia*y  vigiliof  disponunlur.  monitOS  1.  nec  Hutt.  nec  vet.  m.  quidquam  mutantnl; 
recte  tamen  monitus  2. 3.  ^'  Quidquid  2. 3.  ^^  Exemplo  meo  vet.  m.  adscripsit  ver- 
8U8  Ovid.  art.  am.  I.  303.  sq.  Tunc  cum  tristis  erat,  defensa  est  Ilios  arniis;  Militi- 
bns  gravidum  Isata  recepit  cquum.       ^  $rc  i. 


32 


nVTTENI  IN  L0SSI08  QVBRRLARVM  LIORR  PRIMV8. 


56 


60 


64 


6S 


72 


70 


M) 


>il 


8H 


02 


lusque  datum  regni  suinpto  violare  furore 

Atque  ire  in  lcges  iuiperiuuique  luum?   • 
Ilaec  si  purva  tibi  posita  gravitate  videntur, 

Et  potes  ipse  tuis  ohvius  ire  aniniis, 
Paulo  aberit,  quando  populo  sperneris  ab  ilio 

Quem  nunc  legilima  conditione  tenes; 
Paulo  aberit,  tua  cuni  violata  industria  pace 

Fiet  finitimis  invidiosa  locis. 
Magna  est  impietas,  qui  publica  iura  propbanat; 

Non  levior,  fieri  qui  sinit  ista,  tamen. 
Tu  ne  igitur  tam  durus  eris,  tani  ferreus,  inquam, 

Ut  possis  patria*  nescius  esse  tuap, 
Vimque  sinas  tieri  cui(piain  violenter  in  illa? 
i         y^c  malis  leges  omnibus  ire  pares? 
Si  mibi  non  falsa  est  (|Uce  de  te  fama  vagatur 

Quioque  tuos  mores  ingeniumque  probat, 
Non  impune  feret  summi  contemptor  bonoris, 

Si  quisquam  est  leges  ausus  inire  tiias. 
At  solet  afflictos  rebus  spoliare  poetas 

Lossins,  assensu  consilioque  patris: 
Ille,  ubi  tu  regnas,  ubi  libertate  paterna 

Tracta  tibi  a  longis  regna  tueris  avis, 
Iii  miserum  Iluttenuni  supremam  exercuit  iram. 

Qu«ere  quid  hic  iuris  subroget  ille  sibi: 
An,  quia  debebam  qua;  lunc  non  reddere  pos.<(em, 

Propterea  vis  est  iion  inale  facta  niihi? 
Quin  abituni  pepigi,  quem  perfidns  ilie  reniisit, 

Et  sunt  ad  nutuni  singula  facta  viri; 
Nunc  tamen  ille  negat,  duin  pro  se  pliirima  fingit, 

Quem  constat  facti  pc^enituisse  sui. 
At  inibi  detractas  a^groto  a  corpbre  vestes, 

Qiiodque  tuli  in  duro  tristia  niulla  gclu, 
Si  te  <iuid  miseret,  iniseri  miserere  poeta^: 

Res  est  ista  tuos  digna  movere  animos: 
Non  ego  sum  frigus    mediocri  triste  dolore 

Passus,  in  afflicto  corpore  febris  erat; 
Insuper  et  vulnus  lateri  lachrimabile  nostro 

Ila^it  et  ex  omni  parte  dolendus  eram. 


laiqaius 

LOMII. 


Leaiis 
cep» 


a  L 


nn- 


Perildia 
Lunii. 


Tempore  nnrbt»- 
rum  apuluiu!». 


^  snmto  2,3.  (lus  regiii  non  est,  quod  2.  dedU,  Slic  vcrlichone  ncrrschafr.) 
^  Htc  L  *•  profanat  2.3.  ^  qut  1.  '®  Cutij)  1.  '»  fumptt  /.  sed  a  net.  m. 
corr.  summi.  ^*  Ciurrr:  /.  "  qut  1.  Cf.  clcg.  II.  v.  13.  sq.  '^  ptnitutlfc  /.  poe- 
nituissc  2. 3.      "^  tgroto  /.       •"*  C  q3  /.      ^»  lacrymahilc  2. 3. 


ELEOIA  V.  AD  POMERANIA  DVCEM  BV08LAVM. 


33 


HaBc  poterant  monuisse  virum,  qui  mobilis  esset, 

Hscc  potuit  s^evas  causa  tenere  manus: 
Non  tenet  ilJc  tamen,  sed  contra  iuraqiie  fasqne 
m  In  miseros  dira  perditione  furit. 

Exige  crudelis  rationem  rcddere  facti,  |  a  iustitii. 

Nec  patere  liaRc-fieri  qu«P  prohiberc  potes, 
Quae  prohibere  potes  et  quce  tu  avertere  debes, 
100         Neu  sine  vim  fieri  saevitiamque  mihi. 

'Sed  fa(;tum  est,  et  quis  commissa  invertere  posset? 

*Et  satis  cst  huius  pa^nituisse  mali*. 
Si  satis  csse  putas,  nunquam  plectenda  putabis 
104  Digua  vel  extremo  crimina  supplicio: 

Uuid  potuit  crudele  magis  contingere  ab  illo  |  ^"'""udehtM. 

Ouam  si  etiam  vit<e  sumpta  rapina  foret? 
Non  tulit  hanc  igitur,  sed  sic  permisit  ut  essem 
108         Qui  nihil  optarem  quam  modo  posse  mori: 

Auxit  enim  morbum;quo  uunc  quoque  supprimor  aeger, 

Nec,  certum  est,  sic  me  vivere  posse  diu. 
Ha^c  qnoquc,  quam  mitlo,  trepidanti  est  edita  dextra, 
112         Saepe  etiam  iachrimas  littera  passa  meas; 
Vix  ea  prae  morbo  ronscri|^i,  ct  plurima  possem 

Addere,  sed  pestis  hon  sinit  iste  furor; 
Qui  si  quid  h^vior  fuerit,  querar  omnia  coram, 
uu  Et  poles  in  casus  paliidus  essc  meos; 

Et  melius  credes  priesentia  verba  loquuto, 

Seil  dubium  esl  liceat  sic  mihi  scripta  loqui. 
Tu  tamen  interea  nostris  inslriicte  quereJis, 
m  Respice  forliinam  paiiperiemque  meam, 

Respice  tol  casiis,  fer  opem,  te  iiidice  nobis  .     ;  p^Jji^i. 

Pro  tanto  reddat  Lossiiis  a^qua  malo. 
His  ubi  permotus  nostram  miserabere  sortem, 
134         Et  vis  arbitrio  dirigere  ista  luo, 
Inspice,  quo  vitam  parlo  traduxit  uterque 
Lossius,  et  quo  sit  pr<T,ditus  ingenio: 
Ille  siio  miseros  condemnat  crimine  cives,  |  JlJu«Lll!>la. 

12*^         Et  facit  insonteis  fraudibus  esse  re6s; 


**  gff  /.  ®*  gff  /.  ffUOB  1.  ^  rftPffTf  i.  sed  Iluit,  ex.  Lond,  et  vet.  m.  corr, 
»«  quf  /.  »9  ©Uf  i.  quf  /.  «0"  Neii]  Non  2.3.  ffuitiomqi  /.  '»*  pfnitui|If  i.  poe- 
nituisse  2.  ***  ^ltrtt  /.  sed  Hutt.  et  vet.  m.  con\  t^tt:  /.  "**  Nec  c.  est,  sic  edd. 
(t.  e.  Et  c.  e.  non  posse).  "•  fitc  /.  "*  S^tpt  /.  lacrymas  2.3.  litera  3, 
'"  prf  /.      "*  tqm  /.     "'  tniffrfbfrf  /.  sed  roir.  Hutt.  et  vet,  m, 

HVTTBNI    OpP.    VOL.  III.  3 


i 


34 


HVTTKNl  IN  L088I08  QVRRBI.ARVM  LIBKU  PBIMVS. 


Ciiiiique  pia  caslas  oppressit  virgine  matres, 
Totaque  aduiteriis  urbs  scatet  ista  viri, 
(Jui,  cum  iuditio  miscros  condemnat  iniquo, 
132  Si  tribui  censet  nDn  sibi  posse  fidem, 

Novit  lionoralo  (quis  enim  versutior  aller?) 

Munere  praetectos  sollicitare  tuos; 
llos,  ubi  muneriJius  pulchroque  evicerit  a$tu, 
136  Pro  se  multa  tibi  commovct  apta  loqui: 

Sic  tua,  sic,  princeps,  vafer  ille  negotia  tractans 

Sappe  libi,  si  phas  dicere,  verba  dedit: 
iNunc  quoque  forte  dabit;  sed  si  pietate  moveris, 
i4<)  Afficient  animos  hipc  mea  verba  tuos. 

Hanc  genitor  vitam  duxit,  qua^  publica  fama  cst 

Et  fieri  ex  multis  res  tibi  nota  potest; 
At  suus  ille  dolis  natus  graviora  paternis 
144  Addidit,  et  nusquam  est  hoc  genitore  minor: 

lile  per  infectain  iusto  petulantior  urbem 

Polluit  et  malres  virgineumque  decus, 
Atquc  alias  donis,  alias  vi  oppngnat,  et  ardet 
148         Per  fora,  per  vicos,  balnea,  phana,  domos: 
Non  ego  quid  temere  (nota  est  vesania)  fingo; 

Si  Ongo,  turpi  respue  scripta  nota: 
Addidit  huic  titulos  sceleri  gaudet(iue  vocari 
i5i  Doctor,  et  in  rubra  vesle  decorus  ovat; 

Sed,  quia  nil  didicit,  quia  nil  nisi  turpia  callet, 

Non  patitur  doctos  secum  habitare  viros, 
Insidiisque  suis  verum  insectatur  honorem. 
156  Ili  sunt  ii,  princeps,  quorum  ego  prseda  fui. 

Quo  decet  arbitrio,  nostras  decerne  querelas, 

Et  fac  ne  de  te  sit  mihi  triste  queri. 
Sic  tibi  qui  mundum,  qui  te,  qui  cuncta  gubernat, 
16(1         Sit  precor  extremo  mitis  in  arbitrio. 


Lomius    ftlius. 


Lossias  doc- 
tor  Bullatiis. 


[Elegia    VL] 

AD  VALENTINVM  STEGETIN 

PUINCIPI8  BVGSLAI  6CRIBAM 
VT    QVERELAM    PRINCIPI    OFFERAT. 

» 

Fertur  ab  Ilutteno  defletis  scripta  lituris 
Per  te  Pomerio  danda  Ouerela  duci. 


'*>  urbs]  Gnfphicn.  »>  iudicio  2,3,  "*  prtffCtoe  /.  "^  fns  2,3.  tibi 
vcrba  dcdit]  te  decepit,  "»  ^rc  /.  *^*  que  2,  ^*^  fana  2.  3.  *^  pre^  /. 
*^'  ^rrrrnrrr  /.  sed  corr.  Ilutt.  et  vet.  m, 

^Xt^tXxn  1,  nec  corr,  Hutt,  nec  vet,  »w.,  sed  exemplari  H^ofgastensiy  nunc  Gryphis- 


ELEOIA  VI.    AD  VALENTINVM  STOIEMTIN. 

Hic  queror,  ut  patria  spoliator  Lossius  urhe 
4  Intulit  Hulleno  vim,  sine  iure,  tuo. 

Rcspice  tot  iacriuias,  nHserandum  respice  morbum; 

Si  potes,  et  casus  commiserare  meos: 
Olim  aderas  nobis  studiis  addictus  eisdem: 
8  Quid  pudet  Aonias  te  coluisse  deas? 

Per  faciles  Musas,  per  communemque  magistrum 
Perquc  caput  nostrum,  per  caput  oro  tuum, 
Perque  tuam,  siqua  est,  qua  nunc  capiare,  pueilam  , 
13  Ne  tepidum  in  ;iostro  focdere  pectus  agas, 

lltque  tuus  per  te  videat  mea  carmina  princeps, 

Et  tandem  ut  spoiium.vindicet  ille  meum. 
Adde  tamen  si  quid  pro  nostra  parte  loquendum  est, 
16  Quo  pondus  causse  dent  tua  verba  mese: 

Sappe  aliqua  admotis  valiiit  contentio  verbis: 

Verba  movent  animos ,  verbaque  pondus  babent. 
Quicquid  ago,  dum  non  verbis  prsesentibus  utor, 
30  Facta  esl,  quam  fueral,  iam  mca  causa  minor; 


35 


uuildensi  in  marg.  adscriptum  est  Stoyenteyn  {sive  est  Stegentyn),  non  Steygenteyn, 
iit  2.  adnotavitj  qui  exemplo  Gryphisw.  adscripta  /lutteni  manu  scripta  falso  credidit. 
Ipse  2  superscripsit  Steigcntoyn.  et  sic  etiam  3.  Stoientin  geniis  nomen  est,  e  qua  hic 
oriundus  fuity  quem  Cochlwus  (Ileumann»  docutnm.  p.  22.  n.  VII.)  VAlentiniim  Stegen- 
tin  scripsit.  De  hoc  Hutteni  Francofurlensi  conmilitone  Ileumannus  (comm.  isag.  p.  27. 
ad  p.  17.  ep.  vi. );  ,,ln  Mart.  Rnngonis  Pomerania  diplomatica  p.  120.  inter  viros 
virtnte  ac  doctrina  claros,  quos  ista  ti^tato  episcopatus  liabuit  Caminensis,  pni>ter 
alios  eminere  dicitur  Valcntinus  a  Stoyentin  I.  V.  D.  ...  Scultetus  in  annal.  Evang. 
rcnov.  ad  a.  1522.  *ln  Pomcrania  cum  deferhuisset',  ait,  ^persequutio  Treptoviic 
mota  et  princops  Hogislaus  ctsi  edictuni  Wormatiensc  in  Pomerania  ordinibus 
promulgaverat,  tamen  exsecutionem  non  admodnm  sevcro  urgeret,  dehortantibus 
eum  Valentino  Stoientino  et  lacobo  Wobeser  ct  aliis  piis  ac  eruditis  consilia- 
riis,  qui  puriorcm  doctrinam  amabant  etc,""^  Ante  Huttcnum  Stoieutinus  Fran- 
cofurtum  reliquerat,  scd  quamvis,  cum  Huttcnus  has  Querelas  scriberet,  duci  ab 
epistulis  fucrit,  postca  itenim  cum  Iluttcno  Rononiie  studiorum  socius  factus  est, 
ut  Cochloui  Bononijc  ad  Pirckheimcrum  d.  25.  Mart.  a.  1517.  data  epistula  osten- 
dit,  quam  rcpctivimus  vol.  I.  p.  132.  num.  XLIX.  Gratiose  iuvencm  a  Pirckhcimero 
exceptum  fuisse  ciusdcm  Codilsei  cpistula  tcstatur,  qusD  cxhihita  cst  ab  Hcu- 
manno  p.  22.  Kugenhagio  Stoientinum  auctorem  fuissc,  ut  ille  suam  ^Pomcraniam* 
(ab  Henr.  Balthasarc  Gryphisw.  a.  1728.  4*^.  cditam)  ducibus  ipsiquc  Stoientino  de- 
dicatam  conponcrct,  Mohnikius  p.  382.  rettulit,  qui  do  viri  vita  ad  Klempzeni  li- 
brum  vom  Pommerlande.  Strals,  1771.  4".  p.  221.  225.  loetores  ablcgavit.  i)e  morte 
viri  nihil  mihi  constat,  iiisi  quod  idem  Mohnik.  adnotavit,  de  vidua  Dorothca 
Glinken  in  Ann.  acadd.  lcgi  ad  a.  1548.  ^  /rtur  i.  (p9'o  €rtur  ut  /  adpingeretur) 
sed  Huit.  et  vel.  m,  in  meo  et  Gryphisw.  excmplis  corr, 

*  lacrymas  2.3,  •  mngistrum]  Vigilantium  Bacillarium  puto.  Cf.  vol.  I.  p.  5. 
p.  43.  §.  33.  "  captrce  I»  sed  vet.  m.  in  Gryphisw.  et  meo  exempli$  corr.  **  Quid- 
quid  2.3.       prtfrnttbus  /. 

3* 


Lonii 
iBsidia 


36  IIVTTBHI  IM  L08SI08  QVRRKLARVM  LIBRR  PRIIfVS. 

Vix  liciiit  nobis  re  quicquam  scribere  in  illa; 

Ut  rapiat,  patrios  Lossins  ambit  agros 

Insidiasque  mihi  quovis  molimine  tendit.  | 

24  Exercetque  suas  in  niala  nostra  inanus. 

Cum  mihi  non  iiceat  priesenti  fungier  ore, 

Vim  precor  ingenio  ((ua  potes  adde  meo; 
Adde  meis  pondus  quovis  sermone  querelis, 
2H  Carminibus  vivap  suggere  vocis  opem. 

Nota  mihi  docta;  satis  est  facundia  linguie, 

Notum  est  quam  possis  omnia  rite  loqui: 
Nec  dubium  est  quin  sis  nostro  priestantior  ore, 
32  Tu  quoniam  fluido  ^vincis  in  eloquio. 

Pande  duci  studiumque  meum  sortemque  sinistram, 

Lauda  illi  nostrum  qua  licet  ingenium; 
A.dde  istuc  mores,  et  nostra;  slemmata  gentis: 
36  Non  dubium  est  quin  sit  mobilis  ille  tibi. 

Ut  tamen  hajc  facias,  nostro  movearis  amore, 
Quem  scis  ex  animo  nondum  abiisse  meo. 
Te  quondam  Odricolce  multum  coluere  puella;, 
4u  Nec  minor  in  nobis  concitus  ardor  erat, 

Fraler  eras,  memini,  qua  me  quoque  voce  vqcabas, 
Si  memor  es,  fratris  tu  miserere  tui. 

[Elegia    VIL] 

AD  LVDOVICVM  HVTTENVM 

EQVITEM  AVRATVM. 

Musa,  mihi  longo  nunquam  defessa  labore, 

Pro  me  quodquod  onus  qu<e  pacienter  obis, 

Per  lot  me  morbos,  per  tot  solab  labores, 
4  Una  comes  multis  saepe  relicta  malis, 

Longa  iterum  metuenda  tibi  via,  et  eminus,  instat, 
Perge,  decebit  onus  te  subiisse  meum, 

Vade  per  Hercinium  protensi  fluminis  Albim,  |  Fr7j;„i.„ 

8  Cuius  habet  laevas  accola  Saxon  aquas, 

Atqne  ubi  transieris  magnam  Brunonis  ad  urbem 
Et  vaga  Brunsvigio  subdita  regna  duci, 


««  qnidquam  2. 3.  "  infi^if  /.  **  prtfmti  i.  ^  uiut  /.  »  ^octf  /.  linaue  /. 
'•  Odric.]  FVancofurtenses  Marchica».       **  miftrf  /.  sed  Hutt.  et  vett.  mtmus  coj^\ 

liUd*  Hutt.  intercmpti  loannis  patrom,  Frankenbergensium  Huttenorum  parcn- 
tem,  <le  quo  in  omnibus  his  voluminibus  sflepc  dictum  est.  *  Ufo  /.  miniatori  nd- 
sn'ibemtn  retictn  litlern  M.  *  quf  /.  patienter  2. 3.  ^  mttifn^a  /.  sed  Hntt.  et 
meim  e.i\  metri  cnusn  corr.  mctuenda,  (adicitur  in  hoc  glossema  propter  Lossium); 
metiunda  vxcmplnr  IVolgnst.  et  2.3.       "^  Hercynium  2.3.       **  Ifuas  /. 


ELEOIA  VII.    AD  LVDOVICVM  HVTTENVM.  37 

Labere  irans  curvi  frulicosa  fluenta  Visurgi, 
12  Qua  tenet  arboreos  monticola  Hessus  agros; 

Fagina  debinc  restat  inontosis  edita  silvis, 

Qua  celer  ulvosas  Fulda  refundit  aquas; 
Hinc  pete  vitiferi  pigre  euntia  fluinina  M(rni, 
16  Francia  nobilibus  (|ua  iaret  anipla  viris;  |  orillLuiis. 

Ipse  tibi  nolus  locus  est,  Ludovicus  ubi  arcem 

Huttenus  pulcbra  conditione  tenet: 
Dirige,  Musa,  pedes  istuc,  e(|uitemque  sereniim 
20  Tristis  adi,  lacbrimas  cernat  ut  ille  tuas. 

Invenies  biiug(;s  agitantem  in  pulvere  currus,  |  Hattin"um 

Aut  premere  armatum  terga  fugacis  equi, 
Tractantem  galeas  gladiosque  et  missile  robur, 
24  Versantem  boslil(»s  Marte  favente  vices: 

Quicquid  agat,  pete,  Musa,  virum,  pete  proUnus  isium. 

Nulla  verecundi  signa  pudoris  babens; 
Viderit  bas  lacbrimas  disiurbatosque  capillos, 
28  Viderit  in  teneras  unguibus  isse  genas. 

Ingemei  ei  dicei  *Quie,  nosiree  gloria  gentis, 
*Causa  movei  fleius  tam  impetuosa  iuos? 
*.4n  dolel  Ulricus  iteruni  sorie  actus  ini(|ua, 
32  'Et  iandem  in  casus  incidit  ille  novos?* 

"Incidit"  exclama  lacbrimasque  exierge  profusas  |  mlSil"* 

Aique^"Utinam  consors"  dic  "forei  ille  tibi! 
'*Hunc,  iuvenes  sajvo  defectum  vulnere  vires, 
a«  *'Quariana  corpus  discutienie  febri, 

*'Et  iandem  varios  passum,  velut  ante,  labore^, 

"Aptantem  fortes  in  sua  faia  animos 
''Lossius  invasit  rapior  iuvenemqiie  superbum, 
40.  Ileu  mibi  (luam  tristi,  contudit  invidia". 

Debinc,  ubi  depromis  iniserandam  ex  ordine*  cladem, 

Duc  age  cum  lacbrimis  singula  verba  suis: 
DirQcile  est  blandas  non  exaudire  puelias,  j  pueii«. 

44  Scepe  bea3  consiantes  deposuere  animos; 

Gratia  inest  illis  ei  babent  quo  ducere  possint, 
Et  poies  esse  illa  tu  quoque  parte  valens. 


"  fabc  1.  sed  corr.  HuH.  et  vett.  manns.  "  Buchonia.  cf.  supra  p.  5.  **  /fieni 
1.  *^  arcem]  Trimberg  m  ninistra  Sala*  Franconicw  ripa  fere  intra  Hammelburyum 
Kissingamqite  sitam.  **  lacrymas  2. 3.  **  moJte  1.  sed  H\dt.  et  oett.  manus  corr. 
**  Quidquid  2. 3.  "  lacrymas  2. 3.  ^  que  /.  "  lacrymasque  2.  3.  **  Quluere 
i.  **  lacrymis  2. 3.  Versian  parum  recte  interpretatus  est  2.  ^  puellas]  Cum  sua 
Musa  loquUur  poeta.      **  l^ee  1.  hse  2.3. 


38  IIVTTENI  IM  L08SI0»  QYERICLARVM  LIBER  PRIIIVS. 

Niis(|iiam  al)iTit,  tnisquaiii  lartas  averteril  aures, 
is  Inqiie  tuas  tandeiu  seutict  ille  preces. 

Oiiaiu  tauien  implores  vindietam,  iuiuria  poscit, 

Kt  salis  ipsa  iu  se  est  causa  muvere  |H)tens. 
Tu  quoipie  suhde  locuui .  facienu|ue  ostende  modumque , 
52  Cfuo  veniat  uostris  ultio  di^ma  malis; 

Ipsc  sciet  uierito  tieri,  setl  iiesciet  artem, 

Tu  doce,  et  liiec  lachrimis  adiice  verba  tuis: 
**Est  urbs  iii  veteri  Fraucoruiu  coudita  l^ello,  |  JiT^^J^^ 

&6  "Nuuc  quotiue  ab  autorum  nomine  nomen  habens; 

*iVr  mediaui  se  Momius  a^it  poiitemque  subiutrat, 

"Nec  procu!  hiuc  Ueni  vasta  flueuta  petil; 
*'M(£nibus  alta  suis  douubusqiie  extriicta  superbis, 
6u  "Multuui  eliaiu  [lopuli  laude  superba  siii: 

"Haiic  Scytha  cuui  Oaco  Uhodopesciue  habitator  et  Haemi, 

'ilaiic  Macedo  et  (irai.e  fliiibiis  ortiis  humi, 
*ilauc  Asia*  co^iiatus  adit,  \euil  Apher  ad  illam, 
i>4  **Gallus  et  Hispauus,  IVrses  et  Assyrius; 

'*Liidique  tot  ^'eiiles  a(UMui(  populiipie  rreqiienlant, 

**Kmporium  ouiiii^eiiis  iiieiTihus  ilia  patet: 
*\Teuipus  eniiii  iioluiii  est   [later  huc  quocpie  Lossius  ibit;  i  &HL** 
H>  "Tu  preuie  servatas  obsidiouf  vias; 

"Operis,  iucludas:  ueqiie  euiiii  coufodfre  caiitum  est: 

*i>e  siiiupto  pipuas  ipse  [loeta  ferft". 
Ilaec  age  ei  observa  si  qiiid  taiigatiir  ab  illis; 
72  Si  uihil,  hoc  iteriim  tpio  uiovcatiir  hahes: 

(x>llige  gesta  viri  clarasque  ex  ordiue  pugiias: 

lllius  in  laiides  area  iala  patel: 
Ivit  in  adversos  furibuiido  Marle  Suevos 
m  El  pulchras  Franci  pra.*sulis  aiixit  opes: 

IMspulit  hiuc  Bavaros  atque  illiiic  perculit  Hessos, 

l|ise  slias  geiites  Ueiiiis  adire  tulit: 
Deiude  per  oppositas  S(dyiuonuii  ad  uioMiia  gentes 
Mj  .4ppulit  et  rubri  littora  sicca  uiaris; 


^*  ^ec  /.  lUdemnji  htfli*'  Miutam  latrocinia  dulcifms  verbis  suadentem.  **  vmii  /. 
^  autatum  /.  sed  in  ex.  meu  rei,  m.  corr.  avoruni  quod  contra  metri  rationem  damt  2.  J. 
*^  0Ltnu%  I.  ^  Kbeni  2.  3.  ^  |fifnibu«  /.  exstracta  2. 3.  "  brtnt  /.  *»  ^fie 
/.  .\fcr2.J.  *•  ^firtus  /.  "  Wittich  Lotze,  consul  Grypeswatdensis ,  idemqme 
mercaturttm  etiam  rgit^  ut  ex  h.  l.  adparet.  *'  Corprrtf,  /.  ^**  sumto  2.  J.  pt- 
ms  /.  '•  §tt  /.  ^*  p:rfults  /.  rircefmryewdx  episcopi.  aiirtt  /.  sed  cofrexerwnt 
/futtenut  et  velt.  manus.  prrtultt  /.  sed  corr.  velt.  manus.  ''-  Khenus  2. 3.  ^* 
ttnMUii  /. 


KLKOIA  Vir.    AD  LVDOV.   UVTTENVlf.       KLKUIA  VIII.    AD  VLRIC.  MANOVIVM. 


39 


Vidit  opes  Ilalas  et  codein  tenipore  Grakis, 
Vidit  in  riesperio  consita  regna  frcto, 
Viclit  el  Epirnm,  Corcyram  ItliacanKpie  vetustani, 
81  Aniplaque  Pellieo  regna  reiicta  duci, 

Istiiuiiacosquc  sinus,  centumque  per  oppida  Cretu!! 

Kxtulit  in  Papiiiaifi  iintea  panda  Cyprum , 
.4tque  interpositas  Aega^is  Cyciadas  undis, 
H8  Et  Hiiodon  et  Deium  Carpatiiiosqnc  sinus. 

Iluic  taudeni  reduci  frondentem  ad  tempora  iauruni 

Notum  est  Ca^sarias  imposuisse  manus. 
Iliec  ubi  pertuleris,  non  vilein  Lossius  hostem 
*.r2  Sentiet,  et  spoiiis  ingeinet  ipse  suis, 

Atque  erit  ut  tandem  precibus  conlendat  aipicis, 
Cui  nunc  nulia  satis  saevicia  esse  potest. 

fEiegia    VIII.] 

AD  VLRIC\^  MANOVIVM 

GRIPESWALDENSEM 
OPTIMVM  AMICVM. 

Quic(|uid,  ainice,  milii  crudeii  Lossius  ausu 
Intulit,  ut  spoiiis  sa^viit  ille  novis. 


L.  Ilutleiii 
pcreftrinatio. 


^'  Co2Ctram  i.  ^  ])elUo  i.  Maccdonico.  Puto  Scanderbegum  indicaii,  ^^  ^ftlji- 
niarofq3  /.  Crete  L  **^  Itntl^ea  /.  Cip2um :  i.  ^  inter  positas  edd,  Jlegete  /.  3, 
Ctclaliae  /.  *"  Ciirp.]  di  Sctn-panto,  inter  Cretam  et  lihodtim,  **•  Cefariae  /.  Friderici 
III.  an  Maximiliani  mihi  non  constat.      ***  ger  /.       **  soevitia  2.  3. 

^auontum  /.  apertissime  kahef  neqitc  quicqitam  correxerttnt  veteres  mamis.  temere 
itaque  Mohnikius  sitensque  jjrn^tennisso  quod  in  1.  est  nomine  Pavonium  fecity  dc  quo 
tamen  nihil  omnino  sc  conperisse  adnotavH.  Koseyartenum  (p.  1(55)  Havemaiinuin  con- 
iectura  adsecutum  esse  ?udlius  momenti  est,  neque  magis  quod  Straussius  de  Tavonio 
(Pfau)  tatnquam  de  non  ignoto  homine  sa'pius  scripsit^  cwn  non  animadvertissent  fal" 
sum  nomen  exhibere  Mohnikium.  Cetemm  lU  P  faJso  pro  M  positam  esse  af/irmoj  ita 
(v)  anie  o  et  n  pro  u  (v)  typoyrapki.  errore  positas  esse  dico;  nam  nomen  Manow 
inter  Pomeranica^  ut  Manovski  inter  Sarmatica  nomina  nihxt  alienum  habetj  Mavon  ni- 
hiti  est,  accedit  quod  vet.  m,  supra  u  signum  a,  supra  n  signum  v  posuU,  sic  jHaiioiiium, 
W,  quod  duhitationem  omnem  toltit,  in  Trebetii  Notiani  carmxnibus,  qutmtm  inscriptioncm 
vot.  I.  p.  16.  ud  V,  5.  adcurate  repetivimus,  tegitur  hoc  *Andre«e'  Manovii  hexastichon : 

Jlnlireae  /Banoutue  |  pomeranue  | 
^t  qute  amot  facrae  non  falfo  pecto:e  ^IHufae: 

Zt  cuptt  ^onia  rtngere  fron^e  raput. 
^rn^tcet  fir  j^ert  fuautlFima  rarmtna  filjmm: 
€t  quoli  9urtn0U6  frrtpfit  <3lpollo  legat 
Cluoli  rantt  itte:  omnie  romen^at  iSlyeutonis  02a 
Zt  nolene  ettam  Vomula-  terra  p^obat. 
Iliuat  ^rebeltue 
lEufarum  a|[ert02  '  feuijt  /. 


40 


RVTTKNt  IM  LOS8I08  QVBULABVH  LIBBB  rBIH¥8. 


12 


20 


2t 


2s 


AiiU;  inihi,  memini,  dicpbas,  aiile  monebas, 

i\e  velleni  infido  cretUiliis  esse  viro; 
Narrahas  similes  (|iias  sum|>s«Tat  aiite  i;apinas, 

Kt  potni  inonitu  cautior  esse  tuo: 
Sa-ipe  (anieii  dixi  *Vincet  |>acientia,  vincel. 

i)onec  (To,  facili  iurgia  meiile  feram; 
'Viderit  luec  placide  nec  moto  corde  ferenCeni, 

ingeniiim  tandeni  niitius  illud  erit; 
*i\ec  lieiie  certaliit  nisi  caus<i  mobilis  ulla, 

'C!ii<e  iiulla  ex  iiohis,  ut  moveatiir,  erU*. 
Tii  tanien  inslabas  iterunifpie  ex  corde  inonebas: 

'•Si  sapis",  aielias'**pro\ida  corda  jjere: 
*i]t  niliil  iiistiges,  liaiid  t;ict<i,  haud  heserb  ore, 
ifi  'iHveiiiet,  tpia  te  puniat  arte,  tanien; 

*ipse  silii  caus<nn  dabit  iiivriiieltpie  quml  obsit, 

**At(pie  ali(pia  Sjilteni  fraude  nocere  sciet; 
**Tu  niliil  o(Teiid(*s,  caiisa  taineii.  ille  iiocebit: 

**Ne  noc(*at,  inagna  esl  caiitio  halieiida  tibi". 
Ille  tanien,  (pii.i  hlaiidus  erat,  (piia  sa^pe  hiliiiguis, 

Delinuit  viillus  calUdilate  ineos. 
lleii  inilii,  tot  inonilis  et  auiico  hortamine  nondum 

Mohilis  erravi  credulitate  nuM. 
Qiiod  taiiK^Mi  erravi,  vcnia  suin  dignus  in  illo: 

Non  s|irevi  iiionitiis,  didc4S  ainice,  pios; 
Fidus  erani  ninrmin.  niniiiini  pacienter  adhsesi: 

Qinv.  culpa  est.  virtiis  liar  eadein  esse  polest. 
ha  veniain,  iie(pie  enini  spre^i  inoiiitus(pie  fidemque; 

|)a  v(Mii:ini :  noii  esl  ciir  luilii  ah(*sse  veiis. 
(Irede  iiiihi,  niliil  (*s(  cur  irascaris  aniico, 

Tii  ciilpa ,  sKpia  est ,  iioii  nioveare  iiiea. 
Adde  rei  eveiitiiin,  vel  (piod  iiiihi  ludiliir  uni, 

Si  ciilpa  est,  nostro  conti^il  isla  iiialo.  - 
S(»d  scio  (piid  poliiis  de  iiie  statiias(pie  velisqiie: 

Fania  est  in  spoliis  te  «:einiiisse  nieis; 
Fania  est  continiias  egisse  in  nelihiis  horas, 

£t  UKesta  fdHliim  niente  tulisse  neplias; 


:»2 


3« 


HaUcwca. 


I    Lo«*i«»  fcr- 


»ipelli». 


HHlt 

Mrtv, 


*  Cf.  supra  ad  eleg.  II,  r.  fS.  adnot.  snmserat  2,  '  patientia  2.  J.  ••  Ctur  /. 
^^  mourbaf  /.  seti  corr.  Hutt.  et  vett,  manus  ejc.  mei  et  (Sryphisw.  *^  Irfrrif  /.  *•  fepe  /. 
"  rruHrlitatr  /.  sed  corr.  Hutt.  el  vett.  manus.  **€!/.  "  paticnter  2.  J.  q^ 
Ijrfi  /.  *'  Clur  /.  ^rr  /.  «««i»'  monitusj  monitiones,  cf.  versus  3...6.  13.  sq.  20. 
*•  0rnui|fr  /.  sed  correxcrunt  Huttenus  et  uiraque  vctus  manus,  ^  argijTr.  /. 
fas  2.3. 


3« 


ne- 


ELEGIA  VIII.    AD  VLRIC.  MANOVIVM.      ELICOIA  IX.    AD  NICOL.  MAB8CHALCVM. 

Mitlitur  huc  etiani  tristis  tua  littera  dextraa, 
44  Littera  flebilibus  vix  bene  facta  notis: 

9 

m 

NuUa  niora  in  nobis,  tua  visa  iniuria  nostra  est; 

Non  possem  Hdei  certior  esse  tu». 
Ergo  ego  perpetuas  agitabo  in  pectore  grates, 
40  Duret  ut  ex  merito  sollicitatus  amor. 

lElegia  IX.] 

AD  NICOLAVM  MARSCHALCVM 
DOCTiSSIMVM  VIRVM. 


41 


\ 


I,  inea,  nec  longos  obeundo  congere  passus, 

Musa ,  cothurnato  suscipienda  viro : 
Invenies  illum  placidas  tractare  sorores, 
4  Jiivenies  gravium  volvere  scripla  virum; 

Et  iam  forte  vagas  depingit  in  ordine  terras  |  JlSSgJl^us. 

Cumque  mari  silvas,  flumina,  rura,  lacus, 
Et  gentes  quavis  caeli  regione  rcpostas, 
s  Totque  urbes  graphico  digerit  in  radio. 

Dum  licet,  accedas,  et  quo  decet  ore  saluta: 
Non  est  quem  metuas  reddere  dura  tibi; 
Ut  tamen  admissa  es  et  te  mandata  iubebit 
VI         Edere,  fortunas  ordine  pande  meas; 
Pandc  graveis  morbos,  varios  expone  iabores: 

Dixeris:  ferumnas  ingemet  ille  meas; 
ruiue  malis  oliin  tulit  ipse  simillima  iiostris, 
10  Dum  leget,  in  promptii  caiisn  dolons  erit. 

•litcre  sorte  tua,  cui  iiunc  fortuna  secunda  est, 
*Quein  levat  ox  longo  parta  labore  quies; 


Nic.  Marschalcus,  Stoientim  nmiciis,  Thuriiij|rius  (Thurius),  Erfurti  circa 
a.  1170.  uatus,  ibiquo  educatus  et  eruditus,  utriusqne  linguie  peritus,  artiuraque 
magister  ct  iuris  utriusque  baccalaureus  factus  (in  Albo  Vittonb.  a  Fuerstemanuo 
ed.  p.  1.  inter  eos  qui  intitulati  suut  a.  1502.  sub  rectoratu  Martiui  Polich  de  Mel- 
lorstadt  undecimus  est  ,,NicuIaus  Marscalcus  Thurius  arcium  magister  et  utriusque 
iuris  baccalaureus  erfordiensis'')  »SpaIatinuin  a.  1501.  discipulum  amanuensemquc 
habuit  (cf.  (5.  S. .f)ummcl  ^Jicuc  ^^iM.  Tdxxwh.  1775.  8«.  etucf  1.  ©.  78)  ab  a.  1507.  usque 
ad  mortcm(d.  12.  lul.  a.  1525.) ;  ducibusMegalopoIitanis  a  consiliis  fuit.  circa  a.  1520. 
Rostochii  etiam  inter  doctores  iuris  uaturalisque  historia;  mcmoratur,  librosque 
multos  conposuit  quos  recenset  Scha^ttgenius  in  Fabricii  bibl.  Lat.  mcd.  «it.  VI. 
p.  755.. .700.  Idem  Schujttgenius  singulari  etiam  libello  viri  vitam  descripsit 
(I)resd.  1733.  Rost.  1752.  4^)  quocum  cf.  Mohnik.  et  ab  hoc  laudatos  scriptores 
ntqne  loecher.  h.  v.  In  Westphaleni  Monumm.  vol.  I.  imago  viri  depicta  extat. 
*®  ffli  /.  coeli  2,  •  decct]  licet  i.  sed  vett.  manus  corr.  decct.  ^^  erumiiae  1.  "  p20in- 
ptum  1.  sed  Hutt.  et  utraque  vel.  m.  corr. 


42 


IIYTTKNI  IN  LOSSIOS  (jVKRELAUYM  LinKU  PUIMVS. 


/ 


'UUiiie  tihi  iloiuus  csl,  ut  blandi  niUnoris  uxor, 
20  'Ut  gravc  sub  tanto  princi|)(!  nonien  liabcs, 

i)ignum  illis  aniinuni  gere,  et  alto  pcclore  gaude: 

'Quid  iuvat  in  macra  degere  trislicia'^ 
*Si  tamen  esl  cur  forte  vclis  Iristarier  ccger, 
24  'Tristitirp  rausam  nostra  rapina  dal)it, 

'Non  cquidem,  ut  vigiles  consumas  fletibus  horas. 

*Sed  quo  more  licet  tristibus  esse  viris. 
*Et  quis  non  doleat?  nec  casu  mcrreat  illo? 
2s  *Quis  posset  nostris  hTtus  adesse  malis? 

'Nunquam  aliquis  potuit  peius  surruml)ere  nobis, 
'Nunquam  aliquis  potuit  perditus  esse  magis. 
*La;tus  eram,  mcmini,  fotus  melioribus  auris, 
32  *Et  potui  patrias  fungier  altus  opes 

'Et  patrium  iactare  genus,  iactare  parentcis, 

'Spemque  aliquam  vegeto  sumere  ab  iugenio: 
*Nunc  iaceo  in  morbo,  nunc  sicvo  vulnere  anhelo, 
36         'Et  sedet  in  mendtris  vitatpie  morsciue  meis. 
iliic  fera  paupertas  sese  applicat,  huc  ferus  hostis 

iiossius^  ex  Stygio  bestin  nata  lacu, 
'Qui  miserum  morbo  pressum  f(*l)ribusque  pcrusluiii, 
40  i^alpantemque  arida  vulnera  sicva  manu, 

*Seminecem  palria  direplo  (^ecit  amictu, 
'>'unc  (*tiam  assidua  conficit  invidia, 
intendit(]ue  suo  nimium  crudeliter  hosti, 
44  insidias  vita;  disposuil(pie  moiv: 

*Actum  est  de  nobis,  si  (juocpiam  c(*perit  astii: 
ileu  mihi,  (piam  su.nas  iaclilat  ille  inhias; 
ipse  suis  manibus  tepidiim  exhaurire  cruoreni, 
4s  ipse  volet  digitis  membra  secare  siiis, 

i*ercupidus  venas  validosqiie  excinder^»  nervos 

intiina  sauguinea  dirimet  exla  maiiu; 
*Utque  agat  ha;c,  plateas  et  publica  rura  pererrat, 
bi  'Et  nullo  tutuin  me  sinit  esse  loco. 

'Uuein  quia  nil  video  scelerum  piguisse  priorum, 
'Continuoque  malis  invigilare  novis, 


Sab     priacipe 
M«piop«»lemi. 


nianc  «cerbitj» 


LoMti  cni- 
d«liUk. 


Lo%»m» 
iB!ki4Mr. 


Viii4icu 
HirtlMi. 


**  tristitia  2, 3.  *'  fgrr  /.  *''  /0rtune  QmtnxMit  /.  **  peins]  prius  2,  prins 
3.  nobis]  quam  nosy  i.  e,  quam  cgo.  '*  fotX\X%  1.  '*  ffUO  /.  ^"  ftpiti  i.  »td 
Huit.  et  vett,  mnnuH  correxerunt.  *^  Papaltemq)  /.  scd  cotT.  vet.  m.  in  ejcemplo  wteo. 
fcua  /.  *•  fofliane  /.  **  toepejit  /.  *^  feuae  /.  *^  exscindere  2.  *»  |it0nt|le  /• 
sed  correxerunt  Huttenus  et  veteres  manwt.  ^  nonte  /.  sed  Huttenus  ei  veieres  ma- 
mu  correxeruni. 


ELEOIA  IX.    AU  NICOL.  MAH8CHALCYM.       ELEUIA  X.    AD  LECTOREM. 


43 


'Addani  anioio  vires  desperataque  resiiroam 
51         *Pace  cruentatas  causa  agitante  faces; 
'Arniabo  Clarlas  hydra  lambente  sagittas: 
*Forsitan  et  tells  concidet  ille  meis. 
*Ouic()uid  erit,  mallem  privata  pace  teneri: 
m         'Non  sinit  ille,  suas  eiaculatus  acus. 
'Tu  me,  ne  noceam,  cessaverit  ille,  monebas, 
'Atque  odiosa  tibi  scripta  cruenta  refers: 
'lile  niliil  cessat  monitus,  niliil  ocia  curat, 
61         'Inque  dies  nobis  horridiora  paral.* 
Ha;c  ubi  tradideris  vati,  mea  Musa,  Thuringo, 
Ad  mea  rescripto  carmine  tecta  redi. 


Lossius  etiam 
pie  moDitus. 


[Elegia  X.] 

AD  LECTOREM. 

Lossius  hic  meus  est,  ha^c  est  iniuria,  lector; 

lam  potes  in  causa  certior  esse  mea. 
Ast  ego,  quem  moles  iamnunc  premit  ista  malorum', 
4         Quem  forluna  suo  fecit  abire  statu» 
Qui  nunc  tot  morbis  et  paupertate  maligna 

In  sordes  huinili  conditione  feror, 
Non  tibi  de  vili  (procul  hinc  iactadlia!)  vulgo 
H  Eniersi,  veteri  sleminale  nalus  eqnes: 

Nota  satis  vetus  esl  Huttena;  gloria  gentis, 

I^ota  salis  generis  sunt  monumenla  mei, 
Insignita  locis  et  rebus  spleiidida  gestis, 
12  Et  nus4{uam  fcedis  obnebulala  notis. 

llle  etiam  qui  ine  geiiuit,  non  pnrlia  taulum 

Gessit  honorato  perpetuanda  sliio, 
Muit»  urbes  illum  rebus  petiere  gerendis, 
16  Coiisilio  magnos  adiuvat  ill^  duces; 

Sunt  et  opes  et  digna  yiro  possessio  tanto, 

lunctaque  nobilibus  edita  mater  avis: 
Si  videas  arces,  si  consito  in  ordine  villas, 
20  Inrabis  magni  principis  esse  domos; 

Si  coniitum  turbam,  si  iura  domestica  cernas, 
'Ille  aliquo*  dices  *fungitur  iniperio*. 


HuUenus  ex  e- 
queslri  familia. 


Rutieoi 
geniUH'. 


Divitia 
Huiteniaoff. 


*'  1)1)20  /.       *»   Quidqaid  2.J.       •»  otia  2.J. 

*  l^ec  i.  *  foent  /.  •  |$uttfne  /.  "  fe)i«  /.  fwdis  3.  obnebnl.]  metri 
causa  sibi  fecH  verbum  poeta,  "  p^elta  i.  **  stylo  2.3.  ^^  filuiXt  1.  »»  Piuttic 
i.      flutteniane  1,      '^  mater]  Ottilia  ab  Eberstein. 


44 


,  IIVTTKNI  IN  L088I08  gVEKELABVM  LIDEB  PRiyVS. 

Omnia  magna  salis  cultuquc  instructa  decenti, 
24  Omnia  sunt  verbis  u]>eriora  meis. 

Iloc  ego  suni  genitus,  quamvis  roodo  viiis  et  eipes 

In  varios  casus  Sorte  iubente  ferar. 
Non  volui  patrios  liber  vacuusque  penates, 
2s         Non  volui  noti  rura  tenere  soli: 
IMus  pl^cuit  loca  posse  mibi  peregrina  subire,  1  hSS"** 

Duni  vigeat  studiis  la^ta  iuventa  suis, 
Dum  vigeant  anni  vo^etique  simillima  veris 
32         Exbibeant  vires  tempora  prima  bonas: 
Nus(|uam  babitare  magis  quam  me  delectat  ubique , 

rndique  sunt  patriip  rura  donuisque  me»; 
Cumque  alius  dulces  dubitel  li(|uisse  parentes 
w  Nec  velil  a  patrio  longius  (»sse  solo, 

Me  iuvat  ess«*  aliquid  tamamque  extendere  factis 

Et  tepidum  obscura  tollere  nomen  bumo. 
Iloc  fertur  Samio  tantum  placuisse  magistro,  |  AbeiMpb, 

40  L't  peterel  IMiarios  Italicosque  sophos, 
IIoc  etiam  constat  magnum  voluisse  Platoneni, 

Dum  varios  orbis  gaudt^t  adire  locos; 
Fitque  bumilis  qui  magnus  eral  lantosque  labores, 

41  Oni  posset  placida  vivere  sorte,  subit. 


*^  exspfs  2, 3.  "  Ad  v.  27.  sqq.  cf.  lib.  II.  elep.  10,  2«t».  sqq.  «*  anni]oiliit  /- 
sedHutt.  et  vett.manus  con\  '•  Ker^V.  Aeii.  X.  4(58.  sq.  „...  famani  extendere  factis. 
Hoc  virtiitis  opus  ..''.  **  Pythagortr  et  PlatoniH,  iufra  (II.  10.  270.)  Apollonii  Tyt- 
neiisis  excmpliini  scse  .scqiii  innuit.  Sunipta  Runt  Inf c  (ut  ca  quoque  epistola  quam 
Mobnikius  ]).  353.  s(|.  transcripsit,  if^norans  Ilioronyniianum  iocum  ad  verbum  fere 
86  transcribcre)  ex  Hieronym.  epist.  Lll.  (ed.  Henedict.  I.  p.  270.  aq.)  ^Leg^imus  in 
vcieribus  bistoriis  (piosdam  iustrasse  provineiaSf  uovos  adisse  populos,  maria 
transisse,  ut  eos  (pios  cx  libris  noverant,  coram  quoque  viderent.  Sic  Pythago- 
ras  Mempbiticos  vatcs,  sic  Plak»  Aegyptuin  et  Arcbytam  Tarentinum,  eamqne 
oram  ItaliR',    quoi  qiiondam  Mar^na  Gra^cia  dieebatur,   iaboriosissimo  pera^avit 

Apollonius  (sive  ille  Magus,  ut  vulpus  lo^piitur,   sive  philosophus,  ut  Prtht- 

gorici  tradunt)  intravit  Persas,  pertransivit  Caucasiim,  Albanos,  Scytbas  Mas- 
sngetas,  opiileiitissima  India*  regna  penetravit,  et  ad  extremum  latissimo  Pby- 
sou  amne  transmisso  pcrvenit  ad  Hraclimauas,  ut  Hiarcam  in  tbrono  sedentem 
aureo  ot  de  Tantali  fonto  potaiitem  inter  paucos  discipulos  de  natura  de  moti- 
bus  ac  sidenim  ciirsu  audiret  docontom;  inde  per  Elamitas,  Babylonios  Chal- 
dR'os,  Medos,  Assyrios,  Partbos,  Syros,  Pb^enices,  Arabes,  Palacstinos  reversiis 
Alexandriam  perrexit  Aetbiopiani,  ut  Gymnosopbistas  et  famosissimam  Solis  men- 
sam  videret  in  sabiilo.  Invenit  ille  vir  ubiipie  qiiod^  disceret,  et  semper  profi- 
ciens  somper  sc  nielior  tieret.  SScripsit  supcr  boc  plcnissime  octo  voluminibns 
PhiloBtratus**.  De  Platone  videsis  fjuintilian,  Inst.  or.  I.  12,  15.  *o  phariosl  Aegg- 
ptiacot. 


BLEOIA  X.    AD  LECTOREM. 


45 


Ergo  ego  suin  pauper,  .quoniani  hoc  ditescere  visuin 

Et  quoniam  heae  verae  sunt  inihi  divitia^; 
Atque  ideo  versor  lato  vagus  exul  in  orbe 
4S  Quod  cupiaiu  iu  culta  splendidus  esse  domo. 

Belle  aliquis  sentire  hac  me  ratione  probahit; 

Iniprobat  et  coBptum  Lossius  odit  opus, 
Et  tantum  inansisse  domi  bene  viverc  censet, 
52^        Dum  saturat  variis  pectora  deliciis, 
Dum  sequitur  patrias  corrupta  fronte  puellas, 
Dum  furit  in  doctos  innocuosque  viros,. 
Et  solus  dici  cupit  ista  doctor  in  urhe, 
56         Quos  titulos  nuilo  gestat  honore  tamen, 
Mobilibus  platanis  longa^que  simillimus  orno, 

Quc»  saipe  a  rapidis  decidit  icta  notis, 
Sorte  sua  gaudet  tuniidumque  e  pectore  virus 
60         Non  timet  in  quodvis  exacuisse  scelus: 
Non  mirum  est  igitur  si  me  violaverit  illo, 

Quo  Sr-cpe  immuudas  polluit  ante  manus; 
Nec  inirum  est  quia  sic  cecidi,  quia  fusus  ad  imum 
&i  Dissimilis  videor  noininis  esse  mei: 

Ipsa  suas  Fortuna  rotas  pro  tempore  versat 

Et  lenbus  nostras  axibus  ambit  opes, 
lus  illi  quod  triste  velit,  quod  poscat  amcRnum 
Gs  Efficere,  et  dubias  datquc  rapitque  vices; 

Nusquam  firma  loco,  nec  eodem  cognita  vultu, 

Luhrica  et  insigni  mobilitate  levis 
Nunc  videt  Aurorte  nilidos  ascenderc  currus, 
72         Nunc  videl  occiduas  hcec  Phaethontis  aquas. 
Non  ahqua  tamen  hos  motus  ratione  gubernat, 

Omnia  femineo  ponit  in  arbitrio; 
Falsa,  fugax,  truculenta,  levis,  vaga,  turbida,  pugnax 
7«,         Miscet,  agil,  censet,  proruit,  odit,  amat; 
Fregit  opes  Fortuna  meas  animumque  reliquit: 
Vellet  et  hunc  fractum  Lossius  esse  mihi. 


Stadian 
Los. 


buMius  doctor 
BulUlus. 


Altende  Pniiu- 
nas  Tariet«tpni. 


Pulcbre. 


"  l)(f  1,  kai  2, 3,  tJere  /.  Hiuitte  1,  ^®  Cl-v  /.  Male  vertit  2.  «o  eeptum  J,  ^^  pla- 
tnnisj  Tliemi»tocIc8  ^^platano  [dgvai  Aelian,Y&r,lXAS.]  sosc  conparabat,  sub  quam 
confiigiunt  homincs  orta  tempcstate;  reddita  screnitatc  prsQtcrffrcdicntcs  folia  cius 
stringunt  ipsamquc  dictcriis  inccssunt".  P/utarch,  capophth.  185.  (Keisk.  VI.  p,  701.) 
Cf.  citisd.  Thcmistocl.  c.  18.  Fergii,  goorg.  IL  70.  ,,Et  st^riles  platani  ..".  Jd,  cod. 
II.  111.  „Na8cuntur,  steriles  saxosis  montibns  orni'\  l0n0(U)3  i.  sed  /lutt.  et  vett, 
m.  corr.  ^  Clue  fepe  /.  **  fepe  /.  ^  ^ttii  foJtue  /.  Cf.  dialog.  Fortunam. 
*'  illij  Fortuna',  amenum :  /.  ''  adscendcrc  cursus  2. 3.  perpermn,  ^  "  Phaetontis 
1.3.  Cf.  luRpicientcs.      '^  PulchrcJ   f/oc^  nt  fieri  solehal,  ah  operift  adpositum  videtur* 


46 


HVTTENI  IM  L088I08  QVERELARVM  LIBBR  SECVNDV8. 


VLRICI  HVTTENI 

ADVER8V8 
VTRVMQE  LOSSIVM 

QVERELAKVM    LIBEH    IL 


[Elegia  L]  • 

Ecce  agil  in  vobis  nostri  pars  allera  fletus: 

Da  placidam  nobis,  obvia  lurba,  manuro, 
Nec  (ibi  sit  placitum  si  quid  mab;  lA)ssius  audet: 
4  Audendum  esl  qua  nos  iuraque  pbasque  sinuni; 

SfTpe  fuit  virtus  animuni  commiitere  faciis 

Et  iotutn  in  vires  exiumuisse  suas; 
Sed  quoniam  immeritas  prietendit  Lossius  iras, 
8  Et  ferus  in  quodvis  eftluil  ille  malum, 

Dispiiceant  vobis  malesanie  iurgia  linguae, 
Nec  moveani  odiis  crimina  ficta  suis. 
Illc  quidem  tola  graditur  vesauus  in  urbe,  |  |;^* 

12         rallidus  in  mores  iugeniuuique  meum, 
Exacuensque  in  me  geuuiuos  undique  dcntes 

Torva  agii  implirilis  ora  superciliis; 
Si  ((uis  adest  de  me  meritus  bene,  livei  et  odit 
16         Jnque  meos  omneis  publica  bclla  parat; 
Si  quis  item  nobis  non  detrabit  ore  maliguo, 

Ex  merito  musis  obsequitiirque  meis, 
Ilunc,  nisi  consensiim  dederit  pt^rsuasus  amicum, 
20         Impetc  conculcat,  turbat  agitipie  gravi, 
Undique  soUicitus  de  me  varieipie  laborans 

Ut  nostri  magnam  coucitet  invidiam, 
Quein  movisse  polens,  monitis  uisi  forsitan  illis 
24  Assistat  studio  (Tediila  tiirba  suo? 

Ecce  mihi  iantos  iamdiidum  impendit  honores 

Rostocbium,  iit  vales  dirar  iu  urbe  novus,  |  lj2d*£UJ2J2i 
Inienditque  meo  ingeuio  sitibunda  iuveniiis, 
28  Docirinasque  novas  turba  frequenter  adit. 


|t.  ij.  /.  *  Eccc]  Cct  i.  *  Juro  sed  vetf,  m,  ex.  mei  (y  addidit,  faBque  2,  3. 
^  Slrpe  /.  *  ertimuilfe  /.  sinc  velt.  mamnim  rmendatione,  quod  non  adnoi.  2,  recte 
tamen  dedit  ii  (item  3.).  '^  Cuacuenfq^  /.  srd  in  Gotting,  exempto  et  meo  corr. 
Cracumfl|3  ^ihil  adnol.  2.  ^*  ^ortia  /.  aed  velt.  maims  covr.  **  Untct  /.  $ed 
eorr.  in  exx.  Gott.  meo  et  (Srifphifnc.  qumnvis  nihil  adnot.  2.       *^  ianittdnwi   /. 


Benerulen- 
lis  cjptaliu. 


BLROIA  I.    DR  8E  KT  ^OSSIO.      ET.EOIA  II.    AD  THKODORIC.  DK  BVLOV.  47 

Aesluat  ille  magis ,  nec  adhuc  sua  spicula  ponit , 

Et  queritur  sortis  splendida  dona  meiB. 
Saepe  quideni  monui,  si  quid  desislcre  possel, 
32  Ul  salleni  vellet  lividus  esse  minus: 

Ille  nihil  monitis,  nihil  hortatore  movetur, 

Et  s^per  rabida  crescit  in  invidia; 
Nec  satis  apparet,  siquem  spoliaverit,  illi, 
3«  Inque  animi  vires  insuper  ire  parat; 

Vellet  et  in  famam,  sed  debilioribus  armis 

Nec  famee,  tanto  nec  nocet  ille  animo: 
Pugnet,  agat,  certet,  laceret,  furat,  oderit,  urat, 
40  Nos  tuti  nostro  stabiinus  ingenio. 

At  tu  sume  meas  dextre,  pia  turba,  Querelas: 
Crede  mihi,  oiTensas  res  habet  ista  suas; 
Siqua  tamen  pietas  etiam  iactetur  in  illis, 
44  Non  est  cur  possis  tu  gravis  esse  mihi: 

Nunquam  aliquem  laesi,  nunquam  in  certamina  sumpsi 

Tcia  Lycambeffi  sanguine  tincta  notsB, 
Infecitque  meas  petulantia  nulla  Camoenas, 
4H  Turbaquc  doctorum  me  bene  ferre  ])otcsl. 

Ille  tanien  pugnat  monitusque  quiescere  iiescit, 
Quique  sibi  noceat,  suscitat  ipse  rogum. 

[Elegia  IL] 

AD  D.  THEODORICVM  DE  BVLOV 
EPISCOPVM  LVBVCEN. 

Sume,  Lubusini  praesul  sanctissime  templi, 
Carmen  et  in  patria  condita  scripta  tua, 


3«  SSepe  /.  ^*  dextr»  2,3,  ^^  Ucfi.  1,  sumsi  2,3,  <«  ftcatnbrae  1.  Tela] 
Archilocld^  propter  cuius  versus  Lycambes  se  interfeeit,  cf.  interpp.  ad  Ilorat.  epod. 
($.13.  Ovid,  Ib.  53.  sq.  „..  in  te  mihi  liber  lambns  Tincta  Lycambeo  sangivinc  iela 
dabit".      *^  ^nfoerttiu  i.      **  ^tirbaiu  /.  sed  corr,  veti,  manwt,      ^  ©niq^  /. 

Bulow  2,3,  Dietcricum  a  Biilow,  cpiscopum  Lcbusonsein  s.  Lubuscnsem^obi- 
tcr  snpra  (II.  p.  36.)  memoravimus.  Megalopolitanus  fuit;  peractis  studiis  elccto- 
ris  Brandenbnrgciisis  aulam  intravit,  cui  a  consiliis  factus  cst  filiumque  loachi- 
miim  educavit.  Mortuo  Ludovico  de  Burgsdorf  Dietericus  cpiscopus  clectus  cst 
a.  1490.  Condendte  universitati  Viadrina^  summoperc  favit,  eiusdemque  primus 
canccllarins  factus  cst.  Huttcno  bcne  voluit,  cui  non  ita  longo  iiupervixit;  mor- 
tnns  est  enim  d.  1.  Oct,  a:  1523.  De  viri  vita  pra^tcr  Mohnik.  p.  388.  sqq.  cx  lau- 
datis  ibi  scriptoribus  cf.  impr.  ^t>\i\i  ip  Beckmnnn  Notit.  univ.  Francof.  $on  bcm 
53if(%oft^>.  ficbufi.  p.  30.  '  *  yme  /.  VUtera  8  miniatori  adscribenda  relicta,  fubufine 
/.  sed  i*et,  m,  ex,  mei  primam  n  in  e  mutavit,  Lebusini  dedit  lohst  /.  c,  Lubusini 
2,3,  In  ipso  Bidovii  epitaphio  est  „Theodorici  de  Bulo  Episcopi  Lubucensis"  et 
aiii  quoquc  prondscuo  dant  notnina  Lcl)us,  Lubus,  Lcubns.      p?efut  /. 


48  HVTTRRI  III  L088I08  QVSRKLARVM  LIBIS  8BCVHDVS. 

Nec  contende  diu  tecum ,  quis  scripserit  autor : 
4  Non  decel  ex  animo  me  cecidisse  tuo: 

Ille  tibi  scril)it  quem  tu  puerilibus  annis 

Dignalus  veri  pati*is  es  ofYicio; 
llic  tibi  scribit  quem  tu  vicc  iudicis  aequi 
ii  Tcxisti  indoctce  plebis  ab  invidia.     ^ 

Sume  animos  veteres  priscumque  agnosce  fa^orem; 

(Quid  cadit  ex  animo  Fagina  Musa  hio?) 
Atque  ul)i  cognoris  blandam,  mea  vota,  s<duteni, 
12  Ad  mea  consuetum  carmina  poctus  habe. 

Ecce  mcas  pra^ul  bptata  fronte  Camoenas  |  JJ2^ 

Accipit,  Hutteni  plenus  amore  sui; 
Ecce  iubet  faciies  secum  residere  puellas 
iQ  Et  totus  nostro  candet  in  ingcnio. 

Dii  tibi  dent  tanti  precium  non  vile  favoru;, 

Qui  memor,  o  longi,  pectus  amoris  babes. 
Si  tamen  inquiris  quo  me  sors  improba  versel, 
20  Atque  aliquam  de  nie  spemve  metumve  geris, 

Tolle  quod  invidia;  est,  (piaque  arsit  Lossius  ira ,  I  unsm 

Non  erit  angusto  res  mea  fulta  staj^u: 
llle  meas  iniit  furibundo  Marte  €am(rnas. 
24  lllc  mei  multum  sustulit  ingenii, 

Ille  mei  requiem  studii  placidosque  recessus 
Turbat,  et  iusano  spicula  corde  vomit. 
*        Ast  ubi  confectum  telis  famaque  sinistra 
2s  Impulcro  co^pti  pienituisse  mali, 

Tota  mca'  dicam  placidissima  tempora  sortis: 

Usquc  adeo  magnos  intulit  ille  metus. 
(^lausa  tibi  nola  est,  nota  cst  iniuria.  l*ra>sul, 
:»2  Ulerc  iudicio  tu  super  ista  tuo, 

Mcquc  tui  sempcr,  si  forsan  amare  recusas, 
Quod  salis  est,  vero  diligc  iuditio; 


^•6  Hos  duos  vcrsus  oniissos  1.  sua  nmnu  Huttcnus  cxcmplo  quod  amico  Kiliano 
Rcutero  dono  dedit  quodque  nuuc  in  musco  Britannico  servatur  (cf.  vol.  I.  p.  13. 
sq.  et  Indic.  Hutt.  p.  4*.),  adscripsit,  iidcmque  in  excmplis  Gryphisw'.  ct  mco  (sed 
non  Huttoni  manu)  adscripti  sunt.  ^  pueril.  ann.]  cum  Francofurti  studiosus  esset 
/luttenus.  cf.  vol.  I.  p.  5.  sqq.  ^^  faji^ina]  Jiuchonica^  cf.  supra  p.  5.  inscriptionem 
carminis  in  laudcm  Marcbise.  '*  blaubam  i.  "  plfful  /.  pontif.]  i.  e.  episcopo, 
**  pleuus  1.  **  facilcs  pucllas]  Musas  dicit.  •'  prctiuni  2.3.  *®  metuur  /. 
sed  cofT.  /lutt.  et  vctl.  manus.  *'  tnutbte  /.  **  Jnca  omis,  1.  scd  adscr,  est  ejcx. 
Gryphisn.  et  Golling.  "  ^Ua  /.  scd  corr.  vcl.  m.  ea\  mci,  ^^  pcnituiffe  /.  pO(^nitui.ssd 
2.  3,         -*•  intulet  2.  quod  mcudiim  i.  f.  indicatum  nihilo  mifius   repetiit  J.         **  oniose 


BLBQIA  II.  AD  D.  THBODORICVM  DB  BVLOV. 

Nec  facile  a  nobis  priscofi,  antistes,  amores 
SA  Surripe,  iu  si  quo  commoveare  novo: 

Non  facile  accedei,  qui  sit  tibi  gralior,  alter, 
Quique  tui  meriti  plus  velit  esse  memor. 


49 


1,  et  2.  3,  sed  2.  p,  338,  et  in  fine  mendum  indicaoit  quod  iam  vett.  manus  susiulerant, 
^  judicio  2, 3. 

Cum  prieter  me  nemo,  putOf  hodje  noverit  Trebelii  Notiani,  I.senacen8i8, 
carmen  ad  Theodoricum  de  Bulov,  quod  legitnr  in  libollo  vol.  I.  p.  10.  ad  v.  5. 
descripto,  lectoribus  id  sine  ulla  mea  aut  cmendatione  aut  expHcatione  deberi 
visum  est. 

(^li  tlrurrrnlitff.  ®l)r0l)0|rnm  lir  Pul^n 

flonttftre  ^ubnftann 
^pmnanj  |  /ranropl^o^liiant  CanreUartum  liigntlftmii. 

[A]  Cripe  ^rebelij  praeful  ^l^eObo^e  poetae 

^unera  paura  pitm: 
^tb  lyutd  ntt  ffian  mot  paftee  nomina  oatio? 
^euai(5  roAa  rapis. 

Cur  pelie  Bir  lerto  non  pergie:  perlege:  non  fum 
Pttfibuf  l^oftts  ego'  , 

9erba  /Birenaeo  quie  ftnt  poUire  ^urta 
jpfae  le0it  p^^amue. 

Crulielee  beUo  fir  frrtpta  minantia  flammas 
Softis  ab  l)ofte  rapit. 

Carmina  ^ir  tgitur:  non  lcrta  remtttere  pmefut 
Clua  ratione  potts. 

jnliitium  noftrt  funt  rarmina  mt|fa  fauoMo: 
Co2)it0  er  [sic]  tnnorui. 

%ix  p2orul  l)or  uttium:  quo  te  mea  numina  laetiai 
yieriofq)  oiros. 

|Hufipl)ilo0  inter  quo^um  mil^t  ro0ntta  fama  eft 
piue  ego  te  oenero2. 

^u  oatum  p?aeful:  Cprrl^ae  fummufqj  farertioo: 
itu  tieruo  <^oni)ium. 

Jpfa  tibi  Cprpl^ie:  rupee  parna|fira:  ferntt*  [aic] 
itl}efpia)umi)3  ^omue. 
Jpfi  tt  mtt$:  IHufac:  te  romtger  Cuan 
Pl)oebu6  et  ipfe  rolit. 

^ettpo^ioniao  ^uce  tt  /ranrpl^o^liia  ^l^rbao  [sic] 
(tlera  ioquo})  fuperat. 

Clutf  jouio  aurtliuj:  quio  paUaliio  ati)3  fauo^e 
Cluifue  neget  ^arie? 

Cluio  ne0et  omntnoli  pmefentta  numtna  c^nfti? 
^am  ut0et  iUe  lorus. 
^t  mtl)i  ueritirt  reeinilfent  omnia  uatee 
Cluae  moHo  oifa  mil^i. 
€onta  manet  nunq  liirt|fem  0lO2ia  riuee 
tOibt  fttos  ^ettro. 

.   HVTTBMI   OpP.    VOL.  III.  4 


50  IIVTTENI  IN  L088I08  QVRRRLARVM  LIBRJI  8ECVHDT8. 

[Elegia  III.] 

AI)  AVDITOUEK  SVOS  KOSTOCHIENSES. 

Lossius,  inraiiii  fiiltus  spoliator  honoro, 

Aniet  et  insomni  languet  ah  invidia, 
Duni  iuvpnem  Iliittenum  Musis  sacro(|iie  labore 
4  Tandem  ali(flia  fiingi  coumioditate  videt; 

Frendit  et  insiiltat,  fremit,  nnstuat,  ingruit,  ardet» 

Deqiie  mea  nimiiim  conditione  dolet; 
Oii()d(fue  meis  faciles  monitis  committitis  aures, 
g  Tam  dolet  hic  qiiam  vos  forte  iuvare  potesl. 

Palleat,  insultet,  contendat  et  ilia  rumpat: 

Non  hahet  in  nohis  sordida  rixa  locum; 
Nos  decet  effrcnes  animo  c(mtemnere  fastus, 
12  Pro(pie  triici  faciles  reddere  fraude  iocos; 

Et  facile  has  nugas,  facile  has  contemnunus  iras: 

Nil  nocitura  leves  tela  movent  animos. 
Non  hahet  ille  tamen,  quo  iuste  intend(*re  possit, 
16  Et  caiisa  in  nohis,  qua  moveatur,  abest. 

Vos  igitur,  iuvenes,  meciim  florentihiis  annis 
Si  sapitis.  veras  carpite  mentis  opes. 


LoMiiis  diaa 
•4hac  iifUA 


^mt  nof  ali  gcliMc  Bo:calta  flatnina  trrrae 

IHoenta  rrclit^imuf. 

^Ua  fub  Coum  Habatt^raqj  xt^m  rerrliunt 

iHrmnonid  rt  patriam. 

<2ltq3  obt  ftrtlirntrs  rultrrs  rt  ftagna  timrbam: 

C5t  lora  plrna  mali. 

Pifrtfrr  l)ir  ^uaruus  utriliantia  p:ata  prrrrrat 

Ct  nrmu0  omnr  rigat. 

^ir  4}  Ditifrri  montrs:  tua  munrra'  Bar(i)r 

Pulrta  uina  fcrunt. 

Omnta  frti  ^igna  funt  ijarc  mo^ulanlia  ramoena: 

Cum  uolrt  tpfr  fauor 

^u  mo^o  tu  fauras  p:arfu(  urnrranlir  rogamui  • 

/Hor  urntrtq^  fauo;. 

Ham  tibi  rum  plnrram :  mr  /ranropl)o:tiia  oatrm 

^artio:  arriptrt. 

^rmpus  rt  t)o:a  urtant  mr  plurtma  frribrrr  frffu^ 

^int  p:arro:  ifta  fatts. 

tltur:  ualr:  pqlii  trrrrntum  tlrftons  annos 

tlinrtto:  uiur:  ualr. 

^oftocl):  /.  »  (DITtus  /.  om.  f.  *  rftuat,  /.  ^  Cku  1.  ««  Ad  marg.  ex. 
Gryphisw.  adBcripttit  aliquis  bauc  vcrba  Mattli.  XXVI.  20.  ,,Coenantiba8  illis  ac- 
cepit  lesus  paiiem  et  bcncdixit  ac  fregii".  - 


BLKOIA  III.    AD  AVDITORBS  SYOS  R08T0CH.       BLEGIA  IIII.    AD  BOBERTYIf  HARLBlf.  5t 

Nec  legat  iii  vobb  crescenteis  Lossius  annos, 
20  Utilius  studiis  consiile  quisque  tuis. 

[Elegia  IIJL] 

AD  EGBERTVM  HARLEM 

HOSPITEM  SVVM  ROSTOCHIENSEM. 

Ardet  in  Egberthum  calidb  mea  Musa  fa?ore, 

Hunc  solum  anle  oculos  ponit  liabetque  virum : 
Ex  merito  venit  omnis  amor:  meruisse  fatemur: 
4  Et  deceti  accepto  reddere  quemque  bono. 

Quod  pater  est  mibi,  qiiod  genitrix,  quod  tiirba  sororum, 

Et  quantum  in  nobis  frater  amoris  habet, 
Deposui  tecum,  tibi  me  vovique  dedique; 
8  Quicquid  aves,  de  me  sumere  iure  potes: 

Pr»cipe,  mox  pro  te  medios  proficiscar  in  hostes:         (  ^^S^l^ 

Quse  posset  nostras  copia  ferre  manus? 
Pra^cipe,  vel  fluctus  vei  eam  moritiirus  in  ignes; 
12  Nulia  mora  est:  pro  te  cuncta  subire  libet. 

Non  tamen  ista  iubes,  saltem  memorem  esse  placebit; 

Forsan  et  haec  pictas  sufYicit  una  tibi. 
Dum  ruit  oc^idua»  Gerinanus  Uhenus  in  undas, 
16  Dum  petit  Euxinas  Ponticus  Ister  aquas, 

Dum  mare  tot  terras,  dum  coelum  circuit  undas, 

Semper  eris  menti  portio  Gda  mea;. 
Contigit  huc  niidum  amissis  divertere.rebiis,  |  "52^^/' 

20  Quartana  pressum  vulnerc  hiante  febri: 

Siiscipis  ali  misernm  votisque  accersis  egentem: 

Dii  reddant  animae  muncra  tanta  tuae! 
Pone  leves  igitur  laudes  blandumque  laborem, 

24  Desine  nil  meritps  tollere,  Musa,  viros: 
Totas  iste  tuas  meruit  pro  lempore  vircs, 

Iste  feret  si  quid  carmen  honoris  habet. 
0  facilem  pietate  virum,  nil  mente  superbum, 

25  0  semper  laudi  corda  severa  sua;! 

Te  meus  ofTendit,  quoniam  in  me  Lossius  ardet, 
Tu  primuin  a;rumnas  commiserare  meas: 


"  lcgat]  cognoscat.  cresc.]  teneros.  L  e.  ut  pulOj  efficUe  ut  Lossio  viri,  non 
pueri,  videamini,     Aiiter    2.   qui  pro  annos  fort.    legendum  esse  iras   coniectavit. 

Hoftod^trn.  i.  De  hoc  Ecberto  Harlemensi  cf.  tetrastichon  11.  vol.  I.  p.  12. 
1  ^  ante  Hbrt  in  i.  miniatori  adscrihenda  reUcta  est.  Ecbertuin  2.3.  *  accatpto 
/.  *  d  i.  «  Quidqiiid  2.i.  'o  Cur  i.  Signum'^  addidi.  "  l^rc  1.  *«  animr 
/.      "  uieus]  advertariu».      'o  (riimita*  /. 


52  IIVTTKRI  IN  L088IOS  QVERELARVM  LfBER  8ECVMDV8. 

Aegcr  cram  dederamquc  gravi  memhra  a^gra  grabato, 
32  Tti  pclis  ali  morbo  sordida  tecta  mco; 

Copia  niilla  cibi,  mensis  inducis  opimis, 

Tu  mibi  dclectas  ponis,  amicc,  dapcs; 
Pcr  tua  respiranl  arentcs  pocula  fauccs. 
3(i  Tu  vacuas  hcto  suflicis  ?erc  manus; 

Nunc  (piotpic,  si  qnicquam  gravius  succedere  visum  est, 
Multa  dolcs  noslris  motus,  amice',  malis. 

[Elegia    V.] 

IN  PHILOPOMPVM  QVENDAM. 

Sume  animos  iterum  et  tcpidum,  mea  Musa,  timorem 

Femineoque  leves  exculc  corde  metus: 
Non  tamen  ut  pugnes  aut  quenquam  prima  lacessas, 
4  Scd  sit  ut  ex  monitu  cautior  ille  tuo. 

Si  mibi  notum  animi  fastus  simulataque  virtus,  |  \i^^^' 

Vix  eliam  acccssus  pcrferct  ille  tuos: 
Tu  tameu  acccdas  et,  quo  licet  ire,  fereris; 
8  Non  omnes  lcvibus  dimovel  iile  minis: 

Tcrreat  inibclles  et  inania  pcctora  pulset, 

Nos  aliquid  nostro  fidimus  ingenio: 
Non  onmcs  mordacis  agunt  convicia  linguaB, 
12  Saepe  quid  advcrsos  substitit  ante  notos. 

Quid  tibi  cum  tcncris,  osor  Philopompe,  Cam(Bnis? 

Quid  pctis  inuniti  Musica  sacra  manu? 
Ouid  profuguui  Iluttenum  totics  sua  fata  gementem 
10  Infestas  odiis,  invidiosc,  uovis? 

Si  bcne  succcnses  nec  iniquo  duccris  ausu  |  J^JJJj;. 

Et  causam  iu  nobis,  quu;  tibi  pra;stet,  babes, 
Non  opus  occultas  in  nos  committcrc  fraudes, 
20  Scd  potes  litcc  |)atulum  |)oncrc  iu  arbilrium. 


'*  jrani  1,  sed  corr.  vet.  m.  cflro  i.  ^  ponie  ami«  tiw^t^'  1,  ^  uta  /. 
^^  qnidquain  2.3,      ^^  motus  amtcc  malts.  /.  • 

Quis  Philopompns  hic  fuerit  non  constat,  vcri  autcm  similc  vidctur  quod  Moh- 
nikio  visum  cst,  fuisse  Tilemannum  lleucrlinprum  Gottingcnsem,  qui  priraas  in- 
ter  Kostocliienscs  artium  profcssorcs  partcs  'sibi  aclrogavit,  Hcrmannumque  Bu- 
schium  olim  invidiose  c  Kostochio  discedcrc  coegfcrat,  quo  facto  sibi  Oestnim 
poeticum  conscivcrat.  Cf.  Hamclmanni  vit.  Buschii  §§.43.  sqq.  p.  292.  sq.  lac.  Bur- 
chardi  vit.  Buschii  p.  183.  sqq.  *  notam  i.  sed  con\  veti.  vianus.  *»  quis  2.  fe- 
cit  et  adversos  notos  'bcu  funbigcn  J^cinb'.  etiam  3.  dedit  quis  versum  tamen  Gemuh- 
nice  recie  vertit.         *^   Ctui  i.  sed  Hutt.  et  vett.  m.  corr,        "  lc^at  1.  «»  q^j  ^. 

pifftrt  1, 


/ 


RLEOIA  V.    IN  PHILOPOMPVM  QVENDAM. 


53 


CertuiD  est  le  uucuissu  uuhi,  vohiisse  uoccre, 

Cerlum  esl  rumores  attenuasse  meos, 
MuiUque  de  nobis  lingua  statuisse  severa 
24  Qu»  noiies  coram  proposuisse  miln. 

Pone  tuaB  freno  admoto  convicia  linguac, 

Pone,  precor,  duram,  si  potes,  invidiam; 
Aut  si  forte  nequis  et  te  quid  Icedere  oportet, 
28  Si  non  vis  nobis  parcere,  parce  tibi. 

An  iuvat  huic  rabidis  moliri  incommoda  verbis 

Quem  notum  est  nunquam  sic  nocuisse  tibi, 
Quique  tuas  iaudes  aequo  dispersit  honore 
32  Et  qui  omni  de  te  suspitione  vacat? 

Laudavi  vultumque  tuum  gestusque  serenos, 

Laudavi  mores,  osor  inique,  tuos,  ^ 
Omnia  pro  rebus,  ilctoque  ex  pectore  nunquam, 
3G  Ssepe  tuum  magni  fecimus  eloquium: 

Non  tamen  ista  tuum  nobis  causentur  amorem 

Et  sit  in  obsequio  gratia  nulla  meo: 
Quid  pelis  innocuum,  nihil  in  tua  iura  ferenlem, 
40  Et  nuila  adversum  conditione  tibi? 

Si  te  laudis  amor  iacerandique  atra  cupido 

Spesque  iucri  rabidam  cogit  in  invidiam, 
luvideas  si  quis  meiiori  congerat  auro 
44  Emanaturas  lempore  divicias; 

Iiivideas  famae,  si  quis  meiiore  frualur, 

Et  siqucm  simili  {«'edere  more  potes: 
No.s  tenuis  victus  et  famo^  portio  quanta 
48  Non  sinit  excelsis  officere  ingeniis. 

Nec  potes  cx  isto  spolium  dccerpcre  belio: 
Archanos  (nescis)  rcs  habet  ista  metus: 
Sunt  etiam  nobis  animosa^  in  praeiia  vires 
&2  Et  tela  uitrici  discutienda  manu,  * 

Nec  leve  de  noslro  surgit  molimine  vulnus, 

Livet  et  absque  omni  plaga  relanguet  ope, 
Quam  neque  restituat  mixtis  Podalirius  herbis, 
50  Noc  Phocbi  patria  curot  alumnus  ope. 


AdmoDdt  Phi- 
loponpnn. 


lDnoc«n- 
ler  Ibsus. 


TcU  po- 
eUrum. 


»*  te  addid.  vet.  man.  et  Hatipt.  *^  ^nt  /.  **•  Irtcrc  S,  ^  suspicione  2. 3, 
"  0rada  i.  **  ^i^tm  1.  Spcsquo  2,2.  *•  auro]  fort,  aura  leyendum.  2.  Minime. 
<*  divitias  2. 3.  **  famr  i.  *•  iottittt  1.  ^"^  oietoe  i.  sed  llutt.  et  vett.  manus  corr. 
*®  Arcanos  2. 3.  "  proclia  2.  3.  **  fxnti  i.  sed  corr.  vett.  manuft.  **  Podalyrius 
2.3.  Ovid.  Art.  am.  II.  735.  ,,Quantus  apud  Danaos  Podalirius  arte  mcdendi".  Crc- 
tonsis,  Aesculapii  filins,  TIodaMQiog.    ^  Aosculapins  Apollinis  et  Coronidis  filius. 


54  HVTTEIII  III  LOB8I08  QVEBBLABVM  LIBEB  8ECVHDV8. 

Quam  male  componant  docti  medicamina  Crin», 

Qim  refici  Coo  nolit  al)  Ilippocrate. 
Verte  aniinos!  sunt  et  nostris  sua  vulnera  teiis, 
60  Et  nimium  duris  scimus  obesse  modis; 

Aut  si  nulla  tibi  pietas,  et  la^dere  quaeris, 

Et  requiem  studiis  non  sinis  esse  meis, 
Addam  teia  tuis  atque  arina  coacta  resumam: 
64  Adiuvat  insultus  tam  bona  causa  meos; 

Addam  marte  vices  ausuque  renietiar  auius 

Et  reprimam  Stygias  in  tua  terga  faces. 
Quid  tulil  e  nobis  violenta  Lossius  ira, 
68  Expertus  vires  in  mea  fata  suas? 

Hunc  ego  perfregi  totumque  sub  inGma  mersi: 

Si  sapis,  exemplo  cautior  huius  eris. 
Si  possent  levibus  peragi  mea  pectora  telis, 
7)  Lossius  iste  mihi  quod  cupit  esse  foret; 

Sed  quia  nequicquam  vestris  invadimur  armis, 
Consultum  est  telis  abstinuisse  tuis. 

[Elcgia    VL] 

AD  lOAXNEM  CROTVM  RVBIAN\^M 
MAGISTRVM  SVVM. 

Notus  amor  nostri  tentataque  fopdera  votis 

Me  sortem  hanc  variis  insinuare  iubent. 
Quis  velit  hospitibns  peregrinani  ostendere  fraudem,        lo***» 
4  Aut  cladem,  qua  tu  nil  moveare,  queri? 

Vii  etiam  ha^c  veros  lacbrimis  inducet  amicos, 

Vt  solet  a  flanuna  proximiore  domus. 
Ecce  sedet  Musasque  inter  pulcbrosque  labores, 
s  Et  nostri  curam  Crotus  amicus  habet, 

Huic  nihil  hoc  toto  semoti  scripsimus  anno, 
Ignaro  qua»  me  nutriat  orn  vagum. 


TwTVt  Pfci' 


MIUI  Grot* 


^^  Crinas  iaxgoiiad^^ifiaxixog  ^Massiliensis,  arte  geminata,  nt  cautior  religio- 
siorqiie,  ad  sidcrum  motus  ex  ephemerida  mathematica  cibos  daodo  horasqae 
observanilo  auctoritate  eum  [Thessalum,  Neronis  principatn  florentem]  praecessit*". 
PttM.  n.  X.  XXIX.  1,  5.  **  Hippocrates  Asclepiades  Heraclid»  filins,  Cons,  scien- 
tiap  medica»  parens.  **  Irtrrt  qurrts,  /.  •*  fttgfas  /.  sed  corr,  Htttt.  et  veit,  m. 
*'  vobis  /.  sed  ret.  m.  e.r.  mei  fecit  n ,  t/u/r  litlera  in  e.r.  Gryph.  supra  B  teqtieniit  r. 
mtcitta  posita  esi.         **  totamque  2. .?.  fatso.       ^  neqnidquam  2.  J. 

^i  9.  Crotu  rubia.  inagis.  luii  /.  Croto  iam  intra  moenia  FaldenisU  abbati» 
coninnctissimus  fuit  Hutteuus.  <  Ctus  /.  m/  miitiator  V  adpingerei,  n  9eq,  versui 
prtrposita  esi,  f  Atni  /.  •  C^uib  /.  sed  corr.  Nutt.  et  vett.  m.  *  %tc  1.  laeryinis  2. 
»•*  Cf.de'Croto'Hypin.poet.aatr.'27.fab.2*il.     »  Cf.  epist.  vol.  I.  nam.Tiii.     ••  ^ttf/. 


ELIQIA  VT.    AD  lOANNEM  CEOTVM  EVBIANVM. 


55 


Ignaro  qtia  sorte  fruar,  quibus  ular  aniicis; 
12  £l  tamen  in  casus  <esluat  illc  meos, 

Dii  tibi  tantum  animum  meliora  in  tempora  servent, 

Qui  potes  0  nostris  condoluisse  malis, 
Nec  vetus  oblilus  fraterni  fcpdus  amoris 
16  Diluis  alternum  pectus  in  officium: 

Me  tua  quaesilum  bibuli  Saxonis  ad  nrbes 
Alissa  est  sollicitis  littera  facta  notis, 
Venit  et  ad  Scytliicos  Gerniano  in  littore  Cimbros 
20  Et  prope  Pomeriis  nuncia  fama  locis; 

Marcbia  me  tellus  nusqiiam  respondit  euntem, 

Nec  facta  est  votis  Francia  fida  tuis; 
Undique  scrutanti  qih-e  me,  sua  fipdcra,  tellus 
24  Nutriat  aut  quanam  condicione  fruar, 

Didiciles  casus  et  duras  undique  clades 

Pande  coloratis  cbarta  referta  notis. 
Decidet,  ut  nostrum  ferventi  pectore  nomen  | 

2H  Videril,  et  subiti  corda  stuporis  aget; 

Decidet,  ut  tandem  lectis  ex  ordine  scriptis 

Agnorit  nostrsc  nuncia  tristiclie. 
Pone  graveis  animos,  laetumque  in  One  malorum 
32  Pectus  habe,  o  mentis  portio  (ida  meab! 

Pone  graveis  aiiimos:  melior  fortuna  sequuta  est, 

Et  possuin  elapsi  nesciiis  esse  mali; 
Si  qua  tamen  snperest,  banc  solain  Lossius  iram 
36  Concitet,  et  motis  causa  sit  ba^c  furiis; 

Hunc  tu  in  bella  voces  (cuni  sis  iii  ca^tera  clemens) 

Molitum  toties  omnia  dura  mibi: 
Aspera  multa  tuli,  qtia^  tunc  graviora  putabam, 

40  Omnia  duricie  suslulit  ille  sua, 
Iltec  quoque  qua;  tecum  privata  sorte  ferebam; 

Post  veteres  casus  stat  novus  iste  furor 
Tanto  aliis  trucior,  quanto  leo  c<etera  vincit, 

41  Cum  bilem  buic  torlo  verbere  caiida  movet; 
Lossius  eflreiies  simulata^  vocis  by<cnas 

Vincit  et  iminites  effi^ritate  leas; 


Crotut  HaU«- 
oi  sollicitiM. 


Qaanlos  in  aini- 
cici4  Crotos. 


Eipooit  for- 
tun«in  mum. 


Lowiana  iniaria 
omniam  malo- 
rum  maiimam . 


*^  C£.  vol.  I.  p.  18.  §.  'J.     8axonum  obriositatcm  ubique  perstriiigit.      *^  foUtct- 


nir- 


tii  i.  **  Franconia,  '^  t\}xt  1.  '*  i)ua  ttam  con^tdant  i.  conditione  2,3. 
t|a  i.  ^  nuntia  tristitisB  2, 3.  »*  Utuim|3  i,  "  secuta  2,  3,  »»  t(\xt  i,  ^  <lu- 
ritie  2.3.  *^  Qtt  1.  qut.i,  *^  fimulate  i.  f^itnas  i.  De  hyaBna  Plin,  H.  N. 
VIII.  30,  41.  ,,multa  mira  traduntur,  sed  maxime  sermoncm  humanum  inter  pa- 
storum  stabula  adsimularc  nomenque   alicuius   addisccre,  quem  evocatam  foraB 


56  UVTTENI  IM  LOS8I08  QVEBKLARVM  LIBBB  SBCVHDYS. 

Lossius  et  tygres  et  Popna  animalia  vincit, 
4s  Et  inagis  Attalicis  aestuat  ille  feris. 

Quantus  hic  insidiis  tainen  est  quantusque  furore, 

Quantus  ubi  insanum  turbine  pectus  agit, 
In  me  tantus  erat,  tantaque  efferbuit  ira; 
52  Quaque  potest  iamnunc  arle  nocere  parat. 

Quid  tamen  efTecit  nisi  quod  nudavit  euntem, 

Ul  possem  efferri  commodiore  statu?  |  Iff^oSS^^ 

Res  tulit  hic  parvas,  ut  multo  plura  tenerem: 
56  Dum  nocuit,  damnis  olluit  iile  meis. 

Nunc  igitur  tristes  consumit  lividus  horas,  |  i-?*2f^ 

£t  quia  non  potuit  Isedere,  posse  cupit: 
NuUa  quies  illi,  noctes  vigilaatur  amara;, 
m  Dum  solitas  animo  concipit  insidias; 

Luce  operum  vacuus;  nisi  quod  mihi  obesse  putarit 

Ml  agit,  et  studiis  abstinet  iile  suis, 
Insano  livore  macer  caecoque  veneno 
ttt  Paliidus  atque  intra  viscera  rupta  miser; 

Non  cibus  est  ilii  gratus  mensaque  reponit 
Vix  benc  libato  pocula  sumpta  mero: 
Ante  oculos,  illum,  tanquam  mea  perstet  imago, 
6S  Terrel  et  hanc  se  iam  coram  agitare  putat. 

Quando  igilur  niliil  bunc  commissi  paenitet  huius,      |  SJTLif^SIIic** 

Kt  semper  fraudes  ardet  inire  novas, 
Mc  decet  ulcisci  et  ra»cos  stimulare  furores, 
72  Ut  tandcm  invidia  tabeat  ille  sua. 

Tu  quo<pie,  sive  pedes  numeris  intexere  malis, 

Sive  placet  scriptis  ut  pede  liber  agas, 
Edc  aliquid,  sed  rumpe  moras,  impelle  nocentem: 
76  Nunquam  animum  mefius  exacuisse  potes. 

Illc  quidem  furit  et  vetitis  niliil  imperat  ausis, 
Dum  furit,  in  medio  siste  furore  moras: 
Qui  nihil  innocuis  sanctoque  pepercit  honesto, 
80  *       lluic  te  nulla  siuunt  parcere  iura  viro. 


laccret.     Item  vomitionom  hominis  imitAri  ad  sollicitandos   canes   quos  invadat**. 
***  tmmtttes  i.  sed  vetus  manus  ex.  mei  indiuvit  primam  t       efferitate  omnes. 

*"*  tigres  2.3,  ptm  1.  sed  liutt.  et  vett.  m.  corr.  Poena]  Punica,  Africama, 
ptita  i.  sed  potna  corr.  vet.  m.  ex.  mei.  ^*  Attal.]  Asiaticis.  ^  turbtltc  /.  *•  iam 
nunc  2.3.  ^  rfficit?  /.  mutautt  i.  sed  recte  corr.  vet.  m.  exempii  mei  nvidayii,  per- 
pcram  vet.  m.  ex.  Gryph.  notavit  quod  exhibent  2.  3.  *®  obfuit  2. 3.  *•  lc^e  i. 
®*  sumta  2. 3.  •^  pmttrt  i.  poenitct  2. 3.  '^  ardet]  audet  2. 3.  temerc»  sed  recte 
2.  *crbrcnnr.      "  tntcrcr  cmolie  i.  sed  veit.  m.  corr. 


E^KQIA  VII.    EPITAPHIVM  M.  lACOBI  PAVIB. 


57 


[Elegia    VII.] 

EPITAPHIVM  M.  lACOBI  PAVEB 
OPTIMI  VIRI. 

Flele,  meae  maestae,  et  lachrimas  confundite,  Husae, 

Et  rigido  teneras  ungue  ferite  genas: 
Ille  mei  species»  mei  auxiliator  honoHs, 
4  Pulchram  animam  caecas  condidit  in  tenebras. 

Rostochium  studiis,  patria  Lubecia  fovit, 

Oppida  Germano  nobililata  solo. 
Ip^vagas  mcrces  primis  exercuit  annis 
8     ^PEt  didicit  vafram  multiplicare  stipem; 
Post  ubi  compertum  est  perituri  gaudia  mundi 

In  se  victurae  lucis  habcre  nihil, 
Sprevit  opes  rerum  positaque  cupidine  lucri 
12  Maluit  ceternas  quaerere  divicias; 

Ergo  illi  sprelo  fallacis*f(Bnore  nummi 
Assumpta  est  divi  cura  sacerdotii; 
Ne  tamen  oratis  tantum  sacra  poneret  aris 
16  Et  daret  assiduas  in  sua  thura  prcces, 

Decretum  est  teneram  studiis  ornare  iuventam 

Et  velle  iis  animos  erudiisse  rudes, 
Atquc  ut  ei  pacta  est  Lunensis  cura  cathedrae, 

20  Edocuit  pueros  edocuitquc  viros, 

Nunquam  luce  vacans,  nunquam  sine  marte  quietus, 

Semper  agcns  variis  sollicitudinibus. 
Exemplum  vobis,  iuvenes,  setate  sequendum, 

21  Qua  legitis  vitse  conunoda  quisque  suae. 
Ille  videns  luxus,  iras,  discrimina,  caedes, 

Molliciem,  casus,  iurgia,  furta,  dolos, 
Quasque  senes  curas,  quasque  illaqueata  iuventus 
28  Volvimus,  et  varias  sortis  in  orbe  vices, 

DifGcilesque  ortus  hominum  el  breve  tempus  honoris 
Vanaque,  divicias,  stemmata,  regna,  duces. 


PatrU 
lacobi. 


ImoInu  oUoi 
mereator. 


Factut 
•teordot. 


laCObut  fTBBMU 


I  Rf 


Lanensit  Rector. 


Sequendat 
lacobtts. 


AltaBde 
di  vuiltalei 


Hunc  magistrum  lacobum  Pauerum  ( Bcuter)  non  nisi  ex  hac  eleg^a  novi* 
mus  etiam  nos.  Lubecenses  Kostochicnsesqne  in  viri  vitam  inquirant.  '  mcae  rt 
maeftae:  et  i.  sed  Huit,  et  vett,  m.  delev.  prius  et.  moestao  2. 3.  lacrymas  2. 3,  miife 
i.  *  roem0  1.  *  vafrum  omnes.  cf.  Vir.  bon.  v.  136.  ••  yoftilbi  i.  "  qiinttt  U 
divitias  2,3,  ''  fattode  1.  sed  Hutt,  et  vet,  m,  ex,  mei  corr,  ^^  Assumta  2.3, 
**  sua  1,.,3,  suas  vet,  m.  ex,  mei.  *^  Luncnsis  cath.]  Rostochiensia  regentia  s,  bursa 
jum  ^alben  3Wonb.      "  Cf.  eleg.  m.  v.  24.      »«  Mollitiem  2,3,      w  divitias  2.3. 


58  HVTTEMI  Ilf  LOflSIOB  QVEBELARVM  LIBER  8ECVRDV8. 

Coniugiiiniquc  rccens  ct  pignora  chara  parenUim, 
32  Et  stata  quaesitis  ocia  parta  bonis; 

Ille  videns,  inqiiam,  fragile  ct  sine  nomine  corpus 

Vimquc  lianc,  quie  poslquam  crescere  ccppit  abit, 
Et  facilcs  vetitis  animos,  in  agcnda  rebelies, 
36  Et  tantum  duris  cuncta  paranda  modis, 

Praecipitesque  annos  et  post  sua  roliora  canos 

Et  stabiles  nulla  condicione  dies, 
Persimiles  paieis  ventoque  fugacibus  undis, 

40  Persimiles  umbrae  roboreisque  comis; 
Ille  \1dens  uniim  exitium  iustisque  malisque, 

Non  cadem  extremi  prxinia  iudicii,  j^* 

Despexit  siquid  propius  mortalibiis  esset,  |  SjJTJJJ: 

41  Concrpilque  aninio  ferliliora  suo, 
Deditus  ingenio,  solius  cultor  boiicsli, 

Nusquam  animo,  nusquam  reltigione  vacans, 
Et  pius,  et  clcmens,  et  vani  cxactor  bonoris, 
4S  Nil  pcregre  cupiens  sollicitusquc  sui, 

Suppliribus  facilis,  cliaros  adiuvit  amicos: 

0  quantum  rcbus  profiiit  ille  meis: 
Notum  est  in  morbo  nostros  geimiisse  dolores, 
52  Notum  est  in  casus  collacbrimasse  meos. 

Tristis  erat  si  quis  nostrum  non  carperet  bostem, 

Sa^pc  illi  in  docto  Lossius  orc  fuit; 
Damnabat  sccliis  enorme  spoliumque  nepbandum, 
56  Damnabat  siquid  tristius  essc  potest. 

Heii  nihil  exemptum,  nibil  boc  iii  tempore  tutum,        |  ,^*2^Ji; 

Omnia  fractune  morlis  in  arbilrio! 
Si  potuit  virtus  claro  superesse  decore, 
60  Quid  iacis  in  taiitum,  Mors,  tiia  tela  virumT 

Prorue  de  vulgo  quemquam,  sit  vivida  virtus, 

Tu  nibil  in  vero  numine  iiiris  babes. 
At  quia  non  standum  esl,  sed  in  bac  «Ttate  cadcnduni» 
64  Et  nibil  incerlo  est  certius  exitio, 

Et  quoniam  nibil  est,  iuvo  ut  spereiniis  in  illo,  USSuoJir 

Omnia<|ue  ad  nutiiin  mors  agit  isla  suuin. 


•'•  qucfitU  /.  otia  2, 3.  ^  f|U(  1.  fOcpit  i.  '«  conditioiic  2. 2.  »»  cf.  lob 
XXI.  18.  <o  cf.  lob  VIII.  9.  XIV.  2.  Psalm.  CXLIIII.  4.  Isai.  I.  30.  «  Cmir^e- 
ptti|3  Jf.  ^  religione  2..J.  **  gmutlfr  /.  sed  I/utt,  et  vett,  ?«.  corr,  **  collacry- 
masfie  2.3,  **  ncfAndnm  2,3,  **  ttifttuf  /.  sed  vett,  m.  corr.  "  tit  ^or  /.  sed 
Huil,  et  veti,  m.  corr,  In  ex,  meo  lioc  in  ad  maryinem ,  sed  in  ipso  versu  suptr  in- 
ductum  in  scriptum  est  esL 


ELIOIA  TII.    IPITAPH.  lAC.  PAVER.      ELEGIA  VIII.    AD  EOBAMVM  HE88VM. 


59 


72 


Pone  tuas  lachrimas  vanosque  intercipe  fletus. 
68  Quale  iiii  fuerat,  tu  quoque  corpus  liabes: 

Quod  tainen  liic  iuvenis  ceoidit  viridique  sub  aevo, 

)[erlitur  in  lachrimas  nostra  Camoena  novas. 
Sed  tu  qui  transis,  saltem,  ut  tranquilla  quiescant 

Ossa,  peles;  lachrimas  nii  cupit  ille  tuas; 
IJtque  aliquo  sacrum  cullu  venerere  sepulchrum, 

Quattuor  admissa  carmina  fronte  legas. 
Hic  iacet  extinctus  validus  lacobus  in  annis, 

Vir  bonus,  et  magno  presbyter  ingenio, 
Qui,  si  diviciis,  morum  probitate  vel  annis 

Rcstitui  possct  vila,  superstes  erat. 
lle  graves,  lanti,  Manes,  salvete,  sepulchri; 
80  Suscipiat  prompto  vos  deus  ipse  sinu; 

Ite  revisuri  magnorum  archana  deorum, 

lam  dabitur  vita  prosperiore  frui. 


76 


EpiUpbian. 


[Elegia  VIII.  J 

AD   EOBANVM  HESSVM 
VIVACISSIMVM  POETAM. 

Hesse,  cothum^ti  ditine  poemalis  auctor, 

Hesse,  tui  vatcs  gloria  prima  chori, 
Siqua  tibi  vcteris  permansit  cura  sodalis 

£t  potcs  Hutteni  iam  memor  esse  tui, 
Accipe  al)  extrcmo  Germani  littoris  orbe 

Atque  in  Pomerio  condita  seripla  salo, 
Fortunasque  meas  vultu  cognosce  sereno,  *^ 

Siquod  adhuc  prisci  pondus  amoris  habes. 
Quod  tibi  nulla  meae  delata  est  httera  dextrsB, 

Quod  libi  tam  longo  tempore  nulla  salus, 


Car  HeMO  ra- 
ritt*  Kripserit. 


"  laciymas  2, 3.  flartut.  i.  ^*  lacrymas  2. 3,  ''^  Qnataor  2. 3.  carmina] 
preeationes,  ^  p^rfbttrr  i.  ^^  divitiis  2,3,  annis  omnes.  cave  ne  armis  legas, 
nam.  mercaJtorem  olim ,  probum  virum ,  florentis  iuventw  defunctum  fStisse  vuU  hic  versus. 
8°  promto  2. 3,      ipft  1,  sed  vett,  m,  corr,       cf.  Luc.  XVI.  22.      •*  arcana  2. 3, 

^vivacissimi  ingenii   adolesccntcm*  Ilessum  adloquitur  Iluttenus  in  antiqidssimo 

quod  superest  carmine  vol,  I.  p,  3,       '  cothumati]  non  tragici:  nam  iragasdiam  Eoba- 

nus  nullam  scripsit :  sed  sublimis  ac  grandis  stili,  ut  heroica  eiegiacaque  carmina  et  idyl- 

iia,    Hoc  chronodistichon  inscriptum  fuisse  Ilessi  tumulo  referi  Motschmann.  Erford. 

literat.  contin.  V.  p,  616. 

DVCIte  the8pIaDe8  fLetVb,  bLeoeIa  LVoe: 

HoC  HESsVs  8aXo  oLobIa  Vestba  IaCet. 

•  sodati»  Erfurti  anno  1506.        *  (rttemo  1.        ^  solo  2. 3.  Parum  recte  interpr.  2» 

in  Pomerio  salo  =  ad  mare  Balticnm.      *  ^  1.      *°  C^  i. 


60  HTTTBNI  IN  L088IO.S  QVEBELARVM  LIBEB  SECVNDVS. 

Non  ea  culpa  niea  cst,  sed,  qua;  conalibus  aequis, 
12  Sors  levis,  insano  conlrail  imperio. 

Qtiae  tacite  nostras  secuerunt  tempora  mentes, 
Omnia  sunt  nigris  inficienda  notis:         ^ 
Tota  roihi  morbo  peregre  tradncta  fanieque, 
16  Tota  mibi  in  ffleda  condila  pauperie. 

llle  ego,  cui  pater  est  vel  eques,  vel  divite  censu,        (  SSImlf.Siii' 

Cui  fama  est  claros  nobilis  inter  avos, 
Quique  aliquid  didici  Musis  et  Apolline  dignum, 
20  Et  cuius  magni  tu  facis  ingenium, 

Ore  cibum  pelii  percgrinas  pauper  ad  aedes, 

Nec  puduit  luteas  soilicitare  casas; 
Ante  fores  somnum  gelida  sub  nocte  petivi, 
24  Vix  raro  surdas  iussus  inirc  domos; 

Rebus  egens  pressusque  gravi,  miser  onmia,  febri, 

Paene  eadem  vit^  cura  necisque  fuit. 
Morc  viros  nostro  potuisseni  qucercre  doctos; 
28  Impediit  copptam  pestis  amara  viam, 

Et  quoties  volui,  toties  magis  illa  furebat, 

Ne  foret  hac  una  spe  mihi  ccrta  salus. 
Sum  tamen  hinc  tandem  Pomeranam  ereptus  ad  urbeni ,      |  S55S;. 
32  Quae  prisca  indigcnae  nomina  Griphis  habet; 

Passus  eram  leviter,  sed  tunc  graviora  ferendo 

Incepi  veteris  nescius  osse  mali: 
Lossius  his  natus  cum  patre  nepliarius  autor, 
36  Lossius  Actnaei  sajvior  imbre  freti,  |  J^JJIJJ^**" 

Quem  potes  et  tygribus  torvisqne  ajquare  colubris, 

Quem  posses  Libycas  ante  locare  leas; 
Cui  nihil  humanum  est,  cui  s<Tvum  marmore  pectus, 
40  Cui  rigct  innata  debile  rupe  caput. 

Primum  erat  ille  mihi  sinmlala  fronte  benignus, 

Lt  caperet  l^citis  credula  corda  dolis, 
Hospicioque  suas  peregrinum  accepit  in  jedes,  |  J^i*jJ5. 

44  Et  quae  sperarem  multa  daturus  erat; 


>•  qiu  i.  "  Cuf  i,  »*  'carbono  notasti'  Pers.  Sat.  V.  108.  cf.  II.  1.  FHn.  H. 
N.  VII.  40,41.  •»  ^fipoUint  1.  "  Prnr  2.  '^  nostro]  vet,  m,  superscripsU  poeta- 
mm.  ({VLtttxt  1,  "  ©ut  i.  Gryphis2.J.  Pomeranis  scriptis  tradiittm'  esse  Gry- 
pfdKwaldi  nomen  a  familia  Gripos  deduci^  non  nego,  sed  Huttemun  idem  dicere  nego. 
non  de  homine  Gripes  sed  de  m»e  fabulosa  grj-pbe  hunc  versum  equidem  accipio. 
'*  ^coept  /.  "  nefarius  auctor  2,3,  ««  Ctnei  feuioj  1.  "  tigribus  2.3.  »«  |i- 
btrae  1.  antelocare  1. 2. 3.  *^  corda  ffuit,  ct  vett.  m,  (item  2.  3,)  fecmmt  ex 
turba  /.      ^  Hospitioque  2.3,      accoepit  in  e^ee.  /.      ***  que  /. 


ELEQIA  VIII.   AD  SOBANVM  HE8SVM. 


61 


Promissa  capiebar  ope,  instigabar  amore 

Quem  gravis  iii  vultu  prajtuiit  ille  suo. 
NonduQi  certus  erani  famae  exemploque  peritus, 
4S  Nec  qui  me  flda  mente  moneret  erat: 

Assuetas  igitur  paulatim  intendere  fraudes 

topit,  et  bas  primum  dissimulabat  acus; 
Deinde  nihil  simulans  spem  frustrabatur  inanem, 
52  lam  nibil  occultos  ausus  inire  dotos: 

Siquid  erat  quo  me  possct,  velut  ante,  iuvare, 

Abstinuit  paiam  commoditate  mea; 
DifGcilem  accessum  rcsponsaque  dura  ferebam: 
56  Sustinui  tuniidi  iussa  superba  viri, 

Sustinui  arcbanos  in  nostra  negocia  risus 

Et  ccRpi  infectos  dissimulare  iocos. 
Sicpe  etiam  nocuit  verasque  exercuit  iras: 
uo  Quailibet  huic  odii  non  mala  causa  fuit; 

Prodidit  invidiam  facies  vultumque  sinistruni, 

Et  ferus  in  torvo  ferbuit  ore  furor. 
Una  salus  abiisse  fuit,  sed  et  ille  vetabat 
G4  lure  suo,  ut.sumpto  debitor  aerc  fui; 

Saepe  tamen  monitus  tandem  discedere  iussit, 
Et  notum  est  abitus  sponte  tulisse  meos. 
Bruma  fuit  solitoque  magis  vis  frigoris  ingens, 
68  Cogebar  tamen  banc  continuare  viam; 

Vix  modicum  progressus  eram  campumque  tenebam, 

Cum  sensi  occultos  verba  fuisse  dolos: 
Ecce  ruunt  equites  instantquc  minacibus  armis; 
72  Sumitur  c  nobis  quanta  rapina  fuit, 

Deripiunt  vesles  et  toto  corpore  nudant, 

Turba  nihil  morbos  commiserata  meos. 
lusserat  Iioc  sceleris  commentor  Lossius  huius. 
76  lusserat,  et  fieri  quod  iubet  ille    decet, 

Utraquc  iura  docens,  et  (anto  consulc  natus. 
Ostendam  lamen  boc  non  decuisse  scelus: 


AbitiM 
HMttani. 


P«einM 
LoMii. 


Lottiua 
raptor. 


**  capiebat  l,  sed  ex  t  fecerunt  x  Huii.  et  vett.  m,  *^  Sero  itaque  momit  C/lricus 
Manovius,  cf,  Hb.  I,  eleg,  8.  ^*  „  Palam  in  prlma  syllaba  produxi  neque  per 
ignoraniiam  neque  per  neg^Ugcnti^m  sed  confisus  autoritate  Mardsjii  C&jtellaf  cla- 
riff.*'  in  marg.  ex.  m.  adscriptum  est,  et  similiter  Londinensis  QT^phiswaldentisque ;  in 
omnibus  auter^  non  nullas  lUleras  bibliopegi  culter  abscidit,  (Fortasse  quidam  Philopom- 
pus  huic  adnotationi  occasionem  dederat.)  ^^  arcaua  2,3.  negotia  2,3,  ^  in- 
fectos  diss.]  ad  animum  non  advertere  in/icetos  iocos,  ^  Curlibtt  1,  **  orc] 
vet,  m.  ex,  mei  ad  marg,  adscr.  lere,  quod  ad  v,  orc  versus  64.  adscribendum  erat, 
**  02C  L  sed  Uutt,  et  vett,  m.  lerc  corr.     «*  tameu  i.     •'  cf.  eleg.  I.  1.  init     '•  )ap.  /. 


62  HVTTBMI  IM  L088I08  QVEBELARVIf  LIBER  8ECVMDV8. 

Nil  ego  de  famulis  querar  ul  facientibus  iliud: 
80  Cogitur  a  domino  subdita  turba  suo: 

Ipse  dabit  poenas  commissi  Lossius  autor, 

Ipse  erit  ingenio  iusta  rapina  meo. 
Verlitur  in  subitum  mitis  natura  furorcm 
S4  Et  movet  iratum  tam  bona  causa  animum: 

Arripui  caiamum  rapiorque  fureutibus  ausis: 

Da  veniam  co^ptis,  magne  poeta,  meis;  ,  ,,,^„, 

Ipsa  suam  poscit  vindictam  iniuria,  nec  me 
88  Ulcisci  hoc  alia  condicione  decet: 

Tu  quoque  sic  laesus  fruereris  talibus  armis, 
Quem  memini- duris  sa^pe  nocere  modis, 
Quem  memini  meritum  vertentem  in  carmina  telum 
92  Laxa  magis  moto  fraena  dedisse  animo 

Et  Stygias  movisse  faces,  sumpsisse  furorem 

Et  totum  telis  incaluisse  tuis. 
Quseris  an  haec  maneat,  quam  tunc,  fortuna,  ferebam:      j  JSJSiM. 
06  Pone  metus,  pulcbrum  est  rcs  mea  nacta  statum: 

Nondum  convalui  totus  viresque  recepi, 

Spes  tamen  est  ratior  quam  fuit  ante  mibi : 
Rostochiam  spolio  deveni  nudus  in  urbem, 
100  Inveni  doctos  qualibet  arte  viros, 

Inveni  faciles  et  libertatis  amicos, 

Omnia  pulcbra  magis  crcdulitate  tua: 
Sic  me  iuverunt,  ita  sum  susceptus  ab  illis,  \  Sjf^JJJj  *°*»- 

104  Ut  videar  patria  non  procul  esse  mea. 

Haec  mea  fortuna  est,  sed  Lossius  ilia  rumpit 

Et  foede  nostri  pallet  ab  invidia, 
Exercetquc  novas  successu  temporis  iras, 
108         Nec  video  culpae  p?enituisse  suic. 
Pa^nituit,  suus  ut  princeps  irascitur  illi, 

Et  quia  tantorum  est  conscia  mens  scelerum; 
Deinde  mei  cunctos  quia  commiseralio  cepit, 
112         Quodque  sua  nostri  vivit  in  urbe  favpr. 

Huic  igitur  parcas?  aut  me  parsisse  iubebis?  1  SS^eliSiJS' 

Et  potes  boc  aM|uo  pectorc  ferre  nepbas? 


^  tiuba  J.  ®*  pofnoe  /.  auctor,  2. 3.  ^  conditione  2. 3,  ^  Non  ita  mor- 
dacia  sutU  Eobanica  quo!  supersunt  carmina.  ^'  frcna  2.3.  ^  snmsisse  2.  J. 
•*  Cluerie  1.  l^ec  1.  *^  recoepi  1.  '"»  Adscripsit  vet.  w.  ad  v.  libert.  amicos : 
^,,qni  non  sinit  alicui  hominum  iniuriam  infcrri  vel  illatam  ulciscitur*'.  >*&  ^k 

i.      «**  frbe  1.      »c&  pfniluilTf  /.  poenituisse  2.3.      ^^  Penituit:  1.  PoenitQit,  M.3. 
princepsj  Boguslaus  X.  cf.  lib.  I.  eleg.  5.      "»  mpit:  i.      i'»  €l,t\}  i.      "*  ncf^s  2.3. 


KLBOIA  VIII.   AB  SOBANVlf  HB8SVM.      BLBOIA  IX.   AD  lOAMN.  LOBBRIMOVlf. 

Este  procul,  timidi,  qyiquc  omnia  ferlis  iiiuUa, 
116         Diluat  ofTensas  mens  agitata  suas, 

Et  quoniam  magna  est,  ultriccm,  iniuria,  Musam 

Excitet  in  famam,  raptor  inique,  tuam. 
At  i\i,  magna  tui  pars,  Hesse,  fidelis  amici, 
120         Qua  decet  baec  saltem  crimina  mente  feras, 
Nil  meluens,  ne  qua  priscos  oblilus  amores 
Defuerim  scriptis  tempora  longa  tibi. 

[Elegia  IX.] 

AD  lOANNEM  LOBERINGVM 
PATRONVM  8VVM  IN  CAV8A  LOSSIANA. 

Musarum  atque  omnis  cullor  Loberingus  honoris, 

Quem  decet  humano  ponere  in  ingenio, 
Palladis  et  Clarii  Loberingus  Apollinis  ardor, 
4  Phocaica  dignus  tempora  fponde  tegi, 

Qui  c^rmen,  qui  lege  facit  Qova  scripta  soluta, 

Quiquc  aliquid  nitido  perficit  eloquio, 
lllc,  inquam,  tantus  tantique  decoris  amator 
8  Sponle  sua  c^usam  format  agitque  meam; 

lamque  suas  leges  animo  repetente  recenset 

Et  spoliatori  iura  timenda  meo: 

Hoc  duce  iudicibus  iniuria  nostra  severis 

12  Panditur  et  lectum  fcrtur  in  arbitrium. 

Frcndit  et  insano  furit  autor  Lossius  orc 

Et  dolet  in  partem  qucmlibel  ire  meam. 
lUe  nihil  ndonitis,  nihil  hoc  p/erterritus  hoste  |  ^tlK' 

16  Suscepit  nostri  iura  patrociofi^ 

Ille  mcam  quovis  moderatur  iudice  causam, 
lamque  sua  tabulas  condidit  ipse  manu, 
Et  raea  subscribit  posito  instrumenta  sigillo, 
20  Nuncque  ore,  scriplis  nunc  agit  ille  notis. 

Quod  meritum ,  quae  causa  \irum  in  mea  commoda  mbvit , 

Quando  alius  vastas  polliceatur  opes? 
An  tot  opes  superant,  an  tanta  pecunia  nostra  cst, 
24  Ut  possim  hostiles  vincere  divicias? 


63 


BOt 
Bl. 


Ad  eumdem  tetrastichon  13.  (vol.  I.  p.  13.)  scriptum  est.  '  ^ppoftinis  /. 
^  Phoc.  fronde]  lattro,  Farntutsia:  Pamassus  in  Phocide,  *'  auctor  2,3,  '  **  prt- 
trrritus  1,      >^'  ii;ufcaeptt  1.      "  que  /.       '*  alius]  adversarius,       **  divitia8?^.J. 


64 


■TTTSSI  IS  LOSf  lOS  QTBBBLABTV  LIBBB  SB^SDTB. 


An  «pcs  fsl  flli  io  Um  iusU^  ronuDoda  cau»? 
Proque  siio  qiiicquaiii  ftrre  laborr  cupil? 
NoB  iimiii  quicquain .  Deque  iam  dare  muoera  possm 
»  Ittsliciap  solum  dili^l  ille  det^u». 

Alque  igilur  inisero  fil  defeusator  ainico. 

Tam  lurpe  intaclum  ue  Tideatur  opus, 
St\t  suas  fruslra  tenUril  Lossius  iras. 
3}  luslicia^  laxb  expacialus  equi». 

Heu  mihi,  quara  timeo.  ne  Undem  cedere  cogar, 

Cum  meus  immensas  penderit  liostis  opes, 
Atque  ego  Ura  longe  a  patriis  discretit$  amicis 
3»  >on  babeam  dictis  omnia  temporibus, 

NeTe  egeal  sumptu  tandem  Loberingus  in  illo, 

El  queal  Hulteni  tanlia  ferre  sui! 
Sed  facfle  ex  nostro  Um  vilem  corde  pavorem 
m  Suflers  pollicitis,  dulcLs  amice.  tuis: 

lamque  nihU  dubito,  quin  tii  satis  omnia  possis; 
El  poles,  el  parlis  te  decet  esse  meie. 

[Elegia  X.] 

AD  POETAS  GERMANOS. 

Grande,  Elegia,  itenim,  nec  onus  nilgare  subibis: 

Semper  babes  tua  quoil  cnira  faligel  iler; 
Tu  Umen  ire  para,  et  nostris  nil  detrabe  iussis: 
4  Hoc  mibi  non  Tilis  munere  surgit  bonor; 

Labere  per  totos  comniisso  Teutonas  orbe 
Et  patriaB  gentes  niraque  cuUa  mese, 
Non  quod  ibi  merces  fulnim  tibi  congerat  aunim, 
s  Aut  loca  quod  videas  coguiU  s^epe  prius, 

Sed  pete  Germanos  ex  ordiue  quemque  poeUs, 

Patria  vel  quos  boc  nomine  terra  colit: 
l't  quemque  invenies,  pro  condicione  saluU; 
xt  Non  referendus  erit  omnibus  unus  bonor: 


«*  tlflc  /.  ••  qaidqoam  2,3.  «  quiaquara  2.3.  «BUmi  /.  •»  lastitiBe 
2.3.      »*  lostitiae  2.3.       rqMUiatur  1.  exspatiatus  2.3.      "  rtf^m  1.       »»  tAia  /. 

Ut  Hntteni  Mnaa  per  Germaniam  poetarum  salutamlorum  cansa  mittitur  hic, 
iU  Epp.  Obscc.  Virr.  II.  0.  Magister  Schlauraff  'per  totam  Almaniam  saperiorem* 
iter  facit,  nt  pateretnr  'poetarum  et  iuristarum  Texas*.  Ipse  Hnttenos,  siTe  de 
iadastria  siTe  casn,  hanc  elegriam  ad  carmen  rithmicale  Schlaiiraffl  detonit. 
*  ^UMI  ^-  '*  Patria  ktre  non  tiAa  Framcomia  sed  firrmamia  ommis  eti,  pmrmm  rteie 
imierpretmtifr  2.       **  conditione  2. 3. 


fiL£GlA  X. -Al)  P0£TA8  OKBltAMOS. 


65 


Pars  oncrat  Claria  vivacia  tcrapora  lauro» 

Pars  vegcto  ipsa  sibi  consulit  ingenio. 
€  Qua  se  Varna  ceicr  vicinos  fundit  in  agros 
16  Et  prope  dux  arccin  Magnopolensis  habet, 

Marschalcus  faciies  studiorum  pondcre  Musas 

Susluiit:  hunc  ego  nil  grande  latere  puto. 
Carpatlius  in  flavos  rapido  ruit  amne  Prutenos 
20  Istula,  DanUscse  dum  petit  urbis  opus. 

Illic  Suchtenius  meritos  descripsit  amicos, 

lam  procul  a  patria  Sai*mata  factus  humo; 
Verlieriusque  celer,  quo  non  velocior  alter, 
24  Accessil  cupido  musica  transtra  pede. 

Ilinc  tibi  regressce  (ui  erraveris)  obvius  ibit 

Odera  cum  nymphis  numinibusque  suis: 
Urbs  est  ad  fluvii  ripas,  ubi  Marchia  tellus 
28  Tenditur  ad  flnes,  lucide  Eoe,  tuos, 

Nomine  Francorum  portus;  Vigilantius  illic 

Musarum  culto  tradit  ab  ore  decus, 
Trebeliusque  meus  Pomerano  cum  grege  vates, 
32        Qui  scribit  lepidis  cultum  epigramma  modis: 


Varna  lla. 
Mackelpar. 


NiooUat 
lUnclulcus. 


btnU  lla. 


DanUscuBi  op. 

CkriiitophonM 
Sacbteniaa. 


Eberlurdaa 
Verberittv. 


Odera  flo. 

Praneophordi- 
ani  cia  Oderam. 


P.VifiUnUoa. 


Hemuinnaa 
Trebeliua. 


'^  Infra  Rostochium  Vama  in  lacus  latitudinem  effluU,  *^  Marschalky  ad  quem 
elegia  1.  9.  scripta  est,  ^'  Ex  Carpaihiis  SUesuB  Austriacw  montibus  veniens  Vi- 
siula»  '^  opo.  1.  opes  2,3,  temere,  **  jfChristophorus  de  Snchen,  natione  Pni- 
tenns  ex  Gedano  orinnduSf  artium  studii  Liptzensis  magister  et  poeta  clarus,  ca- 
nonicus  Warmensis  etc.  cdidit  prseclarum  Epigrammatum  opus  et  alia  varia  car- 
mina*\  Maderi  Centuria  scrr.  insign.  n9,  LXVI.  Versum  22,  parum  recte  ad  Verbe- 
rfum  trahi  vult  Mohnik,  p.  404.  *^  Verberius]  Ilunc  (Ferber,  Filrber?),  de  quo  se 
nihil  conperisse  adnotavit  Mohnike,  puto  ex  Francofurtanis  Hutteni  conmilitoni- 
bus  olim  fuisse:  nam  ante  Trebeliana  carmina,  de  quibus  dictum  cst  ad  lib.  I. 
eleg.  VIII. ,  hoc  carmen  legitur  ante  Manovii  hexastichon: 

^brrt^ac^us  Derberiuf  |  Panttfcus  | 
^zpl^euf  Curpttcen  ftp^to  reuorautt  ab  ^ico: 

^l)iatitia:  blan^e  ranntntbufi)3 :  Ipra. 
^rai)3  moUterat.  coUes*  IJiiuafq^  fci^ucntef: 

Ct  trartt  naftao  tn  fua  nota  fcras' 
ttarmtntbuf  ftxftns  ot0et.  2  i^trpntbtus  l^eroi: 

/l02ct  et  IJectoni  magna  ruina  foli. 
^tc  ^ucc  ^rcbclto'  toto  cantatur  in  o^be* 
ycrpctuiiq^  bccus:  fHur  3oad)tmus:  l^abct 
Alia  etiam  huius  Verberii  carmina  in  aliorum  libris,  nescio  nuiic  qnibus,  me  le- 
gisse  mcmoro.      *^  Trans  orientales  MarchisB  fincs  Sarmatia  extenditur.      ^  Ar- 
billa  vet,  m,  ex,  Gott,  adscr.  Cf.  vol.  I.  p.  5.  v.  20.  sq.        '^  Cf.  vol.  I.  p.  8.  et  p.  10. 
ad  V.  5.,  ubi  adicicudum  crat  nomcn  in  albo  Vitcb.  (Forstem,  p.  4.)  sub  primo  aca- 
demiffi  rectoratu  sic  inscriptum  esse  ,,HermAnnu8  Trebelius  de   eysennach''.     In- 
scriptiopo  carminis  ad  sq.  v.  Oi.  repctendi  'Iiireconsulti   et  poets  Laurcati*   titu- 
los  gerit.  , 

HVTTKHI  OpP.  VOL.  IU.  5 


66 


nVTTRNI  IN  L088I08  QVRRRLARVM  LIBRR  SRCVIfDVB. 

Hic  mihi  non  pntria  tantnm  socialur  eadem» 

Vix  animi  voto  iunrtior  aher  agit. 
IIoc  (lucc  rcs  vatum  auf^etur,  iamque  impiger  illc 
34i  Ilis  shMliis  iuvenes  extulit  Osllienios.  |  iJSJJVafcJilL 

At  riiaelhonteum  p(u*recla  Silesia  ad  ortum  |  sikm. 

Non  nihil  in  nostra  lauih^  decoris  habet: 
llic  facih»s  elegos  Corvinus  protuUt  autor,  |  c^^^ 

40  Qui  patriam  Musis  ingenioque  fovet. 

Kusla  Sigisnnmdi  tameii  liic  vcnerare  poeta^,  |  fi^^^^ 

Intempeslive  (piein  dedit  hora  neci. 
Hura  liohuslaus  inontosa  Hohemicus  oriial,  !  u^S^bISS.' 

41  Ipse  deciis  variie  nohilitalis  hahens:  «i^y»  B»ro. 
Ingenium  velox  et  nohile  sliMuma  parenUim 

Hnic  (ledit  et  puhhras  Antias  a(l(ht  op(^s; 
Kt  palria;  consors  apiid  hiinc  mihi  Sturnus  amicum ,        i  sSSSi 
4s  Francorum  cuius  nomine  vnlgus  ovat. 


^®  Hi  fratrcs,  qiiibu.s  Huttenns  Artom  ver.sificatoriam  inscripsit  (vol.  I.  p.  15. 
8q.  n.  VII.),  filii  Ewaldi  von  der  Ostlien,  qui  Ihipslno  X.  a  conRiliiB  fnit,  poat  Hnt- 
tcni  otiani  a]>itioneni  Francofurti  ronianserant.  *Alexan<ler  de  Ostcn  Dioc.  C«- 
niin.'  albo  acad.  Viteb.  (Foratemtnm  p.  r)fi.)  inscriptus  est  a.  1515.  et  'lohaiineB  von 
flcr  Ocsihcn  Canonicus  Caminen.  15.  Sept.'  a.  1518.  non  multos  clics  post  Melanch- 
tlionem  (Forstem,  i^.  12.  1\\.)  ^  quocum  amicitia  coniunctus  fuit,  ut  cam  Eobano 
Ilesso.  obiit  Vittenbergfc  pridie  Id.  lan.  a.  1511).  Alexandcr  Bnrninio  Xl.  Philip- 
poqne  I.  ducibus  a  consiliis  fuit.  JN>terat  Stramber^ius  de  liis  quoque  Ostheniis, 
ubi  dc  hac  gentc  {in  Erschii  Grub.  EjtcycL  v.  Ostcn)  disseruit  non  nuUa  ex  Mohni- 
kio  Pomoranisquc  scrijjtoribus  ibi  laudatis  addidicisse.  "  pi^Qrtontcu  /.  ••  Laur. 
Corvinus  (Itabe?)  Novoforcnsis  Silcsius,  nat.  a.  140.5.  (V),  certe  non  141)5.  (ut  iam  alii 
Ia»cherum  v.  Corvinus,  Laur.,  ct  Suxium  emcndarunt)  f  a.  1527.  Philosoplius  histo- 
ricusquc  in  Silcsia  docuit  ('racovia;quc,  ubi  maxime  inclaruit,  Heheliumque  in- 
ter  alios  discipulum  liabuit;  carminum  uberrimus  scriptor,  intcr  qusc  8unt  De  SiletU 
et  J\ovo  foro  et  <lc  Polonia  et  Cracovia.  Conposuit  etiam  scliolasticos  lihros,  qnalis 
cst  (.-racovia»  a.  \VM\.  cditus  Compcndiosa  diversorum  carminum  struciura^  /iortuba 
elegantiarum^  Latinum  fdioma,  de  quo  Knp.  Obscc.  virr.  I.  11.  Cathodra  rclicta  pn- 
blicis  muncribus  functus  est  Tboruni  vratislaviflpque.  Cf.  Erhard.  Gesch.  «les  W. 
dcr  Wisscnsch.  III.  p.  307.  sq.  ^'  Dc  boc  ngocoQia}  poeta  Si^ismunclo,  quem  a 
vico  Silesiaco  Bucbwald  cojrnominatum  esse  putem ,  ncc  mihi  constat.  ^  B.  /. 
Hohuslaus  dc  Lobkowitz,  dominus  dc  Ilasscnstein,  studiis  ct  libris  a  se  conee- 
stis,  itineribus  muneribusque  functis,  liberalitatc  erga  doctos  amicos  exercita  cla- 
rus,  obiit  nondum*XLVIII.  ictatis  anno  peracto  non  longc  post  hos  vcr.sus  scriptos, 
d.  12.  Nov.  a.  1510.  Ilunc  *nobilitatis  columen'  adpcllarc  solitus  est  Kitelvolfos 
vom  Stcin,  testc  Ilutteno  vol.  I.  p.  43.  §.  34.  Videsis  Itccher.  v.  Hassenstcin. 
Erhard  1.  c.  III.  p.  200.. .229.  *^  Antias]  'diva,  g^ratum  quaj  rcgis  Antium^  iHt^r, 
Carm.  I.  35,1.),  Fortuna  eqnestris.  cf.  Macrob.  I.  25.  "*^  lo.  Stumus  {Star)  8mal- 
caldensis,  ab  Eobano  etiam  (Sylvar^I.  carm.  pjpuult.)  ct  Ilassensteinio  Buschio- 
quo  (Mohnik.  p.  558.  sqq.)  carminibus  cclebratus  (Cornova,  Bohusl.  v.  Lobkow.  nach 


RT.RGIA  X.   AD  P0ETA8  0ERMAN08. 


67 


IIos  uhi  contigeris,  traclii  Eytelwolphus  in  illo  i  EytHwoiphus 

PraRcipufi^  veniet  nobilitatis  eques,  i  eque»  auratm. 

Qui  motos  inter  hellorum  strage  lumultus 
52  Cicsariasque  acies  Teutonicasque  manus 

Prc-eliaque  et  ductas  efTuso  sanguine  turmas 

Cum  Musis  placido  permanet  ingenio. 
Sed  noti  ad  ripas  Albis  Saxonibus  agris  |  p„'^J"" 

56  Urbs  est  gymnasio  nobilitata  novo: 

Vivit  iu  bac  Francus,  palriie  nova  gloria  nostrfP,  |  JhSSSJH. 

Pliaccbus,  amicitiie  portio  fida  meae; 
Cumque  suo  Pbaccbo  parili  coniunctus  amore,  |  sjri7uIlS« 

co  Qui  miram  ingenii  vim,  Spalatiiuis,  babet. 

Est  qiioqiie  Tburlngus,  cui  fama  urgente,  Sibutus,         |  ^^uT 

Oesareaj  laiiros  imposuere  manus. 
Et  longe  a  patriis  seiunctiis  Spruliiis  oris,  |  Si^iiTu^'*™' 

64  Qui  iuveni  Italicos  intonat  ore  modos. 


8,  eig.  Schriften  gcsch.  Pra^  1808.8®.),  ciim  Hnttcnus  hrec  scriberct,  npnd  Has- 
sensteinium  habitabat.  Annabet^ie  Schlauraffio  alapam  dcdit,  ut  lc^imuA  in  Epp. 
O.  V.  II.  9.  y.  79.  sq.  Duo  Sturni  in  Buschii  laudem  bona  oarmina  sunt  in  huius 
Epigrammatum  libro  Tercio.  p.  |i*'®.  De  vita  viri  vidc  Mohnik.  ot  quos  hic  laudat 
atquc  Erhard  1.  c.  p.  320.  sq. 

*•  Hos]  Francos,  £itclyo1phu8  2. 3,  Satis  nohis  notus  Iluttcni  fautor  ct  ami- 
cus.  Cf.  Erhard  1.  c.  p.  230...254.  *®  {Irrcipur  /.  et  Prjrcipuc^  etiam  2.3,  "  Ce- 
fariaf43  /.  ^  ProeUaquc  2.5.  ^  Mof^imtiie  ubi  litterarum  studium  conderc  yo- 
lucrat,  obiit  nondum  quinquagenarius.  Vido  impr.  ipsum  Huttenum  vol.  I.  nnm. 
XXVI.  ^»*  Wittonberfi^cnsis  litterarum  universitas  condita  a.  1502.  ^'  Balth. 
Fabricius,  Vachensis  Hessus  (vol.  I.  num.  XI.  cf.  etiam  p.  124.  §.  7.  p.  325.  v.  18. 
p.  350.  v.  22.),  Wittenbergensis  Hutteni  hospos  statim  sub  primo  rectoratu  Wittcn- 
bcrgensi  albo  (Forstem,  p.4.)  inscriptus  est  „Halthasar  fabricius  dc  facV.'  Mclanch- 
thon  adscripsit  *Mortuu8  anno  41.  montags  naeh  visitationis  Mariae'.  Do  oo  hisit 
Huttenus  in  Epp.  O.  V.  II.  9,  9.  sq. :  Tnnc  est  ibi  [in  Saxonia,  Wittenherga']  unus 
poeta,  qui  vocatur  Balthasar  dc  Facha,  Qui  me  tribulavit,  quod  mihi  valdc  dolora- 
vit.  ^  amtctciae  pOKtO  2.  ^^  Celebcrrimus  Luthcri  ct  Hnttoni  aroicus,  bis  ctiaro  in 
Epp.  O.  V.  memoratus,  I.  48.  II.  9.  75.  **  Sibitus  3,  Sibutns  (Daripinus  cog-noniina- 
tus,  a  Thuringico  vico  patrio,  quem  neque  eqnidem  conpcrtum  habeo:  an  Langcn- 
hayn?)  in  albo  Viteb.  (Forstcm.  p.  18.)  j(.  1515.  aic  inscriptus.  cst  „Georpiu8  Sibntus 
darrpinns  poeta  laurcatus".  cf.vol.I.  p.  14.  Intcr  lanreatos  poctas  aSpic^clio  (vol.  I. 
p.  145.)  recensitos  Sibutus  non  lej^itur.  In  Epp.  obscc.  virr.  I.  3.  II.  9,  7.  sq.  II.  51. 
mcrooratur  poetav  lorricne  prieceptor,  bonus  socius,  qui  est  iu  medicina  imbutus 
et  habct  antiquaro  vctulam,  quic  vendit  bonam  ccrevisiam,  et  cst  discipulus  Con- 
radi  Ccltis.  Post  Huschii  disccssum  Coloni»  professor  rhetoriccs  fucrat.  Hamelro. 
p.  291.  *•  Ccfarrar  i.  "  patrtj»  /.  patriae  2.3.  Shrulius  2.3.  ,,Uichardus 
Sbrulius  Foroiuliensis  italns  Poeta"  ajst.  a.  1507.  in  alb.  Viteb.  inscriptus  (Forstem. 
p.  21.),  Utino  oriundus  (non  Forliviensis :  Forli  longo  abest  a  Foro  lulio)  poeta  a 
Maxiroiliano  laurcatns  (vol.  I.  p.  145.)  ct,  si  Trebclinro  audis,  proximus  prophctls, 
si  posteritatcm  audis,  fcre  nuUus.    Huttcnus  hominem  non  multum  amavit,  lcvcm 


I.   RkuivB  Ar- 


6S  nVTTENI  IH  L088I08  QVERELABVM  LltlBR  SECVMDV8. 

Ilinc  viciiia  peles  Misncie  ni(i'nia  Lipsae, 

Cui  tandeni  fainam  Lusaca  Musa  dedit: 
Uha<j[ius  hic  iuvcnes  nec  non  quibus  actior  astas 
09  Erudit  et  teneris  consulit  in^^cniis; 

Sa^pe  quid  in  vulgus  niagni  gravis  edidit  Eniser,  |  ^ 

El  iam  nescio  quid  secum  liabet  ille  novi. 
Nec  tu  pnetereas  suldimem  Virginis  urbem.  |  iiac^ev-n:^ 

72  PaMie  habitat  niediain  Nisa  puella  viam:  |  !<»u 


ct  fatilcm  adpellans  (vol.  I.  ]i.  345.  v.  5.  »in\.).  Meruit  primam  in  aula  Coesari». 
tum  electorisSaxoiiici,  dcinde  Wittenherg-a*  docuit;  postea  Francofurti  ad  Viadnun. 
denique  Friburgo  in  Brisgovia  relicto  in  aidam  CsRsnrcam  rcdiit.  Cf.  Becmann. 
Not.  univ.  Ff.  p.  08.  la^cher  v.  SbroHus^  Molinik.  p.  442.  sqq.  De  carminibus  viri 
inscriptis  Chrynochai^is  ei  Scocharis  ibi  dicitur,  scd  addendum  est  Theoeharis^  quff 
a.  1521.  (Ff.  ad  Viadr.  puto)  foliis  22  quadratis  prodiit,  et  tribus  postremis  pa|fi- 
uis  Sbrulii  carmen  elcgiacuip  33  distichorum  in  laudem  Theodorici  de  Bulov 
continety  cui  cum  Alherto  Moguntino  carnien  dicatum  est.  Inscriptio  libri  ha*c  est: 
KiCHABDi  SBVLii  [sic]  FoKoivLi|ani  Kquitis  liberalium  difciplinarum  do-|ctori8:  k 
profefforis:  in  Acadeinia  |  Franckfordiana:  Poetn^  &  orajtoris  clarirT.  Tkeocharis.| 
(£fiigios  crucifixi  adstantiumque  matris  et  loannis.)  |  Ad  Spectatorem  Cmcifixiu 
Chriftus.  I  Confpicc  quicfo  tiiu  conftanti  luiuinc  Chriftu  |  Quifquis  adea,  do- 
minu  cofpicc  qu^fo  tuu.  |  Tum  scquitur  in  uversa  pagina: 

UEKMANNl     TKEUELII     NOTIANI 
lureconfulti  &  route  Laureati.  in  terfifnmos  & 
offitionffiinos  Klegob  liichardi  Sbrulij 
Itali  de  paffione  Dominica 
Hendecafyllabi. 
Infignis  merito  Poeta:  fi  quis:  Fuftes,  iurgiai  arundinem,  colamnam, 

Diuinis  quoqj  proximus  Prophetis:  Veftem  purpuream,   trucem  coronaa: 

Dicotur  (procul  hinc  abofto  tictum)  Clavos,  lanceolam,  crucem  reponent: 

Solus  Sbrulius  hiCC  erit  Kichardus:  Nwftram  veridico  canit  falutem. 

5Pums  carmine:  purior  cainoenis.  1.*)  Atq)  h^c  omnia  pulchre  &  expolite: 

Vcrfu  relligiofior  canoro.  Tomatc,  ingenue.   fatis  rotnnde. 

Senfu  pneumatis  altiore  ]>Ienus:  Is  nfic  sdbvlion  &  negas  poeta? 

Chrifto  digna  canens :  choroqj  Chrifto :        Vatem  vatidicum:  facrum  Prophetamf 
Quod  Komana  ]>oteft  pbarc  Quercus.        Aut:  fi  non  datur  offc  tam  faerato: 
lOTum  vel  pr^cipuo  tlagella  quando  20»Saltem:  pectore  proximnm  prophetii? 

^  MusaJ  nomcti  /.  scd  livtt.  et  vctt.  manus  corr.  Lus.  Musa  ipse  Rfaagini  est 
•^  lohannes  Rack  von  Sommerfcld  in  der  Lausitz.  cf.  vol.  I.  ]).  8.  num.  m.  »De  hoc 
suo  prasceptore,  de  cuius  vita  h.  1.  dicere  opus  non  est,  amanter  ac  reverenter 
sscpius  scripsit  Huttenus,  memoraturque  etiam  in  Kpp.  Obscc.  viror.  I.  17.  11.^71. 
Mohnikc  p.  440.  sqq.  actior  edd.  Scio  quidem  de  a^tatc  acta  Latine  dici,  nialiD 
autcm  h.  1.  altior,  Cfttcdptan^  /.  *»  KinHcrus  Ulma;  natus  a.  1477.  Erfurti  de 
Keuchlini  Scrgio  legit,  et  Pirckhcimer  Kcuchlinistis  eum  adscribit.  Lipsiam  venit 
a.  1504.  f  a.  1527.  Simultates  cum  Khagio  liuschioquc,  cum  Lnthero  in  primis  ft 
Lutheranis  gestae  inagis  quam  sua  de  litteris  merita  homini  famam  quamdam  pa- 
rarant.  Vitam  multi  enarrant.  '^'  Nomine  suo  nullum  Magdeburgensem  Hntteni 
Miisa  salutat  prafter  Stcinbcckium.       "  ffttit  I.  H:ec  Nisa  nec  mihi  nmqnam  alibi 


ELEOIA  X.    AD  P0ETA8  GERMANOS. 


69 


Ilic  bene  de  doctis  mefuit  Gaspariis  aniicis, 

Quem  passim  in  numeris  Musica  turba  colit. 
OITeret  excelsos  digressse  Erphordia  vates 
7»  Atque  omnes  iunxit  quos  habet  illa  mihi: 

Crotus  in  hac  nobis  sub  primis  praefuit  annis, 

Crotus,  Apollinece  fama  superba  togas; 
Qui  tibi ,  seu  numeros  ^eu  <)uicquam  loge  solutum 
80  Scripserit,  egregia  laude  probandus  erit: 

(Sed  dabit  ipse  meus  veniam  hac  mihi  parte  magister: 

Quis  non  ingenio  cesserit,  Ilesse,  tuo? 
Te  luvenem  tetrico  texentem  verba  boatu, 
si  Vincentem  cultu  tcmpora  nostra  novo, 

Fallida  miratur  victa  gravitate  senectus: 

ludice  me  nil  te  haec  tempora  maius  habent:) 
Quique  agit  in  studiis  miro  Temonius  illis 
8S  Marte,  nec  est  vili  pra^ditus  ingenio. 


G«sp«nM 
Slejnbegk. 


ErphordU. 


I.  Crotas 
Rubiantts. 


Kobanus 
Hetwu. 


loannes 
Temonitts. 


^'  Qu«e  aliunde  de  hoc  viro  scimus,  consistunt  in  morum  laude  a  Buschio  illi 
tribnta  in  epistula  dedicatoria  Sermonis  ColonisB  in  cclebri  Synodo  ad  clerum 
dicti,  continentis  accuratam  exhortationem  ad  studium  sacrae  scripturse,  quam 
Bnrckhardus  etiam  (Herm.  Buschii  Vall.  humanit.  Ff.  1710.  8^.  p.  208.  sqq.)  sod 
omissa  illa  laude,  quam  igitnr  repetcmus,  itcravit.  Habet  itaque  Buschianus  ille 
liber  in  pag^.  altcra  sic:  €  Sontfto  i  eruttto  vxvo  Cafpari  ^trinbrg:  rrufrtnttlfimt  xn 
CI^2tfto  patrti  i  iUuftrtfftmt  pndpie:  ttni  €tntfti:  ept:  filagbtbnv^cfiM  nvmanxt  pmatti 
^trretarto:  IJermunui  |}ufd)tni  paftpl)ilui  ^.  9.  p.  ^antd  otm  l^abet  a^  tnuebM  obii- 
utone:  \^oim  abfentia:  omatt|fime  i  i^rt|fime  Cafpar:  ot  tpam  ettd  amiciriam  pieruq3 
dtlfdlaat:  pferttm  ft  fuertt  biuturnto:.  fitW^x  tamen:  etft  ion^e  abftm  a  te:  abfuerimq3 
tam  plui  ijnquentu  ferme:  ntMi  tUa  be  memona  tui  tmtnutt  ftue  betrarit  l^acttm  ^mmo 
4  ^tutiui  te  careo  eo  mo^ii  tut  mi^i  beftbertum  acuit*  tnbtei  atq3  au0ct*  S^uo  bonefttf- 
fimt  tut  mo2t0:  folitu:  ac  ptinar  memonale  animo  implft  meo:  ot  nuUiui  obltutonti 
tniuria  iit^e  aliqn  po|ftt  effluere.  Cluotiei  auliio  lautiari  utru  lioctu:  bumanu:  liberale: 
facetit  cttra  tii  leuitate :  araue  citra  nube  frontii  (et  t)t  b^euiter  btcd)  quottei  auliio  lau- 
Mrt  oirii  bonu:  togxto  Cafpare  meu:  tn  q  nibil  ambttto  fibi:  ntl)ti  oanttai  arro^at :  ni- 
bil  auaricia  oenbicat  Clui  no  aoijcte^o  facultatibi  f3  betrabelio  cuptliitatib')  titatui  t:  q 
plurii  fncit  otrtute:  43  auru:  2  eruliitai  Irai  appetit  plue  4)  erijfitai  lieltciae.  |$oi  no- 
biltlfimoi  mo^ei:  et  oppibo  nitc  qy  rarilftmoo  mecu  reputdi  ^plirtui:  ij  buue  epiftoliti  lie- 
ftinauerd  me  mtlfurum:  no  potui  et  quse  secuntur  ap.  Burchardum  1.  c.  ^^  lii- 
avt^t  t.  ''^  p^efutt  /.  De  hoc  lohanne  Iieger,  Hntteno  a  pueris  ad  cineres  usque 
uinicissimo,  verbnm  h.  1.  non  amplius  addam,  nisi  quod  in  Kpp.  quoque  obscc. 
virr.  II.  9,  66.  momoratur.  ^®  ^ppoUtuae  1,  Apollinac  2. 3,  *•  quidquam  2.  S, 
"  Salve  et  tu,  rex!  ^  tetrico  t.  v.  boatu]  Worte  in  strengem  Klange  verwehend^ 
in  emstem  Ton  dichtend,  „^cr  bu  a\§  ^imcj^lm^  mit  8(^recfencjebriill  diiftratcfl  im  S3et85 
mQaJ"  3.  ...  ba^  SBort  mit  finPcTm  ©cbrflUc  Dcrtoebcnb.  2.  Eobanus  etiam  in  Epp. 
obscc.  virr.  ssepius  memoratur,  ab  Hutteno  II.  9,01.  sq.  **  [^tc  i,  ^  loannes 
Temonius,  sodalis  Hessi  Huttenique  non  magis  quam  Mohnikio  mihi  notus,  id 
est   ex  Eobani  Hessi  tribus   ad   eum  scriptis   carminibus  (Sylv.  libb.  I.  IV.)   „Ad 


70 


HVTTK>f  IM  L08H108  QVKBELAttVM  LIBKB  8KCV1IDV8. 


PaKsilMiH  biiic  aliqiiot  8|)acio  seiiinctus  iniqiio 
Traiu|iiillain  vitain  dncrro  UulTus  aniat, 
Ipsc  sni  lotns,  se<l  eiiini  nec  cedere  cuiqnam 
n  Apdis,  ul  ex  qnovis  pneinia  marle  pctas: 

(ionsulit  liunc  (Irotus,  doctorenHjue  eligit  llessus; 

Non  nihil  et  crebro  proluit  ille  mibi. 
Francoruin  ad  fines  miris  Triteinius  abbas 
00  Artibns  infaini  nomen  adeinit  bumo. 

llinc  grave  per  inontes  et  densas  nndique  siivas 

Kst  iter  in  saltiis,  IMiagina  dura,  tuos: 
llicc  eliam  tellns,  iHvstrarum  conscia  reruin,     ' 
luo  Nomen  in  Aoni.e  innnere  sortis  babet. 

Ilic,  ubi  se  Titan  ab  Kois  erigit  undis, 

Docliis  bal)et  patria^  rura  (lapella  suse; 
Vivit  ad  occiduos  IMnebei  luininis  igues 
lui  llopfo,  pars  aninue,  tu  IMiilomuse,  tnaB. 


»>!■». 


t.  Tntmw 
abbM  Hffr- 
bipolrBM*. 


I    rbasiiM  ^ 
I    Bttcbonu. 


Faginc  »itss. 

I    !<»■■■« 

I   CaiMUi. 


HopT*. 


Toinouiuiii   aumutom,   de   ninore",   ,/reinonio  Koniam   abeimii*',    „Ad    Temoniam. 
dolot  [Kolmuu8|  ijuod  iii  soptoutrioue  vivftt".       '"'  p:d)itiis  /. 

^  ji|»atio  :?.J.  ^  TrauquiU.]  of.  vol.  I.  p.  45.  §.  57.  De  Mutiano  legesls 
Straussiuui  ot  Kniupsoliulto  ^Jic  Uuiu.  ^ximt.  Iricv  1H58.  I.  ^ap^.  3.  4.)  Gotbs 
Mutiaiiu^  oauouioii:;  habitabnt.  Kufus  2,3,  Cf.  Kpp.  obsec  virr.  II.  9,7i.  »  dt- 
$it  /•  Sfti  rW.  M.  t.v.  mei  atrr,  ^^  loauuos,  ab  i^uobili  vico  Triiienkeim  ad  Hosel- 
Uiu>  ubi  d.  I.  Kobr.  a.  1-UV^>.  natus  ost,  oognominatus  celebrior  est  quam  de  qno 
|k|iira  hio  adiiotaro  opu*  os*ot.  y  »•  1»»U'».  J-  M>.  l>oc.  in  aMiibus  S.  lacobi  Vircebnr- 
irvu»is«  «|uibu.^  roliotis  Spauhomoiisibus  suis  rebeUibus  factis,  decem  fere  anaos 
IktH^tWraU  "^  Ka^iua  :».  J.  Tf.  vol.  1.  p.  17.  §.  2.  rhagigenam  Uuttennjs  sese 
oM^uomiuat  *upra  p.  5.  l'f.  otiaui  Kpp.  obsco.  virr.  II.  9,69.  Pnerilem  in  Bnchoni- 
oi*  *ro«  ^teokolborjr  uioua^torioquo  Kuldano  a^tatom  egerat.  ••  Acc  /•  *•  it- 
$ilU  lifK  /•  >^*  l>e  Mitakia  l  apoUa  s.  l*hilocapelU  l^obani  amico  Ifobnikios 
vp*  ITX  s^.)  oJi  5>trio*loro  vorba  faoii,  ot  ouuuioiu  Capellam  esse  cni  Knricins  Cordns 
uuum  opi^ramiua  iusoripsit  ^ib.  Vl.^  opiuor.  Ceterum  uoinen  bnius  losknnis  mihi 
^4UvH|ue  iuvo}ruiti  /u-*  tui*so  orx«iiiaoriui«  sed  KuKleusem  fuisse,  quod  Mohnike  opi- 
lu^tu:^  est*  ttojrawrim:  iu  orioutalibus  ItuohouiA^  partibus  natus  fuit  bic  Capella. 
*  "•  jftiHHit»  J.  sta  K\'rr,  //*./.  ^i  vttt,  m.tHi*s,  Ispfs  eiiam  nti  mttry^  i.  Uopfonem  aliki 
mv  Uv^*fv  »»^*«»  mouii\ii;  forta>so  ilo  quv^tlam  //op/yurtem  e  familia  in  hla  rerioni- 
bu*  vliam  tum  vlomioilium  h.ibouto  so rmo  ost.  l^hilomosas,  i.  e.  lacobns  Locber 
KUItt^u^is  SuoMis.  ouius  >ilam  Zapiius  ylacob  Locher  gen.  rbilomuans.  Niainb! 
|>^IX  5^.  ao*orip.Nit.  Cv>ur;*ai  CoUis  caihovlram  lu^Utadiensem  con^eenderat  ». 
IfeiiN  ^ot\  Kpp.  i>.  V.  l.  »,  11.  ^>.5:.S44.\  uua,>  a^scoJore  coactus  bomo  in^aioMis 
INMitvr  atvtuv  la$vi\u:^  ot  prv»oa\  Kribur^m  nfver*u>  cum  Zasio^  antea  aibi  ami- 
vi>*imv*.  mi>vr^  vv»ttriiota\iu  oi.  /.if^  U  c.  p.  Kt.^^.  SfM^iwy  lU.  Zxsina  p  M.  sqq. 
,^^:vNNt  fiittt  usit«  Ntt  i^itmattittctt  ^U  vi:i  :»>cttcic:  ^TMcn  vicltcn,  K>ii  i^ic  dlrfemiAtOTtii 
MX^'a*l>;^l  tttt^  ^vtt  t^;<N';Uu\'i:i  ctUK-R  tt^tttvti,;.  iuai  Zarnckii  BruMt^  \mrrtm- 
A.-Vi/' l.ip.s,  ISM.  p.  wau  >vivi.  01  /:A>a  op^,  a  Kioc^on.^  ouii**  Vim.  ITT4.  ILW»  Er- 
W»-«/0v4vK.  vio*  WiovlorAUilluUotis  « is^ouscUAiil.  BUvlan^  IIL  ».  ITi  ■*»  >  "  u 
rt»  i-  a.  I^  *.  U\it  vt\  itttra  v.  :J:iX  ---^J^.    i-ocne- 


ELEOIA  X.    AD  POETAS  QEBMAMOS. 


71 


Fagina  scd  qua  se  lcllus  deiiiiltit  ad  austruui, 

Exulis  Iluttiini  vivit  uterque  pareiis, 
Invenies  fratres  et  forsau  utranu|ue  sororem, 
108         Stabit  et  ante  oculos  turba  propiuqua  luos. 
IIoc  tibi  mandatum  secluso  in  pectore  serva, 
Ne  quicquam  in  causa  resciat  illa  mea; 
Quod  valeam  incolumis,  quod  habent  bene  cetera,  dices, 
112  Dum  salvere  meo  nouiine  quemque  iubes: 

Multa  volet  mater,  sed  tu,  quid  Lossius  bostis 

Egerit,  ut  crebro  sollicitata,  tace: 
Audiat  illa  nephas,  defectos  decidet  artus 
110         Et  gelidum  absque  omni  sanguine  pectus  erit: 
Cura  mihi  est,  male  ne  nostros  feral  illa  labores, 

Neve  illi  nova  sim  causa  doloris  ego. 
Nesciat  hoc  genitor;  iuvenis  quoque  nesciat,  »ivi 
120         Maxima  qui  post  me  tenq)ora  frater  liabct. 
Transieris  tristemque  patrem  vatesque  relatos, 

Vertere  ad  arctoos  offlciosa  polos: 
Salve,  fida  domus  sacrorum,  Fulda,  tuorum,  | 

124  l)e  te  pra^sentes  testificata  deos; 
Salve,  plena  dei,  patrice  lux  aurea  nostrac, 

Quae  facta  es  tantis  hospita  relliquiis! 
0  vetus  hospicium  et  peregrinis  mansio  sacris, 

125  Qndd  claudis  iniruni  hoc  sub  tua  tecta  deciis, 
Te  sibi  delegit  unam  Bonifacius  hospes, 

Atque  in  te  sanctos  transtulit  ille  viros, 
Templaque  composuit  flerique  hiec  niienia  iussit, 
133         Et  totam  fausto  condidil  auspicio. 


Patria 
lluUeni. 


Mater 
lluUeni. 


FerolHnu** 
UuUeuun. 


Fulda  Fa- 
ginae  caput. 


D.  BoDifaliua. 


*•*■  Parrta  /.  *^  In  arco  Steckelbcrg.  utcrq.  parens]  Ulricus  et  Ottilia. 
>^  fratres]  Frobenium,  Laurcntium,  loanncm.  (cf.  vol.  II.  p.  320.  v.  19.  sqq.  ot  I. 
p  430.  num.  cciiii.)  utramq.  sor.]  i.  e.  nisi  iutcrea,  dum  Huttcnus  exulcni  se  fccit, 
matrimouio  iuito  aut  morte  patriam  ^rcem  reliquit.  **^  quidquam  2.  J.  ^**  Q»  i. 
*•  i|lt(ni|3  /.  •*'  Cf.  vol.  I.  p.  450.  V.  30.  sqq.  tu]  mea  Mitsa.  ***  Audiat]  .SV  audict, 
nefas  2.3,  •^^  :  Clui  /.  Lemma  Ferobinus  Huttcnus  adfrulrem  soUm  pciHinet,  nam 
pntri,  ut  diximuSy  Vlrico  nomen  fuii.  Aperte  ipse  Hutlenus  se  mtLximum  natu  ex 
quattuor  frutribus  esse,  quod  falso  non  nulli  negarunt^  hoc  loco  dicit,  "'  tomos  i.  scd 
Iluit.  et  vett,  m,  corr,  Fulda  quinque  fere  miliarihus  Oermanicis  uquilonem  versus  a 
Steckethertfa  arce  abest,  /afline  /.  "*  props.  dcos.]  *iiacra8  rcliquias'  vet,  man, 
ex.  meo  adscr,  ^*-*  Unde  Christianum  nomen  per  horeuies  Gcrmaniw  partes  diffusum 
est,  •**  Clur  L  reliquii»!  2.3,  '"  hospitium  2.3,  Anno  744.  Fuldense  mona- 
sterium  a  Bonifacio  conditum  est.  *•*  Clue  /.  ***  Divus  Bonifacius,  VVinfridus, 
Germanorum  apostolus,  Moguntinus  archicpiscopus,  Cridioduncnsis  (Kirtoncnsi.s) 
Anglosaxo,  nat.  circa  a.  G70.,  aFrisonibus  apud  Doccum  occisus  a.  755:      '^*  mcnta  /. 


72  UVTTEMl  IX  LOS8IU8  QVCBELAKVX  LIBER  8ECVNDV8. 

Digiia  tiii  ciihus,  iiiHU|uaii)  siiie  laude  futiira, 

llo$|)itii  semiHT  crosre  derore  tui: 
Huic  urlii  largita  iiovas,  Klegeia.  laudes, 
136  Abbatem  uoti  qiiaere  niooasterii.  |  RSlwikAf 

Ah  lantum  petitura  viruni  ne  qualibet  erres, 

Angor  ibi  nierito  solliciton|ue  metii, 
Hespice  quo  stiulio  eductus.  qiio  sanguine  cretus. 

140  Et  premat  elatuni  quanta  corona  caput, 
Oiia;  sit  fama  viri,  probitas,  sapientia,  virtus, 

Et  quibus  liic  culto  pr<estet  iii  elo(|uio: 
Omnia  cognoris  totaimpie  inviseris  iirbem,    . 

141  llarlmannum  tlexo  poplite,  Musa,  pele: 

Pra?sule  post  veterem  boc  urbs  est  celehranda  Rabaniim ,     |  5i^ 

Qui  niira  in  versu  calliditate  fuit: 
Quod  dices  aliis,  illi  tpioque  dicere  cautum  esl, 
148  Ille  dolet  si  qtiod  nos  male  liirbat  oniis. 

Francus  in  bac  etiam  snbqiie  lioc  reclore  sacerdos  |  gI;;^;^'' 

Vivit  et  est  nostra?  prom|)tiis  asiliis  opis;  ««1»«. 

Et  parihus  studiis  frater  Georgius  illi, 
152  Clarus  et  ingenio  dives  uterque  boiio; 

Cumque  illis  liac  laude  valens  Axungia  Petrus,  |  '^" 

Et  minor  in  cultu  ca^lera  turba  suo. 


^*^  €it$xa  i.  sed  HuU,  et  velt.  m.  corr,      *'*  gartmdll.  i.  HartmannuB  horggrm- 
vius  de  Kirchberg,  ab  a.  1507.  abbatis  loanuis  Henncbcrgen^is  coadiatory  ab  a. 
1513.  abbas  Fuldensis  usque  7  a.  1520.  Cur  broc  de   viro  a  Fuldensibns   scripto- 
ribus  omnibus  celcbrato  hic  dicantur,   satis  epistulis  et  Excusatione .  HaltenianiB 
declaratur.      "*  ubi  edd.sed  corr.v.m.     "'  Cue  /.     ^^  PKfule  /.     **•  Rabanos  Haa- 
rus,'  Mog^ntinus/  nat.  a.  785.,  Ui^da^  et  Alcuini  discipulus,  ab  a.  822.  Fnldenaia  ab- 
bas,  ab  a.847.  Moguntinus  archiepiscopus,  f  a.  850.  Vcrsus  hic  laudati  annt  in  libb. 
II.  de  landibus  8.  crucis,  et  diversa  carmina,  hymni  et  cpitaphia.       '^  P^tt0  /•  sed 
HiUt,  et  vett,  m.  corr.       '*'  Francus,  non  Franciscus,   ut  Mohnikius,   M8nohin«  et 
Straussius  de  fratribus  i^ran)  unb  ©eorg  Sl^^crUu  vcrba  faciunt.    Inter  legatos  ^0- 
gnntini  cardinalis  ad  conventum  Steinfurtensem  a.  1532.  missos  primua  nominatnr  a 
Seckendorffio  (Hist.  Luth.  Ff.  1602.  fol.  tom.II.p.20.)  lohannes  MoBrlin  Mareacalliis. 
Non   magis  mihi  noti   sunt   isti   fratres  quam  paullo  post  memoratns  Toadalns, 
quod  nomen  alicui  Fuldensi  monacho  ab  Hibernico  Tundalo  indidisse  fratres  cre- 
diderim,  nisi   forte   ex  Germanico  ^unbcl  factum  est.        ^^  promtns   asylns  2.J. 
interpretanturque  qtiati  de  aperto  asylo  sermo  esset.     Mihi  vero  cum   asyins  ZtMte 
dici  nequeat,   sed  asilum  muscam  aculeum  in  ore  habentem  esse  sciamut  ex  Piim.  H. 
N.  XI.  28,  34.  (cf.  f^erg,  Georg.  III.  147.    „cui  nomen  asilo  Komanum  eat,  oBStmm 
Grai  vertcre  vocantes"),  Huttenus  dicere  videtur  Francum  prompte  pnngendo  opem 
ferre  solitum  fuisse,   quotiens   illc,   dum   in   monasterio  esset,    ab  illis  adgressns 
esset.       i^  Axungia  Petrus  puto  est  Publius  Vigilantius  Bacillarins  Axan|^ia,  de 
quo  vlde  Ind.  bibliogr.  p.  1*.  n.  11.  vol.  I.  p.  5.  v.  20.  et  ibi  cit.  Becmann. 


ELEQIA  X.  AU  POETAS  aERMANOB. 


73 


Ne  lamcn  oiTendat  tuus  hic  te  Tundalus  lioslis 
156         Et  male  suscepta  cogat  abjn  via,    y- 


urgi 


Hivius  ad  patiii  (pcte  efliuj^^^; 
flessorum  popuiis  rami||Peu|ia4 
Videris  hunc,  pcr  eos  moQtesD^te  ^^■P'*^  >*ura 
iG()         Qua  novus  hospitium  Langius  auTopnabet, 
Langius  el  vatcs  et  equestri  stemmate  natus, 

Et  non  vulgare  in  carmine  pondus  habens; 
Qua  super  ingenium  Gcrmana  nobile  fama, 
164         Buscliius,  ante  alios,  carmina  scribit  eques, 
Buschius,  Aeoliis  validus  dare  pondera  nervis, 

Buschius,  heroi  pernicitate  pedis, 
Buschius,  ingenio  vivax  et,  Buschius,  ore, 
168  Buschius,  antiquo  stemmale  natus  eques; 

E(  patria  iunctus  voluccr  Murmelhus  illi, 

Qui  novitate  elegi  carminis  auget  opus; 
Quique  suum  vcrtit  sacras  Montanus  ad  odas 
172  Carmen,  et  aittiquo  numina  more  canit. 


TttBdalos. 


HeBriciu 
Rifiiu. 


Rttdolphttt 
L«iifias. 


H«raiaBniu 


loanBes  Mor- 
melliva  Rnr«- 
maBdeBtta. 


Heariette 
MoBtantts. 


'**  De  Tundalo  paullo  ante  dictum  est  ad  v.  149.  *^»  fufrarpta  /.  *"  Mi- 
UU0  /.  sed  Hntt.  et  vett.  m.  coit.  Henricus  aperie  i.  nec  de  nomine  Rivius  dubinm  est. 
itaque  neque  de  loanne  Rivio  Attendorncnsi  (rectore  gymn.  Misnensis,  f  a.  1553.), 
de  quo  prroter  scripta  a  Mohnikio  p.  478.  landata  videnda  est  Periandri  Germania 
p.  494.  sq.  cf.  etiam  Hamelmann.  p.  333.  1422.,  neqne  de  RUio  s.  Ettricio  Cordo  Si- 
meshusano,  notissimo  poeta  et  medico,  hos  duos  versns  cum  Mohnikio  aliiique  ac- 
cipio,  cum  prflBScrtim  hic  Henr.Rivius  *ad  vada  dura  Visurgi'  (fferford?  qaod  tamen 
oppidum  a  Visurgi  supra  .duo  miliaria  abest,  unde  potius  Minden  innui  dixeris)  pa- 
triani  habnisse  dicatur.  ^^  Prima  fama  Eobanns  est  sine  dubio.  itaque  ipse,  si 
per  apertas  Utteras  liceret,  de  EuricioCordo  elogium  Hutteni  interpretarer.  *^  Me- 
rito  celebratur  a  mnltis,  intor  quos  Hamelmannum,  Erhardum,  Comelium  {Die 
Munsi.  Humanisten  1851.  8®.)  nominasse  hic  sufiicit,  nobilis  hic  Westfalus,  Thomfe 
a  Keropis  discipulus,  scribendo  docendoque  prsBstantissimus  prseceptor  eruditionis- 
que  ultra  patrian!  excrescentis  parens,  Monasteriensis  scholae  cathedralis  conditor. 
Mortuue  est  ab  eeqnalibus  doctis  viris  quorum  haud  paucomm  prseceptor  fuerat,  in 
summo  honore  habitus  Monastcrii  a.  1519.  set.  81.  ^^  auctor  2,3,  ^*^  Buschiua 
Colonite,  tfammonee,  Monasterii,  BremsB,  Hambnrgi,  Lubecse,  Rostochii,  Grjphis- 
waldi,  Francofurti  ad  Viadrnm,  Erfurti,  Lipsise,  Wittenbergse,  Bmnsvici,  Vesaliie,  in 
Hollandia  et  Anglia  docuit,  sed  cum  Epp.  O.  V.  scriberentnr  (U.  9, 176.),  Coloniam 
reversus  fuerat.  Mortnus  est  Dulmae  a.  1534.  set  fere  06.  De  vita  vide  impr.  Ha- 
melmannnm,  Bnrchardum,  Erhardum,  Cornelium.  **^  Coltii /.  Aeol.  p.  e=:  Sap- 
pho,  Aeolinm  carmen  =  Sapphicum.  *^  E  gente  von  dem  Bussehe,  *••  Murmellius, 
Hegii  discipulns,  amicusLangiiBuschiiqne,  qui„CarrainaMurmcIIii  priscis  seqnanda 
poetis"  censuit,  hodieque  inter  philologos  non  obscurum  nomen  habet,  imprimis  de 
Persio  meritls  suis.  Docuit  Alcmarise,  Monasterii,  Daventrise.  Elegiaca  carmina  et 
vcternm  poetamm  edidit  et  ipse  conposuit,  aliaque  non  pauca.  E^hardlU.^.  109. sqq. 
A  Ger.  Listrio  veneno  exlinctum  esse  a*qua1iuro  snspitio  fuit.  f  a.  1517.  Cf.  adnot. 
de  Bnschii  epicedio  infra  p.  84.  sqq.  positam.       Ruraem.]  Mur.  i,        '^'   Henricu.n 


74 


HVTTKNI  IM  LOSSIOb  QVKUKLAUVM  LIBKU  SBCVNbYB. 

Noiiiina  iion  incmini,  muilos  taincn  aute  videbis 

Quam  Irifidiuii  ad  Rhciii  Hulhca  flumen  agas. 
Sulcat.  A^ippiBani  hmaiunfi  littus  acli^urbcm  |  (SST 

m         IviSPyf'  .^^  occidyillti  fcrtur  in  Oceanum; 
Clara  opflME^  inunita  loco,  pollensipie  viroruin». 
Quaqne  est  Gcrmano  maius  in  orbe  niliil, 
Nulrit  honoratos  sacrata  Colonia  vates, 
iso         Et  facta  cst  siinilis  hoc  (pioipie  honore  sui. 

Priina  cst  antc  ahos  lacobo  gloria  Gaudce,  | 

(jui  niiscct  saci*is  Musica  sacra  suis, 
Vix  alius  nostras  callct  studiosior  artes, 
m         Vix  ck»gos  vena  candidiorc  facit. 

Et  non  vulgari  percgriuus  laude  Ucmaclus,  | 

Cuius  pauca  quideni,  scd  bona,  visa  mihi. 


t 

t/i  marg,  1,  scriptum  est,  sed  citm  Mohnikio  (p.  492, )  lacobns  ponemdaim  esse  ere- 
(Uderim,  nam  lacobus  Moutanus,  cuin  DuHchio  Hcgii  discipultu,  in  L^ng-ii  a^dibns 
altus  ct  ab  hoc  Hcrfordinni  in  doinuni  fratrum  ad  ho8  institucndos  mistius,  nbi 
roformandse  ecclcsitL'  studcru  cwpit,  carmina  sacra  miilta  conposait  qua»  recen- 
sot  Hamelmann.  p.  170.  sq.,  dc  passionc  Christi  carmino  elegiaco  libros  iiii,  de 
vita  d.  Pauli  carmcu  hcroicum,  Odas  spiritualcs,  8apphica  mulia.  Grammaticn 
ctiam  scripta  eiusdem  auctoris,  de  Icxicographia  orthographiaque  quoque  bene  me- 
riti,  plura  supcrsunt. 

"*  q}  1.  liutca  2. 3,  ^^  ^Qrtpptuam  /.  lictue  /.  lun.  lit.]  Semicircuhm  RMenM 
Coloniam  prafterfluens  facit,  •'«  Khenus  2, 3.  ""  Pf  ^tHtgr  ftat  van  Cocitil.  cf.  Va- 
disc.  §.  3.  (vol.  nil.  p.  15i.)  ^^^  lacohi  2.3.  Fnitcr  Magdalius  lacobus  de  Ganda 
s,  Gaudensis,  qui  in  lcnunatc  ,Gandu*  scribitur  et  qucm  Fenostrificia  (in*£pp. 
Obscc.  virr.  II.  11.  i.  f.)  „dominum  lacobuin  de  Ganda  ordinis  predicatonun  poe- 
tam  subtilissimum'*  salutat,  ut  alias  quoquo  Ganda  falso  pro  Gauda  (Gomda)  scii- 
^ptum  est,  quamvis  in  scriptis  ipsius  qua^  niihi  ad  manus  sunt,  qusBque  plura  et 
plcnius  recenset  Hartzhcim  (liiblioth.  (*oIon.  1747.  fol.)  p.  227.  sqq.,  cui  adde  Ums 
Kepertor.  numm.  7497. ..))!).,  Gaudensis  s,  do  Gauda  nominetur,  merdio  fere  aiec.  XV. 
iiatus  et  post  a.  1520.  mortuus  csse  vidctur.  ^utt  /.  .  ^^  Prascipue  ad  *£n- 
rium  aurcum  poetarunr  ct  Sticholo^iani  Gaudvnscin  rcspicero  Huttenus  yidetar, 
ct  'Doctrinalc  altum'  Klegiaca  carmina  do  d.  Magdalenaf  de  d.  loseplio,  vita  8a- 
lomes  et  c.  ***  Florcnatcs  [rectius  Florenas,  ut  in  Epiyramm.  eitf«J  non  =  FloreiH 
tinus  ( Qi\il  i^forcn^ ) ,  ut  interpr.  2,  3. ,  scd  cx  oppido  proviiicifle  Namurcensis  Fh- 
rennes  oriuudus:  ipsi  vocabulo  peregrinns  cx.  in.  vct.  manus  saperscripsit  „QmiM 
UaHus'\  Kpigrammatum  libros  iii.  (Col.  1507.  4".)  ct  Aniorum  libros  Paris.  1513. 
4".  edidit.  Intcr  Krasnunnos  amicos  fuit,  nain  HruxcIIas  ci  scribit  Krasmns  d. 
1.  Iiin.  a.  1517.  cx  Antverpia ,  sc  conveiiire  voliiissc  cuin  ipso.  Kt  in  Spongia 
(§.  10(5.  vol.JI.  p.  204.)  inter  cos  qui  contra  Luthcrum  scripsenmt  y,ex  aula  Ke- 
inaclus  Coisaris  a  sccrctis"  cnumeratiir.  Cochheus  d.  13.  Mart.  a.  1520.  Erasmo 
scribens  (Krasini  Kpp.  L.  H.  1700.  p.  1740.  num.  cccxlviii.)  Cochlwi  nomen,  in- 
quit,  ,,inditum  cst  inihi  Coloniic  olim  a  liomaclo  /a/c  dedit  CtericusJ  Poeta,  qncm 
tibi   notum  esftc  arbitror". 


ELEGIA  X.    AD  1'OKTAS  GEBUAN08. 


75 


CMlhor 


Qdicquid  ail  experlum.posscs  couferre  poclam. 
18S        Non  .^«llj^dteB^^nniae  Cantbor4|^et. 

Qua  refluo  Trevii%  Renus  capit  amne  Moseij|m,       |  conauenua 
\jvbs  fluvium  pilciiro  est  inter  uti*umq&lni, 

Et  locus  cyjk^  et  ApollinejlARUS, 

102         Ilajc  JrUIrici  pairia  F^iricii:         VT^^  '      |  giSS,,. 

*"  Quidquid  2.3,  "*  Cantor  2,3,  Tres  Canteri  fiwies  (Andreas,  Petrus, 
Iucobus!  cf,  Agrippw  a  Nettesheym  opp,  II.  p,  333,)  Groningensos  Frisii  eo  tcm- 
porc  flonierunt  (cf.  Erasmi  Iki.  ad  Buchonem  Ai  24.  Sept.  1521.  ed.  L.  B.  1706. 
p.  <)06.) ;  quorum  minimum  nattt^acobum,  ab  Hutteno  hii^f  |LBbrad  recte  Mohni- 
kius  scripsit.  liuschius  (€n|uanti(|tt  itbtr  €erdu0.  fipi^p^t^.  jmprrdi ...  ^nno 
tomini  /{littfftmo  ifuinQtnt^tmo  Itfllj^^^y^  ^  flifllki^' 

€  Jn  orculuii|^9^obiJHlMMHPBp!e  laurrati. 
Cantrr  ^pottinroe  non  ^MnftflHF^^^^'^ 

Curm  leuat  aonio :  faiwl  fuf  oftra :  fono 
Jncinuit  mOtoulo  factli:  uerfuq}  rotun^o 
'  <Dfculum  Jlcttalie  blanbtue  oit  Hofe 

f^ot  <)uttanq3  ftu^ee  feoctte  placutlfe  Camenie 

ject02  b<>be :  /{Iuft#Dfcula  fepe  feabie 

€  ^iiu) 
^t  tua  foUtcttu0  rottt  p^ecodta  mero2  ^ 

Curaq^  ft  fenfue:  aftctt  egra:  tuoe 
gec  periecta  ttbt :  totam  )e  pecto»  nubem 

^bfterget  leptlite:  fabuia  plena:  iocti  v 

>^^  Rhenus  2.  3.  refluus]  Ita  de  Mosellse  MsBandrico  cursu  Aason.  Mos.  43.  sq.  ^lpse 
tuos  quoticus  miraris  in  amne  recursus  Legitimosque  putas  prope  segnlus  ire  meatus'. 
**'  ^ppoUine  /.  ^^  ^tc  1.  De  hoc  Uutteni  amico  prieter  ea  quxe  hic  locus  et 
ex  Goblero  lo.  Alb.  Fabricius  (Centuria  Fabriciorum.  Uamb.  1700.  8^  p.  75.  sq.) 
docent,  nihil  etiam  Mohuikius  investigavit,  qui  tamen  cum>dc  vita  Ulr.  Fabricii 
a  Goblcro  scripta  quasi  de  pcculiari  libro  diccret,  lo.  Alb.  FabrUii  verba  perpe- 
ram  iutcrpretatus  est,  quse  haic  sunt:  ,,UIricus  Fabricius  Confluentinus  ICtus  in 
Kichardi  archicpiscopi  Trevcrensis  aulam  iuvenis  adscitus  pcr  honorum  et  digni- 
tatum  gradus  co  adscendit,  ut  et  ad  arcaniora  consilia  adhibereturi  et  longiores 
gravioresque  lcgationes  pro  eo  obirct,  quemadmodum  et  legatus  in  Hispaniam  est 
iu  rcditu  defun'ctu8  cum  vix  attigissct  aunum  £etatis  septimum  et  tricesimum. 
Vitam  eius  succincte  descripsit  lustiuus  Goblcrus,  Goarinus  ICtus  in  prsefat.  ad 
Ulr.  Fabricii  processum  iudiciarium  postunium ,  nna  cum  vita  Potri  Mosellani  a  Gob- 
lero  scripta  cditum  Basil.  1541.  8*^.''  [Libelli  inscriptionem  hanc  esse  Mutherus 
3ol).  ^lpcQ.  ^Oui()db.  1801.  8<^.  p.  75.  scripsit:  d.  vlkici  FAiiiii|cii  conflvemtimi  |  Iu- 
rccons.  et  Archicpisc.  Principisq.  £le|ctoris  Treuerici  cosiliarij  Processus  |  iudi- 
ciarius  utilissimus,  iamprijmum  cuulgatus.  |  Cum  praefationo  t>.  ivstini  uob|leri 
Guurini  iurecons.  in  qua  ct  dc  |  ciusdem  Fabricij  uita  ct  moribus  |  nonnulla.  | 
iTKM  I  PETBi  moskllani  puuT£-|gcusis  uitii,  contiueus  studiosi  hominis  imagi-jnem, 
pcr  cundem  D.  lustiuum  Gob-|lerum  conscripta.  |  dialogvs  iSAOoai|cus  in  Institu- 
tioncs  lustiniani  Imp.  certam  lc^a|lis  studij  mcthodum  exponons,  ioannb  |  apello 
lurccons.  autore.  |  basileae.  |  s.  a.  S^.  —  inest  epistula  Gobleri  d.  1.  Mai.  a.  1542. 
scripta.  —  Idem  Muthcrus  adnotavit,  ex  Goblero  puto,  familiseFabricianse  Confluen- 
tin:e  nomen  proprie   Windemacher  fuissc,  Goblerumque  post  Ulrici  mortem  Ipsius 


76 


196 


HVTTENI  IN  L0S8I0S  QVERELARVM  LIBKR  8KCVNDVS. 

Hunc  ollin  nobi^  fines  p^euntibus  bosdem 
U  studiis  socium  ^ptRl^  ai^fi^dedit; 
Una^qgics  miusque^^Qjor,  commonis  utrique 
fP^Vlla  fuit:  tantuiita^^^contulinile  ,m^hi : 
Disiun4iLtandei}rs]gacio  fortu^  loc^» 
antu0  st^iis  invidiosa  m< 
fecit,  sed  Odo  ego  corde  tenebo 
Huftcluvenem  et  vera  dignor  amicicia: 
Ipse  suum  ad  dytlces  carmen  componere  nervos 

Nq^*  et  arguto  dulciler  oi^canil. 
qllbiiqlQKr  ripas  vicinaque  ti^lia  flfiui 


et  arguto  dulciler  oi^canit. 

flgn 
204         Tu^a  veniliSMys  jfii^brf^SNunSir^uis: 


Magna  Geresmun€hHHH|  Moguntia  utrumque,  |  ^j  «^ 

Legibus  AoniannnlBmlerque  deas. 


uxorem  in  matrimonium  duxisse.j  '^Ex  illa  panca  (lo.  Alb.  Fabricius  pergit)  hec 
quie  studia  eius  spectant  excerpam:  .Ver  inter  tot  tantasq^e  curas  et  negotiosun- 
mas  oecupationes  unquam  tamen  nisi  quando  mketudo  proMbehat,  studia  intemdsitf:  sed 
sive  domi  ageret^  8iv€  foris  peregrinaretury  scrihebal^  meditahatur^  componebat  atiquid 
Htteris  Htteratisque  auribus  dignum,  Vidi  equidem  quep  e  Grtpcis  vertebat  non  inscUey 
ludebat  quandoque  carminCt  versusque  scrihehat  ex  tempore  quos  ad  chelim  resonabat^ 
voce  manuque  iuxta  paratus^  in  omnibus  fds  modestia  singulari^  et  gramtaie  retenta. 
Eteganter  et  plurimas  sa'pe  exarabat  Epistolas,  ita  tU  ad  PHnii  Secundi  gravUatem  ac 

dietionem  quam  proxime  videretitr  accedere, Aldo  etiam  et  Asulano  eefeber- 

rhms  Venetiarum  adeoque  totius  ItaJia'  typographis,  veteres  quosdam  Codices,  nee 
paucos  quidem  nec  mediocriter  doctos^  quorum  diiigens  erat  ac  sedulus  per  ditpt^sim 
IVeverensem  ex  auctoritate  et  diptomate  Hivhardi  archipra^sulis  investigator ,  gubndni'' 
straveraty  aliosque  aliis  ex^tdendos  dcderat,  Tum  et  in  ultima  itla  ad  vwsarem  Ca- 
rolum  V.  in  Hispanias  profectione  [a,  15 f  9.?],  in  qua  occubuit,  quosdam  secum  extu- 
lissCy  aut  alioqui  suhlatos  esse  verisimife  est,  quos  inm  frustra  e  suo  cMrographo  desi- 
deramus,  ut  sunt  inter  ca'tera  duo  lihri  TertuViani  de  spertaculis,  C  decfamationes  Fa- 
bii  Quintiiiani  et  nonnuffi  alii,  qui  Ulius  ovcasu  naufragium  et  ipsi  passi  sunt:  ex  quo 
eeu  reUquiw  reservati  erant  guos  iam  antea  typographis.  communicavimus ,  Macrobius, 
Othones  duo,  AlhanasiuSj  Cyrillus  Gra^ce  scripti  Codices.  Scque  entm  tale  guicquam 
quod  aHunde  iite  ad  puhlicum  ustan  acquisiverat,  nohis,  etsi  iure  possemus,  privatim  un- 
quam  reservandum  duximtis ,  sed  in  commttne  omnibtts  stitdiosis  lifteratUer  visum  est  im- 
partirV\  Ex  his  inter  alia  colligi  possc  vidctur  Fabricium  inter  Petri  Mosellani 
qaoque  amicos  fuisse,  a  qno  tamcn  mcmorari  me  Ic^crc  nunc  non  m6mini. 

«•*  spatio  2.3.  1»«  :fafrit.  /.  «<»  amicitia  2.3.  «»  mtnia  i.  Rheni2.J. 
Nondum  Eschenfelderus  Bodobricensis  poetse  salutandus  erat,  quem  qnamvis  non 
poetam  decennio  post  salutare  iussissct.  cf.  vol.  I.p.350.  *^  Tres  Gresemundos  de 
Keschede  Westfalos  ex  Trithemio  novimus,  duos  scniores  fratresGode8calcam,theo- 
lo^m  Erfurtensem  (Motschmann.  Erfordia  lit.  p.  530.  Erhard  Gesch.  des  Wieder- 
aufbl.  d.  W.  I,  p.  189.  sq.)  et  Theodoricum  (seniorcm)  artium  ct  mcdicinas  doctorem 
Mojpintinensem ,  cnius  neque  poetica  ucque  de  iuro  scripta  nota  sunt;  huinsqQe 
illiam  .Theodoricam  ^ianiorem).  Huuc,  Spirae  natnm,  prsecocis  ingenii  hominem, 
inm«taim  morte,  cum  nondum  quadragenarius  Moguntia;  a.  1512.  exspiraret,  legi- 


fiLSOlA  1.   AD  POfiTAS  OEailANOS.  77 


[s7p 


i^r  «t»^«.:«    Cm:m««.  laeobos  Wi- 


Contentus  parvo  Nemetis^^rope  moenia  SpinB  j  l^JheSgM; 

208         Incolis  angustaSt  Wiviplielinge ,  domos, 

Non  nisi  qaod.sacrum  est,  stuiUo  complexe  friequenti, 
Qui  quicquid  scribas,  ^mtdte  scatet: 


bus  mnsas  iungere  rccte  dici  potiut|  fuerat  enim  I.V.D.et  canonicus  S.  Stepbani  et  . 
eiectoris  provicarius  iudexque  gd^£|tali8,  atque  poeticos  hiatoricosque  libellos  a  se 
scriptos  nou  paucos  reliquit  (qiil)s  maximam  partcm  indicatloecherus  y.  Gresemund), 
8ed  cum  dc  patre  versus  ^06.  parum  aptf^s  esset  (minus  otiam.dc  patruo),  Moh- 
nikius  forte.  de  fratre  quodam  Tlirnrjtojf  iunioris  Huttenum  loqni  coniectavit, 
qualem  tamen  extitisse  plane  ncscitur.  Ver^mihi  similius  videtur  Huttenum  Grese- 
mundos  suos  ox  Trithemio,  iuniorcra  autem  ex  editis  scriptis,  neutrum  vero  ex  con- 
Ruetudine  cognitos  habuisse.  Ceterum  ^Historia  Crucis  miraculossB  Mogontinse  car- 
minc  descripta  aTh.  G.  iuniore'  a.  1494.  ex  Hart^h^mtt  Bibl.  Col.p.  302.  et  Erhardo 
III.  p.  284.  ad  scripta  a  loechero  Mohnikioque  iadfi^ta  addenda  est;  de  quo  libit),^ 
rcpctito  ex  ed.  Wimphclingii  in  Scriptorum  hlJBWfoguntin.  toln.  III.  cnr.  G.  CiJiir; 
loannis.  Ff.  1727.  fol.  p.  409...420.,  hoc  ^^^IHB  epigramma^  in  eius  Germania 
(Ff.  1567.  8°.  p.  812.)  est:  ^^ 

Vena  fluit  tibi  candidior  nive,  purior  auro, 

Cum  canis  imparibus  vulnera  sancta  modis. 
Epig^ammata  duo  quse   in.  Pasquillor.  tom.  II.  p.  98.  sq.  (ot  in  'Pasquilli  extatici* 
et  c.  p.  199.  sq.)  leguntur,  non  mc  continco^  quin  subiciam: 

JJe  Homce  petulantia^  Theod,  Gresm, 
Marti  olim  complcxa  Yenus  posccbat  amantem 

Munus ,  quo  nulhim  maiuB.  in  orbe  forct. 
lUe  Stygcm  iurat  danti  qnodcumque  daturum, 

Et  Romam  tota  cum  ditione  dedit. 
Martia  Roma  prius  fuerat,  Cythercia  nunc  est; 

Ccsserunt  aquilie,  signaque  passer  habet. 
Homa  caput  scelerum,  nivei  iactura  pudoris, 

Exitium  fidei,  luxuriseque  parens: 
Sola  Venus  dispensat  opes,  di^pensat  honoroS| 

Sola  facit  serva  quicquid  in  urbc  libet; 
Extollit  magnosque  facit  sapientia  turpis;      * 
Sit  proculy  in  tcncro  cui  scdet  ore  decor; 
Tartara  sunt  molli  potius  adeunda  iuventie; 
Si  non  est  alius,  sit  tibi  barba  comes. 

AHud  eiusdem, 

Christi  olim  in  terris  bene  qui  servarat  ovile, 

Simon  Petrus  erat:  heu,  modo  Petrus  abest, 

Piscatnm  rediit  Petrus,  Simon  manet,  hic  dat 

Hicque  rapit  summi  cardinis  omne  dccus. 
'^  Aonias  dcas]  Musas, 

^  mtnxa  1.        ^  Wimpheliugus  (nat.  a.  1450.  Sletstadii,  ubi  f  a.  1528.)  cum 

Huttenus  Querclas  scriberet,  cum  eremitis  Augustinunsibus  in  eam  ridicnlam  sed 

tunc   periculosam   causam  venerat,   de   qua   in  Epp.  Obscc.  virr.  seepius  dictuui 

est.    Vitam  viri  de  erudienda  Germania  optime  meriti  multi  scripsemnt|   intcr 

quos  hic  nomino  Erhardum  @ef(^.  bc«  aQicbcraufbl.  b.  2S.  I.  p.  428.. .467.      >w  quid-  ' 

quid  2,  3.       scates  2. 3,  faUo, 


78  HVTTRNI  IN  L08S10S  QVERELARVM  LIBER  SECVNDVS. 

Multa,  lacobe,  tibi  dehet^Germnna  iyvonliis, 
212         Profcci  monitis  ipse  ego  sanpe  tuis. 

Sturmis  ei  coracs  est,  et  Gallinarius*  illi,  |  fl™itk,ri«.. 

Et  tu,  qui  noriii^;  principis  arc^tenes,  |  piiUiSJ^enjk. 

Plurima  pr<Tterea  iu^lnn  consortia  vatum, 
2ia  Quos  sihi  doctrinis  aUicitille  suis. 

Hoc  etiam  Anguslus,  qiiondam^fiieus,  orhe  vagatur,       |IiSlSlI. 
Wolphiis,  Plauliiio  clarus  in  eloquio. 

Branthus  ah  iis  panlum  -se^iotus  consiilet  oris, 
220         Qui  Germana  nov^-^carmina  lege  facit, 


Biu  Bruitk 


•*•  p2ofO(cf  /.      monitis  tnis]  *cx  libris'  ndnot,  vet,  m,      •*'  lacohns  Stnrm]  Ita 

etianr  Epp.  Obscc.  virr.  II.  03.  '||fii^io   quod  Wimphclinjifns  habct  mnltos  discipn- 

■Ipt  qnos  mihi  unus  nuper  noii|ja|jU^t,  qui  sunt  in  Arp^cntina.    nnus  vocatar  laco- 

bns  Stnrmius  nobilis,  ct,  ut  <)ifqS||lH>hus  latinista'\     Wimfellngum  et  Geilcrnm 

Kaisersbcrgensem  pnvceptores  h|^it  ot  Rodnlitatis  littcrariae  Arp^cntinehsis  so- 

cins  fuit.     Hic  lacobus,    amicus,   non  cognatus  lohannis  Sturmii,   item  Argento- 

ratcnsis,  prodago^i,  natus  a.  1489.  e  vita  dcccssit  Ar^cntorati  summis  magistra- 

tibus  functus  d.  30.  Oct.  a.  1553.  post  «^tatis  annum  03.  exccssnm,  nt  loa.  Sleida- 

nns  ei  amicissimus   rettulit.   etiam  Erapmus  Rot.  pro  suo   more   vimm  landibus 

extulit.     Viri   sui    tcmporis    cclcbrioribns    adnumerandi    vitam    dcscripsit   Melch. 

Adamus  in  Vitis  ICtor.  p.  91...00.  ed.  Haidelb.  1020.8".  —  GallinariQs,  loannes, 

(4)Q^nemann?)   non   aliuude   mihi,   ut  Mohnikio,  quam  ex  hoc  loco  Erasmique  ad 

Zasium  ejv  d.  23.  Sept.  a.  1514.  Kasrleie  scripta  notus,  qnie  incipit: '  „SinguIarem 

eruditionem  tnam  cum  pari  coniunctam  eloquentia  nuper  o  duobus  eruditisKimis, 

nec  minns  facundis  cogfnovi,    prlmum  ex  Heato  Rhenano,   mox  ex  loanne  Galli- 

nario."   Scripta  viri   Latina   Germanicaque   supercsse   sed   se  non  vidisse   rcfcrt 

Erhardits  I.  c.  HI.  p.  328.    Do  lodoco  Gallo  Kubiacensi  ad  h.  I.  verlja . facerc  inu- 

tile   est.         ***  Hunc    W^imphelingi    discipulum    atque    amicum  FrancofurtcnRem 

quanta   amicitia  cnm  Hnttcno   coniunctus   fuorit,   ncque   Mohnikins   neque  Miin- 

chius  mcmorarunt.   Cf.  vol.  I.  p.  354.  n".  clxx.  voI.  II.  p.  114.  n".  cclxxx.    Cetcmni 

castellum  Fiirstenberff  supra  vicum  Rhfindiehach  ad  Khonuin,  cuius  ruinas  hodie- 

qne  innumeri  ne  nomcn  quidom  noscentes  prffitervocti  conspicinnt,  cavc  ne  cnm 

principum  Fiirstenbergiorum  voprnominc  Suevico  castollo  confundas.       •**  psetfrca 

/.       «'«  ilie]   Wwiphelingus.      «'^  Wolffranji:  Anp^st  (Epp.-Obscc.  virr.  II.  0,  I24.sqq.) 

8.  Anxst,  Cajsorbor^ius  (Erasmi  Epp..  L.  B.  17(M).  p.  1777.),  a  Mohnikio  plcuius  scd 

non   rectius   quam   exemplo   suo  Querclarum   in  Erschii  Gruberi(jue  Encycl.  part. 

IV.  p.  104.  sqq.  (ubi    frustra  Anp^stum  opistolarum  Obscc.  virr.  et  Trinmphi  Cap- 

nionis   auctorom   fuisso   exponoro   studuit)   dcscriptus,   vcterum   anctorum    d.octus 

editor  sive  corrector,  qui  Ha^cnoaE;,  Basilon),  Mogfuntio^,   libris  etiam  Hutienicis 

odondis  (cf.  vol.  I.  p.  225.  n".  lxxxxvi.  p.  251.  v.  2.  3.)    adiutricos  manus  adposnit. 

Soripta  ipsius   Angstii   pra^tor    cpistulas    ac    pra;fationos    nulla    niihi    nota    snnt. 

'**  Brantus  2.3,  Brant,    Argontoratonsis  a.  1458... 1518,   quem   pro  more  temporis 

illius  Latine  Titionom  adpollaro  solcbant.     Vitam   colcbratissimi   viri   vide  apud 

editores  celebratissinii  oporis  Das  Sarrenschiff^  Strobelium  (1839.  8".)  et  Zarnckinm 

(1854.  8"),  qui  do  aliis  quoque  soriptis  Brantii  omnibus  adcuratc  diligenterque  tra- 

otavit,   hanc  Hutteni   antem  momorabilem  Brantii  Navi^quc  stultiferm  conmemo- 

r.itionem,  si  bono  ipso  mcmini,  non  conmcmoravit. 


KLEOIA  X.  AD  PORTAS  QERMANOS. 


79 


lacnbut 
Philomnws. 


nenrieaf 
Bebrlius. 


loanneii 

Neaeblin 

Phurcenitiii, 


MalitU 
Lossii. 


'    Bnrbaraqiic  in  numeros  compcllit  vcrba  ligalos, 
Edit  ct  ingcnio  carmina  farta  novilit:'^ 
Piilcbre  illi  latum  classi^deducta  peTiedltQr 

224  Convcbit  insini^os  qnolibct  orbe  virais. 
Et,  qiii  matcriam^umens,  Pbilomusut^^ab  illo 

Spem  sibi  ventura  posteritate  facit, 
Armat  ct  advcrsos  fiiribundum  carmcn  in  boste^, 

225  Turpe  viris  c^nsens  oinnia  vclle  pati. 
Barbariem  contrfi.  pugnacc  Bebcliiis  orc 

Non  sine  victoro  nomine  castra  locat, 
Qiiique  sit»^  nomen  parit  inviolabilc  Pborc»^, 
232  Dum  triplici  sacros  explicat  ore  lijyos, 

liiter  (■erinanos  ad  comica  scripti 

Primiim  ausus  vetitas  cxplicui.M.  ina||[us. 
IIos  mibi  pnnccipiie  lilanda  compelle  salute, 
23>i         Deindc  novi  memores  criminis  lesse  iube, 
Quod  fccit  nobis,  facerct  quoque  Lossius  illis, 

Ciii  stiidiiiin  est  mHltis  posse  nocere  simul. 
Vos  ego  Teutonica)  verissiina  lumina  gentis 
240  (Qiiando  ita  sc  praRsens  obtulit  bora)  precor, 

Non  ut  pro  nobis  qiiisqiiam  mala  carmina  faxit, 
In  iiova  vel  siibito  bella  furore  ruat, 

^'  Barbnni]/7m7i/intV/7.  Prjeter  carmina  non  nuHa  minora  iam  ante  cxitnm  saec. 
XV.  Germanice  prodiorant  Avc  pritlara,  Cato,  Facetns,  Moretns,  Thesmophafifia. 
cf.  Zarnckc  p.  xxxiv.  ct  131.  sqq.  **'  equoj,  /.  Prima  editio  Stiiltiferro  navis  pro- 
rliit  Rasil.  a.  1404.  4^  Quinta  prodierat  a.  1500.  cf.  Zarncko  p.  xcix.  sqq.  Zapfii 
Locher  p.  CiK.  sqq.  *'^  Locheri  (cf.  siipra  v.  104.)  Latina  vcrsio  Brantiani  opcris 
iam  a.  1407.,  quinquiens  et  tcr  a.  1408.  prodierat.  cf.  Zapf,  Locher  p.OS.sqq.  Zarncke 
p.  210.  *"  hostcs]  quos  contra  so  concitaverat  *contra  thcologos  metrificando* 
(Epp.  O.  V.  II.  0, 3S. )  libro  Noriinbcrffff)  a.  1506.  edito  ,,Vitiosa  sterilis  Mule,  ad 
musam:  rofcida  lepiditate  predictam.  Comparatio,"  cf.  Zarncke  1.  c.  p.  xxiv.  sq. 
In  his  litigiis  rectc  prodromos  causie  Reuchlinianse  Kpistolarumquc  obscuronim 
virorum  iam  alii  co^overunt.  ^  B^elius  lustin^ensis  8uevus,  [a.  1472?... 1510?] 
cuius  «fArs  metrificandi  multiim  8ubtilis''(Kpp.O.  V.  II.  11.)  cumMurmellianaHutteni 
Arti  vcrslficatoria;  ansain  dedit,  qucmque  hic  inter  ohscurorum  hostes  recenset(Epp. 
O.  V.  II.  0,  01.),  et  inter  Wimphclingianos,  Au^ustinensium  hostos  (ihid.  II.  63.), 
clarius  intcr  Latinarum  litterarum  restitutores  et  disseminatores  nomcn  habuit, 
qnam  ut  plura  de  eo  adnotanda  sint.  Cetcrum  neque  hunc,  quamvis  a  Maximiliano 
iinp.  iam  a.  1501.  laurcam  poeticam  acccpissct,  Spie^elius  (vol.  I.  p.  145.)  memo- 
rat.  Vitam  descripscrunt  y^npf  lleinrich  ^(!bcl.  Aujjsb.  1802.  8®.  Conz  in  Ersch.  et 
(ilrnb.  Encypl.  part.  VIII.  p.  274...280.  Er/utrd  llh  p.  141... 170.  ««  fue  /.  lHojct 
/.  P/brzheim.  *"  tripl.  orc]  Hcbraicc,  Grajce,  Latine.  *^'  Primum  veteres  co- 
micos  imitatiis  est.  *^*  vctitas]  Sergium  Dalbergius  agi  noluerat,  quare  Sce- 
nica  progymnasmata  conposuit  Rcuchlinus.  cf.  Maii  vit.  Reuchl.  p.  25. 192.  ''^  fo- 
fcit  /.  "•  cgo]  crflO  /.  sed  corr.  Hutt,  et  vctt.  m.  ^(Utonice  /.  •*"  mala]  in- 
vcctiva,  iniuriosa. 


8U 


nVTTENl  IM  L06SI08  QVERELARVlf  LlBER  8ECVNDV8. 

Scd  doieat  nostros,  communia  vulncra,  casus. 


Bu  eoi 
244 

Ncve 


Atqfre  jfiBiffiP:,  tanden^^aec  pcnitiorc  traliat 
mj^ldoBi  Tersu  pemanti^s  usum, 
Duni  qucror  ofTensas '  insinupque  novas : 
Si  non  ex  merito,  si  non  querfponia  iusta  est,  |  JJHJJ^ 

248         Si  non  insigni  cogor  ab  opprobrio, 

ludicct  ille  meam,  qui  iudicat  omnia,  causam, 

Et  sint  bo^c  anima;  dcbita  iura  mcfe. 
Tentavi  bunc  precibus,  tentavi  boftatibus  bosteni,       |  Si^uSSi" 
252  Littera  ad  bunc  extat  supplice  scripta  manu: 

Scd  nibil  efricio,  nusquam  bunc  compellere  possum; 

Ipse  suas  in  nos  insupcr  auget  acus, 
Ipse  minas^u^,  furit  et  convicia  dicit, 
256         lamque  qpvum  belbim  nunciat  ille  mibi, 

Persequiturque  meos,  siqucm  dcprebeodit,  amicos,       |  ^iSflJjJJII 

Insidiasqul^  mibi  qualibet  artc  parat. 
Non  qucrar  baec  igitur,  qui  sic  quoque  Iscdere  possem? 
260         An  nondum  ofTcnsis  sufTicit  ille  suis? 
Vestrum  aliquis  iam  tutus  agit  fruiturque  quiete 

Nec  timet  iiostiles  tutior  insidias, 
Et  tranquillus  agens  rcquicm  putat  omnibus  iilam, 
264         Quae  sibi  sccura  contigit  in  patria: 

Quisquis  bic  est,  melius  pro  causa  consulat  ilia 

Fortunamque  gravi  pcnset  utramque  animo: 
Ipse,  quod  in  patria  est  ct  consuctudine  multa, 
2Gg         Nusquam  inconsuetas  sensit  obesse  vices; 
Nos  peregrc  iuvit  varios.  cognoscere  morcs, 
Non  citra  arbitrium,  docte  Tyane,  tuum; 


nnlu. 


•*•  penitioro]  pcnitiore.  *^  inrtnuloq^  /.  sed  l  delerunt  Hutt,  et  vett.  m.  •*•  iftc 
antmt  1.  ***  pmrctbue ;  J.  *^*  Littora]  =  iit^era',  epistuta,  exstat  2.  J.  »•  %tt  i. 
Vt^ttt  i.  «•  Hc  /.  sed  vett,  m.  adscr.  c  *"  ®uc  /.  »®«  pcnfat  i.  *^  ^tanc  /.  Tyane 
recte  quidem  2.  (et  3.)  sed  non  auctor  scripsit;  pro  Tyanaje  aut  Tyanensis.  „in  Cap- 
padocia  (verba  sunt  Amm.  Marc.  XXIII.  6,  19.)  amplissimas  ille  philosophas  Apol- 
lonius  traditur  natus  prope  oppidum  Tyana*\  Hunc  ApoUonium  primo  post  Chr. 
sieculo  ad  Indob  usqnc,  Grocciam  Italiamque,  Hispanias  Africamque  ad  ActhiopaB 
usque  orbis  terras  peragrasse  vitamquo  miraculorum  plcnam  egrisse  Philostratus 
ineunte  ssec.  tertio  (Vita  Apollonii  lib}). 'VIU.  Venet.  1501.,  cd.  Olear.  Lips.  1700. 
fol.)  magis  fabulatus  est  quam  rettuUt.  Euscbii  Paraphili  contra  Hieroclem  qui ' 
Tyaneum  Christo  conparavcrat,  libelliis  adhuc  supercst  (cd.  Olear.  cit.  p.  428.. .460). 
De  Philostrato  Huttenus  cnm  a^qualibus  non  tam  cx  Alemanni  Rinuccini  Latina 
versione,  a  Philippo  Beroaldo  ctiam  castigata,.  quam  ex  Ilieronymo  notitiam  ha- 
bebant.  Cf.  supral.  10,  ?7.  sqq. 


ELKGIA  X.    AD  P0RTA8  GBRMANOS.         TRRBRL1I  ADMONITIO  BLBOIACA. 

Dumque  hincinde  leves  agimur  varieque  vagamur» 
273         Occurrit  variis  vulgus  in  ingeniis: 

Nunc  inimicus  adest,  nunc  se  mihi  praebet  amicus, 
Nuoc  mihi  qui  prosit,  nunc  mihi  qui  noceat;  . 
Sed  quia  fortunae  est,  habet  inconstantia  causam 
376         Noslra,  quod  ex  casu  dispare  corde  fruar. 

lam  satis  est  vobis,  quod,  quse  nunc  aspera  facta  est, 
Nunquam  alicui  vestrum,  Musa,  odiosa  fuit. 

FINIS    QVERELARVM   LIBRI    SECVNDI. 

DUS  AVSPICIBVS. 


81 


HERMANNI  TREBELII  NOTIANI 

POETAE  LAVREATl  ET  LL.  IMPERIALIVM  CANDIDATI 

AD  HENNINGFM  LOETZ  L  V.  DOCT. 

PRO  POETA  HVTTENO 

ADMOMTIO   ELEGIACA. 

Aspera  res  agilur,  patribus  non  cognita  priscis, 

Quos  celebri  genio  Teulona  ierra  iuUt; 
Res  novay  res  truculenta,  minaXy  res  impiay  mordax, 
4  Res  agitury  Lossi^  sanguinolehta  iibi. 

FaUceSy  quibus  mnocuis  sine  crimine  fama 

Ad  Stygios  oHm  coniigii  irCslacus^ 
Faslices  eliam^  liceai  sceleri  scelus  addani^ 
8  A  dociis  cupidas  qui  tenuere  manus! 

Sed  non  hoc  misero  licuil  tibi,  teque  beaium 

Cum  mullis  did  ferrea  Parca  vetat: 
Heu  facinus  dirumque  caput!  tam  barbara  tamque 
13  Horrida  tempestas  ha;c,  mea  corda,  feret/ 

Quid  patimur  vates  divino  numine  pleni^ 

Atque  supernorum  maxima  cura  deum? 
Esto!  sit  quisquam  doctor  consulque  superbus: 
16  Ergo  sacros  vates  carpere  iure  potest? 

Res  potius  truculenta,  minax,  res  impia,  mordax^ 

Res  surgai^  Lossi^  sanguinolenta  tibi! 
Dicamus  qui  sini  doclor  genitorque  superhus^ 
30  Et  Phosbi  ielis  ictus  uterque  cadat! 

%    Tu  quoquCy  tu,  PallaSy  quia  te  veneranda  vetustas 
Armatam  pinxil^  cuspide  iuta  veni! 
Pallas  adest  miseri  et  graviter  feri  damna  poetas: 
34  Nunc,  Hetmifige,  tuos,  perfide,  pande  sinus! 


•**  /0itunt  /.      *'''  i|ut  nuc  ofpa  i.      om.  2.3.  ut  et  seq.  diis  ayspicibvs. 

cf.  vol.  L  p.  16.  8.  LL.]  legum.  *  PMfcC  ^.  prisce  2.  2.  falso,  ^  Felices 
2.3.  ei  ita  v.  7.  *  tibt?  1.  ottat?  1.  ^*  ^osrtba:  temprftae  l^rc  mra:  m\tci  fertt? 
/.  {.  e.  tam  bortida  [facinora]  tcmpns  hoc,  o  raca  Mnsa  [chorda,  Ijra],  feret?  Mire 
alueitumiur  2.3.  „Horrida  t.  haec  ihea  corda  fcrit?"  Et  vertii  2.  „biefc8  ©(^rccffidic 
SSctter  gerfc^ISgt  mir  in  bcm  53ufcu  boS  J&erj".  3.  sic  „€o  ciu  cntfctlic^er  Sturm  vo*t 
mir  crf^flttcrnb  an«  $etfi*\      »  («fta)  /.     »  tarlt«  i. 

HVTTKMI   OpP.    VOL.   IH.  G 


82  TRBBKLir  AD  L088I08  KLKOIACA  ADMONITIO. 

PprfidBy  pande  sinus!  quid  stas  dubiusque  moroH^? 

Pande  sinus,  inquamy  perfide,  pande  smM$! 
Concipe  Pierium  pro  ianto  crimine  vuinus! 
»  Persta:  non  uno  vulnere^  dure,  cades! 

'  Dura  ferat  qui  dura  tulit;  iactetur,  agatur 
Qui  ferus  Aonios  pellit  ab  urbe  viros, 
Non  poieris  tantos  finire  in  morte  dolores: 
32  Ille  dolor,  nobis  crede^  perhennis  erii; 

Immo  post  varios  Itictus,  post  funera  maior 

Semper  erit:  tanium  carmina  docta  valeni, 
Quid  iibi  nunc,  doclor  quod  sis^  quod  consule  cretus, 
30  Proderit,  ardenii  veste  quod  altus  eas? 

Novimus  atqui  ie  passim  canimusque  poeias: 

Docior  es,  et  calleSy  doctor,  in  arte  nihil; 
Doctor  es,  et  soli  vulgo  populoque  videris;    . 
40  Doctor  es,  at  poieris  vix  iria  verba  loqui, 

Grammaiico'  ignoras  prima  incunabula^  cum  sis 

Docior  et  orchestra  publica  iura  legas; 
Denique  vix  ianium  ianta  iibi  in  arte  relictum  est^ 
44  Ut^  docior^  quid  sit  doctor  ab  arte,  scias, 

Sed  iam  forte  sacrum^  nimis  excandescere  vatem 

Dicis  ei  ignoto  durius  ore  queri: 
Ista  prius  tecum  debebas  votvere,  Lossi, 
48  Dum  furor  innocuum  pellere  ab  url^e  fuit, 

Anne  ignorabas  noti  vinci  posse  poetas , 

£t  nimium  longas  vatibus  esse  manus? 
Esse  pios  vateSy  quos  vel  Plato  Icedere  nollet, 
52  Sublimes  quamvis  vinceret  ille  sophos? 

Ergo  feras,  Lossi  doctor,  quod  ferre  necesse  est , 

Et  quantus  surgat  deinde  poeta  scias, 
Admoneasque  pairem  fucata  nare   Wedegum  ^ 
50  Ne  poslhnc  Clarios  opprimat  ille  viros; 

Tu  quoque  prcecipue  caveas,  ne  la?dere  pergas, 

Nominis  est  saltem  si  iibi  cttra  tui. 
Quodsi  non  audis,  nec  sttdtam  carmina  mentem 
00  Afficiuni,  poptdo  fabtda  turpis  eris: 

Germanos  omncs  in  te  itirasse  poetas 

Flebis,  eritque  omnis  tunc  tibi  adempta  sahis. 


^  ^oniue  i.  sed  Huit.  e(  vet.  m.  Grf/phixw.  ex>rr.  '*  pereniKis  2,  J.  »  Imo 
2.2.  ^  ardenti]  riibca  iiiris  doctorum  toga,  qiia  ballatus  doctor  Uenniiiffiis  iii- 
cedere  solebat  superbions.  ^®  folo  /.  ^®  Dices  2.3.  ignoto]  ignaro,  *^  prins] 
tamen  2.3.  (Scilicct  cxcmpli  quo  usus  est  2.  partes  exesse  sunt,  ut  non  omniA 
recte  legi  potaerint,  3.  autem  cxemplum  primarium  numquam  viderat.)  ^  An  etU. 
emend,  Hpt.  ^  Longae  rcgum  manus.  Herodot,  VIII.  140.  %aX  yocQ  dv9€ifU£  iuk^ 
ivtQwnov  ri  Paeilijog  iatiy  xctl  x^^Q  [vniQfii^^rig.  ^^  Esse]  Atque  2,3,  (cf.  ad 
T.  47.  adnot.)  Plato]  Ignorabat  bonus  Trebelius  sese  contra  ipsius  Platonis  le- 
ges  de  conviciis  ( XI.  p.  934.  sq. )  delinquere.  **  Clarios]  Apollineos,  a  Claro, 
lonisB  oppido.      "  q3  p?fcipue  /.      U^crf  /.     ^  €).fi  /.      6«  ademta  edd,      «  am.  2.3. 


yiOILANTII  HKMDBCASYLLABON.         HVTTBNI  TBTBA8TICH0N. 


83 


P.    VWILANTII   POETAE  &c. 

HENDECASriLABOS  AD  LECTOREM. 

Liber  loquUur, 

Nemo  tne  legai  aut  revolvai,  nemOj 
Quem  non  permoveai  scelus  malignum 
Audax  vel  facinus  senisque  naU, 
Vaiem  quo  miserum,  probanie  nullo 

5    Causam^  conficiuni,  sed  isia  quisquis 
CerniSy  desine:  non  novum,  vides,  esi 
Phcebum  perfidim  referre  posnas, 
Vlciscique  stws  Apollo  vaies, 
0  Lossi^  solei.    ergo  perfer  isias 

10    DicaSy  aique  cave,  sacrum  poeiam 
Posihac  ne  laceres,  vel  fuec  sequeiur 
Vehx  Archilochi  poelm  iambus, 
Quo  viso  miseram  fugii  Lycambe 
Viiam ,  quem  laqueo  iuvai  perire. 


AD  LECT0RE8 
TETRASTICHON 

VLRia  HVTTENI. 

« 

Tractet,  amet,  legat,  excipiat,  colat,  audiat,  adsit 

Cui  placet  haec  novitas; 
Spernat,  agat,  cremet,  eiiciat,  premat,  oderit,  absit 

Quisquis  uiuque  nocet. 


Cllltecaf tllab0n  tfb  f tcto.  i.  *  nemo  t.  /.  vergus  om,  1,  recie  adiecii  2,  (ei  3. ) 
*  tfta*  i.  *®  Dicas]  poenas,  **  tftt  1,  '*  Noiissima  fabula  est  Archilopham, 
Parium  poctam,  qui4lomaU  temporibas  viiisse  fertar,  filiam  saam  Neobalen  Ly- 
cambe  iam  desponsatam  mutata  voluntate  huic  denegasse  eamque  maledicis  iam- 
bis  ita  insectatum  esse,  ut  seg^tudinis  animi  remediiim  snspendio  sibi  quaererct, 
quo  mortis  genere  sponsa  quoqne  periit.  Cf.  c.  gr.  Acron  ad  Horat.  epod.  6, 13. 
Vide  sapra  ad  cleg.  IL  1,4h.       "  |tcombt  1,       Lycambes  2,3. 

Cetra:  1.      I^.  flut.  i.       *  adsit]  c^ftt:  i.      *  b«c  1,       njciet:  i.       *  cf.  eleg. 

L  10,76.  IL  1,39.  3,5.9. 


84  BE  10ANNIS  MVRMELLI  MORTE  AONOTATIO. 

DE  OBITV  lOANNIS  MVRMELLI. 
A(l  Elegiae  II.  10.  versus  169.  sq.  adnotatio. 

'Elcgf  carminis  opus*  v.  170.  laudatum  est  *EIegiarum  moraliam*  Rudolpho 
Langio  dedicatarum,  quarum  libros  IV  Murmellius  primum  edidit  Monasterii 
a.  1507.,  postea  Alcmarife  quinto  libro  aoxit,  de  quibns  copiosios  dicit  Hamel-s 
mannus  (Opp.  Lemgov.  1711.  4^  p.  272.  sqq.)  —  De  Murmelli  morte  (qaam  obiter 
attigi  vol.  II.  p.  489.  adn.  ad  I.  p.  348.)  proster  Buschium ,  Marmelli  amicam  fa- 
miliarem,  idcm  Hamelmannus  anno  1525.  natus  in  commentario  anno  1564.  de 
populis  in  Westphalia  primum  edito  unus  ex  duobns  testibus,  probis  qaidem  sed 
non  nisi  audita  lectave  referentibus,  est,  quem  recentiores  omnes  secontar;  al-  lo 
ter  est  Albertus  Mirseus,  natus  a.  1573.  nam  Gesneras  ac  Pantaleo  de  obita 
illo  verba  non  faciunt.  Et  refert  Hamelmannus  (p.  172.)  ,,Tandem  decimo  qaarto 
post  1500.  anno  [Murmellius]  venit  Alcmariam,  ibique  instracta  schola  clarebat, 
sed  incendio  redactus  ad  paupertatem  venit  Daventriam  a.  1516.  ubi  postea  anno 
sequenti  2.  Octobris  obiit,  non  sine  suspicione  veneni,  ut  hoc  Baschias  in  £pi- is 
taphio  [Epicedio]  conqueritur,  atque  id  Rostochii  et  Monasterii  dixerat  Herman- 
nus  Hinrekingus,  qui  adfuerat  morienti.  Scripsit  quoque  de  eiua  morte  Henri- 
cus  Bers.  Reliquit  autem  Murmellius  uxorem  ac  filiolum  in  paupertate^*.  deinde 
(p.  177.)  de  Gerardo  Listrio  idem  ,,habitu8  fuit  olim  doctis  suspectus  de  sablato 
Murmellio  &c.''  Mirsei  autem  (Elogia  Belgica.  Antv.  1609.  4».  p.  199.)  yerba  santM 
^Vivere  desiit  Monasterii,  (1517.  aut  1513.  ut  aliis  placet)  relicto  filio,  quem  in- 
stituere  coeperat,  Grsece  Latineque  erudito.  De  fati  genere  ambigitar,  credi- 
tum  enim  ab  semulis,  quod  ante  diem  obiisset,  toxico  e  medio  sublatnm:  sed 
qui  artis  medicse  periti  morienti  adfucre,  peripneumonia  exstinctum  adfirma- 
bant".  De  Listrii  crimine  aput  Mirseum  nihil.  posteriores  autem  scriptores  aaatj 
aut  ex  Hamelmanno  aut.  cx  Miraeo  sivo  ipsis  sive  eorum  transcriptoribus  sam- 
psisse  video:  ita  ex  utriusque  verbis  hsec  male  consarcinavit  Melchior  Ada- 
mus  in  vita  Murmellii  ,,Tandem  [secuntur  Hamebn,  verba]  Daventriam,  publico 
stipendio  acccrsitus,  anno  1516.  ubi  postea  anno  sequentl  d.  2.  Octobris  obiit, 
relicta  in  paupertate,  ut  scholasticum  hoc  genus  solet,  uxore  cum  filio,  quem  30 
instituere  coeperat  Graecc  et  Latine.  ^liroius  tamen  vult  obiise  eum  Monaaterli, 
idque  a.  1513.  Sed  si  anno  1516.  scripsit  encomium  Reuchlini,  ut  Gesneras  in 
Bibliotheca  conHrmat,  utique  illc  fallitur  [Magis  falsum  esse  ipsum  Adamum,  infra 
in  prtvf,  Triumphi  Reuchlini  demonstraho] ,  Vi  ut  sit,  de  fati  ccrte  genere  [seamtur 
MircBi  verba]  affirmabant".  Similiter  Foppens  de  Murmellio  ^Daventriae  ..  lAo-  35 
ritur  ...  anno  1517.  vi.  Nonas  Octob.  non  sine  suspicione  veneni,  at  quidem  tanc 
crcditum  fuit:  nam  qui  scgrotanti  [moricnti  Mir.]  adfuere  medico^  periti  artls,  pe- 
ripneiimonia  cxtinctum  affirmabani".  Etiam  Casp.  Burmannus  (Traiectum  eradi- 
tum.  Tr.  ad  Rh.  1738.  4".  p.  101.)  Listrium  ,,8U8pectum  fuisse  de  sublato  Marmel- 
lio'*  preeter  Hamelmannum  testciiu  ndducit  nullum.  tamen  iGechems,  qaem  in-40 
purissimum  rivum  doctorum  volgus  pro  limpido  forte  bibere  solet,  „^uXTtitV* 
scripsit  ,,6in  S^^cctor  bc^  Q)i)mnarii  3u  SJtunficr,  ton  Oturcmonb;  ^at  anfangS  im  ihiege 
gebienet,  unb  [xd)  na^^el^cnbd  auf  bag  Stubium  oelegct,  auc^  }u  (^Un  in  SRagtflrum 
^romocirt,  tt?orauf  cr  ju  9Ucmar,  iUliinfter  unb  iDcuentcr  gcfe^rct,  unb  om  le^tern 
Orte  1527  [immo  1517.  cum  loechero  peccavit  Saxius]  geftorbcn  ...  30^an  mut^maf^  45 
fet  nic^t  ol^nc  @vunb,  ©cr^.  fiiflriu^  ^abc  il&n  axii  bcm  'Sattel  ge^oben,  ja  iljm  cjar 
@ifft  bc^bringcn  laffen,  batjon  cr  ju  ^et)entcr  in  iuffcrfier  Slrmut  geflorben".  Quid 
mirum  itaque  Miinchium  e  tripode  suo  vociferari  „2JlurmcI  ..  ftarb  burci^  ®iff\ 
Cautius,   quamvis  non  altius  rc    inquisita    dicunt  Mohnikius  Krhardiusqae:   ille 


ADNOTATIO  DB  MOBTB  lOA.  MVaMKLLI.         BV8CHI  KPICBDION. 


85 


,,%m  U^Un  Ort  [Daventria:]  (iatb  cr,  tt>ie  cinigc  tjCTmut^ei  l^abeu,  <x\\  (^ift,  ipdc^cg 
\^m  einer  feiner  i^eiube,  (^er[)arb  l!iftriud,  bcigcbrac^t  babcu  foU  —  SRetc^ior  ^bam 
fajrt  biefe  ©age  ald  untoal^r  an  —  im  S^^t  1517";  hic:  ,,ubereiltc  i^n,  am  2.  Oct. 
1517 /ber  Xob  uub  e^  t)erbreitete  fic^  ber  ^crbac^t,  er  fei  aix  ®ift,  baS  il^m  i>on  gn>ei 

5fttmben  ^fllern  iu  ^ein  beigebrac^t  n)orben,  geftorbcu".  Prodnxi  quorum  copia 
mibi  facta  esi  testimonia  (nam  Francisci  Sweertii  Athenas  Belgicas  et  lacobi 
Bevii  Daventriam  illustratam  inspicere  nunc  uon  datum  est,  nec  Gallioum  Ni- 
c^ronis  exemplum)  prseter  lacobi  Burchardi  omnia,  quem  testem  post  Adamnm 
prodire  iussiasem,  si  ipsum  de  Murmelli   obitu  verba  facere  memorarem,   qnod 

10  in  utroque,  aut  fallor,  de  Hn^fe  Latinie  fatis  volumine  non  fecit:  repetiit  au- 
tem  in  vita  Buschii  (Ff.  1719.  8^  p.  198.  sqq.)  priefationem  huius  viri  prsemissam 
eius  in  Murmellii  obitum  epicedio,  quod  carmen  non  solum  utriusque  viri,  et  lau- 
dati  et  laudantis,  laudes  merito  auget,  sed  facit  etiam,  ut  Murmellium  veneno 
sublatum  esse  credere   debeamus,  Listrium  autem   neque   criminis  reum  facere 

15neque  absolvere  possimus.  itaque  illius  libelli,  cum  prsesertim  supra  dictorum 
scriptomm  vix  unus,  qnamquam  pleriqne  fere  omnes  enm  memorant,  ant  viderit 
aut  legerit  ipse,  ad  qnsestionem  illam  denuo  liic  motam  pertinentes  partes  tran- 
scribam.  habet  autem  primarium  exemplum  (nam  de  repetitionibus  fere  seque 
infrequentibus  nunc  dicere  nolo)  sic: 

30 IN  ACERBVM  lOANNlS  |  Murmellij  Ruremundens  obitnm,  |  Hermanni  Bufchij  Pari- 
phili  I  funebre  lerrum,  fiue  |  £picedi-|on.    [Seeuntur  insignia  Buschiana  puio,  alt.  2'\ 

lat.  2".  8ub  quibus  hoc  sigmtm  ^M.    ad  ctdus  dexteram  duo  cunicuH^  ad  sinisiram  unus,  ad 

Murmelli  nomen  adludere  videnturj  Aversam  prM  folii  partem  occupat  ad  Langium 
epistula  mox  repetenda,  in  4  sequentibus  foUis  mediaque  posi  ea  pagina  est  ipsum 
tbBuschi  epicedion  246  versuum;  inferior  eiusdem  pag.  pars  habet  Murmellii  epita- 
phium,  per  eundem  H.  B.  a6  aliis  et  Burchardo  eiiam  Foppensioque  repeiitum:  in 
aversa  sexii  folii  pag,  post  decastichon  Epitaphium  pro  loanne  Cellario  Kuremun- 
denfi  legitur  C  Imprefrum  Coloniie  apnd  Eucharium  Cerui-|comum,  Anno  virgi- 
nei  partus  |  M.D.XYII.  iij.  no-|nas  Nouem-|breis. 

90  C  Hermannus  Bufchius  Pariphilns,  |  Rodulpho  Langio  Canonico  | 

Monarterienri  fUo.  | 

Scio  a  te  conftanter  effe  adamatii  loannc  Mnrmellinm,  habitnmq^  in  albo  tuoj^, 
quos  prsecipue  duxifti  amicos^  Idque  cum  propter  mores,  qui  erant  in  illo  no 
incompofiti,  neqj  infuaves,  tum  propter  infatigabile  bonait  artium  ftudinm,   quo 

Ssad^  flagrabat,  vt  fere  neminem  (de  quo  aliqua  faltem  haberet"  emditioris,  ele- 
gantiorisq^  iiteratursB  opinio)  afperaaretur  prseceptorem.  Te  tamc  imprimis  ille, 
relnt  delphicum  quoddam  oraculum,  obfemabat  ....  Quanti  etiam  me  femp  fece- 
rit  vir  humanitatis  candidifTimfle ,  prte  fe  femnt  apte  adhnc  complures  officiofif- 
(imsB  illius  fcriptSB  ad  me  cpiftolse,  quas  penes  me  cuftodio  etiam  nnnc  follicite, 

40velut  pignora  qnsedam  (lue  xeniola  amici,  reuocoq^  fub  ocnlos  (excitandae  mihi 
illius  memoriiB  oaufa)  eas  pene  quotidie.  Quse  humanitas,  qni  candor  hominis, 
me  certe  compnlit  illi  defuncto,  qnalecunq^  hoc  canere  imniideiov.  In  q  illud 
prsBcipne  miferatns  ftun,  quod  veneno,  n5  pefte  diccbat*  enectus.  Sic  &  mcdicu 
ipfius    affirmaffe,    Dauentria   hnc   profecti,    mihi   retnlere,    qui    dicitur    feruare 

45etiamnnm  eius  vrinam,  ad  argnedum  veneficium,  prseterea  (quod  nec  icgrotaffe 
ipfUm,  nec  obijffe   etiam  peftilentia  confideret)  pr^ceptoros  ipos,   qui  in  eo  op- 


**  af^oraaretnr  /.      ^  imniidiov  i.      ^  enectus  /.  f^uU  necatus. 


■■BM.  BV8CUI1  IN  lOA.  MVBMBLLll  OBITVM  KPICKDIOM. 

profitent*,  omnois  &  tempore  valetudinis  illnm  officij  eanra  aeeef- 
lOit.  4  4efuctam  poftea  hnmeris  fUis  extpliffe  conrtat,  qaod  fortafTe  non  feeif- 
Ml.  G  lilaai  de  eo  pertilenti»  fnrpitionem  concepirfent.  Rnmor  coiiftis  mana- 
B— iffe  illi  fe  fpecio  humanitatis,  duos  quofdam  nebalones,  pothu  qaam 
U  ipiotos  (fpoute  an  alterius  dolo  incertum)  eiq)  yin^m  donafTe,  qoo 
ilfia  epoto,  poftea  Murmellium  continuo  in  eam  incidifTe  Taletndinem,  Vnde 
pofl  diebus  decerferit,  mifelln  vxorcnl»,  k  papillo  infantnlo,  naii- 
tai  defjrderiam  relinquens,  vtpote  Alcmari»  defpoliatlB  panlo  ante,  4  exi- 
,  aut  nallom  (eo  vno  amiffo)  tati  moeroris ,  tantiq^  vulneris  folatinm  iaa 
fortaffe  fcituris.     Vale  Vefalia^  xiiij.  ealen.  Nouembreis. 

C  lo  acerbum  loannis  Murraellij  Ruremundenfia  |  obitnm 
Hermanni  Bufchij  Pafiphili  funebre  leffum,   fiue  Epicedion. 

Mufa,  veni,  fparfis  lugontum  more,  capillis, 
Mceftaque  flebilibus  qucftibus  ora  fonent; 
Rupta  fit  vnguc  cutis,  fiut  liuida  brachia  planctu, 
4  Per  tcneras  manet  lucida  gutta  genas. 


Njenia  dicatur  tantum,  nifi  Naenia,  nullum 

34  Carmeu  in  hoc  mifcro  funerc  Mufa  canat: 
Uoc  Libitina  furenSf  hoc  vis  adamantina  fati 

Cogit,  et  effrense  mortis  auara  manus: 
Occidit  en  viridi  raptus  MurmcIIius  suo, 

35  Acta  cui  nondum  tota  iuuenta  fuit, 

Coi  nondum  fparfere  comas  In  verticc  cani; 
Quiuit  adhuc  longos  qni  fnpcrcfre  dies, 
Pneter  naturam  fi  non  periiffct  acerbo 
n  Funere,  in  iuuifam  tam  cito  raptus  humam, 

Nec  clandertini  finc  ftifpitione  vcneni: 

(Hcu  cadcre  in  qnenquam  crimina  tanta  queant?) 
Ille  erat  ad  Pharias  dignus  Hufiridis  aras, 
M  £t  gemere  in  tauro,  tor\'e  Perillc,  tuo; 

Ille  in  fanguinea,  Libycas,  moriturus  arcna 

Dignus  erat  propria  pafcere  came,  feras; 
Ille  et  Cret«o  dij^us  fuccunibere  monftro, 
40  Atque  Pometheas  pafcere  dignus  aucs; 

Illc  dari  prieceps  petra  Scironis  ab  alta; 

lile  Procruftea  dignus  obire  cruce , 
Innocuo  potuit  qui  trux  aconita  poctse 
II  Inter  potanteis  infidiofa  dare. 

Qui  quoudam  extincto  folum  detraxit  Homero, 
Klifa  puenas  poft  modo  fauce  dedit: 


*  forrafTe  i.  "  i*bi  prater  interpunctionem  litterarumqae  formas  qnid  nn- 
tavi,  adnotatione  monui.  **  funebrc  i.  '^  Ad  vers.  35.  sqq.  ef.  Hmiieni  PkaiaruM, 
"  Lrbicas  i.  **  Creteo  i.  tauro  ab  liercute  eapio  et  a  Tkeseo  (aec,  VergtL  ab 
Hemde)  imterfeeto  c/.  (hiii.  met.  ni,  434.  Hygin.fab.  38.  **  Scjronis  /.  Omd.  L  f. 
447.  Hjf$.Le.  «  Procuftea  i.  Oe.  /.  c.  438.  ef,  Hyy.  /.  c.  *  Zoilns,  qni  „inge- 
niam  magni  detrectat  Homeri**  v^^*''*  rem*  am*  305\  nihil,  at  Bnsebins  dicit,  fe- 
cit,  nisi  quod  mortuo  Homero  conviciatus  est,  capitalem  poenam  solTisse  varie 
nanratar:  alii  ia  crucem  tixum,  alii  lapidibas  obratam,  alii  in  pjraaa  eonieetam, 


BERM.  BVACHII  IN  lOA.  MVHMELLII   OBITVM  KPICEDION. 

I 

Huic  qui  fatifcro  vitam  lucemquc  vcueuo 
48  Eripuit,  uullo  vindice  liber  crit? 

Cui  pridcm  vitam  raptor  fino  fraude  reliquit 

Permiffo,  exceptis  rebus,  abirc  viro: 
Hic  inter  cyathos  mediaque  in  pace  pctitus 
53  Perfidife  iaqueis  infidiisque  perit. 

Vfque  adeone  nihil  iam  fidum  eft  amplius  vfquam, 

Vt  fieuo  fit  plus  Marte  timenda  quies? 
Abftulit  illa  tibi  quod  non  modo  barbarus  eiifis, 
.'>4  Hic  fpolia,  illa  animam,  plus  populata,  rapit. 

Ergo,  Murmelli,  fugeres  quum  tela  latronum, 

Vina  magis  fuerani  (ah)  fugienda  tibi, 
Qute  tibi,  vir  fimplex  fcelerisque  ignare  finiftri, 
60  Hofpitis  in  fpecie  mifpuit  hoftis  atrox. 

Siccine,  Pierides,  veftri  temerantur  inulti 
Cultores,  tanquam  fordida  cura  dcis? 

Ergo  iacet  frigens  nunc  et  fine  voce  cadauer, 
78  Totus  et  a  toto  corpore  fenfus  abeft, 

Nec  prodeft  illi  quod  veftros  femper  honorcs 

Auxit,  ct  hsBc  ilii  maxima  cura  fuit: 
Nam  veftri  caufa  fubiit  difcrimina  mille, 
82  Mille  latratores,  twdia  mille  tulit; 

Mille  exanclauit  curas  et  mille  labores, 

Nec  (Ibi  nocte  quiem,  nec  (ibi  luco  dedit; 
Semper  In  hoc  ftudio  patiens  fudanit  &  alfit, 
86  Vix  alius  tantum,  vel  grauiora  tulit. 

Si  decora  imperii,  potuit  (i  limina  veftri 

Proferrc,  hic  nufquam  lcntus  inersque  fuit; 
Uic  mente,  hic  animo  fenfuque  et  pectore  toto 
90  Perftitit,  huc  robur  contulit  omne  fuum; 

Hic  gladio,  hic  clypco,  hic  hafta  pugnauit  acuta, 

Ipfe  erat  hic  miles,  fignifer  ipfe  fibi. 
Hoc  aufu  graffans  Latii  pomceria  regni 
94  Victor  ad  extremos  protulit  vfque  viros. 

Quam  multi  craffte  pofita  ftribligine  linguie 

Hoc  duce  Komane  iam  didicerc  loqui? 
Quam  molte  ingenii  fnrg^t  cum  fruge  nouaies, 
98  In  quibus  ante  nocens  nil  nifi  gramen  erat? 

In  quibus  ante  filix  loliumque  hamataque  lappa 

Stabat,  et  inculti  ignobihs  herba  foli, 
InnumersB  florum  fpecies  et  odora  rofarum 
103  Germina  nunc  calathos  explicuere  fuos. 

Nunc  iacet  (heu)  iuuenis,  iuuenili  aetatc  peremptus, 
110  Sparfurus  moefto  mox  alimenta  rogo. 


87 


alii  de  Scironiis  saxis  (cf.  vers.  41.)  deiectum  rettulerunt.  cf.  Fabric.  Bibl.  Gnec.  ed. 
Harl.  1.  p.  560. 

**  cf.  Hor.  art.  poet.  413.      ••  pomeria  i.      ••  Romanse  1. 


88  HBRM.  BVHCHII  IN  lOA.  MVRMKLLII  OBITTH  S?ICEDXOM. 

An  proprie  fors  li»c  vrg^et  miferanda  poetas, 
Vt  rari  fiant  moUiter  inde  fenes? 

At  nondum  cecidit  quodcunque  infignis  Homerns 
310        Diuinufqnc  Maro  carmine  ftroxit  opos: 
Sed  quia  non  ventris,  fed  funt  coeleftis  et  alti 

Ing^enii,  nequeunt  hsec  monumenta  mori. 
Sic  quia  terreno  minimnm  qnoque  corpore  vixit, 
214  Sed  mcntc  atque  animi  lumine  et  arte  mag^, 

Hinc  etiam  nullis  Murmellius  excidet  annis, 

Sed  moliore  fui  parte  fnperftes  erit: 
Dcftruxit  tantum  corpus  mortale  venenum, 
218  Viuit  fama,  dccus,  gloria,  nomen,  honos, 

Gratia,  laus,  meritum,  virtus,  doctrina  fidesque, 

Tot  fcnfus  animi  diuitiseque  facri. 
His  quia  praccipuo,  vel  folum  viuere  conftat, 
222  Cfetcra  aqusB  inftahili  more  flucntis  eunt: 

£rgo  libot  ^viuis,  Murmelii*,  dicere,  Sriuis, 

Viuis,  io,  ftudiis  docte  poeta  tois, 
Kt  fniflra  de  te  Isetabitur  improhus-  error 
226  Vt  compos  voti  confiliique  fUi; 

Ncc  certo  voto  fruitur  plus  perfidus  ille, 

IUe  rtio,  exitii  canfa  fcelusque  tui, 
Quim  canis,  in  vacuo  leporem  qui  perdidit  amo, 
23U  Aut  priedam  elufo  qui  fremit  ore  lupus'. 

Adde  quod  hunc  omncs  cafum  miferantor  acerbam 

Auctorique  cruces  camificcsque  rogant; 
Adde  quod  hoc  quanis  grauius  iam  morte  videtar, 
231  Cenferi  a  cunctis  quem  mcruiffe  necem; 

Hoc  e  diuerfo  vita  quoque  dulcius  ipfa, 

Cenfcri  dig^um  qnem  fuperaffe  fenes: 
Quod  tibi  quum  cnpiant,  Murmelli»  vocibos  omnes, 
23S  £t  tua  communi  nomine  fata  gemant, 

Hinc  itemm  'viuis,  MurmeIIi\  clamito,  Viuis, 

Offa  tepit  quamuis  iam  tua  vilis  humus: 
Si  tamen  (vt  rapto^  liuor  tibi  detraliat  amens, 
242  Excipiam  clypeo  tela  cruenta  meo, 

Quaque  datur  chamm  defendam  fcmper  amicom, 

Dofertas  nec,  me  fofpite,  faxo  fies; 
Tandem  qnicquid  erit  (^recti  hoc  monet  vfus  et  «qui) 
246  Commuuom  hanc  fortem  ferre  paratus  ero\ 


VLRICI  HVTTENI 

DE  ARTE  VERSIEICANDI 
LIBER  VNVS 

HEBOICO    CASMINE 

AD 

lOANNEM  ET  ALEXANDRVM  OSTHENIOS 

P0MERAN08  EQVITE8. 


[ANNO  M.D.X.  SCRJPTFS.] 


IMLKFATIO  KIMTOHIS. 

Litter»  i»i  quando  novas   iiibi  iuiliiere   formas  desiuercut,    non   pos»ent  wm 
emori  tandein  ip»*.     Vua  quidem  eademqne  ubiqne  loconim  ac  tcmponim  e»t  tc- 
ritatf,  ratio,  hamanitan,   una  eademqne  bonita»,   iostitia,   honestas,    nnn»  dew: 
|rtulo8opht«  antem,   iuri»   doctrinaB,   tbeologia*  at  quam  diveraae  sunt  pro  tempo- 
nim  loconimqae  diversitatibu»;   philoBophumena ,  dicaologromen^,    theolognMM* 
variant,  at  vcrita»,  iustitia.  deus  non  variant.     deoque  veritatique  neqne  deeie- 
•cere  qoidqaam  neque  adcresccre  potest,  scd  quam  in  mentibua  nostris  dei  ven- 
tatisque  fonnam  imaginemve  nobis  fin^imus  cum  populi  tum  sing^ares   homines, 
ea  quidem  varia  et  commntabilis  cst,  suam  quisque,   non  unam   habemus.    Ip» 
qaoqae  ab  hnmanis  ingeniis  procreata  opera  ubi  transformari  .desierant»  obiittt- 
rata  vita  sua  functa  sunt.     quod  de   eis  quoque   operibus    opificiisYe    qu»  noB 
ipaioB  humani   ingenii  propria  ingcnuaque  forma ,  verbo  puta,    »ed    renun  vm 
corporibusque  cxtra  hominem  existentibus  vim  suam  exercent,    Telnti  ngni»,  ta- 
buli»  picti»,  fledificiis,  templid,  vemm  essc  hic  non  demonstrabo,   sed  de  ei»  h*- 
manie  menti»  ac  cogitationis  facinoribus  prrodico,  qno;  tota  ipsias  snnt,  non  ei- 
trinsecus   petitis   rebus   formata,   dc   divinorum   vatum   qui  vere    sunt    adpellanoi 
poematis,   »ive   ca  canantur  sive  dicnntur,   hoc  cst  sive  propriis  divinitatem  hn-      1 
manam  praedicandi  artis  lcgibus  adstricto  sivc  ab  hiis  lcgibus  soluto  modo  ex  ulo 
divino  fonto  qui  humnno  pcctore  includitur,  profluant:  nam  nemo  neg^averit  Ho- 
meram,  quem  dicimus,  philosophum  quoque  et  historicum  et  divinarum  bumana- 
rumque  rerum  sacerdotem,   Herodotum  quoquc  poetam   ac  Platonem    ^eofftflnrttv. 
Ad  Pisistratca  tamen  tempora  iromcricorum  carminum  refing^endomm -restauraB- 
dorumque  studium  adscendit,    et    quantum   mutatus  est  liokkcri  Uomerus  ab  illo 
pueris  nobis  lecto.     et  Herodotum  Platonemque  nonne    apud    omnes  eruditos  po- 
pulo»   denuo   semper  et   edimus   et  vertimus   et  imitamur,   sive    emendemns  siT® 
corrumpamus?  Item  linguarum,  in  primis  earum  quas  cmortuas  non   omnino  recte 
nominamus  (nam  ecce  non  solum  Komancnses  lingUH^  vigent,  sed  et  nos,  qui  ori- 
ginem  non  ducimus  a  populis  Romano  quondam  imperio  subiectis,    Latine  Orc- 
ceque  cottidie  legimus  scribimusque  passim  atque,  si  dis  placet,   loquimur  etism), 
linguarum  itcm   discendarum   doccndarumque   ars,    et  si    vel  unius  e.  g^r.  LsttttB 
grammatica  spectatur,   non  magis  una  semper  eadcmquc  cssc  potest.  quam  idem 
ius  Romanum,  ut  adfini  et  quod  mihi  familiarc  est  exemplo  utar,   eodem  ubiqn» 
et  ab  omnibus  uno  modo  disci  doceriquc  potcst.     Suam  quodquc  tempus,   quisque 
populu»,  quseque  rcgio,  quisque  denique  homo  rationem,  propriam  methodum,  »in- 
gularem  viam,   aliam  alia  ex  hac  parte  feliciorem,   ex  alia   detoriorem,    init  ac 
:  sf  quitur,  ut  ad  eumdem,   quem  totum  nemo  mortalium,   etsi  proxime   absit,   um- 
\Quam  adsequitur,   finem  perveniat.    At  qui  litteras   ad   mercedem    abducunt,  ut 
magis  rei  familiari  augendae  temporive   molliter  terendo   quam   menti   excolenda 
veritatique  adsequend»  studeant,   ii  contemnere   solent   a   maioribus    excocitstss 
litterarias  etiam  artes   rationesque,  ut  multos  de  superatia  condicionibus  eodem 


PRJSFATIO  EDIT0BI8  AD  HVTTKMI  ABTKM  VBBSIPICANDI. 


91 


iare  verba  facere  audimns  ac  siquis  ad  pedem  montis  in  palndem  provolutns 
apicem  se  superasse  exsnltaret:  ubi  vias  a  maioribus  conditas  manimoB,  refici- 
mns,  rcpnrgamus,  corrigimus  ,  non  ubi  desertas  neglegimus  ac  devaatari  sini- 
mos,  bene  itur,  nec  novas  condere  possumns  ipsi  nisi  in  iis  qnas  condiderant 
alii,  ire  didicerimus.  Quteres  fortasse,  bone  lector,  quo  per  hoc  longios  iter  te 
dncturus  sim.  Bona  venia  tua  significare  volui  quid  ad  hanc  Artem  versificato- 
riam,  ne  sitn  obrucretur  et  in  oblivionis  tenebras  incideret,  non  solnm  repeten- 
dam  sed  denuo  emendatam  edendam  me  adduxerit,  quamvis  per  aliquot  saeeala' 
vix  quisquam  ex  ipsa,  quse  litterarii  eSt  ludi  et  trivialis  scientise^  versuum  Lati- 
norum  pangendorum,  multorum  olim  communem,  nunc  parum  cultam  artem  didi- 
cerit  aut  discat  posthac.  Donatum  (cf .  v.  56.) ,  quo  per  medium  q.  v.  levum  in 
scholis  ntebantur,  sed  in  alias  atque  alias  formas  corrupto,  ex  veteribus  gram- 
maticis  etiam  ab  Hutteno  ad  librum  suum  conponendum  ^hibitum  esse  adparet, 
ad  Priscianum  quoque  ipse  refcrt  v.  36. :  Buschius  paullo  ante  cam  aliis  g^am- 
maticis  Donatum  ediderat  Colon.  a.  1509.  A9.  ssepiusque  postea  repetiit  (cf.  Er- 
hm-d(Bt\6i.  M  ^icberaufbl.  b.  S.  m.  p.  101.  n.  18.).  at  quam  longe  oblitteratos  il- 
lofl  scholasticos  libellos,  qui  passim  in  Epistolis  obscurorum  virornm,  idqne  quo- 
dam  suo  iure,  laudantur,  sive  Latinitatem  sive  orationis  habitum  quandamqne 
venustatem  ac  totam  adumbratiouem  spectes,  Hutteni  libellas  superavit.  £t 
ipsius  Hutteni  s;qualium  doctorum  similes  libelli,  lacobi  Wimphelingi  dico  de 
arte  metrificandi  ( Argentor.  1505.  4^ )  eiusdemquo  Isidoneus  Germanicus  (ibid. 
1496.  4P,)  et  Henrici  Bebelii  Ars  versificandi  ot  carminum  condendorum ,  cuius 
decem  ab  a.  1506.  usque  ad  a.  1518.  publicatas  editiones  indicat  Zapfins  (^einr. 
^ebel.  9[u9db.  1802.  8^.  p.  156.  sqq.  omisso  exemplo  quod  prodiit  post  Heinrich- 
manni  Grammaticas  institutioues  „ArgentinQ  in  ^dibus  loannis  PrtiB:  vulgo  Zum 
Thier-jgarten  Impreffum:  Anno  .m.d.ix.  |"4®.),  atque  loa.  Murmellii  Versilogus, 
Scoparius  Pappaque  cum  Arte  componcndorum  versum  non  obfuerunt  quin  Hutte- 
niana  Ars  in  frequentissimum  diuturnumque  usum  veniret  (cf.  Ind.  bibliogr.  Hutt. 
n.  V.  p.  5*.. .8*.  et  vol.  IIII.  p.  683.  n.4".);  et  quauta  auctoritate  floreret,  ex  eo  qno- 
qne  colligi  posse  videtur  quod  quasi  csecis  oculis  repetiverunt  excmpla  neglegen- 
tissime:  nam  prsBter  principem  editionem,  quse  tamen  ipsa  Hutteni  manum  corri- 
gentem  experta  non  est,  ceterse  omnes,  neque  omnino  cxccptis  11.  17.  [et  /2.],  ita 
passim  mendis  scatent,  nt  a  discipulis,  non  a  docentibus,  factas  esse  dixeris;  id 
quod  statim  in  alteram  ab  Hegondorphino  (quamvis  ipse  poeta  salutari  voluerit) 
LipsiiB  a.  1518.  publicatam  cadit,  neque  de  Parisiensibus  ceterisque  quoe  con- 
tuli  omnibus  verum  non  est.  ne  vero  et  lectorum  patientia  et  mea  diligentia 
abuterer,  in  Adnotatione  mea  non  niBi  ad  exempla  1. 2. 4*.  (quod  signabo  4.)  11. 17. 
19,  respexi.  Ceterum  longarum  breviumve  syllabarum  signis  exemplorumque  a 
reliqua  sOriptura  distinctione  et  cmendata  interpunctione  spero  libellum  commo- 
diorem  a  me  factum  esse  quam  adhuc  fuit. 

Hutteni  dedicatoriam  ad  fratres  Osthenios  epistulam  ultimo  die  a.  1510.  scri- 
ptam  et  Engelbrechti  Engcntini  ad  lectorem  carmen  exhibui  vol.  I.  p.  15.  sqq. 
num.  VII.  et  Hegendorphini  cpistulas  carminaque  de  Hutteni  Arte  versificatoria 
cum  Georgii  Fabricii  versibus  ibid.  p.  188...  192.  num.  lxxxvii.  £x  Boberti  Val- 
lensis  Buglensis  (cuius  commentarius  vix  dici  potest  quam  parum  aptus  sit) 
exemplari  post  editum  Indicem  bibliographicum  Huttenianum  mihi  a  Theodoro 
Mommseno  donato  et  vol;  UII.  p.  683.  init.  adcuratius  descripto  (^*.)  mendis  ni- 
mium  deformi,  cum  Norimbergensia  et  Parisina  Roberti  Stephani  qusB  conferre 
potui,  puriora  sint,  finem  epistulce  dedicatorisB  cnm  epigrammatis  ipsi  libello 
prtemissis  hic  subicio.   „b.  v.  bvolbmsis  ioahmi  LAMBBBJto  prudetirilmo  gjmnanj 


92 


PSiBFATIO  EOITORIS  AD  HVTTRNI  ARTEM  VKRSIFICANDI. 


magirtri  Gersjuarij  apud  athenas  PariHas  mo^lderatori.  s.  d.  |  Non  porrnm  no  tibi 

gratnlari  loanes  do|ctirrime  Seper  curafti   comotariolu  ,  quc  in  libellnm  de 

arte  verfificatoria  Hnlderici  Hutteni  vtcuqj  tnis  precib<)  edidi ,  calcographicis  ca- 
racteribf  formari.  Qui  perire  potius,  ut  dign^  eft,  debut  [dehuit].  Sed  cQ  pdire 
nollet  1  publicu  fine  patrocinio',  tu  elect9  potiffimu  i^  eu  tueri  a  nnginendnlo- 
mm  [tie]  hominu  cotagioe  poffls.  Huc  igif  tuo  nomini  dedico.  Vale  nec  tna 
mente  tuu  Robertu  finas  elabi.  £x  edib9  Greruauafiacis  [sic]  quito  idu8  lanoa- 
Tiaa.  Anno  redeptiois  humanse.  M.d.XXIX. 

Ad  eundem  de  laudibns  cius  gymuafij:  |  Carmen. 

Huc  huc  prncipitem  docti  iudoctiq)  volatum 

Flectite  Cur:  illic  facra  Minerua  preeft. 
Hic  rupes  gemino  Pamaffia  vertice  clara, 

Hie  fons  Paegafeus,  Caftaliiiqj  nemiu 
Doctus  loannes  Lambertus  facra  minem» 

Inftituit:  mufis  oppida,  caftra,  locum. 
Omnibus  eft  gratus  ftudioru  fautor,  k.  omnes 

Comprimit  Aonijs  facrificare  choris. 

Ad  Lectorem  difticho^. 

Huc  adds  curlim  Lector  ftudiofe,  iuuentus 
Huc  adlls,  fmctus  ifte  Hbellus  habet. 

loannis  Lauterbachii,  de  quo  vid.  vol.  II.  p.  366.,  in  Hutteni  artem  versifica- 
toriam  epigramma  ex  Periandri  Germania  p.  839.  etiam  a  Bnrckhardo  III.  p.  32. 
rtpetitnm  dedimuB  vol.  IL  p.  466. 


VLRTCI   HVTTENI 

DE   ARTE   VERSIFICATORIA 

CARMEN  HEROICVM 
AD  lOANNEM  ET  ALEXANDRVM  OSTHENIOS  POBfERANOS 

INCIPIT. 

Quis  modus  el  qu»  sint  servandae  in  carmine  leges, 
Et  quo  quaeque  suum  distendat  syllaba  tempus, 
Littera  quas  vires  habeat,  quoque  ordine  mutet, 
Omnia  discutiam  paucis.    huc,  l»ta  iuventus, 

6  Verte  animi  votum  sitibundasque  imbue  fauces; 
Non,  quia  praeterea  scriptum  nihil  utile  dicam, 
Sed  quia  munus  habes  animo  gratante  profectum. 
Improbet  ista  licet  cui  mentem  insana  libido 
Carpendi  studio  vexat:  mihi  fama  trahatur 

10  Inque  dies  mihi  perstet  honos,  mihi  gloria  surgat: 
Qui  velit,  invideat  seque  hoc  maerore  fatiget. 


caflitio. 


Littera  apud  Lalios  isto  discrimine  fertur 
'Vocalis'  criticos,  quod  voccs  integra  reddat: 
Tales  quinque  putant,  i)  Graeca  exinde  retracta; 

15  'Consona',  qqod  voces  nil  mutans  adiuvat  ipsas, 
In  se  nulla  tamen,  nisi  vocibus  addita  rectis. 
Harum  aliquae  nobis  vanos  referuntur  ad  usus: 
Quae  sint,  disce  brevi,  quibus  e  non  assonat  ipsis. 
iSi  tamen  n  iunctum  stat  in  usu  crebrius  illo, 

M  Ut  sequor,  ut  quoniam;  vetus  est  scripsisse  kaiendas; 
$  nota  nonnullis  venit  aspiratio  verbis, 


LitUra. 
Vocalef. 


CoSMBtBt*!. 


^  Mpir«tte. 


I)e  iiiscriptione  cf.  Ind.  bibl.  Hutt  1.  c.  '  i|tit  /.  serrandie  etiam  9, 17, 19. 
semiindo  1,2,4,11,  '  i|U(i|3  1.4,  *  Litera  4.  ubique  una  t.  ^  l0eto  1.  doacu- 
tiam  19,  J^tnxuoiitit  1,  Lemmata  ad  margines  versuum  nulla  habent^.-^.  In 
11, 17, 19.  eadcm  ex  1,  sumpta  suut,  orthofirrapbia  passim  matata,  de  qna  non  adno- 
tubo.  '  sitnbundasq^  2,  *  pmerra  1.4,11,  nil  2,  ^  iste  2,  ^^  Idque  4, 
**  moerore  2.4.11,17,19.  fatget.  19.  *•  Litcras.  ad  marg,  11,  "  Vocabis  2. 
"  grem  /.  ^*  vocib.  rect.]  vocalihus  litterU,  *•  adsonat  19,  "  €1J  H  2.  O  4. 
it.n.19,        «0  calemlas  4,11,17.  Cf.  Quintilian.  Inst.  or.  I.  7,  10. 


94 


IIVTTKNI  DK  AUTK  VKR8IFICAT0RIA.LIBKR. 

Non  tamen  iccirco,  quo  po.Hsit  'littera'  dici; 

Adde  quod  in  versu  eadil  haec  cl  nulla  putalur, 

Nec  te  conturhet  si  obiecerit  unus  et  alter 
25  ^Posthabita  coluisse  Samo,  hic  illius  arma': 

Non  ego  confirmo  quo  quisquam  est  rarius  usus. 

^  dupla  est:  veteres,  brevitas  cuni  forte  iuvaret, 

Pro  {£/regis  hoc  monstrat)  iunctis  scripsere  duabus. 

Dumtaxat  Graecis  3  est  data  littera  verbis. 
30  QuaB  super  has  restant,  dabis  illis  'littera'  nomen. 

Consona  vel  muta  est,  quoniam  male  vocibus  astat 

Inque  t  Onitur,  vel,  quae  plus  consonat  istis, 

Semisona,  incipiens  r,  dum  se  terminat  ipsam; 

/*  tamen,  ut  muta  est,  nihil  hac  ratione  tenetur, 
35  Namque  potestatem  non  mutat  spiritus  ulli, 

Quid  quod  habet  mut»  vim  totam  et  convenit  ante 

Mobilibus  liquidis:  sic  flavus,  sic  /'remo  profers. 

Omnis  in  hoc  numero  vocalis  ponilur  anceps,  |  ^ 

Non  ut  apud  Graios,  ubi  stricto  iure  tenentur. 
40  Nulla  unquam  tenuit  vocales  syllaba  binas, 

Ni  coeant  simul  et  'diphlhongi'  nomine  quadrent: 

Quatuor  ista  modis  fieri  connectio  sueta  est, 

Juice  erit  exemplum,  fwliXj  requc  evrus  in  iUa; 

Quinta  fere  exoluit  pacto  diphthongus  eodem,  1  §x 

45  Scribe  ^graveis"  tamen  hac  *tentabunt  pabuta  foetas^       \  T«n.  tgi».!. 

Quisquis  ab  antiquis  scribendi  congeris  usum. 

^  solet  nque  simul  nativam  amiltere  vocem  |  3  h  «  cm- 

Consona  facta;  JoviSy   Venus  hoc  ostendere  possunt; 

Utraque  converti  facilis  retroque  referri, 
60  'Trdia  gaza  velut,  ^Trojce  qui  primus  ab  oris\  Ufff.  1. 

Et  vcrbum  solvo,  'dux  longa  pace  solutus*  |l«m.i. 

Sic  vicibus  mulantur  et  in  sua  iura  recedunt. 

€  ^  quoque,  ubi  posita  est  vocales  inter  utrinque,  1  3«,^ 


•*  idcirco  vet,  m.  in  1.  corr,  et  sic  17. 19.  lit«Ta  //.  •*  inversa  4,  ku  /. 
•*  Vergii.  Aen.  I.  16.  colussi  4,  *•  rftrior  11.17,  ^  dnpla]  cs,  g^s.  ••  Dom- 
daxat  2.  Dnntaxat  4. 19.  verbi.s]  nonion  17,  ^  Cluc  /.  snpcr]  semper  4. 
refltant]  bc^f  llm  tir0t  0  ^'  /fiutr  /.  ^  que /.  bc,  »,  )e,  §c,  pr,  te.  />r  rf 
9,34,  consonat  istiHJ  constat  in  illis  2.  ^  el ,  rm,  en|  er,  e«.  ^  imite /. 
PriscUtn,  Infit.  I.  12.  sqc|.  piifttano./.  Lemma  omiit.  17,  '^  liqaidlB  sic  2,  ^  an- 
eeps]  aut  brevis  ant  louf^a.  *^  breves  e,  0,  longne  ij,  (Hy  commnues  a,  i,  v.  ^'  Qoat- 
tuor  2,4,  '  connexio  2,19,  ?9Pl)tl)On0t  /.  **  rcque]  /.  recte,  atque  4,11,17, 
*•  excolnit  //.  17.  diphthorifrns  10,  ^*  papnln  2.  yerg,  ecl.  I.  49.  *'  ii  fliie| 
nq3  2,  *•  Verg,  Aen.  I.  111».  troie  /.  }'erg.  Aen.  1. 1.  *'  Et]  Sic  2.  LHcan,  Phart. 
1.311.      ^  tioeolis  /. //.       Lemma  sine  dnhio  rsf  ^  apnd  sive  inter  vocales. 


HVTTBVI  DE  ARTK  VF.KSIPICATOBIA  LIBEB. 


95 


Fit  dupla  et  crassas  extendit  murinure  voces, 

55  Caim  ut  est,  taraen  hanc  voluit  geminare  yetustas. 
€  II  quandoque  sono  raanca  est  vimque  exuit  omnem , 
Ni  liquidam  dicas,  quoniam  resolubilis  extat: 
Smvis  ibi  ^t^cu^que  dabunt  documenta,  vel  anguis. 
€  Quasdam  etiam  dici  'liquidas'  voluere  Latini: 

60  MoUior  iis  sonus  est  et  qui  persaepe  liquescat, 
Quin  positae  ad  mutas  vocalem,  quae  praeit  ante, 
St  brevis  est  alias,  communem  incedere  cogunt: 
Sic  aper  exit  apri,  ten^brce  sic  sive  ienebrce. 
€  Syllaba  dispositis  surgit  compacta  lituris; 

65  Subditur  huic  tempus,  nam  si  qua  est  longa,  duonim, 
Temporis  unius  brevis  est:  ita  syllaba  constat, 
Quanta  sit»  et  iunctas  signant  fastigia  voces. 
C  Quaecunque  est  inter  primam  verblque  supremam, 
Hanc  'mediam'  dicunt:  medias  ita  dictio  plures 

70  Continet  una  simul,  qu»  lege  ^tenentur  eadem. 
€  Quae  venit  ante  aliam  vocalis,  corripietur: 
Sic  vXa,  sic  Mus  est;  /u?  producitur  usque 
Dum  subit  r  voci,  fXerem^  /T^ique  notanda. 
€  Omnibus  est  anceps  genitivis  syllaba  in  tns. 

75  Casibus  in  quint»,  quando  t  subscribitur,  extal 
^  longum.  chor^am^  platiam  communiter  efier. 
€  Diphlhongus  longa  esl;  mora  fit,  si  forte  sequalur 
Consona  vocalera  duplex;  ita  plscis  et  dxis 
Vocalera  iongant,  ita  nox,  ita  mdjuSy  habeniur. 

ao  €  StOy  ferOy  scindo,  bibo,  do,  findo,  collige  raptim, 
Prxterila  in  primis;  aiias  dissyllaba  produc. 
€  Surait  ttnnti  lector,  queo  cum  sero  sioque  sinoqne 
Et  Itno  cumque  ctium,  ruo,  dOy  reor^  omne  duarum 
Tende  supinum  alias,  et  ab  hoc  quaecunque  creantur; 

85  Huc  taraen  accUusi  sidiurus  longa  notabis, 
Amlniusque  siraul,  quibus  excUus  sociatur. 
€  In  reiiquis  pra^sens  hsec  terapora  cuncta  sequuntur, 
Sic  cWo  dat  c5/wi,  sic  verbura  6mo  format  Hmavi; 


DonaCiu. 

n  M«  littera. 


Liqnida 


8yUab«. 
Tenpu. 


TripUeea 
■ylUbs. 


Voedi««»- 
t«  voealta. 


GoBiti- 
rk  tui 


iB  (I 


DiphtbongHf. 
Posilio. 


PratcriU 
diMjllfba. 


I  Sopioa 
I  diMyUaba: 


Pn»t«ritnni 
•4  praieoa. 


wSit2.  »1l]D/.Vf  Donati  86^.2.  u]V  U  «>  Mollioris  simus  iP.  liis^. 
pttftpt  f.  ^*  ter  t  pro  e  i.  preit  2.  ^  sine  2,  *^  fastigiaj  aceentus,  apices. 
^  e  pro  m  1.  ^'  dictio]  qiuv  plurihus  quam  tribus  iyllabis  constat.  media  4. 
'«  Continent  /7.  que  /.  '*  Cuc  /.  ^*'  quttite  /.  i.  e.  decHnationut.  '•  5  sive  e. 
XOQsia^  nlattCay  unde  ot  choreoy  platea,  ''^  piscTs  &  axTs  4.(\)  pixis  J9,  ^  yie- 
tfrito  /.  et  sic  v.  81.  *•>  Praeterita  ita  in  19.  dyssyllaba  2.i9.  «  %\kmH  1. 
2.11.11.19.  Snm  is  4.      ^  mitU0  /.  exitua  2.  excitus  (T  4)  11.17.19.      "  pitftnt  1. 


31  DC 


•f 


•5 


.  Mitf.  *i^.%as.  iriffs».  ^(iM«{Be 
tc.  T^iM.  ifaibc^  «tUfs.  H  mion^*. 

ct  met(iiitom.  i?rriij:f.  mum.  ?tm. 
>fr»jr.  /''jtmn.  c^niTts.  «ctms  jMe. 
\m  w  c—KU  oi«fi>.  kf«:-tftir.  •lusnaiia 

<mim  vtffiain  ^m^ 
.  «c  «t  :sD«iiLo  4QK$«(nam  ^  ««reml 
€  A  tfm  mAexnm  ly^u.  nftUuicitar  cctHc. 
<ir  :Ptf9}   ft   «Vc^nm.  >»/«  jst/tsfe  poraUt: 
ftziafnCnm  ju  Kiiut{iiif  Ufa«fC.  «ici  Mipiira 
C  ^A  «iBi  swipiei  owuoCia  Liinf 


f.2.  r/.  rr.  w.  p^co:»  ^     »-* 


wam^ 


HYTTENI  IME  ABTB  VBB8IPICAT0BIA  LtBBB. 


«7 


Quod  si  forCe  tibi  primaria  syliaba  verbi 
Simplicis  ignota  est,  le  corapositura  docebit; 

m  Ponere  prcepuno  notat  et  conducere  duco. 

€  Saepe  per  accentum  quanla  est  te  syllaba  fallit: 
Carporibus  dicens  pS  negarcl,  ut  est,  breve  quisquam, 
Sed  tu  proluleris  modo  corpdris,  illico  nosces: 
Nam  numerus  verbo  nimium  si  excreverit  ulli, 

130  In  brevius  i*edige,  aut  alia  hoc  ope  nitere,  lector. 
€  Fit  brevi  compositum  persaepe  ex  simplice  longo: 
Agnitus  hoc  monstrat,  cum  proniiba  et  mntiba,  leetor, 
Deil^ai  a  iuro,  sic  infXo,  suffto  cedunt. 
€  Saepe  aliquam  doctis  placuit  geminare  poetis, 

mBelliquice  velut  et  redduco  reliiffioqne. 

€  ^  brevis  in  roedio  est,  velnt  armtger;  excipis  inde 
Quaitcunque  et  ubique  tamen,  nec  perstat  ibtdem, 
Quantlcun^ue ,  etXdm  pleri,  tiblcen,  uirlque. 
€  Hic,  ubi  se  rectus  reliquis  in  casibus  auget, 

140  (^  longum  tque  scies,  simul  0:  sic  profer  edrum, 
Musarum,  quOrum,  dominOrum,  sicque  dierum', 
H  brevis  tque  manet;  verHbus  gravtbusqiie  notabunt. 
€  ^ixs  ut  in  neutro  producitur,  adiice  naris,  \ 

Omnibus  ar  neutris,  cum  mascula  corripiantur; 

145  Sed  iubdr  et  nectHr  vel  epdr,  sdiis  excipe  ab  illis. 
Praeter  anOs  producis  ab  as,  ubi  casus  abundat; 
Sic  pieias  pietatis  habet,  sed  abts  breve  perstat. 
(^n  longum,  sed  et  ar,  profertur  casibus  istis; 
Drop&cis  hinc,  fticis  atque  abHcis,  corOx  tamen  aufer. 

150  <l,  tn,  «  tendis:  paries,  aries,  seges  et  pes, 
Et  tegis  et  teris  atque  dbies  et  prcepk  hebSsque, 
Inierprhque,  Ceres,  quibus  omnibus  est  brevis  usus; 


De  «oerati- 
bas  eaaUo. 


De  coB- 


GeMiBatto 
•yllatMB. 


3  in  medio 
coBpoeitl. 


De  declina- 
lionibvs. 


De  eKcreaeen- 
tiia  caMion. 


«<. 


«n  ay. 


di  cn  r«. 


''^  compositnra] archaigmu8^=i  compositio» compositnm  vocsbalnm.  ^  pjrpono  i. 
**^  po]  pro  2,17.  cuiusqua,  17,  ***  ilico  4.  *'*  t  pro  at  1.  "'  credunt.  19, 
**^  3cp(  1.  **  e  pro  ae  /.  et  in  m,  f^lUlbe  1,  immo  litterse.  "^  pl^riq^  2.  plerlq^  4,  ple- 
rique  11. 17, 19.  tublcen  4,  *^  sic]  sc  4.  ^*^  alis]  ui  animalis,  animale  ab  ani- 
mal.  ,|Nomina  neutra  in  al  producunt  in  oHs  in  gonitivo,  ut  animal,  animaUs;  ma- 
scnlina  vero  corripiuntur,  ut  sal,  salis^  ffannibai,  Uannibalis.  Nomina  in  ar  neutra 
prod^ncunt  aris  in  genitivo,  ut  laquear,  laquearis.  excipe  neciar^  nectaris,  iubar,  iu- 
bariSj  heparj  heparis  [sic],  /Jar,  faris;  far,  farris  positu  extenditur."  Robertus  Val- 
lensis.  addite  2,  ercrefeeneiis  /.  **^  corripiuntur  19.  "*  epor  4.  '^  y^e- 
ter  1.  ands,  anHtis.  producit  4.  habundat  2.  *^'  breve  perstat]  vii  vas,  vKr- 
diM.  **•  fttx,  fHcis.  corax,  corHcis.  ^^  tendis]  producis  ut  e/,  eHs;  en,  ems; 
es,  etis  s.  edis.  Sed  paries  et  q.  b.  genitivum  ^tis  s.  ^dis  s.  ^ris  babent.  *^  In- 
terprcsque  positione. 

HvTTBHi  Ofp.  vol.  IIL  7 


98  IIVTTKNI  I)R  ARTB  VBBSIFICATOftlA  LIBBK. 

^Q  quoque  producunt,  delphinis  nt  et  Salamlms.  |is>i 

€t  breve  comperies;  ver  lege  excedit  ab  illa,  |fi 

i&sEt  quibus  ad  Latios  txh  transfertur  ab  fjQog, 

Ut  panther,  craier;  secus  est  ubi  clixeris  oer. 

^f  breviter  crescit,  longo  monosyllaba  fine,  |si. 

A  laph  ut  laptdis,  sic  /l5  fit  mobile  ruis. 

Ki  grP^is  exciperes,  er  longum,  ut  regis,  baberes.  |t|. 

160  Ni  etiam,  ut  stttcis,  mutetur  liUera  voci,  \%i. 

Adiectiva  per  tr  nec  non  muliebria  tende, 

Praeter  onlx    histrix,  pix,  nix,  nairlxque  salixqw 

Coxendixque,  filix;  lartcis,  St^is,  et  sirtgis  adde. 

Mascula  praeterea  producta  sequentia:  masiix, 
\e&  Pliamicis ,  hombix,  Ceix,  spadix,  sandlxque, 

J)€emonis  0  breviat,  prseter  psene  hoc  legis  6ni$.  \  c%a 

Femina,  mas,  commune,  simul  non  propria  produc 

•r  quibus  accrescit,  deme  indeciir  et  mem6r,  arbHr^  |cr. 

RheiMs',  0  brevis  est  neutris  propriisque  notatis. 
170  Si  quod  ab  a  recti  crevit,  breviabit  0  semper:  |u<«nf. 

Sic  pecus  hoc  pec6ris,  sic  est  ebur  et  breve  corpus. 

®bf  scr^bis,  tif%  inbpis,  paucissima  corripientur.  |omch 

Cappad6cis  praeler,  h6vis  et  crescentia  prtecox^  |fc«jci. 

Longum  erit  00/  simul  0r,  sic  moris,  sic  lege  vOcis^ 
nsHtts  ab  us  crescens,  nec  non  producitur  nbts.  |iifatrt. 

Dictio  in  nr  patrio  longa  esl,  monosyllaba  praeter;  |:iii: 

Lux  tamcn  hiuc  demis.  sed  in  ur  correpta  raanebuDt,*  •jvr. 

Ut  Ligur,  ut  turiur:  sine  fur  tamen  esse  seorsum. 

C  Est  etiam,  ul  videas,  quo  crescant  verba  teBore;     ISir^SSSI 
iso  Dum  l^gSris  profers  et  dum  tu  deinde  l^geris , 

Dum  sequPrer,  sequereris  ais,  multum  inter  in  illo  esi. 

€  ^  brevis  in  lerna  est,  quarta  hanc  inflectio  proferi)  |3. 

Sic  legtmus  dicunt  vulgo,  sic  deinde  perimus, 

C  At  9i  praeteritum  semper  productiiis  est  vox:  \iLSm. 


*^  tier,  veris,  ***  rjQog]  iria  1,2.11, 17.  J9,  ReucMinice  rj  per  i  expreMta,  tei 
aUera  i  mcndum  cst.  ^^  pantherviy  craieris.  aer,  aeris.  paiiter2.  <#.  *■*  creseitt- 
longo  2.  monafpUaba  /.  monosyllabe  4,  '^  sil^o:*,  silTm  litera  //.  ***  onifx. 
mastyx  editi.  salicis  2.  natixqj  4.  ^^  larjx^  Styxt  strtx,  *•*  pittma  U  ff- 
^ucnria  /.  '^  hombyxy  Cet/x.  combix  19.  spadix  quoqj  sandix  2.  *^  |inif 
"»  Foemina2.^.i/./7.  "•  Rhethoris  2.  "^  Sic  quod  ab  us  recti  2.  wt 
corpHris.  ^^  pitcet  1,  pra*cdx,  prwc6eis,  ^"^  Ktij]  Viis  4.  virttit/it,  'pwMidi»  (ted 
pecudis).  i^*  Duro  ni  patrio  2.  (!)  monafpttaba /.  ^"^  lux,  iHcis,  ^''^  I4gUris,  iur- 
mHSj  sed  furis,  (Lignr,  turtur,  fur.)  deorsum  4.  ^^  (rrrcfrmrijs  /.  *•  profrrs  /7. 
deinde  h~geri8  4.  *^  tcma]  tertia  coniugatione,  inflexio  11,17,  '**  ^^  /.2. 
in  1.  decidit  }  ante  seq.  *\x\  p^cttritif',  ut  ibi  factian  sit  Jut  p2(trritO. 


nVTTENI  DX  AftTX  VBR8IF1CATORJA  LIBSR. 


99 


m  Andwi  exemplo  est,  qtiwsivi  et,  lector,  amavi. 

C  LoRga  veTim  ^imque  t  faciunt,  sic  verte  veTimus.  |(3m] 

Passim  alibi  brevis  est  crementis  ista  secundis. 

9  semper  longum  est,  brevis  n  crescentibus  astat  |  co  ui 

Posstimus  ut  dicas,  legitoie  et  talia  cuncta. 
190  C  Ultima  dicendum  est  quanta  extet  syllaba  voci  |  Py'bbii!°" 

Cuiiibet:  in  primis  mediisque  vagabere  passim: 

Multa  legens  (nam-  quis  diffusam  comperiet  rem 

Inque  novas  leges  coget!)  probus  autor  in  ilio 

Sudari  frustra  putat:  baud  ego  murmure  longo 
195  Sustineo  quemquam;  placet  omnia  dicere  paucis 

Quae  rata  sint  verbis  et  te  brevitate  iuvare; 

* 

Qui  velit  hsec  scribat  longoque  accepta  labore 

Colligat,  et  multis  dociles  sermonibus  aures 

Turbet,  ubi  tamen  hanc  nunquam  satis  explicet  artem. 
200  C  Qrdinibus  cunctis  genitivus  lopgus  habetur.  |  ^bat^SiilfJ^r' 

^  brevis  est  temse;  prolixum  pone  dativum, 

Pone  ablativum;  sed  t  tertius  excipit  ordo. 

Plurali  rectus  cumque  accusante  vocator 

Longus  erit,  quamquam  est  neutris  brevis  omnibus  usus. 
306  Casibus  is  longum  est,  sed  bnt  breve  pone  dudbiis. 

C  Quod  semel  exposui  generali,  candide,  dicto, 

lam  satis  est,  iector,  neque  enim  per  longa  morabor. 

C  cSl  fini  iongum  est,  sed  casus  corripit  iihid 

Praeter  abiativum  Graioque  ex  nomine  quintum: 
210  UliHi^  ittk  vel  quiH,  cum  frusira,  pui&,  mixta  ieguntur; 

Longa  tamen  crebro  gintd  communiter  exit 

Qui  finit  numerus;  breve  qmdringentH  manebit, 

Et  si  quod  simile  est:  toties  haec  regula  fallit. 

C  C  brevis  est,  Graecis  muliebria  longa  feruntur. 
2I&  Sic  quae  0  finito  veniunt  adverbia  casu 

Deducta ,  ut  pulchre  longoque  t  verba  secundae , 

Cum  quare  produc  /mn^que  feref\\xt  fameque 

Et  monosyllaba;  sed  nS  brevis,  dum  connotat  'an',  fit; 


"*  ^ttfriut  i.  »»•  8inq3  4.  \]  &  2.  C  et  [Jm]  addidi.  ««^  im  brcvis  fit 
aecedexitiboB  aliis  BjlUbis,  nt  anuwertmus.  ^^  crescentins  2.  **®  ^ereitlium  /. 
eztat  2.  *•*  vngabere  2.  *"  anctor  2, 19,  author  4.  "*  omuia  2.  «>«  patCts, 
panf.  *•*  menMH,  damnOy  fructU.  sed  pmi^.  exipit  2.  ^  vocatur  4.  ^  U 
dativi  et  ablativi,  »ed  bUs  10]  in  i7.  *••  fmtt  1.  ex]  eus  17.  qnintnm] 
nocathmm.  "•  fmatrS,  pntS  4.  «»  %ti  1.  «"  grrds  1.  ij  **^  i)Uf  /.  finitaj  2. 
***  pulcre  11.  fe(Ull¥(  /.2.  ^*^  fremeqj  4.  *>^  mtfnafpltalNI  i.  et  quartum  sic  v. 
226.  ut  semper.      fte  1.      sit  2. 

7* 


100 


1IVTTRN1  DB  ARTR  TRRRIFICATOHIA  LlfiRR. 


Nunc  siinl  longa  vale,  cave,  nunc' correpta  leguotur; 
220  Quintus  at  in  Oncco  cum  sexto  longus  habetur. 

Dic  ben^,  dic  mal^>,  ct  huc  generalia  congere  dicla: 

Partim  ita  longa  vides  adverbia,  raptaque  partim. 

€  ^  produc,  Part  corripitur^  similesque  cadentes, 

Philiidt  non  secus  est;  tibt  cum  miht,  ttfnque  siblque 
rib  Et  nist,  deinde  quasi  vel  ibl  communia  sunto. 

€  O  varia  est  cunctis,  sed  eunt  monosyllaba  longe.  c 

Ponis  in  hanc  etiam  ceu,  vero  adverbia  normam;- 

Muiu6,  crebrS,  cito ,  sero,  sedulo  m  ancipiti  usu, 

Illic^  contrahitur,  semper  modiS  corripietur. 
230  €  H  iongum  est,  nihil  liinc  dcmis;  sic  coUige  camu,  \  u. 

In  bD  et  mt  breves  cunctos  posuisse  videmus,  |e»«t 

Saepe  tamen  miror  t  produxisse  poetas: 

Naso  refert  *cum  voce  abiit,  eyd ,  lunius  inquit 

'Magnus  civis  oblt,  et^formidatus  Othoni: 
235  Sive  licct  doctis,  sive  hoc  ita  syncopa  poscit. 

C  <  quibus  est,  produc,  w^  erit  breve,  Idc  brcYC,  danSc^  !  o. 

Hic  varium  est  casu,  sed  fac  qui  corripis,  audes 

Nescio  quid  dubium,  legitur  tamen  haud  semel.  illud. 

€  §  breviter  pones,  nU,  sol  si  exceperis  inde.  1« 

240  €  Omnia  in  n  tendis;  sume  hoc  ex  ordine  forslin  |  «. 

Et  tam^n,  extn  et  tn,  vid^n,  Ixn  crescensquc  secundo 

In  casu  nomen:  sic  pectSn  pecttnis  auget, 

Cum  Siren  capis  hinc  I/t/men,  productus  in  tn  stat 

Kectus;  in  tn  quartus  brevis  est,  ita  tygrtn  habebis. 
245  C  U  correpta  venit;  crater,  wther<\\ie,  character,  \% 

Cur  et  Iber,  panther{[\\e ,  stater  producitur,  et  far, 

Aer,  Nfir,  ver,  pdrqwe  et  ab  hoc  fit  niobile  si  quod. 

Adde  iilis  lar  /(irque  siuiul;  cor,  ut  ingeris,  aptum  est 

Versibus;  an  tamen  huc,  dubium  est.  do/dr  et  simile  addas. 
250  €  Omnibus  as  longum  est;  secus  cst  ubi  lampadtis  inquis,  I  «•. 

PallHs  et  Jrcds  et  in  Graiis  qu;e  taiia  muitis. 

€  <£<  longum  vates  posuere;  ubi  patrius  auget  |  <^« 

Se  breviter  casus,  milh  velut  est,  breviatur. 


*^  ^vtco  1.  ^  deinde  — '  ««  monofpUoba  i.2,  «»  coutrahitur  2.  tio  gjc] 
sed  4.  "«  In  bH  &  in  t  2.  232  ^]  ti  2.  ^^  Ovid.  hcroid.  XV.  173.  „Ut  monuit, 
cum  voce  abiit,  ego  frigida  sur^o."  lun.  |  /wvewo/.  sat.  VI.  559.  *»  Sine  4. 
sine  2,4.  ^  Neftio  2.  "9  frcoeperis  1.2.11.  «♦•  crcftensqi  2.  «<«  nomen] 
nouem.  2.  pect^n.  **^  fprm/.  2.  syrcn  4.11.17.19.  in  instat  •/.  '*^  flDthctqj  ^. 
caractcr  2.  •**  Iber]  iter  -/.(!)  '*^  sarqj  4.  cor  sive  cOr.  nageris  2.  est 
:  om.  4.      «•»  et]  e  4.      «52  ui,i]  v  bi.  4.      «^^  ggd  2. 


HVTTSNI  DB  ARTB  VEB0IFICATOBIA  LIBBB. 


toi 


Inquies  Hs  verbam,  penSs  et  pluralia  Grseca; 
255  Ast  aries,  paries,  abies  lege  longa,  Ceresque, 

Besque,  fides  et  spes  cum  pes,  bipfs  inde  tamen  sit. 

€  ^9  brevia  trahimus  sicubi  genitivus  abundat  |  3«. 

Cuni  longa,  ut  Samms  SamnHis;  iunge  secundam 

Personam  verbi,  cui  dedinatio  quarla  est, 
m  Cum  sts  cumque  veUs,  vls  et  monosyllaba  cuncta, 

Praeter  ts,  et  quis,  mts,  bts,  (ts  quae  contrahis  usn. 

€  Protrahit  0$  flnem,  sed  cui  genitivus  6s,  ossis  |c«. 

Additur,  excipimus;  sed  Graecus  in  09  brevis  extat 

Patrius,  et  neutri  rectus,  muliebreque  nomen. 
265  Corripiemus  in  ns  qua^  sunt,  monosyliaba  praeter,  |  u<. 

Et  quibus  exlensum  est  casus  flnate  secundi: 

Sic  iego  virtutis,  ielluris  sive  paludis: 

Certe  ego,  quod  veniat  piiliis  in  mea  carmina  noiim, 

Flaccus  ut  est  usus  vates:  nam  quse  unus  et  alter         |  ^^^^ 
270  Autor  habet,  quis  in  hunc,  nisi  crassa  forte  Minerva 

Ingeniiqiie  inopis,  sine  testibus,  incidat  usum? 

€  Haec,  ut  in  admissam  concedat  syllaba  vocem, 

Tradidimiis  breviter;  quod  si  tibi  noster  in  istis 

Angustus  nimis  est  labor  atque  hac  deflcis  arte, 
275  Ulleriora  potes  studioso  acquirere  nisu. 

€  Syllaba  facta  pedes  facit,  et  pede  carmina  constant:  |  ^j^~ 

Longa  sequuta  brevem  Spartanum  gignit  lambum ,  |  \^^' 

Huic  contra  ex  longa  ponere  brevique,  TrochaBe; 

Pirrhe  ceier,  brevibus;  iongis,  Spondee,  duabus. 
280  Ite,  pedes,  longam  correptis,  Dactyle,  binis  I  uS??*" 

Antefer,  at  contra  volat  Antidactylus  illi; 

Tot  volucer  brevibus  Tribrachys,  longisque  Moiossus; 

Nacta  utrimque  duas  brevis  est  ubi  syllaba  longas, 

Creticus  efficitur;  Scolius  contrarius  illi; 
285  Ante  brevis  longas  Bacchius,  contrait  autem, 

Ut  vers?2rfi  docet,  PaUmbacchius  eidem. 


***  jnquiffi  fS  orrbum  edd.  An  Inqnimus?  ^"  ut  audU,  nescts,  decl.]  i.  e, 
coniugatio.  ^  funq}  1.  vis]  xis  4.  monaf^Uaba  (id  ubique)  i.  •*'  exipim9  2. 
0mu9i.  *•*  monafpllaba  i.  2,  us  om,  4.  '*^  trlllurts  /.  '*^  palus  hic  foret  obelus, 
notsB  slgnum.  camiina  2.  *^  Ilorat.  art.  poet.  05.  ,,regis  opus  sterilisve  dia 
prllus  aptaque  remis.  quc  i.  ^  Author  2.  Auctor  19,  *"  grc  1.  "*  nimis] 
minus  4.  hac  arte]  versificatoria,  pieo  libello.  *"  secuta  *1.4,  *^*  trot^re  i. 
Trochei  2.  Trochee  11.17.19.  «^b  Pyrrho  2,4.  spond^e  4,  *^  ^actilr  1.19. 
«"  antplrartilue  1.  Antydactulus  2.  »««  trib?ntiu«  1.2.4,11,17.19.  »*  Scholius  17. 
^^  bachius  19,      ^^  versura]  duplici  senm  posuit:  nominis  syllabse  faciunt  palim* 


I  02  UVTTBMI  DB  AftTE  VEB8IFICAT0RIA  LIBBB. 

€  Sunl  quibus  accedil  (potes  hoc  iQquirere ,  lecCor)  |  JS' 

Syliaba  quarta  pedes,  immensum  est  omnia  dici. 

€  Miscueris  tenuem  si  quando  ad  carmen  Homeri  |  ^SSm. 

m  Pentametrum ,  numeris  dabit  iis  Elegeia  nomen. 
€  Exiguos  elegos  pedibus  constare  duobus 
Maxima  pars  vatum  sentit:  da  dactylon  iilis  | 

Spondeumque  gravem;  nihil  hoc  in  carmine  iuris 
Alter  habet,  cunctis  est  ultima  versibus  anceps; 

296  Ponis  in  heroo  semper  promiscue  utrumque, 

lus  tamen  in  quinta  est,  (nam  sex  regionibas  illud 
IHvidimus  carmen)  soli  tibi,  dactyie,  perstat, 
Spondeus  sextum  sibi  pes  vice  quaerit  eadem. 
€  Sappe  tamen  quintam  in  versu  pes  occupat  ideiii: 

3()o  ^Chara  detm  soboles,  magnum  lovis  incremenitim\ 
AUer  in  alterius  quoniam  resolubiiis  ext^t 
Tempora.     Sunt  etiam,  quibus  ultima  syllaba  abundal»       |  SSIT 
Principio  alterius  connectit  Hypermeter  illam: 
^Omne  adeo  gentis  in  lerris  hominumque  ferarumqtte 

wb  El  genus  cequorettm^  sed  quod  legis  'arieie  crebro\    [ 
IIoc  proceleumaticum  pedibus  docet  addier  istis. 
€  Disce  quod  angustis  hasrere  in  legibus  amplos 
Non  deceat  vates:  magna  est  in  carmine  nrtus  |  fQ««»- 

Saspe  novi  quicquam  venia  committere  honesla, 

310  Ouod  varium  inentes  lectorum  ducat  et  aures :  i  ▼*«««  ^ 

\Fluvjorum  rex  Eridanus^  Maro  dicere  posset. 
€  Pentametrum  in  partes  doceo  disponere  binas: 
Prima  duos  miscere  pedes  soiet,  huncque  vel  illum 
Continet,  ut  libituni  est,  dehinc  ultima  syllaba  restal, 

315  Dactylus  inde  duplex  parti  solet  essc  secunda; 


bacchlam  s.  antihacchium,  — — ,  et  hic  invcrsi  ordinis  est  atquo  baochins.      ptlyw- 
tHld)tU9  1.2,19,  palimbachius  4,       Palymbacchius  11,17, 

'^^  pcdcs  oms.  2.  immcns.]  i.  c.  longum.  Ceterum  Bcdeoim  figurie  rem  conli- 
ciunt  omnem:  diiambi,  ditrochtei,  dipyrrhichii  (s.  proceleusmatici ) ,  dispondei, 
choriambi,  antispasti,  ionicorum  duorum,  epitritorum  quattnor,  paponniii  qaat- 
tuor.  "•  ad  carmcn  Homeri]  kexametrum.  **®  Hentl^ailKtruil  /.  2. 11,  et  sic  v.  312. 
his  11.,  *»*  elcgia  4.11,17.19.  »«  dactilon  2,  dactylum  4.  »»  ftpondKuq)  4. 
*•«  regionib.J  pedihus.  '^^  dactile  19,  ^^  Spondo^us  4,  **  yerg,  ccl.  IV.  49. 
*«  id  est  -  1«  — .  ««  giptrmrtfr  1.  ^»*  Verg.  georg.  m.  242.  sq.  Omnem  2, 
**  rqu0»um  /.  ariete  crebro]  Verg.  Aen.  II.  492.  *>•  proleumaticum  4,  proce- 
leusmaticum  19,  '"'  ^tttttl.  ^^  QuintHian,]  I.  6, 30.  Fabium  mtera  P  detigmm-e 
operarum  licentia  fuerit,  ceteruiH  potest  etiam  Quintil.  Inst.  or.  I.  6,  30.  sq.  conferri 
'*®  „Fluvjorum  rex  Eridanus  camposque  pcr  omnes."  Verg,  georg.  I.  483.  •*•  Cl- 
tl^ametrii  /.  (P  miniatori  adpingenda  reUcta.)      '^^  pacttlus  1,      f^cuitN:  U 


HVTTKNI  D£  ABTE  VER8IFICAT0RIA  LIBER. 


103 


Syllabaque  ad  Onem,  qus  sic  coliata  priori 

lure  pedls  quinti  nuaierum  hoc  in  carmine  complet. 

9 

€  Tu  quoque  qui  versus  in  partes  digeris  ipsos,         | 
Disce  modum,  neu  te  mandatis  subtrahe  nostris. 

320  €  Contigerit  vocis  siquando  in  iine  prioris 
Vocalem  poni  sicque  incoeptare  sequentem, 
Prima  cadit,  fiet  Synaloephe:  sic  cadit  ante» 
Fiat  ut  Eclipsis,  tn  littera:  monstrat  utrumque 
^LUiora  muifum  ille  et  terris  iactatus  et  altoJ 

325  €  Hanc  tamen  adversus  potuit  Maro  dicere  iegem 
^ltisulce  Ionio\  sic  deinde  'sub  liio  aiio.* 
Saepe  etiam,  ut  longae  maneant,  mirabimur  illas: 
*/fec  Helenum  cecinisse  penatigero  Aenem 
Naso  tulit  vales;  tic  'lonio  immenso; 

33«  In  satyra  scriplum  «est  Uum  propter  plurima  tum  }Us\ 
€  Perstat  item  siqua  est  vocalis  diclio  facta: 
*b  iitinam-tunc  cum  Lacedwmona  ciasse  petebat* 
€  Antiquum  esl  etiam  'decidere  faicilms  ramos.* 
€  Siepe  brevis  totas  prsescindit  Syncopa  partes, 

335  L't  'quotiens  raro  duxti  suspiria  motu* 

€  Demit  et  Apocope  finem  (sic  pone  negocfj, 
Quem  Paragoge  auget:  sic  quisquam  fungier  inquit. 
€  lus  habet  in  binas  driTerre  Di;eresis  unam, 
Ut  solet  in  cumulum  iunxisse  Synceresis  ambas: 

310  Sic  nos  aulai,  sic  persoiuenda  notamus, 

*Ferreique  Eumenidum  thalami*  *furtumque  Promethei\ 
Piurima  prieterea,  dii,  cui,  deinceps  velut,  addis 
'  Semianimis,  dehinc,  deinde  vel  huiCj  ii,  proinde  legimtur. 


lo 


■eunone. 


lepk«. 
EcUpMs. 


Exeppla 
eoalrarie. 


I   EioepUo. 


S  tlkMr- 

beaduB. 

Syncopa. 


Apooope. 
I  Parafoge. 
DuBreau. 
SjMsreeia. 


.«t«  qut  t.  «»  inceptare  2.4,11.17.19.  »«  fpnalrpte  1.11.17.19.  (-  — |-) 
avvuXoitpr^^  synalirphe.  Synlephe  2.  cadet  2.  ^  m  littera]  in  littora  2.4. 
m  litera  11. 17.  ««  Verg»  Aen.  I.  3.  mult.  111.  &  4.  »««  Insulo  19.  rerg.  Aen. 
111.211.  (,Jn8ul»  lonio  in  magno,  quas  dira  Celieno.")  /6fW.  v.  201.  („Victor 
apud  rapidnm  Simoenta  sub  Ilio  alto.'*)  ^  longe  4.  mirabimus  17.  ^*^  Ovid. 
met  XV.  450.  '*•  sic  in  lonio  2.  lonio  im.]  Ooid.  mot.  IV.  535.  •*  satjraj 
luoenal.  sat.  IX.  118.  ,fVivendum  rccte  est  cum  propter  plnrima  tum  his  Pneci- 
pne  caussis,  ut  linguaB  mancipiorum  Contemnas."  hic  2.  ^^  oocalt  s  /.  '"  Ouid. 
her.  I.  5.  Uuc^cmona  1.  Lacedemona  4.  petcbaB.  2.  "^  Lucret,  de  K.  N.  V. 
930.  „arboribu8  vctercH  dccidero  falcibu'  ramos.*'  falcibu,  ramos  4.  ^*^  t  pro  « 
bis  /.  *'*  Properi.  I.  3,  11.  quoties  2.  duxi  2.  (!)  ^'^  quis  qqj  2.  quisquam] 
Fortuito  catu  nusquam  legi  videtur.  ^^  t  pro  te  bis  1.  Dieresis  2.  ''*  e  pro  m 
bis  1.  syneresis  2.4.19.  ^^  aulai]  ut  Fer//.  Acn.  III.  354.  ^/  al.  persoluenda] 
„mutua  ncc  certa  persolucnda  die'*  Consol.  ad  Liv.  Aug.  370.  *<<  ferr.  £um.  th.] 
rerg.  Aen.  VI.  280.       talami  2.       furt.  Pr.]  f^erg.  ecl.  VI.  42.       »«  hulc]  hinc  2. 


t04  HVTTBHI  DB  ARTE  YBBSIFICATORIA  LIBBB. 

€  Diceodum  et  qui  sint  ornando  in  carmine  flores,        |  ^ 

545  Uic  operae  est  precium,  vigiies  huc  vertite  menles, 
Osthenii  iuvenes,  nec  vos  labor  abstrahat  ullus: 
€  Continuo  studio  curisque  calentibus,  acri  |  ^^SJt 

Optima  quffique  animo  legere  aut  audire  gra?esqae 
Edidicisse  libros  crdiraque  indagine  doctos 

3S0  Eligere  autores  scribentem  carmen  oportet. 

Quicqttid  habent  alii  passim,  Maro  noTit,  el  arteis  |  ^SS^  ^ 

Calluit  omnigenas  doctrinaque  acre  iuvabat 
Ingenium:  hinc  illi  tanta  est  in  carmine  yirtuSy 
Tantus  honor,  hinc  est  quod  vates  altior  omnes 

S&&  Hic  superat  Latios  nomenque  ad  sidera  toUit 
€  Nec,  quoniam  munus  vobis  natura  benignum 
Contulit  ingenii,  nimium  confidite  vobis: 
Excolite  has  vires  animumque  intendite  rebus,  | 

Quis  molem  hanc  moveat,  quis  euntibus  imparet  asyis, 

»0  Quid  fatum,  qnid  sit  casus,  quo  turbine  praeceps 
Mundus  eat,  quae  sit  rebus  natura  creatis, 
Discite  per  causas»  hominumque  inquirite  mores. 
C  Nam  conforme  suis  multum  scripsisse  probatur      i  23£^ 
Temporibus  carmen  vivosque  effingere  gestus. 

as&  €  Dum  legitis,  multum  potius  quam  multa  legetis. 
€  Nec  vos  dicendi  lateant  genera,  utque  peritus 
Orator  causas  tractat,  sic  scribere  vates,  '  ^**^  •* 

Sic  solet  eioquio  montes  mulcere,  sed  illi  ' 

Liberior  vocum  est  usus,  vos  cogite  voces 

SToInter  se  similes:  nam  res  etiam  ista  iuvabit; 
Profuit  et  genus  in  speciem  aut  contra  variari 
Et  saltem  affini  confundere  nomina  sensu. 
Raro  aliquod  ponas  noroen,  nisi  forsitan  iili  i  ^^ 

Adieclum  tribuas  proprium;  sit  hicidus  omni 

375  Duricie  procul  hinc  sermo,  sint  onmia  plana, 
Sint  facili  producta  stilo  venaque  fluenti; 


»»  ast  17.  precium  est,  vigilea  hac  2.  "•  ne  2.  *^  Quintitum.  Iiut  or. 
procem.  I.  L  f.  „bona  etiam  ingenia  ...  sine  doctore  perito,  stndio  pertlnaei,  scri' 
bendi,  legendi,  doccndi,  multa  et  continna  exorcitatione  per  se  nihil  prosnnt**. 
***  legerent,  andire  2.  •*•  authores  2,4,  auctores  19.  '**  artes  2,4.11.17, 
»«  Tantos  2.  »»  ad  sid.  tolL)  f^erg,  Aen.  n.222.  sydera  2, 4.19.  »«  Encolite  4. 
^  astrix  4.  **  p:rcqi9  /.  ••*  qu(  1.  *•  caussas  19.  ^  probatos  11,17. 
**  gestes.  11.  ^  pocius  2.  *"  Crator  5  pocta  bis  ad  marg.  1.  canssas  19. 
Tates]  voces  2.  ''*  et]  aut  2.  fptXim  1,  PrtPtiaret  variare.  Hmtpi.  "•  attzi- 
bnas  2.      "»  Duriti»  2.4,      "•  stylo  4.11.17.19. 


HVTTKNI  DK  AKTE  VEB8IFICAT0RIA  LIBEB. 


105 


Einrnaiidai 
ctfmen. ' 


PulchraB   re- 
petitionei  in 


Tenibw. 


Nou  lanieii,  ul  sensii  careaiil  rriistraqiie  le^^antur, 
Sed  moveaDt  aniiuos  aliquenique  feranluf  ad  usuin. 
C  Est  etiam  ut  sludeas  pictas  miscere  fabellas 
Histonasque  simul,  si  quid  locus  exigit  illud. 
C  Ssepe,  ubi  quid  repetis  in  carmine,  pulcluius  exil: 
*Ter  sunt  conaii  imponere  Pelio  Ossam^ 
*Ter  pater  extnictos  disiecit  fulmine  montes* 
^MUitat  (mnis  amans^  et  habet  sua  castra  Cupido, 

9w  'Atiice,  crede  mihi,  militat  omnis  amans* 

'MtUta  super  Priamo  rogitans,  super  Hectore  multa* 
*Iltum  et  labentem  Teuai  et  risere  natmtem,* 
*Me  me,  adswn  qui  feci,  in  me  converlite  ferrum' 
*Pauper  amet  caute,  timeat  maledicere  pauperJ 

990  Quodque  Maro  dixit  'sequitur  ptdcherrimm  Aslur, 
'Astur  equo  fidens\  et  in  adicctiva  resurgens: 
'Marsa  manus,  Peligna  cohors,  fcstina,  virum  vis' 
Et  si  quid  simile  iis,  velut  esl  *Alhamasque  Thoasque* 
C  Usque  adeo  sensis  sifnilem  decet  esse  loquelam,       | 
Ut  si  quid  durum  esl,  duro  procedat  biatu, 
Concitet  et  gestunr  sermo:  quid  pulcbrius  ilio 
'Monstrum  hoprendum,  informe,  ingens,  cui  lumen  ademptum*? 
Pulctirum  est  *rura  peiunt,  hic  Thuscum  atque  iile  SahinumJ 


AtrecUiin  Tpr- 
ba  seqautur. 


C  Transit  et  iii  carmen  celebri  Translatio  cultu: 
mBelle  equidcm  dictum  xlassique  immittit  habettas,* 
'Navigio  sulcat  mare,*  *fcrrum  armalque  veneno* 
Stat  pro  contento  retinens,  ut  *vina  coronani ; 
Per  Venerem  luxus,  per  Bacchum  intellige  vinum, 
Per  Cererem  fruges,  inventorenKiue  suarum 


Metaphora. 


Continen«  pro 
contento. 


*"  moneant  17,  fcrcutr-  4,  '^^  Fabellas  ctiam  pietas  miHcere  iuvabit, 
i9.  *•  Historiaqj  ii.  i7.  quis -/.  loi-us]  tcmen  2.  ^*  rcpetes  ii^.  ^*  Vcrg, 
fiCOTg.  L  281.  et  283.  Ossan  2.1U.  ^m  fjpi^f,  amor.  I.  ix,  1.2.  Sic  frequeiUissime 
Imditm-  in  AntltoL  Lal.  *«  Verg,  Aen.  I.  750.  «'^^  ibid.  V.  I>J1.  natautemj  Latini 
%.  >»  Verg.  Aen.  IX.  425.  fa>ci  2.  ^^»  Ovid.  art.  am.  II.  107.  «»  Verg.  Aen. 
X.  180.  8q.  ***  pcliua  4.  Ennius  Annal.  ap.  Donat.  III.  5.  et  ChariB.  inst.  gramm. 
IV.  251.  (ubi  aHa  quoque  ab  flutteno  repetita  exempla  leguntur.)  Pro  festina,  v.  v. 
Uhrarum  Vestina  v.  v.  legemlum  esse  post  Dousam  duhitari  non  potest.  '"'  iis]  his  2. 
Verg,  Aen.  II.  202.  (sqq.  item  ap,  Charis.  l.  c.)  „..  Acamasquc  [olim  leg.  Athamasquc] 
ThoAsqae  |  Pelidcsque  Neoptolemus  primus(]uc  Machaon  Et  Meuclaus  ct ...  Epco8'\ 
»*  sentas  2.  »«  Continet.  &  2.  «w  ^grg.  Acn.  III.  058.  adcptu  est  2.  »»»  cura 
4.  rupa  pet.]  ?  Tuscnm  2.  *^  Verg.  Acu.  VI.  1.  **•  ,,ljonj?a  sulcat  maria 
alta  carina".  Verg.  Aen.  X.  107.  fcrrum(|ue  armarc  vcn.j  ibid.  IX.  770.  *''  Verg. 
Aon.  L  724.  apud  Donat.  III.  0.  corrunaut.  tU.  ^^  liixus]  lupu»  4.  Hachum  10. 
^  Ad  Terentianum  *8inc  Cerore  et  Libero  frigct  Veuus'  Donatus  III.  0.  Charis. 
IV.  5. 


1  06  HVTTEHI  DE  ARTE  VERSIFICATOftlA  LIBER« 

40&  FiQge  ipsas  rerum:  non  ista  licentia  tantum, 
Ouin  etiam  decor  est.     Ornata  Periphrasis  omni 
Laude  nitet,  tibi  mille  locis  exempla  petantur, 
Non  etiam  incultum  est  'rapiuni  incensa  ferMnigue 
'Pergama,  vos  celsis*:  ita  sermo  patheticus  ornat.. 

410  Trandponunt  etiam  quas  iungere  lege  deceret;  | 

'Italiam  contra*  dixit  Maro,  dixit  et  idem 
*Transira  per  ei  remos\  *sepiem  suhiecta  irioni' 
Synthesis  iis  proprior:  'itwenes,  foriissima  /rus^a 
'Peciora\  et  in  medio  conclusa  Parenthesis  ornat, 

415  Allegoria  simul:  'pveri,  sai  praia  biberunf. 
Dissimulansque  in  se  quicquam  Ironla  relatum. 
Quisquis  ab  iis  cullum  qusris  versusque  colorem, 
Non  excede  modum»  nimia  est  vitiosa  venustas, 
Quodque  satis  pulchrum  est,  crebro  vilescit  ab  usu. 

420  Cetera  quae  poterant  istis  superaddier,  olim 

Vestrum  aiiquis  per  se  quaeret:  mea  comrooda  saitem 
Sit  brevilas  quicquam  vobis,  ne  spernar  ubique. 

APVD  PHACCHVM  HOSPITEM  WITTENPVBGEN8KM 

IDIBVS  FEBBVAKII  /^.  Mi>XI ]  ABSOLVTVM 

SINCERITER  CITRA  INVIDIAM. 


^^  r<fr^.  Aen.  II.  374.  Bq.  ^  „vos  oelsifl  nunc  primiim  r  nAvibiu  itiar* 
ceUos  4.  «<«  decert  4.  «"  yerg.  Aen.  I.  13.  ««  Ihid.  V.  663.  Ver^^gMt^.  UL 
381.  41S  ^tn^ffis  (in  versu)  1.2.  Verg.  Aen.  II.  348.  sq.  his  4. //./7./».  hi.. 
uantes  19,  «»  Verg.  ecl.  III.  lU.  ^"  liis  11.17.19.  qntti§  1.2.  *"  ex  eede  2. 
viciosa  2.  <»  Csetera  2.4.  <"  qurret  1.2.  <«  Sic  4s  «» ■«•  omi$  2.4.  In  U.t7. 
est:  ^Synceriier  ciira  pompam,  |  zelo  uirtuiis.  \  fiiiis. 


Quse  Indice  bibliogr.  Hutt.  num.  XV.  enumerata  sunt  Neminis,  qae;m  'rcvivi 
scentem*  sive  'secundum'  appollare  Bolent,  excmpla  1...23.25,  ea  non  omnia  mih 
nd  manns  snnt;  itaque  ad  meam  adnotationcm  Neminicam  non  mai  1,2^3^6^7,10 
14,16^17,20^21,23  et  25  adhibui  (omissis  4,5,8,9,11,12,13,15,18^19,22:  nKm24 
carmen  non  continet). 

Picturam  Neminifl  ad  exemplum  XV.  1.  repetendam  curavi:  nam  aperte  pn 
commentario  quodam  carminis  esse  voluit  ipse  huius  anctor,  cum  tam  Ulyssi 
Homerici  (VL*  in  pictura  =2  Uljsses)  Cyclopisque  casus,  quam  quae  Nemini  culpa 
dantur  versibns  89.  sqq.  qnassationes,  eversiones,  furta  depicta  sint.  Quo  mod< 
divcrsorum  exemplomm  pictursB  inter  se  differant,  in  univorsum  descripsi  Indicii 
locis  supra  indicatis.  Quod  in  prioris  Neminis  exemplis  3  ^i4  ori  Neminis  clan- 
strum  obiectum  est,  quod  nequo  in  Vn.  1.  neque  in  XV.  omnibos  habet,  id  noi 
ex  fig^a  Viri  -boni  repetitum,  sed  ad  v.  86.  prioris  Neminis  referendum  est. 

Hntteni  ad  Crotum  epistulam  quse  in  Neminem  prefatio  esty  dedimus  vol.  I. 
nnm.  lxxxiiii.  pftgg*  175...184.  et 

lOANNIS  M.  HERBIPOLITAE 

IN  PEBSONA  NEMINIS  HBXASTICHON 

ex  iis  qusB  Indice  bibliogr.  Hutt.  num.  VII.  1.3.4.  indicata  snnt  exomplis  dcdiiniu 

vol.  I.  p.  27. 


Priori  Neminis  editioni  prsemittitur  in  omnibus  exemplis: 

lOCVS  DE  NEMINE 
EX  ODISSEA  HOMERI. 

Barbarus  ille  Cyclops,  socios  depastus  Ulissis, 
Cum  trucia  humanis  carnibus  ora  daret, 
Qua^rit  et  ex  iiio  'quod  Milgo  nomen  haberet': 
4        Cui  vafer  experto  pectore  "Nemo  vocor". 
'Nemo,  igitur',  Poliphemus  ait,  'super  ultimus  omnes 

'Prxda  mihi  madido  dente  petenda  veuis\ 
Ithacus  huic,  nimio  cum  iam  langueret  lacho, 
8        Ad  Syracusanas  lumen  ademit  aquas: 


'*  Hunc  loannom  M.  osse  Mylinm  s.  Mullerum  magistrum,  alias  Lantspergei 
dictnm,  satis  probabilis  Muthori  (^Ol^.  ^^cll.  ^(^bg.  1861.  8^  p.  80.)  couiectnra  «st 
'*  ILic  Ncminis  Huttcniani  prologiis  in  exemplis  Ind.  bibl.  Hutt.  VII.  1...4.  ot  ap. 
Miinch.  II.  p.  305.  {6,)  extat.  "  Odyssoa  2.  3.  Odyssero  IX.  «>  Cyclops  2. 
3.4.  Ulyssi»  3.4.6,  Odyss.  IX.  288.  sqq.  "  Querit  1.3.4.  Ou^rit  2.  Odyss. 
3(^.  sqq.  ''  Polppl^rmus  2.6.  <"  Prcda  1...4.  madido]  quo  socios  tuos  ntan- 
ducavi.  *•  laclio  /.  3. 4.  ^cd)0  2.  Odyss.  345.  sqq.  'o  In  ora  maris  Syracn- 
sani.        Odyss.  375.  sqq. 


IN  NEMINKM  EPIGRAMMATA. 


109 


Clamantein  et  vacuas  certainen  ulciscier  umbras 

Horrenda  socii  sedicione  petunt, 
Dumque  omnes  quaerunt,  'ocuiuni  Nemo*  inquit  'adeniit'; 
n        'Nemo\  ait  iile,  'mihi.  Nemo  petendus  abit*.       ^ 
Ast  socii -frustra,  quia  Nemo  Iseserat  iilum, 

Asdti  insanum  deseruere  ducem. 


Ad  alierun  Nemiiiifl  editionem,  quam  alii  quoque  yol.  I.  p.  252.  nura.  CXJ.  pro- 
lati  IsndAOt,  pertinet  hoc  Conradi  Mutiani  Rnfi  opigramma: 

C.  M.  IL  AD  CROTVM  RVBIANVM 
li  Epigramma  de  Nemine  Hulleniano. 

Omen  adest  placidum:  pateant,  Rulnane,  penates. 
Claude:  venit  Nemo.     Nemo,  reclude,  venil. 
Qmi  novus  ignotis  hospes  successit  ab  oris? 
Ovzig  TSOvXvTQonos  dicor,  ffomere,  tibi. 
«  ^infi  vafer  et  Proteus:  struo^  destmo,  texla  retexo, 

'         Orbica  guadratis,  candida  muto  nigris. 
Accedil  precio^  velut  auro  lucida  gemma, 
Artificis  ctari  nobiie  quod  sit  opus. 


*  OdjBS.  390.  sqq.  '  feditione  2...^.  ^  querunt /...^.  oculti.  lHtmo  2,  oculu: 
Kemo  4.  (ttucntt  2.  ^  At  6.  lescrat  /.  2.  Odyss.  400.  sqq.  <  Acciti  6.  in- 
■aanin]  iaftam  i.  ?.  '  Omissiim  est  hoc  cpigramma  U.  16.  IS.  (19  ?)  20.  21,  (24.) 
•*  Ovtle  1.  Ovttg  2.6.17.  Ovtlg  10.23.  novXvzQonog  3.  noXvtQ.]  Odyss.  I.  1. 
X330.  "  uauer  2.  Vroi\iQV%  1.3.4.5.10.13.23.25.  "  prctio  25.  ^^  chari 
i^3. 10.17,23.    eari  25.    clari  4...7.13.      opus]  Pictura  Neminis. 


iNEMO  LOQVITVR. 

Quisquis  ades,  si  forte  novos  mirahere  bism, 

Ne  rigida  facUes  acripe  fronle  iocos; 
Sed  qua  la»ta  prolus  ageres  convivia  mensis, 
4  Quoque  decel  vultu  res  variare  graves. 

Inter  se  mutata  placent:  non  oninibus  idejn 

Est  iocus,  haud  poscuni  omnia  tempus  idem, 
Et  quando(pie  leves  veniunl  ad  seria  risus, 
s  Quo  iucunda  graveis  temperet  hora  dies. 

Este  alii  Iristes  semper  semperque  severi: 

Qui  SiHpis,  alternas  omniluis  adde  vices: 
Scilicet  hic  modus  est.     Tu,  qui  mea  nosse  laboras 
12  Fata,  Cleantheum  pone  supercilium. 

Qui  loquitur,  Nemo  est;  loquitur  Niliil:  at  tihi  siquid 
Insonuit.  dicas  Neminis  esse  Nihil. 


VLRICI  ITVTTENI 
N  E  M  0. 

Quisqiiis  a(l(*s.  spceulnre  novos  in  imagine  vullns, 

Nc  rigida  pielos  accipfi  fnmte  iocos, 
Sed  qiia  laeta  prohis  irahimus  convivia  niensis, 
4  Quoquc  deccl  vullu  rcs  variarc  graves. 

Hoc  homini  natura  dedil:  gravitale  frtiamur; 

Sed  iamen  et  fines  res  habei  ista  suos: 

Et  quandoqnc  lcves  vcniunl  post  scria  risus, 

8  Ne  semper  duros  nos  iuvei  esse  minus, 

Quceris  (ut  isia  loquor)  quis  sim ,  quce  vita ,  quis  usus  ? 

H(ec  volui,  lecior,  plana  fuisse  tibi. 


*  haud  posc.]  Ecclcs.  III.  1.  haut  16.  '  Eccles.  III.  4.  ^  ^raves  25,  tem- 
poret  14,  *i  cf.  Ilor.  sat.  I.  1,  106.  "  Cleanthaenm  1.3.0.7.10.14, 10.20.21.23. 
Cleanthes,  Assius,  stoicus,  Cratotis  ac  Zcnonis  discipulus,  Chrysippi  praeceptorf 
pauperrimus f  studiosissimus,  lahoriosissimus.  ut  Martial.  ,,triste  supcrcilium  du- 
rique   sevcra  Catonis  frons".         pone  superc.]   Martial.  I.  5. 

Huteni  B.  *  speculate  B.  '  iocos]  ^acob  2.5.  '  lata  /.  leta  B.  »  Qne- 
ris  1...4.'B.       quo  1...4.       usus]  nufus  2.5.       •"  Hcc  1.2. H. 


RVTTBNI  MBMO. 


111 


Sain  Nemo:  yivam  nec  ne,  cui  dicere  promptum  esi? 
16  Non  etiam  promptum  est  boc  mihi:  vivo  talben; 

Nemo.agitat  vitam.    tu  quid  te  contrahis?  an  quod, 

Si  vivit  Nemd,  vivere  non  potis  es? 
nie  ego  sum  Nemo,  de  quo  monimenta  loquuntur. 
M  Ipse  sibi  vitse  munera  Nemo  dedit. 

Nefdo  Tuit  sempfar,  Nemo  isto  lempore  vixit 
Quo  male  mspositum  dii  secuere  chaos. 
Antie  ortum  Nemo  est  aliquis,  post  funera  Nemo. 
M  Nemo  quid  invito  fertve  facitve  deo, 

Omnia  Nemo  potest,  Nemo  sapit  omnia  per  se. 
Nemo  manet  semper.     Crimine  Nemo  caret. 
Nemo  fugit  mortem;  Nemo  est  a  fine  superstes; 
3s  Nemo  exors  certi  nascitur  interitus. 

Neroo  animos  novit  superum  sensusque  latenteis; 

Nemo  quo4l  est,  quod  erat,  Nemo  futura  tenet. 
Nemo  salutiferas  praeter  servabitur  undas; 
»  Nemo  fidem  Gbrislo  non  babet  et  bonus  est. 


Sum  Nemo.  vivam,  nec  ne,  cui  dicere  promptum  est? 
n  Non  etiam  cerium  est  hoc  mihi;  vivo  tamen; 

Nemo  agilat  vitam;  sed  enim  quis  credere  possil! 

Si  vivo,  non  est  viia  quod  alter  agit, 
Ille  ego  sum  Nemo,  de  quo  sacra  lUtera  dicil: 
16  Ipse  sibi  vitae  munera  Nemo  dedit; 

Nemo  fuit  semper;  Nemo  isio  tempore  vixii, 
Quo  male  dispositum  dii  sccuere  cahos. 
Onmia  Nemo  potest;  Nemo  sapit  omnia  per  se: 
30  Nemo  manet  semper;  crimme  Nemo  carel; 

Neroo  animtim  novit  domini  sensusque  latentes, 
Nemo  quod  cst,  quod  erat,  Nemo  fulura  tenet. 


**  promtnm  20^  2i.  >*  promtam  20. 2i.  hoc  om.  10.14.  hoc]  vel  16.  *'  te 
eontndiia]  aAuiiimi  demittis.  '^  vivot  21.  '*  monimenta]  ed.  J.  aperte  Bacr»  lit- 
tera:  Bommkg  tcHpia  ett  ed.  II.  monamenta  16.  loqaantr,  10.  **  „Non  est  aUa 
ereatim  invisibilis  in  conspecta  eias".  Paal.  ep.  ad  Hebr.  IV.  13.  Tertae  23. 
*  y^Heiiio  ett  qni  semper  vivaV*,  Ecclesiast  IX.  4.  crimine  ..  caret]  Immo  episco- 
p«s  Paiili  ep.  ad  Tit.  I.  7.  ^'  *Sam  qaidem  et  ego  mortalis  homo%  Sapient.  YII. 
1.  ef.  Panli  ep.  ad  Hebr.  IX.  27.  **...  omnes  ana  manet  noz  Et  calcanda  semel  via 
leti**.  Hor.  Od.  L  28,  16.  sq..  cf.  Propert.  UII.  (III.)  18,  32.  ete.  Memo  14.  a.  f. 
sop.]  ^sreaTit  deaa  hominem*  Genes.  I.  27.  ^  exsors  16.  "  *non  sapiB  ea  qnae 
dei  aimt*.  Maith.  XVI.  23.  Marc.  VIII.  33.  latantciB  7.  latentes  16.25.  ^  cf. 
Apocal.  I.  4.      "  cf,  Marc.  XVI.  10.      »  cf.  e.  gr.  Paali  ep.  ad  Gal.  II.  16. 

"  pmtu  V.  »  cciam  /.0.  michi  1.  i^  litera  2.  <*  aite  9.  <*)  ^oaf  2. 
5.6.A. 


112 


HTTTBII  MBMO. 


Nemo  sorte  sua  Ti?it  cootentus,  et  inUra 
FoHanam  didicil  Nemo  manere  suam. 

Nemo  sacerdotum  hixus  vitamque  supinam, 
38  Neroo  audet  Latium  carpere  Pontificem. 

Nemo  in  amore  sapit;  >'emo  est  in  amore  fiddis, 
Neroo  alii  propior  quam  studet  esse  sibi. 

Nemo  vagas  numerat  steHas;  ipso  ordine  novit 

40  Nemo,  quid  in  terra,  quidque  fer^ur  aqua. 
Nemo  potest  dominis  simul  inservire  dud>us, 

Nemo  qood  et  quoties  expetit,  illud  habet 
Nemo  bonus,  Nemo  est  ex  onmi  parte  beatus; 

41  Nemo  simul  potis  est  omnibus  esse  locis. 
Nemo  omnes  posita  Germanos  lege  coercet, 

Nemo  iugum  Rheni  gentibus  imposuit 
Nemo  per  innocuos  mores  emergit,  et  aube 
« *        Sontica  prosequitur  munera  Nemo  pius. 
Nemo  Ouirinalem  dominatu  liberat  url>em, 

Nemo  laborami  subvenit  ItaU»; 
Nemo  feros  beDo  Turcas  adit;  et  bona  curat 
52  Publica  privato  munere  Nemo  magis. 

Nemo  certa  sequi  sibi  conscius  optima  legit, 
b  Nemo  audet  sabitis  rebus  habere  fidem. 


Kemo  iD  amore  upit,  Xemo  est  in  amore  fidelis; 
u  Xemo  alus  tibi  quam  fidior  esse  solet. 

Xemo  vagas  numerat  slellas.  ipso  ordine  novit 
Neroo  quid  in  tem  qnidque  feratur  aqua. 

Nemo  potest  dominis  simul  inservire  duobus. 
»  Hemo  potesi  vuUus  semper  habere  pares. 


»  cf.  Horat.  sat.  I.  1 .  init.  forrc  5.  "  cf.  Propert  IV. 9,  (IIL  l,)t,  » 
poMnii  7.  In  ex.  Monach.  qnidam^  non  Weislingenu,  cmns  exemplam  hains  Ke- 
mims  ipse  poMideo,  adscripsii  'IHabole'.  Ceienim  hos  veraoB  35.  36.  paneoi 
poct  anno«  Hnttenns  post  ea  qoje  scripserat  ipse,  scribcre  non  potoisset.  "  c£. 
Lne.  X.  29.  hul  H  ^piltnnoi  Mawng,  Arist.  rhet.  11.  *Sao  enim  qnisqae  stniBt 
maTime  dncitar^  Piso  ap.  Cic  de  fin.  V.  2,  s.  **  namerat]  cf.  lerem.  XVyTTI-  S. 
*>  lCatfth.  VL  24.  Lac.  XVL  13.  «  expetit  illnd,  habet.  edd,  prteter  16.  ezpedit 
14.20.23.15.  ei  mc  Memmm  eiiam  GermoMiee  corrupU  2S.  ^  ,^hU  est  ab  ohd 
Parte  beatoK**.  Hor.  od.  II.  I7»n.  ex]  ab  25.  ^  omneis  2.17.  ^  „9^amA 
fe^  btn  SUfOM  ito  bic  fBHtn  mm  fyxnC^  sie  MiincMms^  cnm  Rheni  gentibiii  ^ 
e.  Fraacis)  a  nemine  iagnm  inpositam  esse  glorietor  aactor,  de  Nemine  pradiesv 
qpod  a  Maltis  factam  est.  ^  cf.  dialogom  Misaalam  s.  Aalam.  ^  Sonticaj  sm- 
ribos  boois  nozia.  **  t^  7,  dominata  21.  ^  Cf.  Hatteiii  epistolam  ItsfiiP 
^*  cf.  Orationem  de  bello  Tarcis  infcrcndo. 

*  solet]  potest  6, 


UVTTEMI  NKllO. 

Nemo  errore  vacat;  Nenio  sibi  cavit  ubiqnc, 
56  Nemo  placet  cunctis  invidiaque  caret; 

Nemo  quae  placeant  stupido  facil  onmia  vulgo. 
Nemo  refert  studiis  praBUiia  digua  bouis. 
Nemo  voluptatem  nullis  languoribus  explct. 
60  Ncmo  renascentem  sedat  avaritiam. 

Nemo  esl  iu  terris  Germauo  Ca^sare  maior. 

Nemo  deum  pariter  divitiasque  colit. 
Nemo  vagam  stabili  fortunam  tempcrat  orbe, 
M  Nemo  gravi  casus  sub  rationc  leves. 

Nemo  quas  congessit  opcs  secum  auferet  istuc, 

Morluus  unde  semol  Nemo  redire  potest. 
Nemo  maris  guttas  numerumque  reccnsel  areuae; 
SH  Nemo  dat  asslivis  noniina  pulveribus. 

Veiiere  NemCvices,  iufectum  reddere  factum, 

Nenio  potest  lapsos  buc  revocare  dies. 
Et  qua$.  prasterea  nuniero  foret  edere  longum, 
n  Quid  valeat  Ncnio,  Nemo  rcforre  potcst. 

Una  nieum  censel  leve  turba  domestica  numen 

Servorumque  cobors  ot  |{uerile  genus: 
Ilorum  est  in  famani  tam  prona  calumnia  nostram, 
70  Ul  nibii  exoptent  quam  niihi  obesse  prius. 

Nemo  maris  gullas,  numcrum<iue  reccnsct  arcux, 

Nemo  dat  ceslivis  iiomiua  pulverihus. 
Nemo  poiesi  ctiam  infeclum  hene  rcdderc  faclum; 
32  Nemo  potcst  lapsos  huc  rcvucarc  dics. 

Hwc  ego  cum  leneam,  citm  sim  super  omnia  soluSy 

Mulia  tamen  de  me  nun  bene  vulgus  ait, 
Urgei  continuo  me  lurba  domcslica  hello^ 
36  Ui  cava  summotis  tcrra  ferilur  aquis. 


113 


**  Errsrc  humanuiii.  Scnec.  ilecl.  4, 3.  ***  ^Probitas  laudatar  ct  algct".  luven. 
•st.  I.  74.  **  ,|Hflec  dcambulatio  me  ad  languorcm  dedit^*.  Toront.  Heaut.  IV. 
Q^  3.  **  AQariciam  1.  auariticam.  20.  **  8ic  doccbatur,  ut  de  duobus  gladiis, 
din,  Tenim,  ai  nmqaam,  non  diu  fuit.  •»  Matth.  VI.  24.  Luc.  XVI.  13.  "  Ut  de 
OccMione  Aosoii.  epig^.  12.  ,,Qaid  rotulie  insistis?  Stare  loco  nequeo'*.  **  le- 
tm]  lcrat.  i$,  **  cf.  lob.  I.  21.  Hor.  Od.  II.  14,  21.  sqq.  ,,Liuqucuda  tellus  ot 
domiu  et  placens  Uxor,  neqae  harum  quas  colis  arborum  Tc,  proiter  invisas  cu- 
preawM,  UUa  brevem  dominum  scquetur'\  •'  nnmcrosq.]  cf.  Icrem.  XXXIII.  22. 
**  ef.  Plaat.  Amph.  III.  2,  3.  „Ka  qua:  sunt  facta  infecta  refcrt'\  "^^  'O  mihi  prse- 
teritos  refeimt  si  luppiter  annos!'  Vcrg.  Acn.  ViU.  5(30.  ^'  ffidere  7,10,14.16. 
**  Honiam  14* 

**  %mnt  2.B.  arene  3.  *^  rftiuts  2.B.  ^i  eciam  l.B,  bene  omis.2,5.6.A. 
"  Hme]  Nec  i.  C  f^n  2.  Hcc  3.B.  Hirc  cp^cnum  tcneam  4.6,  quum  5,  biit. 
^  tamen]  tandem  4,6.      ait  l.B.  cvteri  omncs  n^it. 

Htttui  Opp.  vol.  III.  8 


114  HTTTKSII  XRMO. 

Ml  moror  haec  dUyos  rs  xal  ovttiavdg  xal  Snixvgj 

Opprobrio  infiBlix  ulteriore  petor, 
Atque  ubi  peccarunt,  neque  enim  peccasse  fatentur, 
so         Transponunt  labes  in  roea  terga  suas: 
Quicquid  ab  his  culpae,  quisquis  committitar  error, 
Si  quaeras  quis  agat,  omnia  Nemo  focit: 
•  Amissum  est  aliquid,  Nemo  abstulit;  excidit  aurum, 

M         Nemo  habet:  at  nullas  Nemo  cupiscit  opes. 
Quid  quod  fraude  mihi  gravidam  obtrusere  ministrain 

'    Tot  famuli,  quanquam  haud  tacta  sit  illa  jnibi, 
Qua^rendus  puero  pater  est,  Nerao  obtigit;  at  tu, 
8s         Si  me  audis,  alium,  stulta,  require  patrera. 
Ecce  infracta  iacent  hesterno  vasa  tunniltu, 

OUa,  iebes,  patinae  vitreoiusque  calix 
Et  varice  signis  phialae  Samiumque  toreum*a, 
92         Et  carum  infausti  cupula  pignus  heri, 
Oenophorumque  capax  et  aduncse  cantharus  ans», 
Sympiniumque  ingens  Herculeusque  scyphus; 
Fracta  iacet  lampas,  iacet  ungiientaria  pixis, 
96         Quaeque  gravis  gelidaa  urna  ministrat  aquas; 


Ecce  inrracla  iacenl  hestemo  vasa  tumultu, 
Oila,  lebes,  patinae  vitriolusque  calix, 
Et  variae  signis  phialae  Smiique  cuhdli^ 
40         Et  carum  absentis  cupula  munus  heri. 
Ocnophorumquc  capax,  et  adunc^e  cantharus  ansae, 

Simpimiumque  iugens  lierculeusque  sciphus. 
Fracta  iacet  lampas,  iacQt  unguentaria  pixis, 
44         Quaeque  levis  gelidas  urna  ministrat  aquas. 


^  wxidavog  25.  axiXi^  edd.  prtpter  21.  6l.  xtZ.]  neqnam  nallosqae,  cada- 
cos  et  impos.  Ita  dc  Ulixe  Cyclo])8  ap.  Hom.  Odjss.  IX.  515.  ^  Opprbrio  /. 
Opproprio  J.  infeliz  6. 7. 10. 14. 16. 21. 23. 25.  ^  nee  25.  «<  Qaidqaid  B.  «  qo»- 
ris  J.  "^  cupiscit]  sibi  finxii  poeta.  concnpiscit  usiiattm,  concopiseit  6,  ^  qaam- 
qaam  20.  ?  posi  mihi  edd.  ^  infarcka  21.  ^  labes  i.  Similiter  Verg»  Cop.  7. 
„Sant  obb»,  calices,  cjratlii  ... "  vitriolasqae  20^  **  caramj  earom  16,  ^  Ce- 
nophommqj  3,  ad  ancae  21.  **  Sympiviamq}  16.  Sympooiamqae  20,  *'  fr*gi- 
lea  16.20.25.      *>  Ac  2.17.  Ad  21.      coqaas  6.      l»fit  5. 

'^  patine  1...4.B.  vitreolasqae  5.  ^  luurtc  2,  fiftrit  B.  phiale,  1,3,4.M. 
Pl^iale  3afitti|5  2.  Cullalli  J?.  ^  charam  A,  cappa  A.  ^'  adanca  cantharos 
ansa  A.  olb  uiirc  mntl^ar9  anfr  A.^  ^'  STmpininmqae  5,  (ex  yemine  ti.)  Varie 
scribitur  'symft.  simjpinium,  simpavium,  sympubiam.  Cf.  Orell.  ad  Amob.  IV.  31. 
VU.  29.  /iuiiemts  scripserii  Simpaaiamqae.  cyphas  A.  acjphas.  5,6,  ^  Fracta 
iacent  3.4.  'mtt  B.  miicntarta  2,  pjxis,  5.5.  ^  Qa^  1,3,4,  leves  4,6, 
minirtat  4.      aqais.  4.6 


) 


fiVTTEHX  MEkO.  115 

SiwlulU  haec  eadem  fragileis  insania  testas, 

At  cocus  ad  solidum  laesit  ahena  focum, 
Laesit  et  eversos  tripodas  tenueisque  quadrantes, 
1«         Neglectusque  suo  foUis  in  igue  perit; 
Abiectumque  alio  pistillum,  abacique  revuisi, 

Nec  relocata  suis  stannea  vasa  locis, 
El  qufiBfenda  diu  ruptis  cocblearia  thecis 
104         Fuscinaque,  et  csecae  cura  lucerna  viae; 
Deddit  excussa  ferrata  sagilta  pharetra. 

Ante  suos  manant  vina  refusa  cados; 
Hinc  cyathi  tinaeque  graves  et  aquatilis  obba, 
106         IUinc  Hetrusco  seria  amata  Numae; 

Tympana  rupta  iacent,  iacet  amphora,  ncc  tenet  apte 

Pulverulenta  suos  bibliotheca  iibros. 
Cum  sparsos  hinc  inde  coium  fusosque  \1derem, 
II)         'Haec  eliam'  dixi  'ctilpa  futura  mea  est*. 

Vos  quoque,  culler,  acus,  radii,  subtegmina,  forfex, 
Turpiter  irata  sparsa  iacetis  hera; 


Siistulit  ha;c  eliam  fragiles  iusania  teslas, 

At  cocus  ad  solidum  la*sil  alicna  focuin. 
Lffisit  et  eversos  Iripodas  tenuisque  quadr^inles, 
4s         Neglectusquc  suo  follis  in  ignc  iacel. 
Dimissumque  alibi  pislillum,  abacique  revulsi, 

£/  relocanda  suis  stannea  vasa  locis; 
Et  quierenda  diu  fraciis  coclcaria  thecis, 
53         Fuscinaque  ct  caec^e  danda  luccrna  viae. 
Decidit  excussa  fcrrata  sagitta  pharetra, 

El  stanl  anie  stium  vina  rcfusa  cadum. 
HiBC  cacabi,  tina^quc  graves  et  aqualilis  oLha, 
50         lUinc  Hetrusco  scria  amata  Numa;. 
Rupla  canislra  iacent;  iaccl  amphora,  ncc  lcnet  apte 
PiUveruIenta  suos  bibliothcca  libros. 


••  frag^eo  16.20.25.  ^  Ac  2.17.  Ad  21.  coquus  6.  Iflefit  6,  ••  eripodas  16. 
toBueoqae  3.16.20.21.  *•'  postiUum  20.  fsed  o  in  ex.  m.  erasum.)  <•*  cgbc^  J. 
ecBCJB  1.21.2i.  coeecB  25.  cara  21.  ^^  faretra  16.  ^^  Seria  in  Palladio,  pe- 
BOfcraU  »dio  Vest»,  sacra  fuit  (cf.  Lamprid.  Helio^ab.  6.)*  Nnmam  autem  Vestse 
Mera  eandidiMe  iraditum  est.  sceria  20.  ^^  bybliotheca  3.21.  <'•  sabtegmnia  1. 
sabtegmiBiA  6.  radii  subtegmina,  20.      ^^*  Tupiter  6. 

A  hac  eciam  /.  ^ic  ttiam  B.  ^rc  2.  hec  3.  ^  coquus  A.  rolidum  /.  ledt 
M.S.M.  «  Ifftt  2.B.  tenaesque  A.5.6.  *«  8uo]  fila  2.A.  *»  re^alfi.  1.  rcfttlfl 
2,^4*M.  "  qaerenda  1...4.  cochlearia  5.6.  «  Fureiuoq^  1.3.4.B,  ttct  2. 
HkC  S.  9U  2.B.  ••  pharetr  3.  **  vadum  6.{\)  ^  tineq)  B.  et  omiM.  4. 
MHititrf  2.      ^  Etrasco  6.      Humf  2.B.      -"«  libros]  fuof  B. 

8* 


116 


HVTTEMt  KEMO. 

Ebria  securis  doinini  pelulantia  servis 
tiG         Nil  curare  domum  suadet  opesque  domus; 
Quos  petulans  inter  prostrato  ancilla  pudore 

Nonnihil  in  rerum  perditione  facit: 

Ipsa  penum  struit  et  patinas  inducit  opimas, 

120         Quaeque  sibi  sollers  multa  reservat  herus; 

Vina  dehinc  promit,  dehinc  rarum  quicquid  ad  usum  est 

Arte  cibi  varium  docta  parare  genus; 
Eruitur  simili  tucetum  nobile  furto, 
t24         Crassaque  furtivo  sumina  tosta  foco; 
Ilic  bibitur  totas  m^nsura  aequante  lagenas, 

Laetaturque  meo  libcra  turba  malo, 
Et  varia  exequitur  sub  mullam  gaudia  noctem, 
128         Gaudia  non  uno  peruiciosa  modo; 

Multa  refringuntur ,  titubanti  cum  pede  servus 

^ost  epulas  et  post  pocula  strata  petit; 
Pressit  in  oUatum  gravidum  capul  ille  caminum, 
132         Nec  cubitum  lapsi  pulsa  fenestra  tulit; 

Ebria  securos  domini  pelulancia  servos 
60         Mulla  facil  vacua  dumna  referre  domo. 
Quos  petulans  inler  neglecto  ancilla  labore 

Non  nihil  in  rerum  pordicionc  facit. 
Ipsa  pcnum  struit,  ct  patinas  inducit  opimas, 
64         Quaeque  sibi  soUcrs  vina  rescrval  licrus. 
Ova  dehinc  promit  iepido  frigenda  buliro^ 
Artc  cibi  varium  docta  pararc  gcnus. 
Quwrit  in  abslrusis  tucetum  nobile  cellis^ 
68         Crassaquc  vicino  sumiua  tosta  foco, 
Hic  bibitur  totas  mensura  iequautc  lagcnas, 

Laetalurque  operis  nescia  turba  sui, 
Et  varia  exercel  sub  mullam  gaudia  noclem, 
72         Gaudia  non  uno  perniciosa  modo. 
Multa  refringunlur,  litubanti  cum  pode  servus 

Post  epulas  et  post  pocula  strata  petit; 
Misit  in  ollatum  titubancia  membra  caminum, 
76         Nec  cubilum  instaniis  pressa  fenestra  tulit. 


"»  aucilla  23,  «»  tibi  3,21,  solera  6,16.25,  «»  quidqnid  6,20.  <«  cibi) 
tlbi  25,  vartum  23,  ^^  Gandio  20,  *»  refringuntr,  10.  «»  oblatum  20,  olla- 
tumj  i.  e.  super  quem  oHo)  dispositfe  sunt. 

^  AehriA  1,3,4,  pttniantxa  2...6.  ^  mcut  2.B.  domos? -#.  domos.  fi. 
«  nihil)  mihi  ^r.  C.  nid^U  J».  pttixtxont  2,.,6.  «<  Quiq3  /.  ©Ufio^.J.».  folrrs 
2.A,B.6.  «'OvaJQua^.  fugirto  ».  butpro  2...C.  *«  cibi)  tibi  tf.  «»  Querit 
l„,4.n.  -  M  p^oco  2.  «9  equantf  2.n.  '«  frtatun|3  2.B,  cpU  {pro  opx$)  2. 
"  nocttem  1.      '•  vna  5.       '*  oblatum  omnes.      tttubantia  2...4.B. 


nVTTENI  NEMO.  117 

Semireclusa  canis  subiit  cellaria  et  lllic 

Quod  superest  avido  devorat  ore  cibi; 
Hffic  quoque  deposilo  venit  fortiina  canistro 
136         Et  qus  praiterca  diruta  inulta  iacent. 
Ipse  domum  tandeni  rediens  herus  anxius  amhit 

Discere  vastat»  singula  damna  domus: 
Quo  seriem  quaerente  mali  tegor  indice  primo 
140         Efliciorque  omnis  criminis  aulor  ego; 

Criminis  autor  ego:  quid  enim  quis  dicere  posset 

Confestim  hrevius  quam  *mala  Nemo  facit'? 
Quis  ego  pro  nieritis  etiam  hcnefacta  rependo, 
144         Iliorum  suhiens  corporc  quodquod  onus; 
Et  si  quid  mandavit  herus,  cura;  atque  lahoris 

Ni  faciam  infcplix  onmia,  Nemo  facit: 
Nemo  curat  equos;  Nemo  huc  discursat  ct  illuc, 
148         Pro  domino  Nemo  cst  anxlus  atque  domo. 
Id  me  tuta  (ides;  audet  committere  lecto 

Neminis  uxorem  qui  cupit  esse  proham. 
NoD  tamen  est  mirum  quenquam  hos  invadere  mores, 
153         Non  adeo  exemplo,  qui  facit  ista,  caret. 
Muita  licent  muitis,  postquam  semel  hostis  Ulysses 
Supposuit  sceleri  nomina  nostra  suo. 

Semireclusa  canis  subiit  ccll.iria,  cl  illic 

Quod  supcrcst  rapido  devorat  orc  cibi. 
Haec  quoque  neglecio  vcnit  forluna  canistro, 
80         Et  qiiae  pruitcrca  diruta  multa  iaconl. 
Ipsc  domum  tandcm  rcdicns  lierus  nnxius  ambit, 

El  cupil  in  damnis  singida  nosse  suis, 
Dum  quceril,  dum  nosse  cupit^  Nemo  omnia  fecit, 
84         Efficiorquc  omnis  criminis  autor  cgo. 
^Criminis  autor  cgo,  sed  cnim  nec  luminc  fungor, 

Pendel  et  occlusis  sera  reposta  labris; 
Nil  manibuSy  nil  aure  gero,  manuumque  pedumque 
88         Impediunt  vetitas  pendula  vincla  vices, 
Quod  si  Nemo  vocor^  nec  sum  qui  vivere  possum, 
Quique  nihil  valeam  fingere  quique  loqui. 


•"  Semiseclasa  10.14,16,20,23.  cellarla  6.  «^^  damma  6,  "»  lejror]  i.  e. 
obmor.  "»  aathor  2.17.  auctor  20,  *^'  author  2.17.  auctor  20.  »«  Queis  16. 
"•  infelix  6, 7. 10,14. 16.20,23. 25.  "^  hunc  3.  *^^  qucmquam  10. 17. 20.25.  '^»  Vlis- 
■ea  J.  *^^  Ovxig  ifio{  y'  ovofia '  Ovtiv  Si  fit  xLnJiT^aTiovaiv  (Ncmo  ego  vocor,  Ne- 
miDemque  mo  adpellant).  Uom.  Od.  IX.  3(50. 

*•  Usc]  Nec  /.  Ijff  2.4.B.  *"0  (|U(  pjctcrctt  ^.  quc  4.  iaccng:  4.  jacens.  6. 
•■  qaerit  i...^.  ^  auctor2.5.  author /1.  ^^  aucto::^.^.  author -<<.  ^  l)e  claustro 
Neminis  ori  obiocto  cf.  supra  pratf.  p.  108.      ^'^  aurc]  antc  B,      ^  fitd^tl  B, 


its 


HVTTEm  MBMO. 


At  tu  si  dedcris  veniam  milii,  candide  ieotor, 
156         Quod  ruerit  nimiuni  fabula  longa,  Vaie! 

Oiktg  IXeysv.     Nemo  dicebat. 

Aul  si  quid  vivo,  qui  nil  faciamque  loquarquCy 
92         Quid  queriiur  noslras  impia  turba  manus? 

At  tu,  rtif  iua  res,  cui  lurba  domesiica  curce  esty 
Si  sapiSj  ad  monilus  peclora  verte  meos, 

Inspice  quos  foveas,  quid  quisquam  faxit  in  iilis, 
96         Swpe  potes  tantis  liber  abire  malis, 

Diis  auspicibus. 


AD  FABIVM  ZONAKIVM 
CHRTSOPOLITAM  STVDIOSISSIMYM  ADOLESCENTEM 

Hutteni  epigramma 
ox  libris  Indice  bibliogr.  Hutt.  num.  VII.  1...5.  (nam  6.  illud  omisit)  editnm  est  vol. 

I.  p.  27. 


»/ 


***  At  fi  ta  iO.  14.  >w  OvTtff  Acys,  Nemo  dicebat.  7.  Ovrt^  iXiyt.  Nemo  dicc- 
bat.  10.23.  Ovtig  Htyi.  Nemo  dicebat.  14.  Ovtig  11.  omi*.  20.25.  .  Jn  21.  adie- 
ctum  est:  „(Secundus  hic  Ilutteni  Nemo,  A.  1518.  diversus  a  priori  Hatteni  Ne- 
mine,  qui  editns  A.  1513.  cum  Keuchlini  Sceniois  ProgjrmnaBmatibus.)**  t.  e.  etiam 
Hardtius  primam  primi  Neminis  editionem  non  noverat. 

''  ni^ii  B.  '*  cura  1.  B.  cutt  2.  '*  admonitus  /.  3.  4.  $.  „8i  sapis,  iBstivo 
rocnbans  te  prolue  vitro".  f^erg,  Cop.  29.  '^  fouraf  2.5.B.  ceteri  uoneaa  s.  voveas. 
**  ^rpr  2.B,      Pro  Diis  auspicibus.  quod  etiam  A  omisit,  2.  habet  C  ^ints. 


HVTTENI  POEMATVM 


PAllS  SECVNDA. 


EXHORTATORIA  .  EPIGRAMMATA .  IIEROICA. 


RES  GERMANICAS  VENETAS  UOMANAS 


SPECTANTIA. 


[a.    1511   .  .  .  1519.] 


LECTVRIS  S. 

Post  ea  quoe  ad  primam  horum  poematum  partem  a  nobis  disputata  suntf 
ad  hanc  alteram,  quam  prse  ceteris  Csesarianam  sive  Maximilianam  uuo  vocabulo 
dicere  possis,  in  universum  pauca  prfemonenda  esse  videntur  (singolares  enim 
prsefationes  sequentur),  et  primum  qnidcm  de  partibus  hic  receptis,  tum  de  eis 
quse  prins  a  nobis  edita  ex  hoc  volumine  ableganda  fuemnt.  Partiom  antem 
receptamm  conplurium  duplicem  recensionem  extare,  quod  de  Nemine  post  Burck- 
hardnm  quasi  rem  valde  memorabilem  prsedicare  solent,  Eobanus  Hessns  (nam 
huic  deberi  Opernm  poeticomm  anno  1538.  publicatam  editionem  non  ambigo) 
quaravis  non  ig^noraverit ,  tamen  certe  penitus  neglexit;  Gmteras  antem  cum 
^Delitias  poetaram  Geraianoram*  colligeret,  Hutteni  caiminibns  aliam  cnram  ad- 
hibuit  nullam  quam  nt  Hessi  exemplnm^  sordidius  illud  qaam  ab  Hutteni  amico 
ferri  possit,  nisi  sua  ipse  poemata  ab  eisdem  operis  cadem  negoti  gerendi  in- 
scitia  exscribi  passus  esset  Eobanus,  Francofurtensibus  operis  repe.tendnm  tra- 
deret,  epigrammatum  fere  quarta  parte  ac  si  non  extiterint  omissa  ant  deleta. 
MUnchius  denique,  quamvis  Vindobonense  exeroplum  (Ind.  bibliogpr.  Hutt.  nnm.  VI.) 
ad  manus  haberet,  ut  fuit  plane  admirabilis  neglegentise  homo  et  inscitise  se- 
curissimsB  socordiseque  studiosus,  si  non  curasset  ut  sordidum  sordidios  transcri- 
beretnr,  metamorphosin  passus  diceretnr.  itaque  cnm  de  adhibendo  siio  exemplo 
Erphurdiensi  (Ind.  bibliogr.  Hutt.  num.  XI.  2.)  ne  Hessus  quidem  cogitasset,  miram 
non  est  a  sequacibus  id  neglectum  esse,  ut  taceam  de  Corycianis  aliisve  libris 
quibus  non  nuUa  nostnim  cxemplnm  debet.  De  modp  editiontB  Exh^rtationis  ad 
Maximilianum  et  heroici  de  Germania  non  degeneri  carminis  primariee  cnm  edi- 
tione  retractata  auctaque  coniungendi  non  inconsulto  statni  ntramqne  integram 
exhib^ere,  nt  in  edendo  Nemine  fieri  debuit,  ita  ut  utriusqne  formie  dlversitas 
divcrsitate  tjrporam  adhibitomm  sine  legentium  incommoditate  ocnlommve  offen- 
sione  perspicua  esset:  malui  enim  paucis  chartse  foliis  et  aliquot  meis  horis  quam 
utilitati  et  commoditati  huius  exempli  non  parcere.  Ac  similis  cansa  eat  qne 
me  movit  ut  conplura  aliorum  scripta,  orationes  et  carmina,  cum  prsesertim  ad 
Hutteniana  rectius  sestimanda  egrcgie  facere  intellexissem ,  ipsa  autem  aut 
omnino  neglecta  aut  infrequentiora  esse  vidissem ,  quantum  potui  emendata  et  in- 
lustrata  tum  Exhortationi  tum  heroicis  contra  Venetos  carminibus  adicerem.  nam 
quod  ad  totius  huius  operis  rationem  mcam  explicandam  primo  statim  volnmini 
prsefatuB  sum,  etiam  nunc  ut  pcrficerem  scdulo  studui,  id  est  ut  Hutteni  scripta 
ita  ederem,  ne  inter  puros  historiarum  ac  litteramm  Germanicamm  fontes  qu» 
reciperentur  per  me  indigna  essent.  unde  consequens  est,  quod,  siqnis  celerius 
haec  volumina  percurrerit,  mirum  videri  possit  ac  nimia  licentia  factom,  haud 
pauca  me  recipere  qnss  non  solum  Huttenum  auctorem  non  habuerant,  sed  nemo 
dum  Hutteuo  adscripscrit :  itaque  lectores  qui  diligentius  his  operibus  studium 
inpenderint,  facile  multa  Huttenica  commodius  ploniusque  quam  adnotando  effe- 
cissem,  ipsis  illis  adiectionibus  explicari  ct  adornari  viderint:  equidem  non  de- 
licatomm  oblectatioui  sed  bonarum  litteramm  historiammque  studiosomm  instm- 
ctioni  hanc  editionem  destinavi.  Contra  quee  voluminibus  ante  hac  editis  repe- 
tita  ab  hac  poematum  parte  abesse  volui  pauca  poematia,  ut  supra  monuimus, 
iustum  ubi  edita  sunt  iuvenerimt  locum  et  quem  uunc  quoque,  nisi  si  sola  Hut- 
teni  poemata  mihi  edeuda  forent,  eis  darem,  singula  tamen  eo  loci  mcmoravi 
ubi  intor  omnia  carmiua  conlocanda  videantur:  de  una  Epistola  Italise  ficticia 
cum  Hessi  responsuria  verum  non  est  quod  modo  dixi,  sed  de  his  infra  suo  loco 
pleniorem  adnotationem  feci.    Koni  consule,  lector. 


VLRICHI  DE  IIWTEN 

EQVITIS 

EXHORTATIO   ET   CARMINA 

AD  MAXIMILIANVM  C^.SA11EM 

ALIAQVK  ALIOKVM  QVOQVE 
DE  REBVS  VENETIS  ITALIS  GERMANIS 

ORATIONES  ET  POEiMATIA. 


AD  LECTOKKM. 

Hoc  aninii  iuvenilis  opiis  ini^Uora  so()iienliir, 

Tu  uiodo  tcmporibus  siiflice,  Parca  niiiiax: 
lam  rudis  hoc  ievi  est,  crescet  crescenlibus  aniiis 

Vi8  illa  assiduis  usibus  alta  peleiis. 
Primitias  teneri  iani  nunc  lcctiire  poet<e, 

Olim,  ita  sperandum  est,  ul)eriora  leges; 
QuaB  te  nunc  difTusa  umbris  defendil  ab  .-cstu, 

Quo  crevit  platanus  tempore,  virga  fuit: 
Nil  magnum  est  subito:  cuius  iiunc  ista  leguntur, 

Quale  tibi  scribet  vir  iiiodo  factus  opus! 

C    8YNCERITER  .  CITRA    POMTAM. 


modestin  ingenuieqiic  da   ne  spei  ])loiiiim  opif^rnminn  Vindoboiiunse  exem- 
habet;  extat  in  cxcmplifi  XX.  i.  (Riipru  picturain  tcrtia  ubhinc  pag^na 
repetitam),  L.  pafj^.  F  \,j  ct  Miinchiano,  tom.  I.  p.  117. 


ADNOTATIO  AD  8EQ\T:NTEM  PAGINAM. 

Pictnne  e  regione  repetitse  suprascriptain  inscriptionem  dedimiis  ex  Vindo* 
bonensi  exemplari,  Indicis  bibliognr.  Hutten.  nnm.  VI.  p.  8*.  sq.  descripto;  Aagfu- 
stenBO  exemplom  (Indic.  bibl.  Hatt.  num.  XX.  1.)  hanc  habet:  'Ad  Cerarem  Ma- 
ximiL  Yt  bellam  in  Venetos  |  coeptam  proreqaatar.  Exhortatoriam* ;  Heaaoa  (Ind. 
bibl.  Hatt.  nom.  L.  p.  90*.  sq.)  pag.  s^  dedit  Vlkichi  ab  HYT=|Tsa  xq.YiTi8  oxi* 
imii  AD  ia|aictirsimam  Principem  Maximilianam  Ro.  Imperajtorem,  at  bellom  in 
Venetoa  eoBptom,  prorejqaatar,  Exhortatoriam' ;  Hessi  editionem  secatoa  eat  Miin- 
chias  L  p.  107. 

De  pictora ,  ad  imitationem  exempli  XX.  I.  qaam  fieri  potait  adcoratiaBime 
expreaa*,  cam  satiB  aperte  Venetoram  oratores  pacem  ab  impeimtore  Maximiliano 
sapplicanteB  reprmsentet,  verba  facere  non  opaa  eat,  aed  orationem  qoam  fe- 
mnt  ab  AJntoiuo  laBtiniano  habitam,  primam  a  Gaicciardino  Hb.  VUl.  Italice  pa- 
blieatam,  deinde  ab  aliia  et  a  Gerardo  qaoqae  de  Roo  (Aimaliam  lib.  XII.  Oenip. 
1502.  foL  p.  443.  aqq.)  Latine  repetitam ,  sappoeiticiam  admodumqae  dobim  fidei 
esBe  iam  din  docoit  Le  Brti  StaaUgesch,  der  RepuhL  Pemedig  IL  2.  Bmek  21.  Kap. 
UL  S§-  1045.  sq,  Goicciardinas  his  verbis  pnemiBsis  (ed.  Venet.  1738.  fcrf.  tom.  L 
p.  524»)  orationem  protalit:  „Nom  wri  pare  aHemo  dai  mosiro  propofUo,  aeeibeki  me- 
gbo  t^imiemda,  m  qmamia  eomsiermaiiome  damimu)  fusse  ridoiia  queUa  RepnMSem»  U 
qmmle  gii  pim  di  dmgemto  ammi  mom  avepa  semiito  aeversUd  pari  a  fvefftf,  ioMeTirt 
ia  proprim  ormiiome  avuia  da  lui  fAmiomio  Giusiimiamo]  immamzi  a  Cesare,  Jrmsfkremio 
soitamemie  le  pmrole  Udime  im  voei  voigari,  le  qudti  furomo  im  quetio  iamre»  £*  mmui' 
fesio  et  e.  Ex  ipsa  oratione,  qase  iongior  est  qaam  at  ex  Tulgalo  libro  tnsBcribere 
liceret,  hec  tantom  repetam:  „Adumque  suppOemmdo  im  moate  dei  Prii^Blpe,  dM  8tmmt9, 
e  dei  popolo  Fimitumo,  com  umdle  dipoiiome  ii  pregkiamto,  suppSekSmmo ,  weomgimrfmm, 
degmM  imm  Maestd  riguardare  com  gH  occki  della  mdserieordim  le  coem  me$ir$  s^/fHe, 
e  mtediemrie  eom  smluiifero  rhmedio;  tMraccierewto  iutie  le  eomiBHind  4eUm  pmem,  eke 
te  ei  dmrmi,  tmtie  le  giuSekereuio  giusie,  omcsie,  eomforad  otf*  eqmUd,  ei  mUm  rmgfeme: 
■ui  /bne  not  submo  degmi  eke  da  moi  mtedesimd  ci  tmssieme,  Tormimm  eam  mmeir^  mm- 
semeo  m  te  vero,  e  legftbmo  Sigmore,  iutie  le  eose,  cke  i  mo^ri  muiggkni  ieUerm  al 
smero  Imtperio,  et  ml  Ducato  d^Ausiria;  alle  quale  cose,  percke  vei^mtim  pik  eemee- 
miemiemiemie,  mggiugmiamo  iutio  quello,  cke  possediamio  im  Terrm  fenmm;  mUe  rt^gmm 
delle  qmmR,  im  quabmque  mtodo  siamo  acquisiate,  rimumciamto:  pmgkeremso  oUrm  qmetio 
ogmi  Ammo  alla  Maestd  iua,  ei  a^  suecessori  legiiimd  delT  Imtperio'  m  perpetm  Aieati 

ctmqummia  mdlm:  ub&idirem»o  tolomiieri  a*  iuoi  comuimdamtemti  ckiamertmm  im  pmdre, 

progemOere,  e  fomdatore  detta  mostra  citid,  scriveremto  me  gH  AmmeH,  e  eemHmua' 
mtemte  «*  /Igimoli  mostri  i  iuoi  mteriii  gramdi  rmccomieremto:  me  smrd  jMiapota  s^gimmla 
aOe  ime  imdi,  cke  iu  sim  U  prumo,  a^  piedi  dei  quah  la  RepMiicm  Vemeim  mppHeke- 
ffole  st  prostrm  m  ierra,  al  quale  akbassa  il  collo,  il  quale  omora,  rieerisee,  osserva 
cemte  m  Dio  Celesie.  et  c.  Qase  etiamsi  locatas  non  sit  InBtinianas,  tamen  similis 
eerte  ore  proferre  ridentar  hi  picti  oratores,  at  fere  fidem  GaicciaitUniaiue  ora- 
tioni  facere  rideator  hec  anno  1518.  Aagrostse  Vindelicorom  picta  tabella. 

Hexastiehon  pictarae  sabiectam  iegitar  l^  in  ipsa  fronte  exempli  VI.  (Ind. 
bibl.  Hatt.  p.  8*.)  sab  quinqae  armoram  scatis,  qaomm  mediam,  qnod  dao  gryphi 
tenent  imperialiqae  corona  saperinposita  aagetar,  bicipitem  imperialem  aqui- 
lam  habet,  in  reliqois  qaadra|se  tabiilsp  anpnlos  occapantibos  AaBtrias,  Bohemise, 
Carinthi»,  Silesie  armoram  insignia  dcpicta  sant;  2)  ap.  Miinch.  I.  p.  110.  {qui  r. 
2.  Max^milianas  r.  3.  saa  [pro  fUo]  ei  r.  (l  Max^miliana  kakei.)  Exempla  XX.  1.  et 
L.  epigramma  omiserant. 


DIWM  MAX1MILIANVJ[ 

OifiSARElll  AVGVSTVJE  VKLUm  l'fVM 
BELLO  IN  VENETOS  EVSTEH 

VLRICHI  HVTTKNI  EQVITIS 

E  X  Tl  0  R  T  A  T  U). 


Cssaria  alta  vigct  'superi  semlei  polestas, 
Victrices  Aquilas  Maxiiiilianus  lialict: 

Cffisar  obesl  Venetuin  populo  siio  criiniiia  seru 
NoBcenti,  ct  vcniam  iustior  ira  negat. 

Quidni  fortunie  nimiuiii  v<;ntiKi|ue  secunilis 
Confisos  virtus  Maxmiliana  ilomct? 


AO 

C^.SAREM  MAXIMILIANVM 

VT  BELLVM  IN  VENETOS  CCEPTVM  PROSEQVATVR 

EXIIORTATORIVM. 

Si  tua,  quam  nota  est  Venetis,  clementia»  Caesar, 

Tam  perspecta  prius  cognitaque  ira  foret, 
NoD  tandem  Iiic  saperent  genua  ad  tua  voce  coacti 
4         Supplice,  tu  cassas  respueresque  preces. 
Quam  facile  adversos  sequitur  prudentia  casns; 

Omnis  consilium  pra^bet  amara  dies: 
Triste  prius  quse  bella  decem  tulit  Ilioh  annis, 
8         Dum  gaudet,  modico  tempore  ferre  nequit: 
Omnia  cum  Venetis  pro  voto  ac  nutibus  essent, 

•  Quse  fortuna  fuit,  non  potuere  pati; 
Nunc  postquam  clades  fortuna  invexit  acerbas 
13         Rem  desperatun\  trahstulit  inque  statum, 
Deserti  atque  inopes  extrema  per  omnia  currunt, 
Quaeque  iterum  faciant  irrita,  pacta  rogant. 


Prnfationem  hoias  Ezhortationis  facit  Hutteni  ad  Imperatorera  scripta  epistuU 
supra  exhibita  vol.  L  p.  233.  n.  C.  Vadiani  litteras  einBdemqae  et  Abhauseri  car- 
mina  primo  exemplo  ( Indic.  bibliograph.  Hutt.  nnm.  VI. )  pnemissa  dedimos  vol. 
I.  pagg;.  22...25.,  Hessi  ad  Vadianam  epistalam  vol.  I.  p.  30.  n.  XVI. 
NameriB  ad  significandas  editiones  asas  sam  hisce:  /.  =±=  Ind.  bibl.  Hati.  nam.  VI. 
qaa»  tola  ab  omnihas  post  Vadianum  editoribus  ncglectam  prinoipem  editiooem 
Ezhortationis  continet;  nam  retractata  auctaque  est  in  2.  =  Indic  bibl.  Hatt. 
num.  XX.  1.,  3,  =  Ind.  bihl.  Hutt.  nam.  XX. 2.  sive  L.,  4,  =  Ind.  bibl.  Hutt.  nnm. 
XX.  3.  sive  num.  61.,  5,  =  Ind.  bihl.  Hutt.  num.  XX.  4.  sive  num.  78.  Graterus  et 
Miinchius  ( 4.  et  5. )  sua  ex  3,  a  rudibus  operis  repeti  passi  sunt. 

'  fapert  /.  ad  gcn.]  cf,  picturam.  ^  *ma1e  feriatos  Troas  et  Isetam  Priami 
ohoreis  Falleret  aulam*  Bor.  od.  IV.  6,  U.sqq.  *Freude  war  in  TVoias  HaUcn,  Eh  die 
hohe  Veste  fieV.  ScMller.  Cf.  liygin.  fab.  108.  "  Clades  Venetorum  ad  Ghiarn- 
dadda  s.  Agnadello  d.  14.  Mai.  a.  1500.  sed  non  a  Germanis  sed  a  Gallis  inflicta. 
*'  Cf.  Panegjrr.  in  exc.  Alberti  Mog.  v.  1057.  sqq.  Anno  1508.  C8esarem,^ui  nunc 
sapplices  bona  verba  dant,  superbius  hostiliterquc  tractaverant.  Cf.  infra  hoic 
carmini  subiectam  Venetorum  orationcm  cum  Maximiliani  responso.  **  Sed  non 
Veneti  quamvis  dominandi  libidine  iiimium  sibi  sumpscrint  animura,  scd  Maximi- 
lianns  inducias  a.  1508.  pactas  ruperat:  Ca*sar  ligam  Cameracenscm  non  fido  aper- 
toqne  animo  paravit. 


k 


'MI  AD  CJE8. HAZlHILlAKVJi  VT  BKLLVM  IM  VENET08  PR08SQ.  EXHORTATOBIVM.      1  25 

Quis,  Veneti,  furor  est,  ut  pacem  oretis  ab  illo, 
1«         Cui  paulo  ante  oinnes  opposuistis  opcs, 
Quem,  cum  pace  frui  possetis,  in  arnia  vocastis? 

An  non  hoc  vestruin  est  *Si  potcs,  ariiia  c^pe'? 
lussisUs  ferre  arma:  tulit.  commcrcia  pacis 
30         Atque  omnis  veniie  sustulit  illa  dies. 
Desiniie  ulterius  sperare  et  credere  famse, 

Quae  nos  ciementes,  quijc  facilesque  vocat: 
Tunc  manibus  decuit  veniam  implorare  supiuis, 
34         Cum  stetit  intacto  Ca^sare  vcsti*a  acics: 
Grassati  ferro,  igne,  ruistis  in  omne  periclum; 

Tentastis  pugnam:  pugna  sinistra  fuit. 
Nunc  vicli,  quoniam  possuni  nibil  arma,  paratis, 
38         Qua  facile  est  vobis  vincere,  pacis  opem. 
Cernimus  insidias  moniti:  ne  teiidite  frustra 
Retia,  iam  nostro  cognita  su^pe  malo: 
Fallite  iuexpertos:  velus  est  hxc  captio:  vcstrum 
33         Qui  potis  est  nec  vult  vinccre,  focdus  iuit. 
Deiur  ab  insidiis  tamcn  boc  procul  cssc  dolisque» 

Ei  servare  datam  vos  didicisse  fldem, 
Culpa  tamen  niaior,  quam  cui  quis  parcere  possit, 
36         Vesti:a  est,  et  serani  vertitur  in  vcniam: 
Non  esi  consiliuin ,  (|uod  quis  rc  iam  malc .  gesta  ' 

Repperit;  in  facto  qui  sapit,  ille  sapit. 
Poscilis  aniotis  iu  pacc  quicsccrc  castris, 
40         Vosquc  prius  moniti  nou  voluistis  idcm: 
Vesiniie  knniti  veniic;  Tu,  maximc  (iiicsar, 

Tam  cupide  Vciictis  arma  rogata  cape; 
Quod  petiere,  ferant;  (pioiiiamque  occasio  pricscus 

44  Versatur,  magiiic  pricmia  laudis  adi. 
Qnod  uisi  coutiueat  tua  te  clcmcntia  rctro, 

Ullaque  susceptum  causa  morctur  opus, 
Acium  est  de  Venctis:  te,  Maxmiliauc,  sctpietur 

45  .    Splendidior  priscis  gloria  Cicsaribus. 
At  iibi  si  noudum  causic  satis  cssc  vidclur 

lu  belluiu  tantie  laudis  amorc  trabi, 


"  infrft  T.  736.  cf.  f^erg,  Acn.  XI.  51M).  '"  riipiifr  Liviani  in  Cadubrinis  mon- 
j  et  in  Foroiuliensi  contra  Cfcsarianos  satis  soeundn;  fuorant;  sinistram  Ve- 
•  paHfnam  ad  Abduam  Galli  pu^navonmt.  '^  i.  c.  quoniam  armis  uihil  pote- 
•*  Cf.  Verg.  Acn.  VI.  020.  **  captio.  v.  1.  cajitio  v.  2.3.  falsn.  (i.  c.  vestrum 
mi  incnt  qui  cnm  vincero  poHsit,  nolit:  nos  non  iniinus.)  ^^  vcninni]  vcnin 
*ationcm.      '"  in  f.J  in  facieudo,  iu  i])su  opere.       *^  Maximiliane  3.  et  4.5, 


1  26     HVTTBNI  AD  CiB8.>IAXIMILIANVll  VT  BELLVM  IN  VBNBTOB  PBOBBQ.  BXBOBTATOBITt. 

Si,  cur  arma  geras,  tiuUa  est  tibi  gloria  tauti, 
52         Ut  lueare  tamen  libera  iura  tuuni  est: 
Vis  Italas  urbes,  magnse  vis  nioeuia  Ronue 
'  Viserc  et  in  veteri  quae  tua  sunt  Latio; 

Contra  audet  Venetus  conatu  exercitus  omni 
56         Tendere  et  a  ccepta  te  prohibere  via; 
Idem  mulla  tlbi  rapuit  centumque  per  annos 

In  spoliis  Veneti  coHsenuere  tuis, 
Qui  te  sponte  sua  petiere  ultroque  lacessunt, 
m         Qui  tibi,  multa  tuo  qui  rapuere  patri, 
Quique  tibi  primi  bellum  indixere  volentes: 

Quid  sinis  impunes  exeruisse  manus? 
Posce  tuos,  coeant  popuii,  ferat  arma  iuventus,. 
64         Quse  nunc  insolita  lenta  quiete  sedet! 

AD    SERENISSIMVM    INYICTISSIMVMQVE 

DOMINVM    MAXIMILIANVM    AVGVSTVM 
BELLO  IN  VENETOS  EVNTEM 

VLRICl  HVTTENI  EQVITIS 

EXHORTATIO. 

Bella  paranl  genies,  toio  violenhis  in  orbe 

Mars  furii  et  segnes  cogit  in  arma  duces; 
Arma  viris  redeunt  longos  intacta  per  annos^ 
4  Horrida  Germano  Pallas  in-  orhe  fremit. 

Rupta  quies  populis^  animos  ferus  excilat  horror, 

Omnibus  esl  diri  sanguinis  una  siHs. 
Contrahil  hos  motus  posiHsque  resurgil  in  armis 
8         El  belli  causam  Maxmilianus  hajbeL 
Huic   Venelum  procereSy  si  non  me  fama  fefellilj 

Iniusli  ardentes  opposuere  animos. 
Qui  le  in  bella  vocant,  qui  swvo  Marie  morantur,  (6i) 

12  Quid  sinis  effrenes  cxeruisse  manus? 

Posce  luus,  pele,  Cmsar^  opem,  ferat  arma  iuventus, 

Quae  nuoc  ignava  est  facia  quiete  grams\  (6i) 


^  Caesari,  cum  a.  1507.  exeunte  ad  coronam  RomsB  accipiendam  a  Veronen- 
gibus  se  cum  4000  equitibns  recipi  postulassct,  Veneti  responderunt  maximo  se 
eum  cum  honore  recepturos  esse,  si  nulla  alia  ratione  quam  coronse  accipiend» 
causa  venirct;  aliam  autem  eius  mentem  cssc  sese  suspicari,  cnm  apparatum 
beliicum  ad  LombardisB  fiues  adduxisset.  Guicciard.  VII.  Bmnb,  VII.  a  Roo  XIL 
Eadem  infra  redeunt  v.  241.  sq.  735.  sq.  -^  Tridcntum  venerat  Maximilianus  d. 
3.  Febr.  a.  1508.  ^^  Bellis  cum  Sigismundo  imp.  a.  1408.  1416.  Aliisque  recentio- 
ribus  in  Lombardia  feliciter,  imprimis  autem  a.  1486.  cum  Sigismondo  doee  Ma- 
zimiliani  avunculo  a.  1480.  gestis.      <»  patri]  Fridcrico  IIL  a.  1440. 1447.  1449.  ete. 

"  Pofce  1. 


TS«I  ADCJUkXAZIMILIAXVll  VT  BBLLVM  III  VBMBTOS  PR08BQ.BXH0BTAT0B1VM.     127 

Adde  animos  caus»,  ne  te  commorit  iuultum, 
Cui  nunc  maiestas  sordida  facta  tua  cst; 
Cui  nunc,  quod  patriis  es  tarde  viribus  usus, 
«8         Gennanum  visum  est  degenerasse  decus. 
Qidd  quod  in  arma  vocaut  et  te  petiere  priores? 

Ah  pudet  a  Venetis  quemlibet  ista  palL 
Sed  quibus  a  Venetis?  a  piscatoribus  illis, 
n         Moenia  in  Euganeo  qui  ppsuere  freto: 
Nam  qui  nunc  terras  lata  dicione  gubernant, 

A  quibus  hoc  ipsum  nunc  mare  nomen  habet, 
Et  qui  Germanas  ausi  coutemnere  vires, 
7«         In  ie  praecipiU  tiu*bine,  Ca^ar,  eunt, 
Hos  aiiquis  scabram  piscatum  ducere  cymbam 

Vidit  el  Adriacum  lintre  secare  vadum. 
Ipsum  etiam,  tanlae  urbis  opus,  cultissima  rerum 
iit    '     Mcenia  et  in  medio  consita  regna  mari, 
Ductaque  marmoreis  ingentia  tecta  columnis, 
Tecta  vel  auratis  splendida  culminibus, 
Qusque  super  nihil  est  humano  nobile  luxu, 
84         Si  quaeras  'unde  est?'  una  rapina  fuit. 
Prima  quidem  genti  Phrygio  de  sanguine  origo 
Atque  Antenoreis  prodiit  a  Venetis; 

Adde  animos  causae,  nec  lc  cominorit  inullum 

16  Cui  nunc  maiestas  sordida  facta  tua  esl, 

Cui  nunc.  quod  patriis  )es  tarde  viribus  usus, 

Germanum  visum  cst  degenerasse'  dccus.  («S) 

Qutd  quod  in  arma  vocaiit  ct  le  peliere  priores? 
20  Ah  pudor  est  Patavum  non  adiisse  nephas:  (70) 

Nam  qui  nunc  tcrras  lala  dilione  gubcniant,  (73) 

A  quibus  hoc  ipsum  nunc  mare  nomen  liabet, 
Et  qui  Germanos  ausi  ientare  furores, 
24  In  te  pnecipiti  turbine,  Cassar,  eunt,  (76) 

Hos  ahquis  Patavam  piscalum  ducere  cymbam 

Vidit  ct  Adriacum  Imtrc  secare  fretum. 
Ipsum  etiam,  tantje  urbis  opus,  cultissima  rorum 
28  Mcenia  et  in  medio  consila  regna  mari,  (so) 

Ductaque  marmorcis  ingenlia  tecta  columnis, 
Tecta  vel  auralis  splendida  culmiuibus, 
Quaeque  super  nihil  cst  humano  nohile  luxu. 
32'         Si  quaeras  *unde  esl?'  sola  rapina  fuit.  (S4) 


^  Gf.  heroica  de  pUvatura  Venet.  et  Marc.  ^'  Kuganeo  freto]  sinu  Veneto. 
^«  heroicA  citt. 

**  PatAvinm  ab  Andrea  Gritto  captam  cxpugnatainquc  recuporaturuB  frustra 
lagnat  Cojsaris  cjLcrcitus  cuin  sociis  a.  1509.       **  prccipiti  /. 


1  28     ayTTBMl  AD  CM6,  HAXIMILIAMVM  YT  BBLLVM  IN  VJCMBTOS  PB08BQ.  KXBOBTATOBIVM. 

Sed  quam  turpe  scelus  nativis  expulit  oris, 
88         Ut  procul  a  terris  has  habitaret  aquas, 
Cum  quibus  exulibus  nihii  acfior  addita  virtus. 

Quodquod  in  immenso  dedecus  orbe  fuit. 
Prima  viris  tenuem  piscatu  quaerere  victum 
92         Ars  erat  et  magno  parva  labore  sequi: 
Crevit  opus,  crevii  fortuna  adigente  potestas: 

Et  primo  lucrum  iustius  illud  erat. 
Post  ubi  se  manus  hsec  opibus  firraavit  ademptis, 
9«         Paulatim  accessu  est  facta  superba  novo: 
Huc,  quibus  innocui  iucro  fuit  ara  cruoris, 

Et  quibus  ad  caedem  prompta  nocensque  manus, 
Accedunt,  patriaque  sua  privata  iuventus 
100         Aut  aliquo  saltem  nubila  facta  modo, 
Et  quibus  auxerunt  tenueis  periuria  census, 

Et  quibus  hiec  novitas  spemque  animosque  dedit, 
Quosque  frequens  cumulus  alieni  propulit  aeris, 
104         Et  siquis  patrias  diiapidasset  opes, 
Et  cupide  repetita  quibus  fuit  alea  damno 

Consciaque  in  quodvis  mens  sibi  facta  nefas: 
Hi  iuncti  Venetis  ubi  piscatoribus  essent, 
108         Erexcre  novos  arma  virique  duces: 

Crevit  opus,  crevil  fortuna  adigente  potcstas,  (93) 

Et  primo  lucrum  iustius  illud  crat. 
Post,  ubi  se  manus  haec  opibns  tirmavit  ademptis. 

3C          Paulalim  accessu  cst  facta  supcrba  novo:  (<«) 
Huc,  quibus  innocui  lucro  fuit  ara  cruoris, 

£t  quibus  ad  caidem  prompta  uocensque  manus,  (9S) 

Et  quorurn  aucta  diu  sua  per  periuria  res  est,  (loi) 

40          Et  quibus  haec  novitas  spemque  animtiiiique  dedil,  (lo^) 

Accedunl,  patriaque  sua  privala  iuventus  (99) 

Aut  aliquo  saltem  nubila  facta  modo,  lioo) 

Quosque  frequens  cumulus  aiieni  presserat  aeris,  (i«S) 

44           Resque  fuit  luacu  dilapidata  malOj  (iu4) 

Quos  fecit  tenues  infausto  tessera  iactu  (io&) 

Cousciaque  in  quodvis  mens  sibi  facta  nefas:  (io«) 

Hi  iuncli  Venelis  ubi  piscaioribus  cssent  (itf7) 

48  ( Vera  cano  veteres  nota  per  historias) , 


^^  scelos]  GotthicsB  Hannicffiquc  inruptlones  AquileienBes,  Patavinos,  alios 
circumiacentium  oppidorum  incolas  ut  iu  'la^unarum'  insulis  domus  aibi  fac^rent, 
conpulemnt.  ^  exailio  puniti.  '^  nubila  facta]  calamitosi,  tristes.  Ita  sereno 
Nubila  opponit  Ovid.  Trist.  I.  1,39.  sq.  cf.  vulgatetm  sententiam  ibid.  9,6.  ,,Donec  eria 
felix.  mnltos  nnmerabis  amicos;  Tempora  si  fuerint  nubila,  solus  erls^*. 

<^  foBcit  1,  ^ 


■I  AD  CJM.If  AZIMILIAKVM  VT  BELLVM  IN  VKNET08  PB08BQ.  BXHOBTATOBIVM.    1  29 

Decretum  esl  propere  furtivas  ponere  sedes 
Et  contra  ultrices  lecta  locare  nianus: 
Ergo  sibi  in  medio  statuunt  nova  mwnia  ponto. 
iis         Mcenla  ab  incursu  salva  futura  levi. 
Tanc  occulta  prius  late  grassata  rapina  est, 

lamque  palam  gens  esl  viribus  ausa  suis. 
Qualis  ad  aspectum  primi  gregis  omnibus  agris 
iit         Aut  iupus  aut  rabidus  perfurit  ore  leo, 
Quem  vesana  fames  ieiuni  ventris  adegit 

In  patula  e  tutis  ire  pericla  locis: 
Caata  legit  primum  pavido  vestigia  gressu, 
111         Vitat  et  oppositas  callidus  insidias; 

Dehinc  ubi  tuta  fug»  prospexit,  apcrtius  audet 

Grassari,  medium  prosilit  inque  pecus: 
Non  quisquam  auxilio  properc  subit,  impete  primo 
»4         Pastorem  et  timidos  terruit  ille  canes: 
Haud  secus  ausa  novi  furibunda  libido  Senatus 

Incubuit  terris  incubuitque  mari. 
GonTentum  ad  prsBdam.  rapitur  terraque  marique' 
138         Quicquid  in  ocairsum  se  dederat  Venetis. 
Primum  ibi  finitimi  subitos  senscre  latronos; 

Paulatim  a  patria  cst  sumpta  rapina  procul: 
ProUilit  inscenso  classem  levis  aura  Timavo 
1»         Atque  aliam  inscenso  protulit  aura  l^ado; 

Tnnc  ooealta  prius  iate  grassata  rapina  ost,  [in] 

Deinde  palam  gens  cst  virilms  ausa  suis  [lu] 

Ad  Muimw  cumpos  magnamque  Aiiteuoris  uritoin.  [uij 

M  Ad  Capuam  et  fines,  bellice   Volsce^  iuos, 

Et  Lmm  ad  portum  quaqtte  est  Campania  dives 

Germanasque  Alpes  Illyricosque  sinus: 
Moi  MU  mcursus  AthesiSj  nec  Ariminum  ad  ipsum  [146] 

M  Ai^uity  et  muros,  alla  Ravcnna.  tuos;  [Urt] 

Ommaque  ut  terras  late  populata  per  istas 
Esl  satis  ex  raptu  facta  opulenta  suo , 
Decretom  est  propere  furlivas  pouere  scdes  (lo») 

ii  Et  contra  ultrices  tecU  lucare  nianus.  (UO) 

Forte  fuere  Italas  hac  tempcstate  per  urbes 

BeUa  et  meinis  nulla  quies  populis : 
Ergo  sibi  in  medio  potiit  nova  mceuia  ponlo,  (lii) 

ab  incursu  salva  fulura  levi:  (ii2) 


•»  Cf.  Vwg.  Aen.  IX.  337.  sqq.  >«*  xion  solum  *habendi  Bseva  libido*.  ad  Pi- 
mm,  106l  ***  Timavo  kodiegue.  qui  ,fpcr  ora  novem  vasto  cum  murmnrc  montis 
II  piwpUUB  ot  pelftgo  premit  arva  8onanti'\    Verg,  Aen.  I.  245.  sq. 

H¥mn  Opt.  tol.  III.  9 


130   ■▼TTSHI  AD  OAB.  MAXIMILIANTX  VT  BELLYM  IM  VE1IBT08  PB09BQ»  BXHOmTATOBmt. 

Hinc  sparso  Ulyricos  vasUvil  milite  caDipoe, 

Viribus  his  llalas  Adria  fregit  opes. 
Qme  tamen  oblata  est  civili  occasio  bello, 
136         Quod  primum  ancipitem  perdidit  Italiam: 
Pars  decepta  dolis  consensil  in  hospite,  frustra 

Pars  est  pro  patria  nisa  suisque  mori; 
Quos  ita  diversos  Veneti  oppressere  nientes, 
140         Quique  hostis  temere  creditas  hospes  erat: 
Ad  Patavi  muros,  antiquam  Antenoris  urbem, 

Fulserunt  Marco  splendida  signa  suo; 
Capta  urbs  est,  gentis  caput,  extinctumque  Telnstiim 
144         Est  Veneti  generis  nomen  ab  urbe  noTa. 
Successit  Verona  potens  qua^ue  oppida  circum 

Belligeri  ripas  murum  habuere  Atbeais. 
Tonc  etiam,  longo  sed  forsitan  intervaUo, 
149         Acta  est  ad  dominos  ampla  Ravenna  novos; 
Mantua  tentata  est,  subiit  Vicentia  bello, 

Submisit  lentum  Brixia  pulchra  caput; 
Xulla  quidem  antiquam  cinxerunt  caslra  Cremonam, 
1&2         Sed  misere  cives  deseruere  sui; 

His  nondum  contacta  dedit  se  Crema  procellis; 

Inde  Placentinos  hostis  obivit  agros; 
Frustra  aries  spissos  Mutinae  convellere  puros 
156         Conatus,  frustra  Felsineosque  fuit; 

Imola  tunc  monita  est,  allecta  Faventia,  sensit 
Parma  dolos,  slructas  fortis  ad  ii 


Et  quia  de  variis  gens  kuc  advenerat  oris^ 

ffoc  sibi  cum   Venctum  nomine  nomen  habeL 


'^  Antenorea.  Serv,  ad  Verg.  Aeu.  T.  247.  ,,PataTiam  ..  dictom  Tel  «  Padi  vi- 
onitate,  qaasi  Padavium,  vel  «aro  toi;  winedvty  qnod  emptato  aagurio  dieitar 
condita,  vel  qnod  avem  telo  petisse  dicitur  Antenor  et  eo  loco  condidiBse  civi- 
tatem*^.  '^  Capta  a.  1405.  ^  Non  nrbis  Patavinomm  sed  popnli  nomen  in 
yenetoram  transiit.  >*'  a.  1405.  ^^  Ravenna  Venetis  se  dedit  a.  1441.  qui 
Ostasinm  Polentanom  misere  deceptom  in  exilinm  miaerant.  '^  Hantna]  a. 
14^1. ,  Vicetia  iam  a.  1404.  Venetianis  tese  dedit.  «*•  Brixiam  Carmaniolensis 
cepit  a.  1426.  Iteram  a.  1512.  Veneti  intrarant  sibi  proditam,  sed  non  optinne- 
rant.  „Tempore  diverso**  ret  g^estas  in  sqq.  memorat  anctor,  etiam  md  eas  respi- 
eere  videtnr  qne  cnm  primnm  hoc  exhortatoriam  carmen  ederetnr,  geate  non- 
dnm  fnerant.  *^  Item  a  Carmaniolensi  victa.  *^  Crema]  a.  1449.  *^  Pla- 
eentiaB  etiaB  Carmaniola  expngnavit.  >^  Seqnentia  ad  bellam  enm  Hercole 
Fcmriensi  festam  a.  1482.  sqq.  rettolerim.      *^  Felsineos]  Bononie. 

^  Kon  dicit  Venetam  nomen  a  veniendo  etse.    Cf.  snperiorem  t.  144. 


■1  AO  G«.  MAXIMILIAMVM  VT  BELLVM  IM  VBNETOS  PB08EQ.BXH0BTAT0BIVM.    131 

HsBC  Calabras  urbeis  ariua,  haec  adiere  Sicanas, 
160         Corneliumque  forum  Flaminiamque  viam; 
Qno  Mediolanum,  quo  lota  Insubria  bello, 
Vi  poterant,  nullas  opposuere  manus. 
Tempore  diverso  res  has  gessere,  nec  uno 
iM         Momento  tanti  vim  peperere  mali. 

Forsitan  bistoriae  quisquam  Teret  ordinc  scriptor: 

Nos  ut  se  memori  quseque  dedere  animo. 
Inde  Tridentinos  perdit  Germania  montes, 
118         Quique  omnes  habitant  montibus  his  populos; 
Abstulit  Illyricos  idem  impetus,  abstulit  Istros, 

Seque  dedit  verso  marte  Liburnus  ager. 
Quanta  esset,  potuere  pati  Gretensia  classein 

179  Arma,  sed  Adriacos  non  potuere  dolos; 
Victa  dolis  Crete  multas  secum  abstulit  urbes, 

Inque  illo  posita  est  insula  siqua  mari; 
Tbracia  tunc  partem,  tunc  parteni  Graecia  perdit, 
176         Insidias  recte  fertque  videtque  Rhodus. 
At  tu,  vicinis  fruslra  monefacte  periclis, 

Rex  Cypri,  Veneto  credis  habesque  ddem, 
lofoBUx  gener,  et  nionitus  frustrate  paternos, 

180  Ne  quicquam  tenierc  fraude  petitus  agas, 
Ergo  atrum  bibis  exitium  mixloque  veneno 

Praemia  sunt  Venetis  regia  facla  Cyprus. 


Demde  suam  placuil  pdulatim  exiendere  famam , 
Resque  hcec  Iraciaiis  mcrcibus  aucia  fuil. 


<M  gjeaaas  edd.  Refort  ad  foedera  bellaque  cum  Ferdinando  I.  maxime  inter  a. 
1480...  1402.  getta.  ^^  Cornelium  forum  est  'monita  Ipio1a\  (,,Ullb  nad^  Sorli" 
Mfineh.)  Flamminiamq}  2.  Flammincftmq^  J...5.  C.Flaminius  dcvictisLiguribusFla- 
miniam  Tiam  straTit  a  Roma  per  Etruriam  et  Umbriam  usque  ad  Ariminum.  Strab. 
y.  p.  217.  ^*^  Insnbria]  ipsa  Mediolaneusis  terra  est.  '^^  perdidit]  cum  a. 
1S08.  post  elades  Cadnbrienses  Ciesariani  terga  vertcrent.  '*^  Alviani  s.  Li- 
Yianl,  Contareni  et  Comarii  res  a.  1508.  gcBtee.  "^  Vcrso  J...5.  Libumus 
nger]  non  ,,btr  2tt>otner  (9eMet"  (sic  MUnch.),  sed  bcr  Siburner  (6roaten)  ®e6iet. 
Flnmen  (Flmme)  a.  1508.  captum  Mazimilianoquc  rcstitutum  Angolus  Trivisanus 
■eqaenti-  anno  eepit  diripuitque.  Veliam  insulam  Veneti  iam  a.  1479.  ceperant. 
^  Cretenei*  arma  poatquam  a.  1204.  a.  Byzantinis  insulam  cmcrant  Veneti,  saepe 
«seitatn  «nnt.  Turca»  cepemnt  a.  1600.  '^^  mari]  i.  c.  Archipelago,  Cjcladibus 
•t  Cnrpathieo  marL  ^'^  tunc]  i.  e.  capta  a  Oallis  Venetisque  Constantinopoli  a. 
lt04L  ^"  Bhodns  capta  Undcm  a  Turcif  a.  1522.  i^»  Kex  Cypri]  lacobus  ille, 
CMUum  maritof ,  quo  cum  filio  vcncno  extincto  a.  1473.  Cjprum  nxori  ademe- 
rant  Veneti  a.  1488.  cf.  infra  Heliani  orat.  §.  12. 

9* 


1  32    HYTTSNI  AD  CJBS.MAZIMXLIANyiC  VT  BBLLVM  IN  TBNETOS  PBOSBQ.BXROKTATOKITM. 

Inlerea  virlute  sua,  miserata  ruentein 
m         Italiam,  ultrices  lanua  cogit  opes: 

Saevit  eques  terris,  Tyrrhenum  possidet  lequor 
Miles,  et  instratas  classis  obumbrat  aquas; 
Succumbunt  Veneti,  mandata  stipendia  penduot: 
iss         Sic  illos  vinci  lanua  posse  docet. 

Quaiis  ubi  imbeHem  leporem  damamve  trementem 

Fert  iupus,  aut  pavidam  de  grege  tractat  ovem, 
Dum  sedet  et  pedibus  praedam  complectitur  uncis, 
iftt  A  tergo  celeres  audiit  ire  canes, 

Ipse  fugit  vitseque  timet  prsedamque  relinquit, 

Quam  bonus  elapso  salvat  ab  hoste  Crotns: 
Talis  in  Adriacum  spectata  est  lanua  Marcum 
196         Conatum  a  patria  ferre  palude  pedem. 

His  tibi  cum  Venetis  res  est;  hasc  gentis  origo,    • 

Ha>c  facta,  hi  mores,  hsec  scelera,  hique  doli; 
Sic  ccppere  prius,  dehinc  accrevere;  superbae 
2U0  Ila3c  series  urbis,  condicio  hicque  status» 

Ut  pudeat,  quos  ora  Ligus,  quos  lanua  vincit, 

llos  contra  invicti  Oesaris  ire  manum. 
I  tamen  et  quoniam  renim  haec  fortuna  tuanim  est, 

204  Fer  modicas  laudes  exiguumque  decus: 
Rectius  Eoos  peterent  tua  signa  tyrannos 

Imperiumque  Asise  Threiciosque  duces; 
Rectius  Aegyptum  superasses,  pulchrius  iret 

205  Sub  iuga  ludaeus,  sub  iuga  nostra  Syrus: 
Nunc  cum  te  in  modicos  titulos  fortuna  releget, 

Laus  est  a  media  summa  adeunda  tibl. 
Scilicet,  ut  parvi  imbelies  vicisse  negoci  est, 
212         Tu  modo  delectu  vique  fruare  tua, 

Hostibus  Euganeis  ita  bellum  inferre  necesse  est, 

Ne  pariat  magnum  parva  favilla  rogum. 
S«pe  baec  Ca;saribus  posita  stetit  obice  contra, 
216         Urbs  ha^c  fortunis  obstitit  una  tuis. 


'**  Iftm  a.  1200.  Venetorum  cum  Genaensibus  cUssidia  bellAqae  exarferant; 
hic  de  rebas  f  ub  dacibns  Qennensi  Dominico  Fregoso,  ViBneto  Andrea  Coutareno 
a.  1377.  fqq.  osqae  ad  pacem  Taurinensem  a.  i38L  initam  gestis  termo  ett.     '**  Cf. 

Ter.  Maor.  1160.1105.  „Pontibas  instratis  coniunxit  litora '\      i>«  Crotns  Hnt- 

tcno  hic  est  venator  (^studio  venationis  exercerr  solitns*  Hjgin.  poet.  astron.  11.27.), 
non  sans  ille  amicus  Jdffer,  („Q,xti\ili,  ber  9iebli(^e"  M&nch,)  ^^  tibi]  Mazimiiiane. 
*•  conditio  3,  **  £oos  tyr.)  Turcas.  *^  i.  e.  recuperaretar  terra  sancta. 
'"  4^fft  itffffr  flam  V«n  fandiltn  Kam.  Hatt.  vol.  11.  p.  03.  v.  7.  sq. 


rTMI  AD  CMB.  MAXIMILIANVM  VT  JIBLLVM  IN  VEKKT08  PB08KQ.  BXHORTATOBIVM.     133 

Vendidit  htpc  Turcis  urbes,  h<Tc  vendidit  arces, 

Hiec  Bysantiiiuin  prodidit  imperium. 
Quo  minus  has  aquilas  Asise  vidcantqiie  tremantqur, 
3»         Quo  minus  hoc  sceptruni  mollis  adoret  Arabs, 
Non  tu,  Turca  ferox,  nec  quisquam  ex  hostibus  aiitor,  . 

Sed  Veneti,  nunquam  qiii  t^nuere  (Idem, 
Quique,  ubi  communi  voto  respublica  Christi 
m         In  bellum  ?ires  contulit  unanimes 
Pro  ritu  sacrisque  suis  vitaquc  suorum, 
Finibus  unperii,  relligione  patrum, 
Aut  ipai  pro  se  cessnnt  ca^ptumque  morantur, 
ns         Aut  perdunt  socias  proditione  animas. 
Omnino  in  Venetas  sumenda  est  ultio  fraudes, 

Morbidaque  hoc  pars  a  corpore  habcnda  procui, 
Ac  ▼eluti  meml>rum  siquod  sacer  ignis  adiirat, 
m         Sive  lues,  cancer,  immedicauda  vetus, 
Accummt  medici  fcrro  partemquc  reciduiit, 

Ne  totum  tracta  defluat  ilhivie. 
Urbs  hosti  sperata,  tuis  contraria  votis, 
396         Si  sinis,  Illyricum  prodet  et  Italiam. 
Donec  enim  superant  fraus,  impostura  dolique 

Pactaque  iuratis  insidiosa  deis, 
Virus  et  insidise,  non  te  siiiot  esse  quietum: 
310  Hoc  tu  de  Venetis  scisque  fcresque  diu? 

lam  quoque  conanti  l^atium  tibi  et  Itala  regna 

Visere  se  medils  opposuere  viis: 
Aspicis  baec,  poterisque  pati,  Ca^arque  vocari? 
344  Quin  agis  atque  orbis  te  caput  esse  doces! 

At  quisquis  facit  hos  contra,  dii$$  non  facit  «equis, 

Et  cum  Fortuna  numine  bella  gerit: 
Crevit  enim  viresque  iteruin  tenet  Adria  summas 
348         Et  se  victori  surripuit  Liguri; 

Non  aerumnosum  piscando  quicrere  victum, 
Non  ultra  laceras  anxia  habere  casas 

Non  aerumnosum  pisca/t/  qua^rcrc  victuin,  (249) 

70  Non  uUra  laceras  niixia  hahcrc  casns 


**"  Byrantinam  omnes.  Ipse  quoqiie  MAximilianiis  noii  uno  loco  Vcnetis  foBdam 
lutaiitiiiopoleos  proditioncm  exprobravitf  ut  infra  IcprcmuB.  '^^  Fcrebatur 
le  daos  in  Christianos  feriBsimos  dracones  Turcam  chsc  ac  Venetum.      '^'  vc- 

J...5. /a/!fO.  ^^  hosti]  Tarcao  in  prlmi^.  tuisj  MnximiUane.  '*'*^-  Cf.  supra 
98.  tq.      *^  enunnosam  edd» 


1 

1  34    HVTTBKI  AD  CM»,  MAXIMILIAHVIC  VT  BELLVM  III  VEBBT08  PBOnO- nROBTATOBIVtf. 

Imperiosa  mari,  forUina  elata  secunda, 
352         Et  plus  qnam,  brevilas  temporis,  ista,  ainit. 
Vince  tamen  coBptumque  armis  tantoque  paratu 
Prosequere  hoc  bellum,  viribus  tkse  tuis: 
Ssepe  quod  in  summum  adscendit  multosque  per  annos 
356         Crevit,  in  occasum  dispulit  una  dies. 
Quod  si  marte  tuo  respublica  concidet  illa, 

Quae  res  nunc  tanto  coepta  labore  tibi  eat, 
Signa  sui  clare  dabit  hic  Fortuna  favoris, 
3ffo         Quae  siquid  v(rfuit,  datque  rapitque  cito: 
Vix  tria  dum  Venetum  duravit  saBCula  regnum, 

Et  tamen  hac  visum  est  amplius  urt)e  nihil, 
Atque  adeo,  armarit  sua  ut  hanc  petulantia  contra 
s«i         Germanas  vires  Csesareumque  decus. 

Vince,  inquam,  Caesar,  nec  te  Fortuna  moretur 

Terreat  aut  solos  visa  sequi  Venetos; 
Quae  fuit  his  propior  primis  favitque  sub  annis, 
368         H»c  eadem  verso  cardine  tristis  erit. 

Quid  metuis,  ne  quaUs  erat  sors  perstet  in  iilis? 

An  nescis  varias  rebus  inesse  vices? 
Si  quicquam  istarum  potuit  se  extollere  rerum, 
373         Illud  idem  casu  temporibusque  ruet: 


Iiiipcriosa  manu  fortuna  elata  secunda.  (3&i) 

73         Et  plus  quam,  brevitas  temporis,  ista,  sinit.  (313) 

Quofl.si  luarte  tuo  respublica  concidet  ilia,  (357) 

Quao  res  nunc  tanto  coepta  labore  tibi  est,  \ 

Signa  sui  clarc  dabit  hic  Fortuna  favoris, 

76  QuiB,  siquid  poterii,  dalque  rapitque  cKo:  (leo) 

Vix  tria  dum  Venetum  duravit  saecula  nomen,  (36i) 

Et  tamen  hoc  aUguis  grande  putare  potesL  (363) 

Quae  fuit  iis  propior  primis  forluna  sub  annis,  (i67) 

80  llaec  eadem  verso  poUice  tristis  erit.  (m) 

Quid  metuiSy  ne  te  caspto  Fortuna  tenore  (ito) 

Non  sinat  immensas  vincere  dimOas?  (366) 

Quid  metuis,  ne  qualis  erat  sors  perstet  in  iliis?  (ms) 
84          An  nescis  varias  rebus  inesse  vices? 
Si  quicquam  istanim  potuit  se  extoUere  rerum, 

Illud  idem  versa  sorte  perire  potest.  (373) 


*^  Et  plus  quam  istii,  br.  i.  Binit.  ***  secnla  2„.4.  *^  Cesar  post  Pata- 
vium  a  Yenetis  recaperatum  cum  militibos  ftipendia  solvere  non  posaet,  exer- 
citnm  dimisit,  pnesidio  VeronsB  relicto,  et  cnm  pontificem  Arragoniaeqae  regem 
ad  oppngnandos  ipsos  Venetos  non  conmoveret,  frostra  de  indnciis  cnm  iUis  egit 


1  AM  nmtt,  MITIMILIAMVII  VT  BBLLVM  IN  VEMETOS  PttOSEQ.  EXUOBTATOBIVK.    1  35 

laspice  iot  mundi  discrimina  et  inspice  casus: 

Omnia  nostra  vaga  mobilitatc  labant; 
Quicquid  liabent  homines  rapidum  versatur  ad  axein 
n%         Et  per  inaequales  itque  reditque  rotas. 
Ipaa  sedens  itiedio  radios  moderatur  ab  axe 
Forlttna  et  tantum  sedula  versat  opus; 
SUDt  homines  circumque  suis  data  tempora  rebus, 
380         Omnia  fffimineum  ilexa  sub  arbitrium, 

Qul  modo  summus  erat  vel  qui  modo  proximus  illi, 

Cum  Yolet  baec,  agili  pronus  ab  axe  cadet: 
Qos  paulo  ante,  oculis  cum  te  spectaret  iniquis, 
3B4         Iniustas  Venetse  sustulit  urbis  opes, 

Crede  mihi,  ancipitem  cum  verterit  irrita  molem, 
Hunc  rerum  integrum  non  sinet  esse  statum. 
Adde  quod  et  sceleris  piget  hos  veniamque  precantur, 
»6         Dum,  quanta  est,  patuit  numinis  ira  tui. 
Sed.  quia  nulla  fides  illis,  quia  pacta  resolvunt, 
Et  quia  non  unquam  foedere  stare  solent, 
Quamquam  pacis  emant  praetcxtum  ct  munere  captent, 
392         Tu  tamen  i,  coeptis  propositumque  tene. 
NuUufl  in  admisso  veniae  locus,  undique  causa  est, 
In  Venetos  clemens  cur  habcare  minus; 

Inspice  tot  mundi  discrimina  ct  inspice  casus:  (273) 

89  Omuia  noslra  vaga  mohilitate  ruunl; 

Quicqaid  habent  honiincs  rapidum  versatur  ad  orbem 

Et  per  iuuiqualcs  itquc  rcditqiic  vices,  (276) 

Ipsa  sedens  mcdio  radios  inudcratur  ah  axc 
82  Forltma  et  tantum  sedula  vcrsat  opus; 

Stant  homincs  circunique  suis  data  tcmporc  rchus 

Omnia  foemineum  subdHa  ad  arhilrium,  (280) 

Qui  modo  summus  crat  vel  qui  m(Klo  proximus  illi, 
^  Cum  veiii  h;ec,  agili  prunus  ah  axe  cadit: 

Qu8e  paulo  ante,  oculis  cum  tc  spectarct  iniquis, 

Iniustas  Venctae  sustiilil  urhis  opes,  (284) 

Crede  roihi,  ancipitem  cum  vertcrit  invida  molem, 
^^  Hunc  rerum  integrum  non  siuet  esse  statum. 

Adde  quod  et  scelcris  piget  hos  vcniamquc  precantur, 

Dum,  quanta  est,  patuit  nuniinis  ira  tni.  (28S) 

Sed  quia  nulla  fldes  illis,  qufa  pacta  resolvuut, 
101  Et  quoniam  nunquam  fcedcre  stare  solenl, 

Quanquam  pacis  emant  prxtcxlum  et  fraude  reteocant, 

Tu  tamen  i,  coeptis  propositumquc  tenc:  (292) 


*>*  Cf.  dialog.  Fortan.      *^  snstnlitj  auxit,  in  maius  cxtulit.      ^  i]  6  ^.  ^.  e  5. 


1  36    BTTTSHI  AO  CiBS.  MAXIMILIAMVM  VT  BJ£LLVM  IH  VBHBT08  PBOBB^  BUOBTATOBmi. 


Quaiido  odiosa  luae  facta  est  cleiuenlia  pacis 
»6         Virtutemque  tuam  criminis  instar  habent, 
Quando  tibi  nocuit  quod  tu  prodesse  putabas» 

lam  tandem  ire  tibi,  CaBsar,  in  arma  licel: 
Sume  auimos  veniamque  nega :  num  'parcere  fas  eai 

300  Qui  prior  et  causa  non  agitatus^obest, 

Aut  dabis  huic  veniam,  qui,  cum  requiescere  poMet, 

Indixit  rupto  foedere  bella  tibi? 
Da  tamen  et  misso  pacem  largire  duelio, 

301  Si  pax  cum  Venetis  suspicione  caret. 
Instabilis  servare  fidem  nequit  Adria  proles: 

Naturam  patriis  traxit  ab  aequoribus: 
Nemo  dat  Adriacis,  quanquam  videt  esse  serenum, 
308         Fiuctibus  inducta  navita  puppe  fidem: 
Hoc  scit  nauta  rudis:  Venetos  tu  foedera  credis 

Firmius  Euganeo  posse  tenere  freto, 
Huicque  dabis  veniam,  qui,  si  te  posset  in  annb 
312         Vincere,  non  pacis  congrederetur  ope, 
Qui  crevit  fallendo  atque  hac  se  muniit  arte 

Et  qui,  quos  iurat,  non  putat  esse  deos? 
Prseterea  Venetos  tibi  belhim  inferre  pudendum  est, 
310         Siquaiido  externis  fama  dabit  popuiis: 
Tu  caput  es  rerum,  tibi  terrae  sut>didit  orbem 

Partitus  geminum  lupiler  imperium; 
lupitcr  cst  caelo  summus,  sub  Caesare  terra  est, 
320         Hic  sibi  mortales  subiicit,  ilie  deos. 
Qiiantum  est  a  nigris  Nabathaeis  finibus  Indis, 
Phipbus  ubi  rutilum  proveliit  axe  diem» 

Quando  odiosa  tuae  facta  est  clementia  pacis  (Ob) 

m  Virluiesque  tuee  ^crmind'  nomen  habent,  (W) 

Quando  tibi  nocuit  quod  tu  prodesse  putai>as. 

lam  tandcm  ire  tibi,  Caesar,  in  arma  iicet: 
Sume  animos,  veniamque  nega:  num  parcere  fas  est 
112  Qui  prior  ct  causa  non  agitatus  oi>est?  (m) 

Tu  caput  es  rerum,  tibi  iotum  sulididit  orbem  (sit) 

Partitus  regnum  luppiter  ip$c  suum; 
luppitcr  est  ccelo  summus,  sed  Ccesar  m  orbe, 
116  Hic  sibi  mortales  subdidil,  ille  deos.  (sss) 

Quantum  cst  a  nigris  Nai>athaeis  finibus  Indis»  (sii) 

Phoebus  ubi  rutilum  coUigit  axe  diem. 


^  Qui]  ei  qui.        ^^  Infidum  mHrc.        '^^  In  epigrammatis  similia  sepiat» 
''^  Cf.  epigr.  4.  ad  Max.      '^^  luppiter  .?.  4,  et  sie  iternm  r.  seq.  ^ii  Sninme  /• 

>"  *£uras  ad  anroram  Nabathse  aquo  regna  recessiV.   Ovid.  met.  L  01. 


II  A»e«.MAUinLIAIITM  VT  BBLLVH  IN  VKMBTOS  PR08BQ.BXB0RTAT0BIVM.    1  37 

Ad  Anes»  Anierica,  luos  quaqiie  arduus  Atlas 
m         AIU  pniinosb  sydera  fert  humeris, 

Qnaiiliini  eat  a  gelidis  septem  regiooe  trionum 

Partibua  ad  pluvio  regna  subacta  Noto, 
Qoinqnam  Ita  non  habeas,  totum  te  spectat  ad  unum; 
m         Qnkquid  inest  terris  sub  tua  sceptra  cadit 
Omift  €um  tua  sint  et  sc  tibi  debeat  orbis, 

Cnm  subsint  regno  terra  fretumque  tuo, 
Cumque  nihil  rerum  te  sil  sublimius  uno, 

Qnid  pateris  cives  te  violare  tuos? 
lam  populoaa  Uiam  sequitur  Germania  laudem, 

Tn  modo  quid  iubeas,  fortiter  ilia  geret; 
Non  eget  admonitu,  ciipit  ire  ac  spontc  laborat 

Ulcisci  et  laudes  accumulare  tuas: 
Sentit  enim  Venetos  plus  quam  decet  esse  superbos, 

Te  plus  clemeutem  quam  decor  iste  ferat. 
Venutt  eat,  nulia  salus  bello  est,  pacique  studendum, 
ui        ETentua  dubii  csecaque  diva  monent: 
Hoetibus  hiec  metuenda  tuis,  si  numina  coelo 

Sunt,  quibus  hoc  bellum  suscipis  auspicibus. 
Causa  bona  esl:  sumplis  admissum  uicisceris  armis 
S44         Dedecus,  hi  liesis^te  petiere  deis; 

Arguit  lios  scelerum  cumulus,  tua  causa  deorum  est, 

Nec  magis  hsee  nostra  cst  ultio  quam  superum. 
Qu8  mora?  ducendum  est  dilatum  tempore  bellum; 
ai§         Hic  te  clementem  terminus  esse  vetat. 
luliua  hia  pacem  dedit  et  socia  agmina  iunxit 

Et  tua  subducta  pacta  fefellil-  ope. 

Ad  finet,  America,  luos,  quaquc  arduus  Atlas  (333) 

m         Sustmutsse  humeris  dicitur  astra  suis,  (»4) 

Quantum  est  a  gelidis  seplem  regione  trionum 
Gentibus  ad  pluvio  regna  perusla  Noto, 

Tohm,  (kesar,  futbes,  tolum  tc  spectal  ad  ununi, 
IM  Quicquid  incst  terris,  tu  caput  unus  habes,  (szs) 


"*  Ainerioa]  pman  terliui,  ^  sidera  3.,.5,  ^'^  sept.  r.  tr.  tmesiSy  de  qua  arte 
\L  T.  412.  ***  „Nulla  salus  bello,  pacem  te  poscimns  omnes*\  Verg,  Aen. 
Mtt.  »**  lena  t.  M5  cf.  Lucan.  Phars.  I.  128.  ^^  Ittliua  PP.  II.,  Ligor, 
ta  Uga  Cameracensi  nt  a.  1509.  Maximiliano  yeiietiam  expugnare  volenti  non 
•■ait,  ita  a.  aeqnenti  Augustam  Vindeliconim  legatom  suam  miait,  nt  is  ele- 
m  prinoipeaqae  ad  aaas  partes  traheret,  quo  factnm  est  ut  prius  de  pace  cam 
rtia  ineonda  qaam  de  ferendis  impcratorl  auxiliis  decemerent. 
"*  *Atlantia  dari,  cselam  qui  vertice  fulcit.'  Ferg.  Aen.  IV.  248. 


1  38    RTTTBMI  AD  CA8.  MAXIMILIANVM  VT  BELLVM  IM  VEHET08  PB08BQ.  KZHOBTATOEIVK. 

luiixerit  el  dederil:  sed  tu  mirahere,  foedus 
352         Qui  tcuuit  nulli,  non  tenuisse  tibi? 
Sic  tibi  faliaccs  Ligures,  sic  lanua  nota  est» 

Italic^que  artes  Pontificunique  fides? 
Ducent  auxiiio  Turcas  in  proBiia:  ducant 
35«         Quicquid  liaiient  Asiae,  Tliracia  quicquid  liabet, 
Quos  Sulthanus  opes:  una  est  Germania  contra; 

Et  si  tu  moveas,  sufficit  una  tibi; 
Imperet  in  populis  A»»  Phrygiasque  per  urbes 
360         Ilorrida  terribilis  sceptra  Othomanus  agens, 
Arma  regat  Scythiae,  regnet  Dacisque  Gethisque 

Danubiique  ferox  frenet  utrumque  latus, 
Belligeros  Thraces  Pontique  ferocia  regna 
304         Sauromatasque  premat  Massagethasque  truces, 
Quaque  fremit  Pontus  Leandri  insignis  amore, 

Cuius  complecti  milite  possit  aquas, 
Bysantique  amplas  teneat,  quas  abstuiit,  arces, 
308         Regnet  in  Armenios  Cappadocasque  suos, 
Velocemque  Tigrim  iuxta  Prusamque  potentem, 
Pamphyliamque  omnem  dirigat  et  Lyciam, 
Occupet  Euxinum,  Tanaim  et  Maeotidos  undas, 
372         Qua  rigidus  crudo  marte  Gelonus  ovat, 

Riphaeasque  arces  pulchrumquc  Boryslhenis  amnem, 
Regnum  agat  in  Medis,  per  Cilicasque  vagos, 

Sit  Ucel  in  Scylhice  popttlis  Dacasque  per  ^ms  [961] 

Ilorrida  terribilis  sceptra  Otoinannus  agens  (seu) 

Euxinum  ad  pohiutn,  Tanaini  et  Naeotidas  undas,  [371  j 

129  Qua  rigidus  crudo  niarte  Gclonus  ovat,  [372] 

Beiligeros  Thraccs  vicinasque  ordine  gentes  (363) 

Sauromatasquc  alacres  Massagethasque  truces  (36i) 

Riphaeasquc  arces  pulchrum(]uc  Borysthenis  amnem.  \m] 

132  Phasidos  utrumque  ad  Danulnique  latus,  [362] 

Quaquc  iacet  Pontus  Lcandri  insignis  amore.  (36i) 

Guius  rex  tolas  milite  texit  aquas.  (366) 


'^  Cf.  dictam  Maximiliaui  vol.  V.  p.  363.  repetitam.  '^  Lignres]  In  ipsum 
Inliam  II.  Ligarem  dicitar.  '^  Othomanus]  Tarca.  saltanoa  oam  primam  hoc 
oarmen  scriberetar,  Baiazeth  II.,  cai  m.  MsAo  a.  1512.  fiUas  Selimas  L  saccesrit 
^  Massagetasqae  J...5.  Scjthas  intra  Imaum.  ^  cf.  MassBam  de  Herone  et 
Leandro  ei  Ovid.  epp.  18.  IV).  Ponte  iunctis  litoribus,  at  Xerxes  fecit.  Cf .  ad 
T.  186.  adnot.  et  infra  v.  380.  edit.  I.  ^^  Bysautiqs  2,  Bysanthiq^  J...5.  ^  Ty- 
grim  J...5.      ^  Pamphiiiamque  5.      '^'  Boristhenis  edd, 

***  Gelon.]  Incola  Sarmatise  £urop<e«c.  fere  =  Ukrainer,  ''^  Rhylihearqj  1. 
BoiyfteniB  /.  (Dnieper.) 


TTWI  A9  CM.  ■AZIMXLIAHTM  YT  BBLLVM  IN  VENRTOS  PB08KQ.  BZHOBTATOBIVM.    1  39 

Per  Hacedum  campos  Oetscoque  ad  loca  saltu 
376         Edita,  Pieriis  nobilitata  sacris, 

Qoaque  piger  refluis  ludit  Maeander  in  undi^ 
Aegaeum  ad  pelagus  loniumque  fretum; 
Smiat  huic  quicquid  Peneius  alluit  amnis 
wm         Bebryciaeque  urbes,  quas  Galatseque  colunt; 
Pareat  loniflB  tellus  huic,  Cares  adorent 

Omniaque  ad  Tauri  consita  utrumque  iugum 
Ganlatique  urbes  Pelopis,  perque  Arcadas  omneis 
SM         Baii)arus  hoc  leges  tempore  Turca  ferat; 
im  Hierosolvmis  dicat  Suithanus  et  omnis 

Oppida  ludaeae  sub  dicione  regat; 
Per  Syriam  tonet  atque  Arabes  vastissimus  ille 
m         Et  terat  imperii  fulmine  cuncta  sui; 
Flumen  ad  Eufratem  Nilique  per  o^tia  septcm 
Regnet,  Idumseas  sub  pede  calcet  opes, 
Hic  ubi  odoriferis  nascuntur  thura-Sabaeis 
J9S         Balsamaque  et  longo  cinnama  agenda  mari; 
Imperet  urbe  Tyri,  quaque  est  rarissima  Plicenix, 
Aegypti  in  terras  Actliiopcsque  nigros, 

Colchorumque  urbes  Ocla*oque  ad  loca  sallu  [376] 

136          Edita,  Pieriis  nobilitata  sncris»  [376j 

Quaque  piger  refluis  ludil  Ma^auder  in  undis  [377] 

Aegaeum  ad  pelagus  loniumque  frclum,  [378] 

Vkmasque  Asioe  (erras:  quanquam  omnibus  istis 

140          Barbarus  hoc  leges  tempore  Thurca  ferat,  [384] 

Jura  Ucet  Solyma  ponal  Sultanus  in  urbe  [385] 

Et  (eneai  nostro  regna  sacrata  dco; 

In  Syriam  licet  atque  Arabes  vastissimus  ilie  [987] 
144          Sceptra  gerat  populis  invidiosa  iuis 

Flumen  ad  Euphratcm  Niliquc  pcr  ostia  septcm  [389] 

Armeniasque  ambas  Cappadocumque  situs,  (38S) 

Velocemque  Tygrim  iuxta  Babylonaque  magnam  (369  [399]) 

148          PiBneque  ei  ad  Medos,  Dardaniosque  Phryges,  [374] 

Alque  ubi  odoriffris  nascuntur  lura  Sabo^is  [391] 

Baisamaque  et  longo  cinnama  agcnda  mari,  [982] 

Quaque  hehenum  dives  (juaque  est  rarissima  Phoenix.  [399] 

163          Aegypti  in  terras  Aethiopasque  nigros,  [394] 


"*  Haoedimi,  sive  poiiia  Macetum.    Macedoniam  Thessaliamque   dicU,       oe- 

|oq)  t.  OethtBoq)  3. 4.      Oetheoque  5.      ^^^  ^geum  2.      '^  Peneus.  Lucan,  VIII. 

.    ***  Bebrieinq}  edd.  Bithynie.      '^  vtrunq}  2,      Areedas  4,     *^  ludeo)  2,      di- 

M  J...J.       ^  ,,India  mittit  ebor,   moUcs  sna  tura  Babsr'.    yerg.  georg.  I.  57. 

FhflUiicia.  JPfiii.  H.  N.  X.  2,  ?.  qui  Arabiro  avem  Soli  sacram  adscribit. 

^*  Pjreriii  i.  *«  Peneqj,  &  ad  1.  Pene  s.  Peme  Aegypti  nihil  h.  1.  Moe- 
•  i.      **^  Hebenu  i.  Serv.  ad  Verg.  georg.  II.  IIG.      ^^  AothyopaBq}  L 


1 40    BYTTBMI  AD  CMB,  MAzTmILIANVM  VT  BBLLVM  1K  VBMBT08  PBOSBQ.  BXBOBTATOBITM. 

Clialdseosqiic  et  opes  regis  mo<lerctiir  Erythrffi 
390         Et  circum  Pharii  litora  rubra  uiaris 

Ad  sacras  lordanis  aquas,  Memphilis  ad  urbes, 

Imperio  Meroen  claudat  et  Assyrios; 
Ingentem  Babylona  regat  Gazamque  potentem, 
400         Hasque  omneis  Venetis  viribus  addat  opes: 
Omnia  pro  Venetis,  pro  te  Germania  pugnet,-- 

Haec  manus  ad  bellum  sufficit  una  tibi; 
Non  opus  est  flavi  ducantur  in  arma  Britanni, 
404         Utque  armet  populos  Gallia  magna  suos; 
Non  opus  est  equitem  trahere  in  tua  castra  Polonum , 

Aut  in  opem  Scythicas  ducere  Pannonias: 
Adde  nihil  nobis:  siquid  GermanisB  prisc» 
406         Laudis  habet,  siquid  Martia  turba  potest, 

Erylhrce  per  regis  opes  Chald(eaque  regna  [395] 

El  circum  Pliarii  liUora  rubra  maris:  [396] 
lure  tamen  super  has  dominus  censebere  terras^ 
156          Diripuitque  urbes  hostis  ulerque  tuas^ 

Atque  erit  illa  dies,  qu!B  (si  beiic  colligo)  prope  est,  [tm] 

Qua  tilu  raptarum  summa  redibit  opum.  [7M] 

Omnia  cum  tefieaSf  cum  solus  cuncta  gubemes,  [827...339] 

iflo          Cum  subsinl  regno  terra  frclumque  tuo,  [33o] 

Gumque  niliil  reruin  le  sit  snhliniius  iino,.  [ssi] 

Quid  paloris  cives  lc  vicdarc  luos?  [333] 

lani  populosa  iiuis  sequilnr  Germnnia  laude^,  [334] 

164          Tu  modo  quod  iulteas,  fortiter  illa  geret.  [336] 

Ardet  amore  tui  dum  tam  Germania  pugnes:  [ibM.] 

Ilaec  manus  nd  hcllum  sufficit  una  tibi;  (403) 

Non  opus  est  flavi  ducautur  in  arma  Britanni, 

168  Quodqae  armel  populos  Gnllia  magna  suos; 

Non  opus  est  Scythicis  accedat  Sarmata  telis,  (los) 

Aut  eal  ad  vires  Pannonis  ora  iuas.  (406) 

Sufficit  ma  iibi  talem  Germania  m  hosiem,  (40?) 

172           Tu  nihil  hic  populi  viribus  adde  tui.  (id.) 

Adde  nihil  nobis:  si  qiiid  res  Theutona  priscae  (40?) 

Lnudis  hahet,  si  qiiid  bellica  tiirba  potcst,  (40&) 


^  Cald^fq5  2.  Caldfeosquo  3.*.5,  reg.  Erythr.]  „ab  Erjthra  rege  inditam 
Mt  nomen  [mari],  propter  qnod  ignari  rubere  aqnas  credant".  CWf.  VIII.  9,  i4. 
*^  Pharii  =  Aegyptiaci,  nt  'Phario  sequore*  Lucan.  Phars.  IV.  257.  littora  3...S. 
^  „...  placidam  lordanis  ad  undarn*'.  Sedul.  op.  pasch.  II.  141.  ***  Gaza]  „si- 
gnifioat  divitias,  urbs  in  Palaestina  ...  in  ea  Cambyses  ...  divitias  suaa  condidit^*. 
Serv.  ad  Aen.  I.  110.  Lucan.  III.  216.  ^  addet  3...5.  ^  Britannos  cieraleos  viri- 
dM^e,  ted  non  flavos  me  legere  memini;  at  de  mari  quoqne  flavum  esso  legitar. 

^"  Calddnaq)  /.  «**  cenfebre  /.  '^  Dirripuitq^  1.  host,  uterq.]  Tnrca 
y«Mtiuqae.    Cf.  ad  raperlorem  vers.  221.  adnotatum.      '**  Cunq^  /. 


imUI  ADOJtl.MAZlMILIAIiyM  VT  BELLVM  IN  VRNKT08  PB08BQ.  BXHOBTATOMIVM.    141 

Siqua  viget  nobis  ex  rebus  gloria  gestis, 
Fraiiges  hoc  Venetas  milite  divitias. 
Prtroa  Tridentini  malurent  praelia  cives, 
419         Omnis  ab  excussa  saeviat  Alpe  furor, 
El  fonnidati  Venetoruni  ciade  Tyroli, 
Exeat  Aipiui  bellica  vis  Athesis, 
Spargat  in  occursum  Venetis  quos  Enus  inundat, 
419         Ouique*  timenda  lavit  Rhaeticus  arma  Lycus; 
Po9l  sibi  finitimos  moveatur  Brisga  Trebotes, 
Proque  aliquid  veteri  iaude  Suevus  agat; 
Arma  gerant  Bavari,  linquant  sua  rura  Nemetes, 
4M         Advolet  et  foeiix  Austria  bella  gerat; 

Tum  chalybem  durumque  excudens  Styria  ferrum, 

Carnus  et  in  pingui  rure  Carinthus  agens; 
Vangio,  Vindelycique  omncs  et  Norica  virtus; 
4ti         Torvus  ab  Uercvnio  vcrtice  Bemus  eal, 
Quseque  adeo  gens  est,  Moravi,  promiscua,  cives, 

Et  siqua  hoc  tractu  noinine  terra  caret; 
Exue  Silesios  densis  cultoribus  agros, 
4»         Mitte  paludosse  robora  Lusatiae; 
Pergat  arenoso  piscatrix  Marcliia  tractu, 

Quseque  metailifero  est  Misna  opulenla  solo, 

Si  qaa  viget  nobis  e  rehus  gloria  gestis,  (4M) 

176  Infrmgetis  Venetas  (empore  diviiias,  (UO) 

Migrel  m  assueias  Athesis  violeniiu  iurmas,  (Ui...4i4) 

Proquc  aliquid  veteri  laudc  Sucvus  agat;  [418] 

Post  sibi  finiliuios  movcalur  Rrisgu  Traiiolcs,  (U7) 

180  Omnis  (ui  esi  concors)  Hhenus  in  arma  ruai; 

Arma  geranl  Bavari,  linquant  sua  rura  Nciuetcs,  (U9) 

Advolct  et  fcplix  Austria  bella  gcrat; 
Tam  chalybeiu  durumque  excudens  Stiria  fcrruui 
isi  El  Carni  aique  opibus,  alie  Carinihe,  iuis^  (i») 

Vangio,  Vindeliciquc  omnes  et  Norica  virtus, 

Torvus  ab  Hcrcinio  vcrticc  Bcuius  eat,  (424) 

Quapque  adco  gcns  cst  promiscua,  Marcomanniy 
18S  Et  si  qua  hoc  tractu  nomiuc  lcrra  caret; 

Mitte  iuos  eiiamy  populosa  Silesiay  civeSj  (127) 

Egredere  infames,  Lusace  lairo,  specus,  (128) 

Ei  siia  arenoso  piscalrix  Marchia  tractu, 
192  AlqvLQ  metallifcro  Misna  opulcnla  solo,  (430) 

«"  SiUhTiroL  *"  Aenus  ».  Ocnus,  Inn,  yord-Tirot,  <"  Rhceticui  J...5.  Lech. 
^  SwiMgm  =i  Breiiffauer,  Trcbotes  (Tribocci)  Oherrhein.  dep',  ^"  Speiergau. 
■•  Miz  S.,.S,  *••  chalibeiu  2,.,4.  *^  Vangio  lVunne-(lVorm8-)gauer.  Vindeli- 
siqoe  J...J.  ^^  Hercinio  edd.  hic  :=i  Baierischer  et  Bohmer- H'aid.  ^^  Marchia] 
;f.  HiittaBi  earm.  p.  5.  aq.  cxhibitnm.      ^  Misna]  Meissen. 


1 42    BTraill  AD  CJB8.ICAXUaLIA«T]f  TT  BBLLTll  1«  TBUT08  PBOBBQ* BUOBTATOBITIL. 

El  Iseti  agroruin  de  fertilitate  DoriRgi, 
4t2         Optimaque  armonmi  portio,  Francus  eques, 
Hic  ubi  se  Mogus  curTis  ambagibus  infert 

Et  genus  invictse  nobilitalis  alit; 
Quique  agit  in  tetricis  venator  montibus  Hessus, 
438         Quaeque  foTet  durum  Fagina  parTa  genus; 
Arma  Ubii  tractent,  intestinaque  soluta 

Lite  novi  causam,  Geldria,  martis^habe; 
Prodeat  arma  ferens  Eburonum  exercitus  omnis, 

440  Se  paret  in  beliura  luliacensis  ager, 

Et  nondum  imbelles  BataTi  Frisiique  feroces, 

Et  procera  rudis  corpora  VestphaiiaB, 
Et  VettraTa  acies  et,  nunc  Germania,  TrcTir; 

441  Excipe  pugnanteis,  Adria,  Vesterichos, 
Quique  ab  utroque  bibunt  Rhenanos  littore  fluctus, 

Quosque  Tago  praeceps  amne  Mosella  rigat; 
Excipe  non  solis  inliiantes  Saxonas  obbis, 
448         Quos  sua  pugnanteis  asperat  ebrietas: 
Inde  invicta  ades  Teterum  genus  ibit  Othonum, 

Quique  bibuat  Aibis  flumina,  quique  Sabe,    . 
Quorumque  arma  duces  nigro  i>OTis  ore  figurant; 
452         In  Venetos  rapida  Ti  Pomeranus  eat, 
Dittimarique  rudes,  genus  insuperabile  belio, 

Et  iuxta  Holstadii  turba  quieta  ducis, 
Et  quae  se  Gothico  sparsit  Germania  ponto 
45«         Insulaque  arctoo  Rhugia  cincta  Aiari; 


Et  laeli  agroruui  de  fertiiitate  Doringi,  (isj) 

Quique  ortum  Scyihico  Francus  ab  orbe  trahit,  (4») 

Quique  agit  in  fnediis  bellator  montibus  Uessus,  (435) 

196  Parvaque  Fuldano  Fagina  recia  patriy  .  (430) 

Arma  Ubii  tractcnt,  inteslinoque  soluto  (43?) 

Marle  novas  lUes  iure  Sycamber  amet;^  (438) 

Et  quondam  fortes  Balavi  Phrisiique  rebeHcs^  (441) 

200  Asperaque  incultu  Westphala  lerra  suo^  (442) 

Nec  tantum  validi  madidas  Saxones  ad  obhaSy  (447) 

Quique  sub  extremo  sydere  Cymber  agit^ 

Quonimque  arma  duces  nigro  bovis  ore  figurant,  (ai) 

2t4  lu  Venetos  patria  vi  Pomeranus  eat;  (4S2) 


^  Patiin  soae  soiqae  non  inmodestns  amor.  ^  Bachonia.  ef.  adnot  ad 
T.  545.  ^  Ebnron.]  Leodienscs  vtilt,  -***  pa^antes  4.5.  *'  Megalopolitani, 
Meklemburger.      «*  Dittimari]  Ditmarsen.      <**  HoUtein.      ^  Ostfte. 

"•  lceti  Jf.     ^^  Fald.  patrij  abbati  Faldensi.     «•  in  culta  /.     »«  Saxones]  — -^ 


amUI  AD  OM».  KAXIIIILIAHVM  VT  BELL VM  XN  VEXETOS  PB08EQ.  KXHOBTATORIVM.    143 

Imiuitlant  Veuetis  tristem  vada  Balthica  classem, 

Arma,  viros  ingens  coucitct  Oceanus; 
Huc  quoque  littoreos  moveat  causa  ista  Borussos, 
m         Finitimos  agris,  Sarmata  dure,  tuis; 
Istula  tot  Vcnetis,  tot  misceat  Odera  genlcs, 
Causaque  diversos  contrahat  una  duces: 
Quot  populis  animoque  tuo  contente  domabis 
44M         Horribiii  Venetas  obsidione  manus. 
Ardet  et  antiquam  repetens  Germania  laudem 
Egregie  quicquam  quod  gcrat  esse  cupit. 
Taula  quibus.virtus  animosa  in  pectora  venit, 
4»         Ut  cupiant  iaudes  iugiter  ire  tuas, 

Sponte  sua  qui  te  arma  petunt,  praebe  ocyus  iliis 

Fomentum  pugna;  materiamque  novee; 
Praebe  illis  quo  se  primis  cxerceat  annis 
iit         Siquis  in  hac  lurba  scdulus  esse  cupit: 
Turpe  est  in  primo  iuvenes  torpescere  flore 

Et  nihil  setatis  vi  meliorc  frui; 
Turpe  est  arma  tuce  tracta  ruhigine  gcntis 
476^       Olim  clara  foris  nunc  iatuissc  domi; 
Turpe  est  imbcllcs  populos  Venetosque  fugaces 
Egregios  armis  soincitare  duces: 

Uuc  quoquc  lilloreos  iiiovcat  furor  ille  Borussos,  (459) 

Finitimus  agris,  Sarmata  diirc,  tuis;  (480) 

Istula  tot  Veuctis,  tot  misccat  Odcra  gontes, 
MS  Causaque  divcrsos  contrahat  una  duces: 

Hii  populis  animoquc  luo  contcntc  dumahis 

Horrihili  Vcnelas  ohsifhonc  ninnus.  (46i) 

Ardet  et  nnliqiiam  rcpetciis  (ionnania  laudcm 
213  Egrcgic  quicquam  quod  gcrat  esse  ciipit. 

Tanta  quihus  virlus  amissa  in  pcclorn  vcnit, 

Ut  cupiaiit  laudi  consuluisse  su(c,  (iss) 

Sponte  sua  quibus  anua  placeni,  prtThc  iUicet  isUs 

219  Foincnlum  piignns  malcriamquc  novu>; 
Pra?be  illis  quo  sc  primis  exercenl  annis, 

Si  qiiis  iu  hac  lurha  bcUicus  csse  cupil:  (472) 

Turpe  est  in  primo  iuvcncs  lorpesccrc  florc 

220  Et  nihil  aiUilis  vi  meliore  frui; 
Turpe  est  arma  luas  tracla  riihiginc  gentis 

Olim  clara  foris  uunc  laluisso  domi;  (474) 

Turpe  cst  imhclles  populos  Vonctosqiic  fiigaces 
224  Egregios  animis  soilicilarc  duccs.  (47S) 


*•'  Itt.]  Vistnla,   WeiehseU      dura  3, .,5.      miserat  edd,      •**  Aegregios  Jf. 


1  44    HVTTSMI  AD  CJE8.  HAXIMILlillTll  VT  BBLLyM  IN  TBXXT08  PBO0BQ.  BZHOBTATORITIK  . 

Gennanse  virtutis  erat  gerere  anna  repente,  * 
^^         Quauquam  indicla  foreut,  arma  movere  prius. 
Proh  pudor!  ira  animo  subeat,  clementia  cesset. 

Unaque  sit  virtus  bellum  iniisse  cito. 
Quondam  nostra  foris  multa  Germania  laude 
484         Gentibus  invictis  nomine  terror  erat: 
Nunc  qnatimur  toties  vicinis  undique  beilis 

£t  ruit  in  populos  qwelibet  ira  tuos. 
Nec  tamen  ista  ioquor,  quo  te  bis  in  casibus  ante 
4S8         Unquam  adeo  segnes  dicam  habuisse  manus, 
Aut  procui  a  curis  animo  torpere  remisso, 

Armaque  pro  patriae  lenta  movere  bono: 
Notum  est  ingentes  bello  subiisse  iabores, 
482         Notum  est  tranquillos  non  liabuisse  dies» 
Suetum  anteire  loco  pugnaque  exire  priorem, 

Fungi  aiiquando  ducem  militis  offlcio, 
Gaudentcm  castris  et  aperlo  vivere  c<b1o: 
496         Qui  vitsB  modus  est  quie  seriesque  tuse. 

Ergo  age,  livor  edax,  rapidum  compesce  labellum, 

Desinc  dc  tanto  tristia  rege  loqui, 
Desine  Csesareos  titulos  pulchrosque  labores, 
500         Vilis  homo,  spurcis  c6mminuisse  iabris: 

Ouondaiii  nostra  foris  prceclaro  patria  tnarle  (tss) 

ricntihus  invictis  nomine  lerror  erat: 
Nunc  qnalimur  lutics  vicinis  undique  lieliis 
TK  £t  ruil  in  populos  quuilibcl  ira  luos.  (4*$4) 

Non  tamen  ista  luquor,  quo  le  hoc  in  munere  dicam 

Semper  adhuc  segnes  exhibuisse  manus 
Aut  procui  a  curis  animo  torpere  remisso 
232  Et  te  ])ro  pairia  segniter  ire  tua:  (49o) 

Notum  est  ingentes  belli  subiisse  tumultus, 

Notum  esl  tranquillos  nunquam  liabuisse  dies;  (4K) 

Semper  es  m  bello  requiemque  negant&ms  armis:  (4a3...4iB) 

236  Hic  vit»  modus  esl,  ha^  seriesque  tue.  (itS) 

Ergo  age,  livor  edax,  rapidum  compesce  lalielium, 

Desine  de  tanto  turpia  rege  loqui, 
Desine  Caesarcos  titolos  pulchrosque  iabores 
MO  Detrahere  et  lingti(e  supposuisse  tuce:  (seo) 


M  quatiniir  J.  qaatltur  4,  ^^  Quid  mihi,  Livor  edax,  ig^navos  obicis  an- 
aoa?  OM.  Amor.  I,  15,  l.  ,, ..  digito  compesce  labellum".  /mv.  lat.  I.  160.  ^  tri- 
•llft]  tnrpia,  itf  /.  habet^  sinistros  sermones. 

*******  Ad  marginem  exempli  mei  1.  vetus  mauos  adscripsit  ,,Frane.  Petrare. 
Bons  priae^ps  est  raro  quietaa''.  Scilicet  vult  illud  Iliad.  II.  24.61. 


MmB>tAt>CJM.llA]tllllLIANVJi  VT  BKLLVM  IN  VKNBTOS  PBOSEa.  BXBOftTATOftiyM.     J45 

NcMi  fiigere  est  siquis  lenlam  cunciatur  ad  iram: 

Nescis  qua  deceai  lioc  opus  arte  geri: 
Toi  circuiD  casus  peiisat  lovis  ales  ab  allo, 
iM         Gum  volei,  ingenles  conciet  illa  meius; 
Sepe  quidem  pennas,  sed  non  pro  viribus  ipsis 

Pandit  ei  excussis  unguibus  ampia  paiet» 
Sed  noD  ioia  ruit  summamque  exurgii  in  iram, 
906         Omnino  vires  prosequiiurque  suas. 
HadeimB  haec  popuios  suspensis  ierruii  alis, 

Viiidicis  bostiies  admoniiura  animos: 
Dom  iamen  ora  furens  ex  causa  armabii  ei  ungues, 
U3         Dum  ruei  ei  ioiis  viribus  arma  gerei, 

Tunc  neque  Gallus  ovans  casu  eveniuque  secundo, 

Quocunque  hoc  fiat  tempore,  maior  erii; 
Nec  bene  res  Veneiuin  tautam  subsisiei  ad  iram, 
&I9         Viderit  AdEiaco  fuimiiia  iacia  salo. 

Ah  pbtes  arbiirium,  rerum  inoderator,  iuiquum 
Deque  iuis  facU^  ingenioque  paii? 

•QuQ  ie  hire  loqui  falebere  ialia^  demens, 

Quis  dal  in  arbilrium  regia  facta  iuum? 
Tene  decei  magnosgue  duces  regesque  superbos, 
9M  Viiis  homo,  iitigua  coniemerante  loqui/  (MO) 

Non  fugere  est  si  quis  ientain  cunctatur  ad  iram, 

Non  scis  qua  (leceal  lioc  upus  arle  geri:  (602) 

DtfMi  sedei  el  Veneios  speciai  pacienier  ad  ausus, 
MB  iVoii  scis  guce  cordi  Maxmilianus  agai: 

Tot  circum  casus  pensat  luvis  aies  ab  allo,  (508) 

Dum  volel.  ingenles  eorciel  ilia  nielus» 
Saepe  quidem  pennas,  sed  non  pro  viribus  ipsis 

Pandit  et  expressis  unguibus  anipla  patet,  (soo) 

Sed  non  tota  ruil  supremamquc  audei  in  iram, 

Omnino  vires  proscquiturquc  suas. 
Hacienus  haec  populos  expansis  terruit  alis, 

Vii^icis  hostiies  admonilura  manus:  (5i0) 

Diun  tamen  ora  biceps  commota  armabit  et  ungues, 

Dum  ruei  ei  totis  viribus  arma  gcret» 
Tunc  neque  Gallus  ovans  sorle  evenluque  secundo, 
300  Quocunque  hoc  fiet  tempore,  maior  erit;  (5i4) 

Non  bene  res  Venetum  iantum  subsislet  ad  hosiem, 

Viderii  Adriaco  fulmina  iacla  mari. 
Ah  potes  arbitrium,  rerum  nioderator,  iniquum 
304  Deque  luis  faciis  ingenioque  pati?  (5i8) 


''^  petei  i.      rerum  modcrator]  mitndi  imperator. 

^  iUe  i.  ted  m  sqq,  ei  in  2.  femimna  esi  aies.  •    *^  populus  Jf.      teruit  /. 

HTVTBai  Opp.  tol.  m.  10 


146    HVTTllHl  lO  CMB.  IIAXIMILIAVTK  TT  BKLLTH  1«  ▼■«BT08  PS08BQ.  ■XHOSTATORIVW . 

Ah  stais  haee  aiiqoem  Ubi  detrectare  tuonmi 
630         QuaB  nunquam  iustum  promeruere  ediQm? 
Aude  aliquid  factisque  noris  istam  elue  famam, 

Quse  tamen  haud  causas,  unde  seratur,  habet: 
Nunquam  aliquis  vidit  luxu  te  egisse  supmo, 
5?4         Nunquam  aliquis  vidit  mente  vacante  levem, 
Utque  solent  reges,  mollem  deducere  vitam 

Dulciaque  amplecti  deliciisque  frui; 
Semper  dura  pati,  semper  fugere  ocia  promptum, 
528         Duritia  mentem  perdomuisse  patet:  * 

Castra  voluptatis  nunquam  civiliter  intras, 

Sed  tanquam  laqueos  insidiasque  fugis; 
Et  siquando  audes,  nunquam  temerarius  infers 
532         Arma,  sed  ex  causae  condicione  gravis; 

Dumque  infers,  non  lentus  ades,  non  ultimus  astas, 

Ex  acie  primos  conseris  ante  duces. 
Spes  mihi  per  te  igitur  cunctando  restitui  rem, 
536         Qua3  nunc  ex  animo  statque  caditque  tuo. 
Huc  ego  iam  pridem  res  abs  te  colligo  gestas, 

Quarum  est,  quam  debet,  laus  tibi  parta  minor: 

Ah  sinis  li»c  aliquein  tibi  detreclare  tuonim  (5i9) 

Quae  nunquaui  iuslum  promeniere  odium?  (sio) 

Nunquam  aliquis  vidit  luxu  te  egisse  supino,  (533) 

268  Nunquam  aliijuis  vidit  mentc  vacante  levem,  (534) 

Utque  solent  reges,  mollem  deducere  vitam 

Dulciaque  amplecti  delitiisque  frui ; 
Sempcr  dura  pali.  semper  fugere  ocia  prompius 
272  Duritia^e  animum  perdomuisse  soles:  (sss) 

Castra  voluplalis  nunquam  civiliter  intras, 

Sed  tanquam  iaqueos  insidiasque  fugis, 
Et  si  quando  audes,  nunquam  tcmerarius  infers 
276  Arma,  sed  ex  caus»  conditione  gravis;  (5S2) 

Dumque  infers,  non  ientus  ades,  non  ultimus  adstas» 

Ex  acic  primos  conseris  ante  duces. 
Spes  mihi  per  tc  igitur  cunctando  restitui  rem, 
280  Quae  nunc  ex  animo  statque  cadit^pie  tuo.  (53i) 

IIuc  ego  iam  pridem  rcs  a  te  cblligo  gestas,  (5S7) 

Quarum  est,  quam  debel,  laus  tibi  parta  minor.  (53S)« 


^  seratur]  poUuatur  Bermonibna  satis.     ^*  conditione  J...5.      ^  adstas  J..J. 
^  Cf.  Verg.  Aen.  VI.  846.      Ennius  ap.  Cie.  de  sen.  4.  de  Fabio  Maximo : 

Unu8  bomo  nobis  cunctando  restituit  rem: 

Noenum  rumores  ponebat  ante  salutem; 

Ergo  postque  magisque  viri  nunc  gloria  daret. 
Cf.  Laehm.  ad  Lucret.  p.  l^.  « 


■fmil  AD  OJH.  MAXIMILIAWII  VT  BELLVM  IN  TENSTOB  PBOSEQ.  EXHOBTATOBIVM.     1  47 


StulUim  est  ex  ipso  premere  aut  extollere  casu 
iM         Res  gestas^  animo  consilioque  decot: 
Et  qiiia  successu  caruit  tiia  magna  voluntas, 

Laus  ex  conatus  pondere  maior  erit, 
Augebitque  tuam  fortunse  iniuria  famam: 
544         Plus  meriti  quam  quis  credere  possit  habes: 
Tu  fana  indomito  conflasti  incendia  Geldro 

Adque  tuos  tandem  iam  silet  ille  pedes; 
Tu  moto  inversos  pressisti  milite  Belgas, 
M8         Inque  tuum  frustra  gens  stetit  illa  capu^; 
Yidii  equos  viditque  taos  tunc  Sequana  currus, 

Horruit  armatas  ipse  Mosella  manus; 
Te  Rhodanus  tristisqiie  Araris  sensere  ruciitem, 
&5S         Inque  Pyrenaeo  culmine  castra  locas; 
Tunc  Mediomatrix  sensit  tua  signa,  timentes 
Tunc  Senonas  belio,  tunc  Hcduosque  petis; 


Sluilum  est  ex  ipso  prcmerc  aut  cxtollere  casu  (539) 

TaA  Res  gestas,  animo  consiiioque  decet:  (540) 

Et  quoniam  eventu  caruit  lua  uiagna  volunlas,  (541) 

Clarior  es  mullum,  quam  quia  mulUi  facis:  (542) 

Tu  vario  indomilum  vidsii  marie  Sycambrum  (545) 

tan  Adque  tuos  tandem  iani  silet  ille  pedes;  (5i6) 

Tu  moto  inversos  pressisti  turbine  Bclgas , 

•  Inque  luum  frustra  gens  stetit  illa  caput; 
Vidit  equos  viditque  tuos  lunc  Scquana  currus, 
2»  Uorruit  anuatas  ipse  Mosclla  roanus;  (550) 

Te  Rkodanus  trislisque  Araris  scnscrc  ruentem, 

Inque  Pyrenieo  culmine  castra  locas; 
Tretnrum  ibi  superas  antiquaque  nomina  Rhemos^ 

Tunc  Heduos  bellu,  tunc  Senonesque  petis;  (554) 


^  GkMii»  dacatnm  mortao  Carolo  Bnrgundo  Friclcricus  imp.  filio  sno  eiasque 
uori  Mari»  dederat  d.  19.  Apr.  1478.  invitis  Geldrensibus,  qui  nec  filium  Philip- 
pom,  Belgmmm  daeem  a  patre  factum  admittere  volcbant,  unde  cum  Carolo  Eg- 
■Hmdaoo  Geldrin  daee  instigante  Gallo  non  solum  contentiones ,  etiam  in  magna 
disia  YonnatieiiBi  a.  1405.  dispntatfle ,  scd  et  bella  a.  1499.  1505.  1507.  sq.  exorta 
lnaAp  Bee  finem  omnem  invenerunt  pace  Cameracensi  d.  10.  Dec  a.  1508.  inita 
(Da  MoBt.  IV.  1.  p.  109.  sqq.),  secundum  quam  utraque  pars  teneret  quie  tum  ha- 
beret.  Cf.  rapra  v.  436.  ^  Brugenses  Gallis  faventes  Maximilianum  ad  reno- 
vaiidam  eom  IiIb  pacem  in  oppidum  suum  invitatum  prid.  kal.  Febr.  a.  1488.  ca- 
ptmn  per  plifres  menses  detinaerunt,  usque  ad  d.  16.  Mai.  eiusd.  a.'  Cf.  Narratio 
eaptivitatis  Maz.  I.  imp.  apud  Brugenses  in  Pezio  T.  II.  p.  552.  sqq.  Vide  etiam  Hessi 
reepoBS.  ed  Epist.  ItoU»  v.  68.  ^'  tunc]  a.  1492.  ^^  Araris,  Saone.  ^^  Me- 
diomatrix ,  i.  e.  Medlomatricum  (oppidum),  Divodurum  =  Metz, 

*'  Sjeambnim]  Getdrum,      *^  Atq3  /.      ^^  araris  i. 

10* 


o 


148    HTTTBVI  AD  CM»,  lUXIIULIAinrll  VT  BSLLTM  1«  VBIIBTOS  PSO«B^.  CTROftTATORr?! 

Nec  procnl  hinp  natunr  funesta  «trage  Pbilippum 
550         Plurima  post  tandem  milia  caesa  reCers; 
Et  te  lani  Regem  ducibus  pater  ipse  coactis 

Dixerat,  assensu  consilioque  ducum, 
Eiicis  a  patriis  Matthiae  castra  tj^anni 
560         Sedihus:  in  regno  sederat  ille  tuo: 

Austria  tunc  armis,  tunc  magna  Vienna  recepta  est, 

Et  tibi  se  totam  Pannpnis  ora  dedit. 
Omnia  ca^de  reples,  et  ne  sine  testibus  hoc  sit. 
64         kter  ab  hostili  clade  cruentus  abit; 
Nec  tibi  vulgares  solvit  nigra  factio  poenas, 
Quam  laquei  infami  morte  perire  facls. 


Nec  procul  hinc  natum  funcsta  slrage  Phihppum 

Plurima  post  landcm  milia  caesa  refers; 
Et  te  iam  Regem  ducibus  pater  ipse  coactis 
300  Dixerat,  assensu  consilioquc  ducum,  {h&^P 

Deiicis  ex  patriis  Mathiae  castra  tyranni 
Finibus:  in  regno  sederat  ille  tuo: 
Auslria  tunc  armis,  tunc  magna  Vicnna  recepta  est, 
304  Rl  tibi  se  totam  Pannonis  ora  dedit.  (&&«> 

Omnin  Ciede  reples,  neve  hoc  sine  tcslibus  essel, 

Istcr  ab  lioslili  ccede  cruentus  erat: 
Nec  tihi  vulgares  solvit  nigra  factio  peenas, 
308  Hanc  iaquei  infami  morte  perire  iubes.  (Stf) 


^^  Philippus  rclictis  a.  1505.  cnm  u^^oro  lohanna  Ferdtnandi  Catholici  filit 
DmxelliB  rcx  Castilianus  factus  moritnr  Bnrgis  nondam  29  annos  natos.  ^  mil- 
lia  3. ..5.  *"  coactis]  convocatis.  a.  1486.  d.  16.  Febr.  Francofhrti.  "•  Matthias 
Corvinus  HungarisB  rcx  (f  d.  6.  Apr.  a.  1490.  Vindobonse)  fmstra  Maximiliani 
electionem  impcdiro  stnduerat.  Statim  Francofurti  d.  20.  Mart.  a.  1480.  contra 
illum  confoederationem  inicrunt  reges  Fridcricns  III.  et  Maximilianna  cum  ele- 
ctoribns  principibusque  imperii.  {Du  Mont  III.  2.  p.  153.  sq.)  Tandom  d.  7.  Nov. 
a.  1491.  ^concordia  facta  cst  inter  Fridericnm  imp.  et  Maximilianmn  RommnonuB 
et.  HungariaB  regem  ab  una,  et  Vladislanm  Hungariie  et  BohemiaB  regem  atqoe 
regnom  ^ungarise  ab  altera  partef  bis  legibus,  ut  Yladislaaa  pro  Tero  Rege  Hon- 
gariae  maneat  regnumque  in  hcredes  ihhscuIus  suos  tranaeat»  aed  si  ci  eontigerit 
ex  hnmanis  decedere  nulla  prole  mascula  relictaf  tuuc  et  in  eo  caaa  idem  regaaai 
ad  Maximilianum  et  heredes  suos  devolvatur".  />k  3fon/ 1.  c.  p.  263.  sqq.  ^  Yin- 
dobona  (Vienna  Aastriaca)  Matthiee  se  dcderat  d.  1.  lun.  a.  1485.»  recaperarit  cam 
aliis  Aastriacis  terris  Maximilianus  defuncto  Matthia  m.  Aag.  a.  1490.  ^  Pan- 
nonis  ora]  Pannonica  terra,  Hnngaria.  ^  Exemplo  meo  1,  manm  anHqua  ad" 
scripsU  SHe  Mtoar^rott.  Nescio  utnim  de  confcederatiB  rebellantibus  msticist  qua- 
les  primis  sieculi  XVI.  annis  per  Stiriam,  Carinthiam  aliasqae  finitimaa  pruvin- 
cias  farebant,  dictam  sit,  an  de  hostium  specie. 

«•«  coefa  1. 


imUI  «D  OJM.  MAXIMILIAR VM  VT  BKLLVM  IN  VKNETOS  PS08EQ.  BXHOBTATORIVM.     149 

Quo  i>ater  Hultenus  bello  tua  signa  sequutus 

S6»         Saepe  uiihi  dixit,  quantus  in  arnia  ruas: 

Sennt  enim  viresque  tuas  sensitque  vigorem, 

Cum  manibus  tantum  prosequeretur  opus. 
Undique  pacatis  rebus  belloque  receptis, 

579  Quando  hostile  nihil  iani  superesse  putas, 
Tunc  vero  Helvetii  syiva  atque  e  montibus  illis 

Ausi  in  te  vires  c^nstituere  suas; 
•Quos  licet,  ut  deceat,  nondum  superasse  puteris» 
57«         El  res  in  dubio  pendeat  ista  statu, 
Hora  tamen  veniet  intermissoque  triumpho 
Aptius  hoc  oiim  tempore  tempus  erit: 
Invidit  Fortuna  tibi  laudemque  morata  est 

580  Saepe  prius  magnis  obvia  facta  viris; 
Cumque  foret  qim  te  coepto  revocaret  ab  isto 

Causa,  refers  populos  hoste  petente  tuos; 


Quo  paler  Iluttcnus  bello  lua  sigua  sccutus  (ive?) 

S{epe  niihi  dixit,  quantus  in  arma  ruas: 
Nutnt  enim  vircsquc  luas  animumque  probavU, 
313  Cum  manibus  tanlum  proscqueretur  opus.  (570) 

Undique  pacatis  rebus  liclloque  receplis,. 

Dum  nihil  hoslHis  iam  supercssc  pulas, 
Tum  vcro  Helvclii  sylva  atquc  ex  monlibus  illis 
316  Ausi  in  lc  sa^vas  exeruisse  manus;  (574) 

Quos  licet  (ut  velles)  nomlum  supcrassc  feraris, 

Et  res  ex  dubio  pendcat  ista  stalu, 
Hora  tamen  vcnict  intermiss/5^f/e  trophteis  (577) 

33V  Aplius  hoc  olim  tcmporc  tcmpus  erit:  *  (578) 

Invidit  Fortuna  tuis  iniusla  triumphis^ 

Vt  semper  magnos  impedil  illa  viros:  (5S0) 

Comque  forel  quie  tc  ca'plo  rcvocarct  ab  isto 
834  Causn,  rcfcrs  populos  hostc  petcnto  tuos;  (583) 


■ecutas  3. ,.5.  ^*^  Cum  patcr  fortiter,  manu  forti,  iu  tam  gravi  Helvetico 
bello  pfagnaret.  ^  Helveticnm  bellam  a.  1408.  ab  inenrsione  Grisonnm  iu  Tirolim 
iaeipieiiBy  pnelio  Domcckensi  Caesariauis,  qnomm  4(K)0  ciesi  fcruntnr,  infelicis- 
limo  paceqae  BasiUensi  d.  22.  Scpt.  a.  1499.  exicns  (loHcripflit  Pirckheimerus,  qui 
Korimberi^ensibaB  sais  prfefectus  interfncrat.  In  quo  bello  loannes  Nanclerus  ad 
a.  1409.  MCiesa  diversis  in  IocIb  (inquit)  et  pu^nis  rcfcrunt  XX  miiia,  etsi  num- 
qoam  totis  copiis  bellatum  sit".  Et  Unrestus  (Chron.  Austr.  p.  808.)  ^Vnti  ift  3lt 
ctiKfiicil,  fetf  f§  ail  g&ttrr  itwt  \n  r^tn  pofen  Krteg  umb  frin  komtni  t^nfe  ntd^tf  gtwnn- 
110^  fcpefcrt  ift  Mmit ,  mietDol  to^  auf  bee  rom.  liuntgo  tail  ob  XII.  M.  manit 
ffin  lifvim,  vnfe  ber  ^d^ioettler  aud)  ein  grolTe  on^eltQ  mrntg".  (Stniv.  Corp.  hist. 
G«rm.  de  Max.  I.  §.  xii.  i.  f.)  silva  5. 
»»•  ioierimirsirqi  /.      »  Cunqi  i. 


t  &0    BVTTBMI  AD  CJBB.  lUXlKILIAMTII  VT  BBLLVM 1«  VBBBTOB  PmOSXQ.  BXHOBTATOBIT^. 

Quinetiain  obsequio  Ubi  coniurasse  futuro 
584         Notum  est  et  dextris  fcedus  inisse  datis, 
Ut  si  nunc  quicquam  pro  te  minus  egerit  sqnum, 

PerOda  diis  ipsis  testibus  arma  geraL 
Traxerat  Eoos  Bavarorum  in  rura  Bobemos 
588         Dux  Rheni,  et  magno  est  gens  tua  pressa  metu: 
Ulico  sublatis  commisces  pradia  signis, 

Vixque  tuo  tandem  milite  septus  ades, 
Quando  unum  (ut  fama  est)  medios  fiiror  egit  in  hostes 
592         Audentem  prima  conserere  arma  acie 
Ingentique  animo  populum  turbare  ferocem, 

Cum  iam  telorum  septus  ab  imbre  fores. 
Hinc  spolidis  dives  csesoque  ex  boste  superstes 
596         Marte  Palatiui  caslra  ieonis  adis. 

Quorum  cur  modicum  livor  tibi  pendat  honorem, 
Quod  pene  in  patrio  est  res  tibi  gesla  solo, 

QuJQ  ctiaui  obsequio  tibi  coniurasse  futuro  (589? 

Notum  est  et  dextra  foedus  iaissc  data, 
Ut  si  nuuc  quicquam  pro  te  minus  egerit  aequum, 
329  Pcrfida  diis  ipsis  testibus  arma  gerat.  (58^> 

Duxerat  Eoos  in  Norica  iugera  Bemos 

Dux  Illieni,  et  magno  est  gens  tua  pressa  metu: 
lllico  sublatis  commitlis  praelia  signis, 
332  Vixque  tuo  tandem  milite  septus  ades:  (5M> 

Hic  unum  (ut  fama  est)  medios  furor  egit  in  hostes, 

Diceris  el  primas  conseruisse  manus 
Ingentique  animo  populo^  fudisse  feroce^, 
^  Gum  iam  telorum  septus  ab  imbre  fores;  (594) 

Quinelifim  ex  campo  non  vis  redducier  iUo, 

Donec  in  hoste  unum  non  liquei  esse  vintm. 
Hinc  spoiiis  dives  ceesoque  ex  hoste  superstes  (595) 

340  lure  Palatinum  tendis  inire  ducem,  (596) 

Quod  non  plura  lui  fecisli  iempore  regni^ 

Et  pcne  iu  patria  est  res  tibi  gesta  lua^  {y») 


^^  Bnpertiui  Palatiuus,  Philippi  electorls  filius,  Georgii  divitis  Bavari» 
Landshntensis  ducis  (f  1503.)  gener,  ab  hoo  socero  sno  heres  scriptiia,  cum  sen- 
tentiam  imperialem  d.  20.  Apr.  a.  1504.  de  hereditate  Greorgiana  ad  adgnatos  Al- 
bertom  Wolfgangomqae  Monachienses  duces  pertinente  non  adgnosceret,  cum  pa- 
tre  Philippo  proscriptus  ab  imp.  hostiB  imperii  declaratoe  Bohemos  mercede  de- 
fensores  sibi  conduxit,  quos  apud  Ratisbonam  Maximilianus  fudit,  quattuorque 
exercitibus,  quorum  unum  ipse  duxit,  Palatinatum  invasit.  Defuncto  Ruperto 
(d.  20.  Aug.  a.  1504.)  impcrator  pacem  omnibus  indixit  et  in  comitiis  Coloniensi- 
bns  inflequenti  estate  habitis  divisis  inter  partes  terris  litigioais  eaadem  recon- 
ciliavit  Cf.  Struo.  1.  c.  §§.  xx.  sq.       ^^  Cf.  supra  v.  534. 

'•^  equum  1,      '**  Acoos  /.       ""  pra*fsa  /.       ^^  «*git  /. 


inpil  AO  GM-  MAXIMILIAHVM  VT  BBLLVM  IN  VBNET08  PR08EQ.  EXHORTATOBIVM.     151 

In  promptu  causa  cst:  non  te  Fortuna  sineb^t 
•n         Ire  foras,  dum  sunt  tanta  gercnda  domi. 
Sape  quidem  bellum  cum  iam  transferrc  parares, 
Gausa  nova,  in  patria  quae  retineret,  erat: 
*  Ai  quanta  interea  est  externos  gloria  reges 

m         Pacatos  solo  continuisse  metu! 

Aui  refert  patriam  factis  servasse  manuque, 

An  bene  re  -visa  consiiioque  ducis? 
Haqtenus  internas  componere  praestitit  iras, 
iw         Resque  alio  pacto  non  potuere  geri; 
Nec  potes  in  bellum  discordes  ducere  gentes, 

Non  bene  sedatas  compositasque  prius; 
Utque  opifex  docili  parat  instrumenta  ministro, 
613         Et»  quo  quid  faciat,  factum  habet  ipse  prius, 
SiCy  quo  beila  geras,  populo,  quo  milite  pugnes, 

Prospicere  atque  opus  esl  ante  parare  tibi. 
lam  tamen  boc  factum  est,  nec  babet  Germania  bellum, 
«1«         Per  te  intestino  libera  facta  malo. 
Tempus  adest  Venetas  armis  excindere  vires, 
Tempus  adest  laudes  accumulare  tuas: 
lam  potes  hoc  clare,  iam  te  tempusque  locusque, 
«0         Quoque  ineas  meiius  praeiia,  causa  iuvat. 

In  promptu  causa  est:  non  lc  Forluna  sincbat  (399) 

M4  Affecium  curis  et  propiore  malo;  (hoo) 

Saepe  quidem  beilum  cum  iam  transrerre  parares, 

Causa  nova,  in  palria  quas  retinerct,  erat.  {m) 

Hactenus  affines  componcre  proestitit  iras,  (ho?) 

348  Resque  alio  pacto  h(e  non  potuere  f^cri;  («os) 

Nec  potes  in  bcllum  disconlcs  miitere  gciilcs, 
Non  benc  scdatas  compositasquc  priiis; 
Utque  opifcx  leclis  parat  instruracnta  minisln^, 
352  Et,  quo  quid  faciat,  factum  iiabet  ille  prius,  (6i3) 

Sic,  quo  bella  geras  populo,  qui  teque  sequaniur, 

Te  decuii  gentes  anle  pararc  libi. 
lam  tamen  hoc  factum  csl,  nec  liabct  (icnnania  lites^ 
356         Per  te  intestino  libera  facta  malo.  (61«) 

Tempus  adest  Vcnetas  viriuie  excindcrc  vircs, 

Tempus  adest  laudes  accumulare  tuas: 
lam  poteshoc  clarc,  iam  te  tempusquc  iocusque, 
360         Quoque  geras  melius  praelia,  causa  iuvat.  (62o) 


••  qai  i.  immo  quae.  editio  2.  locwn  correxit.  '^^  arte]  ante  1,  qitod  neque 
wmeeden»  prios,  neque  2.  paiitur,  *^  iam  te]  tam  te  /.  quod  cam  vlx  fcrri  pos- 
«i,  «c  edit.  2.  correxi. 


1  52    HTTTBHI  AD  0MB,  MAXIMILIAHVM  TT  BSLLVM  IV  VBIIBTOS  PBOSZq.  BBMOBTATORITIB  . 

Gausa  iuvat,  tu  coge  duces,  iu  coUige  vires: 

Opportuoa  tibi  belia  parata  vides: 
Ignescunt  animi,  hu*it  inflammata  iuventns, 
824         Uterc  quod  praesto  est  quseque  parata  vides; 
Olim  ardor  feret  iste  retro,  flammaeque  tepebunt, 

Seque  inlerpdsita  leniet  ira  mora. 
Ne  sine  dilabi,  iuxta  est  occasio,  Csesar, 
638         Quo  propior,  cupide  lioc  arrlpienda  magis; 
*  Quod  ratione  geri  petit  omninoque  gerendum  est, 

Praesertim  instructis  praestat  adire  cito: 
Nam  si  lenta  tuas  cunctatio  fregerit  iras, 
632         Quod  medium  est,  Venetis  tempus  obesse  pulas? 
Principium  esl  iliis  reparandi  boc  tempore  belii; 

Irrue  quam  virtus  creverit  ista  prius; 
Tempora  daut  dilata  vices  citraque  laborem 
636         Opprimitur,  cum  iam  nascitur,  omne  malum: 
Turpe  est  (cum  possis)  Venetos  uon  vincere,  peius 

Hic  aiiis  si  te  deside  cedat  honor: 
Nam  nisi  tu  facias,  nisi  te  duce  belia  gerantur, 
640         Forsitan  in  populo  qui  gerat  alter  erit: 
Ne  sine  te,  Caesar,  privari  laudibus  islis 

Atque  alium  paimam  praeripuisse  tibi. 
lam  ferus  Ilaliam  successibus  occupat  aequis 
644         Galius,  et  in  iaceri  pelle  ieonis  ovat, 
Et  nisi  tu  venias,  nisi  te  intromittere  certes, 

Ille  tuos  titulos  nominaque  ille  tulit. 
Si  te  nuUus  amor  patrise  tenet,  et  tibi  praestat 
648         Ocia  iuexperta  carpere  duritie, 

Gausa  iuvat,  tu  coge  duces,  tu  collige  vires,  (621) 

Opportuna  tibi  bella  parala  vides;  (02) 

lam  nisi  tu  facias,  nisi  tc  ducc  bella  gcranlur.  (631) 

361  Forle  qids  in  populo,  qui  paret  Uludy  erit:  (640) 

Non  sinc  te,  Caisar,  privari  laudilms  istis 
Alquc  alium  palniam  praBripuisse  libi. 
lam  fcrus  Italiam  successibus  uccupat  aequis 
368  Gallus,  et  in  laccri  pelle  leonis  ovat,  (6C4) 

Et  nisi  tu  vcnias,  nisi  tc  interponere  certes, 

Ule  tuos  litulos  noniinaque  ille  feret. 
Si  tc  nullus  araor  patriae  tenet,  et  tibi  praestat 
372  Ocia  inexpcrta  degere  amaritiey  (648) 


•■•  Ignescunt]  ardent.      •**  ciedat  2,      •**  leonis  Veneti. 
•"  Italiam  i.      »'o  titulofq^  /. 


I 


IfnUIAVCM.MAZIIHLIAMVH  YT  BELLVM  IN  VENKTOS  PB08SQ.  EXHORTATOBIVM.     153 

Hoc  saltem  stimuiet,  saltein  hoc  te  mordeat  iiitus, 

Unlea  quod  veiis  praeluiit  iilc  tuis, 
Quodque  praeit  laudes  Galiorum  gloria  nostras, 
6tt         Gloria  fortuals  nobiiitata  suis; 

Qu»  postquam  e  somno  Germanas  sentiet  iras, 

lam  tandem  dicet  'me  minor  aura  iuvat'. 
Certum  est  te  Venetos  primum  iiaec  in  belia  vocasse, 
«6         Gerlura  est  hos  fines  marte  adiise  tuos: 
Redde  v]ces>  neu  sic  poscentibus  arma  recusa: 

Ut  nolis,  causa  cogeris  esse  ferox. 
Adde  prophanatas  leges  ruptamque,  nec  una 
680         Fraude,  lidem  et  toties  fcBdera  isesa  tibi, 
Adde  deos  nuper  contra  et  socialia  iura 
Quatuor  a  Veneto  milia  caesa  duce, 
Tot  bello  afflictos  popuios  urbesque  subactas, 
m         Mista  prius  mullis,  mista  venena  tibi, 

Tum  quod  in  exemplum  possunt  ea  crimina  duci, 

Coniice,  ni  foedum  poena  scqualur  opus, 
Quod  nisi  de  Veneta  sumenda  eral  ultio  fraude, 
66S         Hoc  poteras ,  beilum  spoute  iniissc  lua. 
Unius  ob  raptum  nupta^  socia  arma  sequuti 

Eruerint  Danai  Pergama  celsa  duces;  " 

Ausa  sit  Oel>aiii  soboles  animosa  Philippi 
sn         Humanum  belio  sollicitare  geuus; 
Moverit  afBnes  raptarum  causa  Sabinos 

Adversus  Romam  contrahere  arma  novam: 

Hoc  saltein  stinmlet,  saltcin  Iioc  tua  pectora  pungat,  (649) 

Lintea  quod  velis  praHiilit  ille  luis, 
Quod  prseit  laudes  Galloruni  gloria  iioslrus, 
376  Gioria  fortunis  nobilitala  suis,  (652) 

Quas  poslquam  ex  somno  (icriu.inas  sentiet  iras, 

lam  tandcm  dicel  'iiic  minor  aura  iuval\ 
Cerlum  est  lc  Venctos  primum  lia}c  in  bclla  vocasse, 
380  Gerlum  esl  hos  fines  marlc  petisse  tuos:  (656) 

Redde  vicemy  nec  sic  posccntihus  arma  recusa; 

Ul  nolles,  causa  cogcris  cssc  fcrox.  (658) 


anra  inv.]  minus  prospera  coiidicione  nunc  utor.  navale  certamen  liic  iniit 
Qallonim  gloria  cum  Germanorum  laudibus.  ^  i.  c.  te  a  Venctis  vocatum  esse. 
ef.  rapim  t.  17.  sq.  *^  profanatas  5,  ^^  millia  3. ..5,  duce]  Liviano.  Cf. 
epigr.  ad  Mazimil.  ^  Bellum  Troianum.  ^^^  Cur  Philippus  Oebalius  (Lace- 
tenumiiis)  dieator  ignoro.  Huttenum  ad  Lucan.  X.  20.  scribere  voluisse  ^Ausit 
Pell«i*  poto.  -  'Oebalii'  mendum  videri  sivo  Hutteni  sive  typographi  adnotavit 
HmpL      *V'  «f.  LiT.  I.  9;  sqq. 


1  54    HVTTSIII  AD  CJBB.  KAXIMILIAIIVM  TT  BBbLVM  11  TBVZTO0  PBOBZa.XXHOBTATOBIVM  « 

Nos  VenetoB  regao  tmnidos  et  nostra  petaotes 
676         Ferre  extra  patrias  arma  ftinemua  aquaa? 
Quam  molles  olim  populi  belloque  minores, 
Ne  sine  Germanos  non  potuisse  magis. 
Quae  natura  loci  quaeque  ars  ab  origine  gentis, 
680         Institor  Adriacus  vendat  ematque  piper; 
Cui  minus  est,  patrium  piscando  naviget  squor, 

Spem  lucri  parvam  possideatque  scapham: 
Tu  natos  e  Marte  viros  ne  crede  timeri, 

684  Dum  sinis  a  Marco  semileone  peti: 

Usque  adeo  pudor  est,  quod  nos  Veneta.arma  lacessant: 

Tum  quid  si  contra  tn  nihil  ausus  eas? 
Consule  temporibus,  videant  tua  facta  nepotes, 

685  Dumque  licet,  famam  posteritatis  adi: 
.Gloria  quseratur  tibi  Persidos  aemula  Cyri, 

Nitere  Pellaei  vincere  gesta  ducis; 
Ad  Lacedaemonios  animo  contende  triumphos, 
m         Thebanas  iaudes  Cecropiumque  decus; 
Vince  graves  Marios  virlute  amplosque  Metellos, 

Fabricios,  Curios  Scipiadasque  bonos, 
Pompeiumque  senem,  sed  adhuc  sua  fata  sequeatem, 

686  Quaeque  repentini  Caesaris  acta  canunt. 

Cousule  teroporibos,  videant  tua  facta  nepotes,  (687) 

384  Utqtie  po(es,  famam  posteritatis  adi.  (688) 
Efjfke  posi  mulios  sis  iesialissmus  annos 

Aique  aliquis  dicai  *foriis  ei  itte  fuiC; 
Uique  suis  Cyrus  iam  ntmc  quoque  vivii  ab  armiSj  \m\ 

385  Ui  Macedo  nomen  misii  ad  asira  suum^  (6B0) 
Aequor  ui  immensum  iegii  arcio  miliie  Xerxes, 

Ui  fera  lesscei  prcplia  regis  amas; 
Ut  Lacedaemonios  ingenii  laude  triumphos  (6M) 

392  Thebanas^e  manus  Gecropio^^e  duces^  (687) 

Utque  leges  Marios,  SyUas  ieiricosque  Caiones^ 

Fabricios,  Gurios  Scipiadasquc  bonos, 
PoDipeiumque  sencm,  sed  adliuc  sua  bella  itovaitteiii, 
396  Quaique  repentini  Caesaris  arma  canunt:  (896) 


^^  Cm  m.  e.]  paaperior.  ^  nat.  e  M.  vir.]  Gtormanos.  of.  Panegyr.  v.  280. 
^  emnla  2.  ^  Macedonis  Alexandri.  **'  Lacedemonioa  2.  ^  Cecrop.]  At- 
ticnm.  *^  Pompeius  cum  bellam  civile  ineaaie  a.  49.  a.  Chr.  inciperefti  annos 
fere  LVII  habebat.  ^  repent.]  non,  utCic.  hoc  verbo  atitor,  noyas,  ignotos, 
sed  prompte  fortitodiniB  homo,  qui  Rubiconem  auo  tempore  transiL  *'^*ft'  Vi- 
desia  Val.  Maz.  et  cf.  Hor.  od.  I.  12, 40.  sqq. 

'^  Auson,  Mo8.  V.  280.  sqq.  'Quis  [mireiur]  Chalcedonio  conBtratom  ab  litore 


imilIAllOM.llAZIIIILlAHVM  YT  BELLVM  IH  VENBT08  PB08BQ.  BXHOBTATOBIVM.  .  |  55 

Vince,  inquam,  Uoloque  magis,  quod  qui  ista  gerebanl, 

Horum,  quam  uoslra,  est  beilica  fama  minor. 
EfBce,  ne  videant  illud  tua  tempora  primumi 
YQO         Quod  quis  Germanis  fortius  arma  gerat. 
hmque  oculis  propone  duces,  propone  tyrannos, 

A  quibus  hoc,  quantum  est  nobile,  stemma  trahis, 
Ui  pudeat  si  non  his  te  maioribus  aques, 
7M         Qui  famae  implerunt  omnia  laude  suae. 
Ecce  ruunt  Cymbri  el  coilectis  Teutones  armis 

In  Latium  et  Romam  non  sinc  clade  petunt; 
Ecce  alacer  magnis  Romanum  viribus  ausum 
7i8         Arminius  victa  deiicit  e  patria; 

Et»  qui  te  propius  contingit  rumor,  Othones 
Nonne  vides  toto  nunc  etiam  orI>e  cani? 
Et  Friderichorum  fama  superesse  triumphosy 
712         Infaustum  Latiis  urbibus  cxitiura? 

Sic  te  ex  plebe  leva,  sic  te  super  aetliera  tolle, 

Duret  ut  et  nomen  saecula  ionga  tuum! 
Sed  iam  bella  paras,  iam  totis  viribus  audes, 
716         lam  cita  concepto  castra  furore  moves» 
lam  niis  in  Venetos,  et  te  timet  hostis  euntem: 

Non  opus  est  monitis  ad  tua  c(ppta  meis. 
Annue,  Christe,  duci,  quem  tu  haec  in  regna  locasti, 
720         Annue,  ad  intuitum  militat  ille  tuum; 
Da  pauco  Venetos  superari  sanguine  cives, 
Da  tanta  exiguo  bella  cruore  geri! 


'Sic  te  ex  plebe  leva,  sic  tc  super  aethera  tollas,  (7i3) 

Duret  et  ul  nomen  saecula  longa  luum! 
Sed  iam  beHa  paras ,  iam  tolis  viriLus  audes , 
400  lam  lua  concepto  caslra  furorc  moves,  (7i6) 

lam  ruis  in  Venetos,  et  te  limet  hoslis  euutem: 

Non  opus  cst  monitis  ad  tua  coepta  meis. 
Annue,  Christe,  duci,  qucm  lu  hsec  in  regua  iocasti, 
404  Annue,  ad  intuilum  mililat  iilc  tuum;  (720) 

Da  pauco  Venetos  supcrari  sanguine  cives, 

l>a  tanta  exiguo  bella  labore  geri!  (723) 


pOBtomy  Begis  opns  magni,  mediis  euripus  ubi  undis  Europseqae  AsieBqae  vetat 
aoBeurrere  terras?*  ^  lets.]  Davidis,  filii  lesoe  s.  IflaV,  cuius  strages  inter  Phi- 
listiaoo  edit»  etlam  in  proverbium  abierunt.      '**  Gecropiosq^  /. 

^  Plenios  luac  in  panegyrico  ad  Albertum.        ^^'  Friderichorum]  I.  et  IL 
Don  etiam  parentis  Maximiliani,  qui  blande  non  excladitur.        ^^*  secula  3.4, 


1  56    HVTTBNX  AD  CJEB.  MAXIMILIAMVM  VT  BBLLVM  111  VENBTOB  PBOSS^  BXaOBTATOBIVtf. 

Agnoscanl  Vcueti  iloiinuum,  suaque  oiuula  dedaul, 
734         Et  subdant  posito  colla  recurva  iugo; 
Aut  quia  se  toties  nou  agnovere  moneoteni, 

Tam  iusta  immissis  dirige  vela  notis. 
At  tu  pasce  animum  votis  et  vindice  bello, 
728         Caisar,  in  arma  Ubi  facta  molesta  rue; 
Neve  impune  ferat  si  quis  te  Iseserit  hostis» 

Provocet,  haud  iustas  iniiciatque  manus. 
Compesce  hanc  Venetum  rabiem  stolidumque  furorem , 
732         Ut  quisquam  exemplo  cautior  alter  eat. 
lli  sunt  qui  Venetos  Troiano  Antenore  natos 

Atque  alia  imperio  surripuere  tuo; 
Hi  sunt  qui  Romam  tibi  et  Itala  r<^na  petenti 
736         Dixerunt  'contra,  si  potes,  arma  cape*. 

Arma  igitur  capias  spe  plena  atque  auspice  Christo: 

Omnia  sunt  coeptis  laeta  futura  tuis; 
Nescip  quid  vatum  statuant  prsesagia  de  te: 
740         Sunt  quoque  qui  dicant  astra  favere  tibi, 
Astra  favere  tibi,  et  Veneto  metuenda  leoni 
Dura  volubiiibus  signa  notata  polis. 

AgnoscaiH  Veneli  dominum  veniamque  precentur^  [m) 

40B  £t  referanl  ponto  colia  repressa  iugo;  (724) 

Aut  quia  se  lotics  non  agiiovere  monentem, 

Tam  iusta  iumiissis  dirige  vela  notis. 
At  lu  pascc  animam  votis  et  vindicc  bello, 
412  Caesar,  in  arma  tibi  facla  molesta  rue;  (728) 

Neve  impune  ferat  si  quis  te  invaserii  hostis, 
Provocet,  haud  iustas  iniiciatque  manus. 
Compesce  hanc  Venctum  rabiem  stolidumque  furorem, 
416  Ut  quis^ti^  exemplo  cautior  alter  eat.  (732) 

Hi  suut  qui  Venetos  Troiano  Anlenore  natos 

Atque  alia  imperio  surripuere  tuo; 
Hi  sunt  qui  Romam  tibi  et  Itala  regna  petenti 

420  Dixerunt  'contra,  si  potes,  arma  cape\  (736) 
Arma  igltur  capias  spc  plena  atque  auspice  Christo: 

Omnia  sunt  ausis  Ia$t<i  futura  tuis; 
Nescio  quid  vatum  statuanl  praesagia  de  te: 

421  Sunt  quoque  qui  dicant  astra  favere  tibi,  (740) 
Astra  favere  libi,  et  Veneto  metuenda  leoni 

Duru  volubilibus  signa  notala  polis.  (742) 


^"  Nam  Romanorum  imperatoris  terrarum  orbem  totum  esse,  iaris  pablioi 
preceptum  fuit.  '**  cf.  ad  v.  53.  adn.  ^  cf.  v.  18.  *  ^  vatnm]  asirolog^rum, 
quos  tum  etiam  qui  non  fidcbant,  consulebant  tamen  in  magnis  rebus  omnibus. 

*"  Italia  i.      *"  rtaiuuat  1, 


imiVt  Al»  C«8.1lAXnntiANVM  VT  BELLVM  tN  VRMBT08  PS08BQ.  BXHOHTATOBIVlf.     t  57 

Omuia  tuta  vicleft:  sume  arma  et  teia  capesse: 
744         Debentur  laudes  liac  qnoque  partc  tihi. 
Post  coDfecta  olim  Homauus  bclia  senatus 

Decrevit  ducilms  nomen  al>  lioste  suis, 
Atque  aliis  titulum  Libyci  peperere  triumphi, 
748         Nonnuilis  decori  Gallia  victa  fuit, 
Greta  potens  aliis  et  beHo  pressa  Corinthus, 
Dle  suis  Numidis,  Thracibus  alter  ovat, 
Quosque  segre  vicit  Ilomana  iniuria  Cymbros, 
m         Et  de  Pellaea  Iseta  trophiea  domo: 

Ai  tibi  qui  iam  se  mundi  caput  esse  putabant, 
Com  vinces,  quanla;  nomina  iaudis  erunt! 
0  eat  ilia  dies  quae,  si  bene  coliigo,  iuxta  est, 
756         Qua  tibi  de  Veneto  cive  triumplms  erit, 
Qua  niveis  duceris  equis  curruque  superbo 

Post  osteutatas  iauriger  ibis  opes. 
Non  ego  tuuc  soiidas  trislabor  in  hoste  ralhenas 
710         Appensosque  pedes  impiicitasque  manus; 
Ducantur  proceres  urbis  sub  imagiue  tantie. 
Ad  tua  pomposus  piaustra  senalus  eat; 
Insultet  spoliis  dives  Germania  iectis, 
7M         Plenaque  sint  Venetis  omnia  divitiis. 

Omnia  tuta  vides;  surae  arma  cl  tcla  capessc:  (743) 

438  Debetur  faclis  lausque  decusquc  tuis.  (744) 

0  eat  illa  dies  qu<i;,  si  benc  suspicor,  ihil,  (755) 

Qua  tihi  de  Venctrt  gcnle  Iriumphus  crit,  (7&6) 

Qua  niveis  duceris  equis  curru(|ue  supcrho 

433  •        Posl  uslcntatas  laurigcr  ihis  npcs. 

Non  €go  tunc  madidas  tristahor  in  hoste  catlienas, 

Appensosque  pcdcs  implicitasquc  m:yms;  (760) 

Ducantur  proccres  urbis  suh  imagiuc  tanta^, 
436  Ad  tua  pomposus  plaustra  scnalus  cat; 

Insultet  spoliis  dives  Germania  lcctis, 

Plenaque  sint  Vcnetis  omnia  divitiis.  (764) 


^**  liaac  filio  £«au  dicit  'Sume  arma  tua,  pharetraiu  ct  arcum  et  egredere 
torW.  Genes.  XXVII.  3.  '^^  Africatn  Scipioncs.  ^^»  Creticus  Mctellus.  Corin' 
tkau  Ifammios.  ^  Numidicus  Metelhis.  Thracia  sub  Claudio  provincia  facta 
6tt.  GmtyUeu»  Lentnlus.  ^^^  Cimbricus  Marius,  ,,illc  lugurthino  clarus  Cimbro- 
qna  triiimpho".  Owrf.  Pont.  IV.  3, 45.  Germanicos,  Francicos,  Rteticos,  Teutoni- 
«M,  Viiidelieios  aliaqne  cius  modi  prudens  omisit;  ArabicoSf  Armeniacos,  Asiati- 
eos,  Britannicos,  Hispanicos  aliosque  fcre  quot  rcgna,  provincisBf  urbes  sunt, 
latis  illis  exemplis   indicavit.         ^'  Macedonicus  Mctellus   ille   idem.         "'^  cate- 


1  58    HYTTBVI  AD  CMS.  MAXIMILIANVM  VT  BKLLVH  IN  VBVBT08  PB08BQ.  BZHOBTATOBIVV. 

Ite,  triumphales,  (ita  verlitur)  ite,  catervae! 
Maximus  hoc  iuris  Aemiiianus  habet  ■ 
Scribite,  Germani,  victura  poemata,  Tates» 
768         Et  decori  vestro  nomina  longa  date! 
Assere  Csesareas,  quisquis  potes,  assere  laudes: 

Materia  ad  numeros  haec  erit  apta  tuos: 
Hic,  quod  nostra- probet ,  quod  postera  diligat  aBtas, 
772         Immortale  bonus  texat  Erasmus  opus; 
Hic  se  dignum  aiiquid  Musis  extorqueat  Hessus» 

Buscbius  bic  carmen,  libera  lege  Crotua; 
Me  quoque  ducit  amor  praeterque  tot  ultimus  omnes 
776         Augebunt  numerum  qualiacumque  caoam: 
Omnia  laelentur,  persolvant  omnia  laudem: 
lam  Venetos  bello  Maxmilianus  adit! 

PINIS. 


Ite,  triumphales,  (ita  verlitur)  ite,  catervai* 
440  Maximus  hoc  iuris  Aemilianus  habet.  {m) 

Scribite,  Gcrmani,  viclura  poemata,  vates, 
Et  decori  nostro  nomina  longa  date ! 
Assere  Gxsareas,  quisquis  poles,  assere  laucles: 

444  Materia  ad  numeros  haec  erit  apta  tuos.  (770) 
Me  quoque  ducil  amor  praeterquc  lot  ullimus  ilios  (77S) 

Augehunt  numerum  qualiacunque  canam. 
Omnia  hetentur,  pcrsolvant  omnia  laude^: 

445  lam  Venetos  bello  Maxmilianus  adit!  (778) 

Sinceriler,  Gitra  pompam. 


^^  Fabulam  narrat  Faggcnis  (V.  13.  p.  659.)  Fridericam  cam  ez  astris  didi- 
cisaet  filium  sibi  natum  Fabio  Maximo  Paalloqoe  Aemilio  aliquando  similem  fore, 
Maxsmiliani  nomen  ei  dedisse.  Maxmilianus  ssepe  metri  caosa  scribitur.  ^  Ver- 
sos  767... 770.  legiintur  etiam  in  'thrbnodia  sev  LA?|mentatio  Petri  iEg^'|dij  in 
o|bitum  Maximiliani  Cfejraris  Aug.  |  £t  in  hanc  fcholia  lacobi  Spiegel  |  Selefta- 
dien.  |  4°.  s.  1.  et  a.  (Aug.  Vind.  ap.  Grimm  et  Wlrsang.  1519.)  fol.  ccij^.  "*  Eras- 
mos  Roterodamos.  ^'  Eobanus  Hessus,  qui  similiter  'Ladite*  ad  poetas  excla- 
mavit.  vol.  I.  p.  123.  ''^*  Hermannus  Buschius  carmen,  Crotus  Rubianus  (Jok, 
Jteger)  prosaicum  panegyricum  in  Csesaris  laudes  scribito.  '"'^  Maximilia- 
nas  J...5. 


HVTTENl  VIENNAM  INGREDIENTIS 

CARMEN. 

Ulricus  HuUenus  peregrinus  Viennam  salutat. 

Pene  pererratis  quot  habet  Germania  terras 
Et  vlsis  populis  quoque  sub  orbc  novis, 
Plarinia  passus  aquis  et  terra  plurima  passus 
4         Ingredior  muros,  alta  Vicnna,  tuos: 
Non  quia  forte  loco  vellem  te  adiisse  supremo, 

Sed  quia  fatales  sic  voluere  deie: 
Fata  sequor,  fatis  ita  compellcntibus  erro, 
8         Ante  alias  tecum,  si  licuisset,  eram. 
Quos  mihi  dura  dics  Laclicsis  distcrminat  et  quas 

InJQiglt  curas  deliciasque,  sequor; 
Non  voluit  patriae  tranquillam  liabuisse  quietem, 
13         Non  voluit  placido  vitam  agitare  statu; 
'Ast'  ait  'errabis  varioque  sub  orbe  videbis    ^ 
'Multorum  mores,  quodquc  scquaris  erit', 
Nec  sinit  ut  veiiem  curas  ampleclier  illas, 
1«         Sed  contra  nutum  pugnat  agitque  meum. 
Si  conlra  impositum  licuisset  vivere  cursum, 

Visa  mihi  primum  Pannonis  ora  foret: 
Scilicet  immensos  visum  es(  pcrferre  labores, 
20         Et  tandem  moiles  appetiisse  dies. 
Da  placidam  dextram  venienti,  urbs  ciara,  poetae: 

Hoc  te  per  cultos  obsecrat  ille  tuos. 
lam  satis  est  longo  tolerassc  incommoda  cursu, 
24         lam  satis  est  durse  muita  tulisse  viae 
Et  varios  morbos  spoiiatoresque  malignos 
Vulneraque  et  casus  insidiasque  Iruccs, 

Hatteni  earmen  quod  Bciam  non  nisi  in  1,  (^  Ind.  bibl.  Hutt.  n.  VI.)  ct  2,  (=  Miln- 
chii  exemplo  Lp.  139.  ag.  extat.  Eckianmn  decastichon  2.  =MUnch.  I.  p.  110.  repetiit. 

ingredientis]  intrantia  2,  Scriptum  exeonte  a.  151 1.  ut  videtur.  Cf.  vol.  I. 
i^.  X.  peregrinus  s  ^ilger,  non  Jrembling.  ^  Odysseie  exordium  in  mente 
poet»  Ikut.  cf.  Y.  13.  sq.  Cf.  epigr.  pro  ara  Corit.  'Orbe  pererrato^  '  Lacheris  2. 
dirA  Lachens.  Ovid.  triat.  V.  6,  lO.  <*  agitato  i.  ^'  videb.  mult.  m.]  Homer,  OdyBS. 
"  Cf.  snpra  exhort.  y.  502.  ^  Molles  dies  etiam  sequentes  duodecim  anni  usque 
dam  in  Ufnavia  quiesceret,  non  attulerunt.  **  cultos]  viros  doctrina  inlnstres. 
obsecr.]  snpplicat  2.      ^  spol.  mal.]  Lossios. 


160 


HVTTENI  VIKNNAM  INORKDIKNTIS  CARMKN.  MAQNI  Dk  ECK  DBCA6TICH0M. 

Si  licet  cit(|iie  lioe  lata  sinuiU  dals^  vivere  tutum 
2s         El  reliquas  tecuiii  coiuposuisse  moras. 

Cx  contuberiiio  Vadiaui,  Marii  et  Aperbacchi. 
Sinceriter  cilra  poinpam. 


MAGNI  DE  ECK  CARNI 

DECASTICHON. 

Cwsar,  ave,  cid  tanla  deo  esl  demissa  polestas, 
Cuius  et  arhitrio  luppiter  ipse  favet. 

Nulta  tibi  gens  est  tanta  cermce  rebeltis, 
4  Quaque  adeo  intfterii  rotiora  celsa  levet, 

Quam    Venetum^  quorum  pra;cordia  vexat  Erbinys; 
Atque  ulinam  tandem  se  in  tua  iura  ferant^ 

Participesque  altw  pacis  te  principc  fiant! 
8  Auguror^  hi  victi.  tu  modo  victor  eris. 

lura  tamen  proni  Germanaquc  sceptra  sequentur, 
Dat  veniam  victis  Cwsaris  ira  semel. 


*^  lutam  2.  ^  mores.  i.  2.  Non  datam  eat  Hutteno  Vindoboni^  dia  morarl 
Cf.  vol.  I.  p.  20.  et  £pp.  obscuror.  viror.  I.  14.  Ex  contub.J  Cf.  vol.  I.  p.  22.  tqq. 
num.  X.  et  vol.  IIIl.  p.  085.  ad  vol.  I.  p.  24. 

Mag^us  de  £ck,  Carnus  baro,  Christophori  Crassi  (Dick)  Hfilvetii  discipaloi 
a.  1511.  Vindobonie  in  Vadiani  conti\))ernio  versatus  esse  videtar  (Dems  Hletu 
BHchdruckergesch,  p.  Ab.) ,  quod  etiani  buius  decastichi  ad  Hntteni  exhortationeB 
indicare  puto.  l)ecafticou.  i.  '  lupiter  2.  '  tanta]  tota  2.  ^  ErynnlB  1.2, 
*  seraut.  2.       '"  victoris  Ca»saris  'J. 


€^n.  xtU  Ut  0ffanbtt  lKitfd)affUr  90  le  l$tntbi^ttn. 

cn  ^mn  efllartmUiann  Hmif^i  ^aipfer. 

ift^ra  JK  (JHminflcn.    ^  bi  30.  flrrtluis.  «^.iirrrr.mij. 

9tf  «ir  «nr  on|ct|Minr  rerDir^idugc  ^u  feir  liairer  ringaim  fein,  foltu  nii^t  »un- 
Hn,  9u  «fitcft  olur  in  ^rr  nolftrcdiunfr  birfcr  Vcfer  oemrmm,  iparumb  tiir  ^i^  (trr 
Ip  •«!  f&tli^c  nrill  auf  rrtitri^i  baf  b^4ftr  Ita^frrtl^umr  ^nnbaHtfte)  mit  feb&rlUr 
«nuiac  »Ubt  bttbm  eerm  D6llr.  €9  liat  abrr  pr  bir  ftat  Drnr^if  in  geDobept^  frb>btf, 
in  lcr  ecrunic  Ht  olcrfr&ftm  kfinfm  onb  furftrn,  ntd)t  attain  fut»ilig  nn^  milite  5U 
rciB«,  fttOM  att4i  oberfl&lfigf  10eld)e  bid)  alc  etman  etnm  bpmrlliftbm  gottr  b^t  gecrttc, 
Idicktbc  m  M^bebalten,  flaDbmbtr,  otttri4|tr  DUttirft  Hu  au|)  foUbrr  fenfftmttti|lic9tbe 
li  f tttmili|kcftb  enoap^lte  onn  mfirbrft  bid)  g&tigcr  grgrn  irr  rrjrigm ,  fie  bef4|ttt3l  oHt 
MibMcii,  %0  aber  nun  irc  oerfamcUbe  boffnuge  onnutic  ift,  feao  ocrtraDm  cpttcl,  onk 
ff  fic  ir  fnifmiimmi  bcoundim  betrogm  batt,  alc  fid)  50mpte  offcnli^i  aufi  feicfem  ab  3U- 
■cai,  Mf  ^tt  ^i4i  fieber  ^er  scptbr  ^nt,  alc  bu  ein  b^i^t^oge  onb  bombtmanc  feer  ^elga- 

Marirl  bift,  onfe  ^ama^i  fecm  oattcr  cin  mitrcgmt^c  3ugcbe,  onb  gebrintbe  bift 
Mitt  %cr  kunglii^m  brone,  ptjt  ntt^t  aUc^n  ongfitigcr  (bann  ftd)  ge^pmpte  ^m) 
iictt  ccjaift  baft,  funHer  (gcfd^mpge  Occ  Ucp^cc  Ocr  Donbc)  nt4|t  attain  cinm  on- 
fmnlic  fttnfecr  au^  einm  ftrcftbarm  ocpn^tbc  in  attm  Oinge  ^i^  er^cpg tc  b(>ft.  M  bpttc 
li^  rofc,  an  mcUbcm  ostbc,  oOcr  3U  Dcltbcr  ^eptbc  boftu  ontbcrlaffcn  3U  buribe^tr  Oie 
f4>f*birli4m  0)tbe  ^er  tlencoigcre?  obcr  mcnn  baftu  pc  ire  lanbtfibafft  fid^er  gelaffm? 
Vci  btftn  fic  onf  ^em  lanote  onnt  auff  bem  ^ere  nid)t  ocruolgte?  Wit  bobcn  biib  3tt 
K9tt|c«  ktttS^tt  bcfumm  onH  akantbe,  Mii  bie  attcrgrrDlid)ftrn  ^rftirn,  oit  attrrbifteo 


Libar  e  qao  hano  orationem  cum  imperatoris  responso  principumque  declaratione 
belli  tranacribimos ,  aperte  e  Latino  Germanicus  factus,  si  quis  Germanice  nee 
potiiu  Oermanicifl  verbis  Latine  scripta  dicat  hoBc  priora  documenta,  26  foll. 
in  4*.  conoUns,  oic  inscribitur:  (ip  ^ttt.  ttt  frffnibtni  iif^tf^np\ta  Oer  ymAi- 
|cr,  an  ^tttta  ^rimilianum  V^mifiben  kaofrr,  gr.tbane  }n  ^emmingrn  a  Oi  30.  ^ 
rcbri.  150B.  |  C  ^ir  antDoab^  barauff,  onfrrs  attrrgmrbigiftm  berrrn ,  b^rrrn  |  ^o- 
rimiliani  V6mifiben  kapfcrs.  |  €  ^tcm  cin  fan^tbitcfc  onfcrc  attcrbapligftcn  oatters  ^es 
Mftcf,  I  an  onfem  attcrgme^igftr  ^^txxtn^  l^crrm  /Barimiltanu  1lcmif(bm  |  kaofcr,  t^ 
m  |&  Vome  a  Oi  10.  ^silic.  |  €  ^tcm  onfcrs  attcrl^apligftm  oattcrs,  ^cs  pabftes 
Ittlij  Oes  an-ltern,  oermanungc,  on^  |Ninnc,  Di^rr  )ir  ongcbo^famkaptbc,  onb  |  ober- 
ncttnttfc  bcr  9eiuMfcr,  l^erknnHtbc  ono  anngcf(blagm  3U  |  Vomc,  a  ^i  27.  ^pHlic.  | 
C  ^cm  )ie  ^nMungc  ^D^ftben  onfcrm  attcrgcnc^igftcn  l)crrm  |  bcm  kapfcr  jHarimi- 
liiur,  nn^  ^tn  /firftm  ono  jltcn^tm  ^cc  l)a9s'ligcn  1l6mifd)r  rc^tb^,  fo  ot^t  auff  ^cm 
liffincrf^fnm  ttc9ib6'|tttgc  5U  Vlomts  gcban^clt  ift  DO^ocn.  |  Neque  locus  neque 
tenpiu  pablicati  libri,  aperte  lequalis,  i.  c.  a.  1509.,  indicantur.  Bullae  pontiticis^ 
LaUne  ocriptce  exemplnm  etiam  primarium  inter  meos  libros  est;  ceterce  indicati 

libri  partes  non  nini  ex  illo  ipso  not»  mihi  sunt. 

•^»  Jklftttm]  i.  e.  Belgarum.  a.  1 182. 

HTmni  Off.  vol.  III.  IX 


162  BBDE  DBB  VENEDIOEB  AN  K.  MAXIMILIAN.    MEMIflNOEN  30.  DEC.   150S. 

S9ft(  Hcr  iDflitr  Xftn  kapfer  ^rr  burckrn ,  meld^rr ,  wit  iDOl  rr  mit  oitrrfrttif klf^l  ^urftr, 
mit  ofrntm  mtf  pluttigem  muntt,  fid)  loi^rrfrt^tr  ^er  tf^nften^fpt^r  on^  mit  QX$tn  liften 
tiir  frlbigrn  grHrnditr  5u  rrft^^m,   brrtf^tr  )rr  |Bad)omrtif(4m  onrapnm  ncfat^m,  tlr 
0aiftli4kr9tbr  orrnif^tr,  untiirrtiuckr ,  un)  ombkrrrf  fo  \^at  tx  'bc^  frlrrt^e  jtt  l^altm, 
ono  3U  grb^aud^m  ^ir  grHingr  on^  arlubr,  mrlf^r  rr  )u  rtlidKU  }ti^t^tn  rmftli^m  oiife  an-  & 
trd^tigklidjr  btltr,  ^brr  ^u  0lambftr  mibrrmrrttarr  mro^r  Hao  ^ir  fcMnde,  oibrc  verknilM- 
n&^r,  3U  folf^rm  frb^auK^r  rrfun^rn  frin,  in  mrlt^rm  fir  trinm  fo^m  oaft  n&t^li^l  fein 
miife,  funft  oerfdjmebeftu ,  oera(l)teft,  on)  oer^amfte  fie,  ^lo  tiu  ni4|t  002  ian§m  3ef- 
tbm  in  Hoo  mettif^e  lanlrte  kamfte,  b^fe  3U  tbun  (als  ^u  pfleffte  3U  p^$en)  funrifea 
^em  mutri^e  ^er  ^aplaniOer,  oberkamftu  onf  in  ^eihe  oerbdnotiiftft ,  oer|i(fte  nii^  al- 10 
lain  meptlamftife,  futt^r  au4i  fcofe  Hinf ,  Wit  nmren  fe^osfome  (j$i§  febiiiti^  im«) 
^em  bef4&t3er  ont  Beftrer  ^er  mel^te,  beftellten  onnfere  fef4|lofe,  oerfamettm  ^ie  fe- 
oMlipeHlit^m,  onH  au^obm  tin  onfeme||m  felite,  mit  mel^m  oir  oir  ni^t  olaiii  on- 
feiuntt  m6d^m  mex^*  funHer  au^  do  fidy  ^er  fale  bftte  befebm,  on»  kte  itomirfte  ot- 
faiifm  mere,  moltm  mir  fetremen  bepftantrte  baben  fetban,  on^  Derm  beniitt  feMfm  Ix» 
aAe  k&nftiie  3Ufefte,  tlit^  Oarumb,  aU  mir  auf  nno  luHm,  oter  rapt^teti,  M  oiaM^ 
tifftm  kunff  orr  /rat^ofm,  teiner  aHerer^^rnftm  oepnote,  flambtni  mir  mif '  be^  Hltt 
emifkli^  onuetbilfte,  auft  onfern  ormtrnftrn.    ^brr  aU  mir  ni^t^it^  fol^ctr  m^fttco»- 
t|m,  Obrr  befo^fte  fo  rrkmnm  onH  orrmrrrfitrn  mir  ^rinr  miOrrmertife  mfm  »ilcrm, 
1k»  fo  tn  ^ie  krefte  b^teft  febabte,  alo  ^u  oberfl&lfifkltdyen  ^eteft  ^at  femlite,  ff  wt-n 
ttn  mir  in  Hie  aHerfr^ftm  oerltt^kaptbe  einfanfm,  o^er  ^ettm  etflNra  efnm  mmlftllMi 
meriklii|m  tobtfdylafe  triiw.    ^lo  bu  aber  fa^eft  onnut^e  e^tel  oiOr  011  krrfke  feehim 
30m,  t$  miterumb  mafte  ^u  Ven  mefe  onberumbt|^e,  ontr  rapfte  mtberumb  au^  onrctir 
oerfunfte  onti  3ula|fen,  in  ^rinr  orttrrlid)r  laitbtr.    Wrl^ro  ono  f rre^tif klii|  ^ette  tnftfm 
bemefm  3U  tm  niafm,  mir  i^tttn  audy  mtt  onfer  froftm  eere,  onllr  aftefteftm  nft^tRfctt 
M  fatje  ^dylonM  mfifm  einnemi,  tro  bu  fleid)er  morfte  einem  flietrnMm,  Mm  elncM 
fifiM\ftt»tnt  ^^^  iMinnod)  oer^uf ^  mir  bm  kriefe,  mrldyro  Hu  ontto  r^n  afterferc^tftr  or- 
fa4i  fobftc,  ouf  Mf,  ^of  mtr  rtoann  oon  rinr  bof^i^afttn  ortopUr  ni4|t  ocitau^c  m^ 
im  mccfem,  tof  mir  etoac  feban^elt  b^t^n,  ^of  to  kumm  mft^tc  om  3U  Bcrmcfrci. 
^lo  aber  onc  tic  beinen  fmftifer  fabm  banorln  on^  ffitifrr,  ^obm  fic  ono  vcftcr  ftf-M 
ler  on^  froofamlid^er  onfrpfen  Oie  btibm  oermufte)  miOer  Uoc  femofii  Vc^tc)  Oic  oel- 
trunfe  onferer  bamUutbr,  ^tr  l^abr  orrl^rrtlir  onH  ^rrftrrmtbr  rin  frofr  ^uma  oic^cf.    9it 
bobe  meptbe  onO  bniptbe  otte  oo^ftete  mit  trem  bmntbe  3erft6}tl|e.    Pie  M|er  tet  ^frr 
bobe  fie  ombkertbe.    pie  frecbrn  ^rptif r  komfatbr,  omi  fruf^tborr  ocfnrebm  ^ab?  flc  ocr- 
bomm,  Welii^e  onferedittfkaptbe,  ont  erlittrnr  tObtfd^lafr,  rnt  femftt^e  Ocf  furftm,  ¥ir» 
alt{,  onn  Ocf  ooldief ,  Oer  maffm  bemeft  bitt,  bof  fie  ons  3U  l^antt  fonMbm,  Oir  ^m  krieic 
3U  oerkuttfifm,  meldKtt  ftr  alfo  orrbrrtbrr  onb  rmftli^rr  furm,  olf  fle  ocrtctitc  fdn, 
ont  mit  einem  fr^fern  302n  fera^t^tr,  l^ntr  frin  onurrfunii^r  frf4)rrpfte  3tt  Vcm  cffei 
ottf  flMfm,  Jllfo  fo  rufte  trid)  3U  ^em  kriefe,  Her  ou  fo  froft  [^oft  fciiebtc  Mf  cf fra, 
Ob'  fd)oertbe  boft  f^urftr  rtas  blutbr,  oti  ^rr  frrrt^tifkrftbr  vvHf  pifti^koftlc  biftu  fC9c-40 
fm  ein  oberli^ettl^er. 

Jlic  ontmfittr  onftrf  l)rrrn  ^ffcrf  «MarimtliaitL 

QJe  l^en^tfer,  Htr  oift^rr,  mrr^r  frin  rtn  Urr  ^rm  kroff^r  )rr  mel^tc,  niic  fo  on- 
erberfltd),  on^fmlid),  on^  fd^rn^ltd)  tft,  rtn  lafter  rtnrm  antrrn  30  orrmrffrn,  mit  mrlr 
(^rm ,  ^rr  frlbtf r  Hrr  ro  orrmrfftr  Hrr  ma|frn  alfo  brf Irditr  ift ,  ont  rrforrn ,  tfaa  rr  mtt  45 
kofnrrlof  fo2mr  ^rr  Hr^r,  mtt  kafnrrlof  frbtd)tr,  olirr  mit  kofnrrlap  Itftifm  fp:u4mf 
oon  "ttm  frlbifrn  mufr  frropnntfrt  mrr^rn,  ^tr  ff^rmrn  ftd)  ni^t,  ons  30  3umrfrn,  ^ir 


^  Vcuoti  piscatorcs  documento  erunt  orbi  terrarura,  quam  inhonestum  et  e. 


AITTWOBT  OES  K.  MAXIMILIAN  AVF  DIE  BEDK  DRB  VBNKDIOBB.  1  63 

fMitu  kiiiftc,  »rt4c  fic  non  anbcQinnr  im  orfp^unns  ^txt  aHr  jr^t^c  (|ebmu4^  kahtn, 
Wn  ift  ^04  9f  finrr  fuld^n  furfid^tigKaptl^r,  tl^ugrn^tbrf  oHrr  Drpft^apttr  drnrfm,  M 
U  MR  inm  nt^t  »rrr  srrfpottl^r,  mit  irm  argrn  liftm  nid^t  umbgrbm,  ^rr  mit  trm 
ntrcMi  nii^  brtro|m,  fiiit  argliftigka^tl^r ,    mit  lugrn,  mitt  brtrirfungr,  onb  mit 
SMfnita  ^bm  fir  nil  b^4a|ftr  onH  furftrnt^umr  3rrft6nbr,  fan^tm  on^  j^ttttn  fpa- 
fcni  fic  Mr  jttmir  rtn|rlr(|tr,  Pt^ftt  frin  btr  kunftr  in  mrldirn  ftr  oaft  obrrtrrfm^t  frin, 
9M  rriii  Mr  pfmtr  Oir  fir  f4|ir|fm,  on  arfd^offr  mit  mrld^rnn  fir  ^ir  krirgr  furr,  9ir 
rrt£Mni  tir  onf^ftlMf m ,  jlir  ombg rbrn  ono  brimpngm  bir  mapfrn ,  j^it  rmitpl&^rn  feir 
MttrrUfm,  Un  kungm  ontbrrmpfitm  fir  tir  aUcrfd^nrllftrn  fubtilftm  fpftr,  j^it  fu4im 
itbitaU^r  mt$t  omb  3«  b^ingrn  bir  rteln,  f^it  brrambrn  tir  futtrr  Uv  fapftli^rn,  fir 
rcl^tttMcr  tcr  olcrbrftm  jltrtr  3»trmnrn  fir,  tlid)t3itl)  fi^Ukt^af tif  rr ,  bofibaftifrr,  omi 
fiMli^n  mit|rrla||rn  fir,  Pao  mir  abrr  Hir  altrn  ting ,  fo  feo  oon  mrfm  to  Uinfm 
jc9i|r  cittlt|m(lt  frin  lafm  anftan,  moUm  mir  nun  3umal  oon  bm  Hrvrrn  rrir  babm, 
Jft  cf  tti4t  tlfOf  Mr  fir  mit  fuldim  otjt  obfrmrltm  kunftrn  bir  brrrrn  oon  brr  laytbrr 
i&M  tatt  ffbictbr  ferr  ftttr  9rm  bitbrn  orrft6)t^r'tf  Aabrn  fir  nid^t  fibaldibaftiflid)  unk 
biMttftif Klid)  sttfthitlit  bir  fd^e^nbarlitbftm  ^rrfibaftr  ^rr  lyrrrm  oon  Carrara  3U  ]Mbua, 
fii  icR  9«rfcrtt  ^rlbftr  bac  ^ofr  auffrlrftr,  ^lfo  \9abtn  fir  aud)  frtbanr  Orm  fc- 
f41c4tr  icr  Vmbsim  3U  yarma,  Hno  Orgflrtd)rn  l)abrn  fir  oil  ^rlrr  prrfonr  im  mrlf^im- 
IttMr  irrr  ttrttrrlidirr  b^t^f^Aftr  brrambtr,  ^ud)  litftflrid)rn  ^abrn  firto  mafm  rrobrrtbr 
lilttf  kittfrci^r  Coprm,  Pro  frlbigr  kunfrri^ibtc  C^prrn  brfit^unfr,  bobr  in  ^mr  mrr  rr- 
ns  ttttll  f^ttrr,  Vlann  alc  fir  ^acobm  )m  kungr  auft  tbufrnbtbrn  nid)t  mid^te  obrr* 
MriMCf  ^f  orrbrpratbr  fir  imr  (in  ftftalHtr  Hrr  frruntfd)aftr)  ^atbrrina  jHarrm  Cot- 
adJcBa  rittcf  Hmriifrro  bO(t)trr,  alfo  mtt  liplfr  ttt  frlbigm,  alc  rr  mmif  frlirbtr  mnrOr 
•ftt  ferr  fkttwm,  Iw  rrtintbm  ftr  Hm  futrn  onb  ftrrd)ttfftrn  kiinfr  mit  ferm  f9ftr,  j^it 
tiittt|icltr  ou4l  nii^t  irr  fd)ulOifr  b^notr  oon  ^rm  orrlalfmn  onmun^tfm  funr,  auf  bao 
firttttf  Uiifrciitr  mh^tt  rrobrrn,  mt  Carlotl^am  trs «abf rftoibm  kunfri  fd^mrftrr,  ali 
|lc  ttttll  crUi^rr  f rrri^ttf kaptll^r ,  rrfo^trrtbr  Oas  kunfrrid)r,  fmbtbm  fir  Oir  frlbifm  Car* 
lft|«tti  in  ifi  rlmotr,  ^ud)  alo  fir  ^rrfthtbr  btttr  bas  ooliKr  Canolir,  Crrtbr,  onl  an- 
tacr  Jttfdttf  te  brfafrn  fir  Oir  btrrfdjaftr  Orr  frlbifr,  li^ir  tiabtn  abrr  oiUri^t  brfrrr 
iiliiBftr  frfa^tc,  mrl^iri  00  oon  Crirftr,  ,fBaftrirr,  onH  anbrrn  onbm  frfoft  mirt,  mrl^c 
fir  rrfkcrtbc  bobrn  au|  fd)aldibaftifrr  orrrrttjrrr^r  onfrrrr  ooUkr.    Cs  ift  brr  frfd^motn 
tgic  kcf  ittm  nvr  frd4|trt  cibrr  krrftif  frmrfm,  €0  ift  bro  inrn  kain  orftifkaptbr  oferr 
bittttic  icr  f rldbr,  kain  auffrrbr  oOrr  oolftrrdiunfr  Orr  ka^frrlid^m  Vrditm,  kain  mrolr 
Ottcr  ffittu  ^cr  crbrrka^tbr,  kapn  fibamr,  katn  anfrl^r  brr  frrrd)ttfkaitbr  o^rr  piUitbka^tbr. 
35  ^ir  Fflcfm  3U  ^cpttbm  6fmlid)  fpuibrn,  Pac  ^ir  ftrtd^ttf kaotbr  brr  lirrrfibaftrn  onfe  f r- 
MctJ^c,  ttii^  ftrr  an  tm  frfrt^trn  kapfrrlid^rn  rrd)tm,  funto  an  Orn  UMfrn,  brtrirfr- 
iTfCttf  ftti  arfm  liftm,  O  doI  rin  fi4rn^tlid)r  onrainr,  on^  orrai^tlid^r  rrOr,  vnfe  biUi- 
4c«  ttf  cinnR  flli^im  3U  orrflui^rn,  on^  fuld)r  ortbumptr  irr  framfamkaptbr,  ono  br- 
finttc  3»  b^d^tn ,  b^^i  apnt^lid^m  bac  font^r  n)rlfd)lanbtr  rrliotrn.    Co  ift  kapn  fur- 
Mftmtfpttmr,  kain  b^4Qfl^f  o^itx  kain  Comunr,  U)rld)r6  00  oon  inrn  mit  orrrrt|)rrrpm 
iili  Mfm  Rid)t  anfrlanftr  frp  moiOrn,  tUic  mcUrn  f rrd)nirt)0rn ,  nwi  onfrrrd^tifkaptbr 
fic  fpabm  antban ,  mit  irrn  bo^af tigrn  bunttnulfrn ,  unfrrn  mrrrrn  on^  ooifarmttm 
ff  %9  iOifcftanMrn  frin  irm  kapfrrtbumr,  fo  fir  nid)t  irr  blutifr  l)rnttr  babm  aufrnbt- 
Hitm  iftt  im  b^4ftrn  bifd)ofm ,  ^cn  prbftrn ,  funbrr  babr  fir  ang rpfrn  mit  Orm  f pftr, 
45  5Hc  %M  brftrpttbrn  )ir  onbr  mt  jitrtr  Hrr  llcmtfd)rn  kpr^rn,  ^ir  babrn  orrmuftr  Oir 
icliunfc.    %it  bobm  frfit)n)rit)tr  Oir  iundiframr.    pir  rrbrrn  framr  l)abrn  fir  br^mungrn, 


'  ifllbf.]  circumventiis.  '^  (lominos  de  Scala  c  territorio  civitatiB  Veronen- 
sU.  a.  1387.  1400.  ««  a.  1405.  «^  Dmbrirn]  ?  bic  Kossi?  «"  a.  1473.  «»  brfafm] 
pOBsedcrunt,  l^bcu  ftc  iu  ^cft^^  ijcnomtncii.       "  mrrrrn]  Aiignstis.       **  oon  ^rm  /. 

II* 


1  64  ANTWOBT  DE8  K.  ICAXIMILIAN  AVF  DIB  BBDE  DKB  VEMEDIOBK. 

ptn  mitn  ktKbttn  (aU  wiftKtt  ift)  ift  geioal^t  ficfdye^e,  tiur^  bie  fumv,  Pie  ^eyUii 
0:t^e  feiti  0eiwilbti0et  waibtn,  fie  kir^en  Tein  3erft6n^e,  ilie  ^dvlttnine  fein  becnalit^, 
!lni  ottef  f«  to  gtt^hitit  }n  ^er  kird)en  vN^  ga^rtli^^ka^tl^e ,  ift  befledue,  nn»  nnifffrt|e, 
Warumb  mapn^te  ir  Mis  wtr  gctendien,  Hat  bie  bailigften  imtter  ^ie  Ilebftr  fctn  bnM|U 
mH^n,  Mi  fie  f0  ofte  tiit  pfeple  tier  oerfludiunge  oi^er  fie  iefdHT^  Itt^^f  ^bcr  Me 
grofe  ma^te  bet  golbes,  fur  meld^eo  ni(bt3it|^  ben  menf^^e  lieber  ift,  Mi  nit  md^M* 
nUbt3itb  uon  inen  «nuerfu<bte  bleibet,  bot  gar  offt  ab(|eBKif(ben  ire  |r6ftc  bi|Mr«ftbc  mH 
J89^tbate,  9ieniol  bapfte  Glement ,  /ranciffen  ^anMlen  einen  botfibaft^  ^^  HcnAifcr, 
mit  kettben  fcbunbtl,  fo  cr  afffe  ontber  ^em  b^fibe  Ifttt  l90en,  ilei^ciw^^  olf  Mc 
bttnbte,  melcbe  fibmeliibe  ftrafTe  (ali  man  ^laDbte)  auft  ber  urfa^K  citM^c  fey  mtMi, 
9an  barumb  Mii  er  mefte  ^ie  Dcnc^iger  geblentbe  aufi  fl^t^igka^tbe,  vnii  mltt  f  cm  9&r-  U 
dien  b^tc  bHnMnufffc  ^ma^tc,  auff  bai  fie  befter  lei^tliiber  erobem  m64|tcn  M»  mdf^ 
lartbtc,  nnb  omb  Heffclbigen  DiAen,  aHen  Cbnftli^en  Vamen  ni4|t  alcpn  in  ncriUbliCftle 
3U  b^ingen,  fun^er  aui^  in  iffenlii^  lafter  onb  aflerberbftc  bepne  mfti^c  rinfircf  ^ii 
^me  (on  niibt  iinuerbienftlidje)  moite  er  Hac  fie  3U0lei(bt  miirten  ben  buMcn,  mcl^c  H 
mit  fen  bunfbten  b^tte  bo^bafFti0c  bunMnd^e  fcmaibte,  ^lambt  man  niibt«  Bto  fic  Vibfku 
yium,  ben  anbern,  3U  ^nd)ona  mit  ^em  ^pfte  ert^te  boben,  ali  cr  fiib  rftftc  «it  tai 
vafen  mi>cr  bie  pftrdien ,  Vnti  alfo  tac  fie  ann^eneme  m^cbten  mcrbc  fcm  P6nlun,  ad» 
i^  fie  newliib  bar  002  mit  einc  merdvlid)en  ontber^an^e  onb  fdKibcber  €t2iftciibaft|e, 
«crrictte  Conftatinopel ,  ali  fic  fid)  fabcn  berambte  ber  b^fitu^e  bie  fdbifl  5«  cribcn. 
O  fibaldibafte  unb  oerlome  mdnc,  onH  aHermii^i^fte  bcr  pepnliiben  ftrlife,  mc^c  Mc  ftitiM 
ber  mafen  alfo  erkramtbe  baben,  Mi  fie  fiib  niibt  fibcmen  oni  3U  befibfttl|i0f  )vr  mitrcmcn, 
uii  0cb2odiener  bunbtnu^c,  onb  bie  fibdbte  mit  meld^er  ftc  belabcn  frin  oiii  3«  5uau||linit 
^U  fie  baii  )o  mir  au^  irem  Vat^e  on^  o'manii0e  in  tiai  melfibrianftc  rofftcn,  ni^l- 
3itb  ooftftrcditl,  bac  fie  oerl^aQfen  britcn,  funbcr  mit  ar^en  Ipften  oilf  9131  mit  mtfm 
mffberfa4|tc  bie  ein^an^cne  biinMniffte,  PnH  fo  fie  meni^  irci  ^efateno  mo^  f4>fcii,  Mts 
fic  oni  Mrnaib  mit  irem  0e»6nlid)em  pfe^le,  Mi  ift,  mit  tem  09fte,  annfrcffcn,  nf 
ale  bin0  in  3onie,  oberlafte  onb  fcfnbfibafte  kertben.  Vn^b  ali  mir  mit  onfcnn  bcbcMI 
onf  bopifomen  Vatbe,  allc  ire  anfd)le0e  abmenMen,  murbcn  fic  3u  ict^tc  onfcrc  Jimbt- 
lcmtbe  an  onferm  b^fc,  mit  fi^enkun^en  be^aben,  onb  miter  onc  Vapt^cn,  HcUbcr  tber 
flcffte  miber  onc,  obcrmunbten  murlie,  onb  mir  beb&te  murfee,  Ihlf  alo  fic  no^  nifcrmii 
abf4|iebe,  0emalbte  0cb:auibten;  meliben  bie  onfern  mit  ^emalbte  onfe  kraf tc  mifcrumb  ocr- 
trieben,  kla^en  fie  nun  meptber  fuld^ci  fur  on^ereibti^kaft^e,  9ai  ^fmftc  fi^  btc  tle 
binf  mit  lu^en  bcfledien,  ^ae^cpttbe  fo  ir  euib  merbte  fumemen  orfaibc  ^ci  kricic»,  mk- 
len  flrir  bie  fribi^en  ^ereibtc  ertaplen ,  onn  0efellt0liib  annemen ,  pAoib  bai  ir  ini  nidbt 
oerlet3te,  fpieiben^e  onni  orfad^e  l^aben  0ebcn  ber  3crb»d^en  builbtnufen,  ^bcr,  fto  mir» 
etmao  0ebanbrit  briten  mibcr  bie  lltaieftatc  onb  39et^  bcr  ka^fere,  bann  mir  mflcn  iii 
Oan  oon  aller  fibul^e,  ober  /tt^ffttl^atbc  onfibulbi^e  fein,  on^  furtberli^i  00  fcr  fclbi^cn, 
^lfo  nun  fo  merikctly,  fo  ^obcnntbe  ontr  mutbenbt,  fe^tbemal  ir  luft  bobtc  onnffnntf  )i 
omfen,  ono  au^^rolt^te  ^ic  ^ant^j  murt^ri  ^ci  fur^cnumen  ^rfmci,  crtafUc  mit  Of 
fibmertbe,  onb  ontberlafte  ben  frobr,  ehtt  }ftx  aaerbefte  onnb  aier0r6fte  tin  ^emfcfer» 
3erbioibcnen  bunotn&lfen,  ^em  to  uipfrcnntc  ift  ^ie  obermuti^e  furncmliibkaitbc  on  on- 
treme,  ein  Veiber  bci  /Eatnapbei,  onb  ein  ftrafer  trei  boftbafti0tit  Batbci,  onf  to  aift- 
0^a4ten  qntHnn^t,  ober  ^man^falc,  mirt  0ebcn  oao  entte  titf  0em&nfttben  kricfci,  Wu 
mctbl  bie  Arien  onb  oo20cenften  30  Vtn^i$t,  mti^t  fid)  bcr  0lKdibttften  onb  ^rolfcn  Irin^e 


^  Rem  narrat  ctiam  Sabellicus  dec.  II.  lib.  1.  ad  a.  1317.  Idem  Daiidaliis 
poitea  dux  Venetorum  fuit  a.  1328...1339.  «  in]  ir  /.  "  befnc]  ^elncn.  "  bifp- 
bafH^  b&nbtnufte  A  *«  t  ^.  15.  Aug.  a  1464.  cf.  infra  p.  170.  §.  31.  ••  perditi 
viri.        •«  Ufec  verbo  tenus  e  Latino  facta  essc  videnttir.      ^  deus  O.  M. 


ABIAO  TOV  FUHSTBN  RT  C.  DE8  BOM.  BRICHS  AM  DIE  VEBBDIGBB.  28.  MAI  1500.     1  65 

ibcrfpikfnf  M  fem  ^aU  nbrr  ttit  ppttt^kopt^r  mrr  aufgrrcditr  l^obrn,  Di^crumb  tn  Htr 
3ift(  feor  Bift^  mnm^m,  vnfe  mrr^fn  fir  ^mingrn  {fo  fir  irr  tbun  Dolbui^t  bi>bm)  ^it 
VBOiaff  Buf  %m  B9f4rrf49flrn  3U  fud^m,  mrld^r  fir  Qt^iT^t  alf  mit  rinrr  kunglitbr  obrr- 
flifif  Iui9tbr  mtt  Vaum,  0brr  fd^i^lftn  00  trn  riDfrrftm  02tbrn  ^rr  mrlbtr  }u  furr,  jluii- 
ta  f«4  tfw  Bii  furtbc  bm  krtrdr,  mit  Hrr  frlbigr  anmnbtigkaitbr  onfe  mrrmutidkaptbr, 
•U  <v  B€xl^iifet|f  flrirt. 

^«m  ttt  (Slbfaf  O0n  /nrftrn  tfrauen /rr^fn  l^rrrfni 

IKtletii,  ItttfdpUn  un)  btfnfHiemten  U§  l^a^itgen  Hbm^fd^tn 

lleii^f.  <3n4^  ^mtfd^er  Uieitfd^er  onb  Hi^nbtfd^er  Uattdn 

Bmpobtetti  Bn)  unberfelfen,  3in  Un  ^ertjBfen  on) 

Ixt  ^erfit^oft  jn  f  enelttg  fd)2pfftltd)  onn^ 

miinMiid)  au^gangen. 

/nrfUR  0nium  /rrpm  flrrrm  Vittrr  |innl)t ,  omi  tirnftlrmt  fur  fir  prr  beifer,  on 
Iflfm  ^flfrr,  fftgrmrltrr  Vation,  \^abtn  in  prrr  abfag  trrm  grrt^ogm  on)  lirr  btrrfibaft  3U 
Vmffeif  }u  Brifm  irtban  on  rt^rlt,  t0ir  ftr  onfrr  [^ai^ii^ifut  oatrr  )rr  pabft  feurd)  feinrr 
^uvliflifyt  ]lBlm  brritbt ,  uMif  grftalt  ^ir  Vtntti^tx  frin  liapligkrQt  on  ^m  bapiise  ^tul 
|U  Voui  bvMer  in  manigfaltid  mrgr  grnmltigklid)  onnH  on  attr  Hri^t  brfd^mrrt  onb  br- 
Bmft,  btf  feyner  biiViifi^ttVt  furtrr  jugctiultrn  nit  grpiirt,  on^  fro  ^r^balbm  ^^4  f(- 
Hffudktv  fif  mit  ferm  fopftlid^m  onH  mrltlii^m  fd)orrtl)m  juftrafcn.  ^b  au4)  tarauf 
Mf  iMMftimbt  gcfrlfibaft  oon  «fiirftm,  ^raum,  «^rrpm,  Srrrm,  knri^tr,  on^  Hmft- 
Ifmftfii,  ^lf  Bfrvanlitm  onnlr  ontrrfrffrn  ^re  l^apltfcn  Hrpi^s,  ocld)cs  ain  fd)9rm  tirr 
4rift(Ulid^  kpr^m  ift,  3U  biif  bcpfton^t  on^  rrttung  mi^cr  fi)  rrmant,  bae  tiann  tir 
fflk  fcfflfibttft  3U  bert^m  gmumrn  un^  fid)  rntfd)lo|fcn  l^abm,  fctncr  IjaDlifkapt,  onH  Hrr 
Hflifi  kyr^m,  mit  attrm  prrm  orrmufcn,  on^  wa»  oncn  tartju  grpurt  grbojfam  ont 
■ilfimn  ^utbun. 

C  9at3U  bttb  fir  aui^  bnorgt  onb  0rurfad)t.  mirmol  ^cr  bcftanbt  ^cs  ocrfi^pnm  Jars 
ju  Vfff  tm  6artfre  ^mQfi^m  Ut  H^mifi^r  ^a^frrlid^rn  ^aicftat  onnfcrm  attcrgnc^ififtm 
fpfrrfn  un  uinfm,  on^  brn  |im<toifrm  )iurd)  i)t  frtDaltig  potfd^aft,  mttfambt  onb  nrbrn 
Wui  kinif  3U  /randirri4  antirrf  ta^U  aufgcrid^t,  ocrmuft  bab,  mb  tfit  llmc^ifcr  ful- 
4fu  bcftaUbt  oin  ^r^tlanf  fur  ain  frptirn  l^altm,  aud)  Ijanntcln  nKintcln  onn  attce  ^a$ 
tbun  foltm ,  bttf  002  brm  nrf ftucrg anf  cn  kricf  3mi)fd)rn  )cm  Ijaoligcn  Hct^  onb  jncn  f  c- 
um4i  uerbtieft  oHb  orrfigrlt,  ^i)r  au^  ^cm  l)ai)lifcn  1lci)d)  fd)ulbig  gcmrft  frin,  ^o  l)a- 
bm  fif  bf^  bem  frlbm  in  mand)r  torf  3u  mi^cr  fcljan^clt.  ^ud)  ann  rtlid)cn  ^rr  obgr- 
UBUim  fffelfibaft  oom  ^brl,  ^trtrn,  Mr  3u  lcn^cm  011  fcmainbcn  auft  ^a^fcrliibrr 
IHuifftaf  CrbUnbm  fm  brftanti  nit  f rt)altm ,  mir  fid)  ^ann  tir  frfclf4)aft  mit  ^rr  ^rpt 
ff  bfr  f fffiofrtig  krirg  frin  mbtfi^aft  nrmrn  wirt ,  bae  ^ubcnicorm  crpictrn. 


•  bfftanb]  inducin.  .  "  Bri)f]  Kiva.  ffe  Roo  Annal.  j).  430.  ,,Convenorn  itaque 
ad  RipBin  Benaci  lacus  oppidnm  Impcratoris  noiuiuo  Tridcntinns  pracsul  ct  Cypria- 
BUB  Serentinns  ub  epistolis,  a  Venctis  Zacharias  Contnrenus.  Gallonim  quoque  re- 
fto  nnndBto,  stne  quo  Veneti  nihil  pacisci  volobant,  adcrant  loannes  lacobus 
TrinltinB,  et  Caroluf  lufredus  Mcdiolanensis  8enatus  Princeps.  Cumquc  dc  indu- 
eiU  nd  trienninm  servandis,  quo  temporo  en  quisquc  loca  qua"  habebat  retincret, 
convenire  yideretur,  in  eo  tantum  difHcultas  offerebatur,  quod  Gallus  g^enerales 
fflie  illBS,  et  Oeldmm  iisdem  comprohendi  volcbat.  Vencti  vcro,  ut  bcllum  a  suis 
ftaibiiB  averterent,  ac  indnciarum  tempore  imperia  sun  iu  iis  locis  qua>  ceperant, 
eeniimiiirent ,  feorsum  a  Gallis  consilia  haberc  cceperunt,  et  suo  tantum  nomine 
iBdnciBf  fecerunt,  reclamantibus  regis  legatls."  Cf.  Le  Bret  II.  2.  §.  1022. 


1  66    ABBAO  TON  FUB8TBN  ET  C.  DE8  BOM.  BEICB8  AR  DIB  VBMBDtOBB.  39.  MAI  MM, 

C  Jlurambt  Hem  tas  fi4  ^i^  l^en^tser  ^e^en  bei  ^apltfen  Vepd^  Cavergerf^  mll 
in  oniAer  i0ef«  nad)  ^em  berfirten  beftan^  HermalTen  imerberltd),  oerai^tli4i,  waHt  rafiplf- 
li^  fet^alten  imlr  bempfenf  bai  fie  ^er  €omerrid)ter  ontr  ^ie  be^fQt^er  «tet  llapferli^en  Co- 
nerferid^ti  in  )ie  S^d^t  erkent  Dn^  publteirt  baben. 

C  Hnft  no4  mer  Mo  ter  merberfirt  beftan^t  oon  ten  IDeneftifem  mltfambt  oni  nf-5 
ben  bem  #&ntf  ^u  «frondirei^  ainmutif  auffferif^t,  on  liaQferli^ec  IBoieftat  fqiio^ 
fep ,  m4  fuld^en  mef .    tXlieiDol  Ux  felb  beftonftt  ^em  liunif  3U  /ranckrei^i  nnb  IMieii- 
fern  nit  me^ter  ^nn  )Nif  bcrtjoftbumb  ^eltern  3u  befd^Qrmen  on  jurettcn  ^ufeben  boH 
funft  ate  liai^ferli^er  IBaieftat  lontte  3u  frioen  bef rpffen.    %o  bob  ^c^  ber  mii  ^mlniri, 
als  er  jfinf ft  furf enfimen  b^*  ^ao  Sertjoftl^umb  ^elOem  mit  ^rantjofif^em  bo lik  juretteii,  i» 
onO  aber  M  nit  ftat  no<b  felefenbe^tbe  fin^en  mufen,  ben  f ubernato)  9on  C^banpani  be- 
rebt,  auf  feao  lan^  fit^emburf  an^ufre^fen  onfe  30  krief e.   feo  au4  Heo  Oerfelb  oon  Jlni- 
burf  aufi  oerfunne  U9  fc^adyte  ^ubernato»  oon  C^banpani  ain  anfanf  fetbon  bab,  mit 
oerbeeren  omi  pluntem  etlid)er  ^6}fer  Oeo  genanten  lanfto  oon  f &t3emburf  ober  oao  felb  ta 
baplifen  Vei4  3t>l'b^nf  ont  on^ermo2fen,  onin  Oem  beftantt  3ufriten  befr^ffm  fep.   9eni& 
aUn  na4  mufen  Oie  Penebif er  onn)  menif kltd)  ermeffm ,  maf  Oie  obanfQaff t  fefelf^ft 
f ef 2  Oen  IMie^if  em,  alf  ^urd)ed)tern  tn  baplif  e  kpr^^en,  Uf  Hdmtf^e  Vei^o,  oMO  Seutf^er 
Kation,  fur^unemm  pflic^tif  fepn.    Uemli^  3u  eren,  bebaitunf ,  on  molfart  Oerfdbe  bai- 
lif e  kird)en,  1l6mifiben  Veid^f,  on  €eutfd)er  tlatton,  jre  miiiermertif e  onfe^oifanu  on  tun^ 
ed^tere  oerbelfm  3uftrafen.    Pes  aud)  ^ie  felb  fefeilfd)aft  alfo  ^utbun  mtf4|lofm,  fi4|0a-» 
mit  tur4  pre  abfofe,  fur  brr  DeneHifer  ofen  llepn^t  ontr  J^d)ter,  erklert  on  taplbaftif 
f  emad)t,  on  alfo  pr  Cer  nad)  kricf  s  red)ten  bemart  babe  millen.    ,3u  orkuMOt  ift  Oer  l^ 
mifd)fn  ^Utpferlid^m  ^aieftat  jlerret  auf  tie  ^bfof  fcfe^uckt  mo:Om,  on)  auifsnfm 
JU|tttiib3Biaint3ifftm  taf  ftiaii.  ^nno  k.  Uono. 


IVDOVWI  HEUANl 


VERCELLESSIS 
CKMiSTiANISSIMl  FRAKCORrAl  REOIS  SEXATORIS  AC  ORATORIS 

iE  BELLQ  RVSCIPIEmO  ADVERSVS  VENETIANOS  ET  TVBCAS 

ORATIO 

MAXJMILIANO   AVGVSTO 

iX  COSVESTV  PRMSVLVM  PRISCIPVM  ELECTORVM  ET  ClViTATVM 

ROMANI IMPERII 

D  I  C  T  A 

IN  AVGVSTA  VISDELICA  ^ 

UII.   JDVS  APRILIS 

AWKO  A  PARTV  VIRGINIS  MILLESIMO  QViyGESTESIMO  DECIMO. 

EIVSDEM  LVDOVICI  HELIANI 

VENATIO  LEONVM. 
PONTIFEX  MAXIMVS,   mSAR  AVGVSTVS,   HEX  FRANCORVM, 

REX  AHAGONVM 
VKSATORES. 


ADDITA  SVNT  CARMISA 

HENRICI  BEBELII  IVSTINGENSIS 

AD  GERMASiM  PRINCIPES  QVOD  BELLVM  MAXIMILIASI  CONTRA  VENETOS 

NON  ADIVVEST 

QVERELA  GERMANIjE 

ET 

AD  GERMANIJE  PRISCIPES  QVOb  BELLVM  MAXIMILIASI  CJESARIS 

ADIVVEST  COSTRA  VESETOS 

COHORTATIO    GERMANIjE. 

CVM  GRRMASICO 

txn  frrSntUd)e  loatnnng  ^n  Vxt  Vrnelitger. 


Sequentes  Heliani  lucubrationes,  oratio  et  carmen  heroicum,  qusa  non  solum 
•BqualibuB  et  imperatori  ipsi  eximie  placuemnt,  sed  etiam  commentarii  instar 
esse  posBunt  cum  ad  Hutteniana  de  Venetis  scripta  tum  ad  carmina  qnse  pnemi- 
simuf  explicanda  et  inlustranda,  non  debui  non  recipere.     Prodierunt 

1,  =■  Ludouici  Holiani  Vercellenris  Chrirtiani(Ti:|mi  Franco^  Regi*  Senato- 
ris:  ac  oratoris  de  |  bello  fufcipiedo  aduerrus  venetianos  k  Tur|ca8  oratio,  Ma- 
ximiliano  Augurto,  in  couenjtu  PrefUlu:  Principnm:  Electon:  k  cioitatum  |  Ro- 
mani  Imperii  dicta  in  Ang^rta  uindelica  (  IIII.  Idus  Aprilia.  Anno  a  parta  Tir- 
ginis  Miljlerimoquingentedmodecimo.  | 

Cotuiat  libellus  18  foliU  in  4°.  ultima  pagina  a  scripiura  vacai:  im  piBmtMma  pti 
18  versus  legiiur:  ImprefTum  Augnfte  VindelicoB^.  per  M.  loannem  |  othnar. 
apud  Cenobiu  fanct^  Vrrul^.  cis  Licnm  |  Anno  falntis  hnman^  [aic]  M.D.X. 
die  XII.  Maii. 

Bannisii  episiula  esi  in  aversa  primi  fotii  paginar  23  sequenies  pagimm  oe- 
dupai  oraiio;  posieriares  ocio  carmen, 

2.  =  Rerum  Germanicarum  scriptores  ex  bibl.  Freheri  cur.  B.  G.  Stmvio.  tom. 
II.  Argentor.  1717.  fol.  pagg.  522...SV36. 

Maiorem  orationis  partem  dederat  etiam  TrithemiuB  in  Chronico  Hinaiigiensi 
(8.  Galli  1000.  fol.  tom.  II.  pagg.  051...058.)  et  ex  hoc 

Goldastus  inter  Politica  iraperialia.  Ff.  1014.  fol.  pagg.  978...982. 

Liber  ad  quem  Fridericus  Le  Bret  (StaatiSgef^ic^te  bet  9{cpuMif  Qcnebig.  9K0a 
1775.  4^  II.  2.  p.  952.)  rettulit ,  mihi  ad  manus  non  est.  Verba  eins  hsee  annt: 
^ie  9{ebe  M  iSUano  unb  fetne  ^oeften  tDiber  ®enebtc|:  bie  Sbwenjaob  unb  eine  Qtf 
ma^nuna  an  bie  9iei((dfurflen,  bie  ^enetianer  roieber  m  ben  erfien  ®tanb  atmer  ^* 
fc^er  guru(f  au  fill^ren,  fle^t  in  bem  Sln^ange  ber  oenetianifd^en  @ef((i((tc  be^  9va- 
fiiniani,  natfe  ber  ©tragburger  9(u6aabe,  t).  3-  101 1." 

Quse  adiecimus  carmina,  Bebelianum,  Querelamf  et  aliud  nescio  cnins,  Co- 
hortationem  Germanise ,  recepit  etiam  Stmvius  I.  c.  pagg.  507.  sq.  Primnm  traB- 
scripsi  ex  Bebelianorum  operum  exemplo  quod  prodiit  Thorce  in  ndibiu  Tlu>m«| 
Anfhelmi  Badenfis  |  Anno  M.D.IX.  |  Menfe  Au|gurto.  |  4°.  De  utroqno  hsec  Btm- 
vius  I.  c.  p.  538.  f f In  fine  subiicitur  Henrici  Bebelii  Querela  Germanisa ,  ad  nni- 
,,verso8  Germanise  principes,  quod  bellum  Maximiliani  contra  Venetos  noa  in- 
ffVent,  aliaqne  in  simili  caussa  cohortatio  Germanie.  Prima  hnins  Historis 
}f[MichaeIis  Coccinii  Tubingensis  de  bello  Maximiliani  imp.  cum  Venetia  geslo, 
f,  anno  M.D.XI.]  editio  litteris  adhnc  monachalibus  fuit  exarata  sine  loco  et 
„  anno  impressionis  forma  maiori.  Alia  cum  Coriolani  Cepionis  Dalmatse  de  Petri 
ifMocenici  imperatoris  gestis  prodiit  Basilese  1544.  8."  —  Gennanicom  cmnnen 
quod  addidimns  ex  libello  ssepius  iam  nominato  1^(nett§(r  C^wnictt  deBnmpinm  est 

lACOBVS   BANNICIVS 

A  CjESAREIS  SECRETIS 
STEP/IAyO    PONCHIERIO 

REVEBENDISSIMO  EPISCOPO  PAtllSIENSI 

SALVTEM.  i 

Lodovicus  Eelianus,  qui  a  Chrisliamssimo  Francorum  Rege  vesiro  /uc  apmi 
inmciissimum  Oesarem  nostrum  oratorem  agit,  habuil  orationem  de  Cmsare^ 
proceribus  Germanisque  omnibus  adversos  Veneiianos  ac  Turcas  concilandis, 
deque  facUosis  quibusdam  concilium  ac  sanctissimam  principum  confoederationem 
inierrumpere  conaniibus  comprimendis.  tion  memini  audire  neque  Ugere  ora- 1« 
ikmem  nostra  iempesiaie  priscorum  oraiorum  facundice  propius  accedeniem: 
nam  has  naiioneSy  maxime  auiem  Ccesarem  ipsum  ad  id  iam  beUum  incumben- 
tem  non  delectami  modo  aique  commovil,  sed  etiam  affecii  ei  adversus  Ulas  gen- 
tes  armorum  ardore  vehementer  inftammavii  ac  omnium  concursantium  conatus 
perflregii.  Cassar  voluU,  ut  impressoribus  ederelur:  ego  sictiti  dicta  est^  qwexh 
certe  extemporanea  est^  pro  ea  quas  mihi  tecum  est  gratia  atque  famUiaritate, 
eam  ad  te  mitto^  quem  scio  hoc  dicendi  genere  deleciari  ei  poilere  et  pturimum 
posse.   bene  vale.    ex  Augusta  VindeUca  CaL  Maiis.  M.D.X, 

'  confederatione  1.      ^^  fecuti  1. 


ORATIO. 
• 
Btne  ac  reUgiose  fedsseni  Veneciani^  Maximiliane  Jugustej  ti  poet  mu/- f.i. 
19  cMtafet  ae  regkmes,  quas  aut  Christianis  ademeruni^  aui  ipsi  Turcis  per 
mdsimei  tnsididerunl  aul  occupare  permiserunl,  sancOssimam  expeditionem  quat' 
wr  Ckritlkmorum  principum  in  excidium  Turca  gentis  paratam  excurrere 
«Hi  fitiSMent:  koc  enim  pacto  et  abolitionem  veterum  peccaiorum  a  deo  pro- 
wrtri  et  soUdam  graHam  a  principibus  Christianisque  omnUms  inire  ei  indele- 
iOtt  vSetorias  ex  hoste  referre  poiuissent:  nunc  auiem ,  quom  Christianos  exer- 
in  TwreoM  ad  terram  sanctam  Jherusalem  progredienies  armis  impedire 
igni  pisi  sunt  qui  a  deo  ei  ab  hominibus,  qui  ferro  et  flammay  qui 
tm  marique  dispergantur.  Ego  auiem  qui  ad  agendas  graiias  ob  res  fesU-  f*2. 
gesias^  ad  ceidnrandas  vestras  viciorias  vesirosque  triumphos  me  prapa- 
9  qm  mmAos  defendere,  lcedere  neminem  cofisuevi,  in  has  angustias  de- 
hieiKff  «iMiy  ul  aui  ab  officio  legationis  mihi  sii  recedendum^  aui  de  impro- 
HeMuSj  de  doHSy  de  malemeritis  Venetonm  necessario  non  sine  magno 
faiore  mihi  fif  dicendum.  quod  si  aliquorum  aures  offenduntury  debetis  id 
I  iemporis  ac  maligniiati  illorum,  non  mece  consuetudini  iribuere. 
ndeor  m  proposito  defensionis  prope  modum  perseverare:  nam 
«OM  Veneios  aceuso^  defetido  infiniios  moriales ,  lialiam  iotam  muUasque 
iHoM  promnciaSt  a  quorum  faucibus  in  liberlatem  revocandce  sunt;  defendo 
IkrisHaHOS  orieniales,  quos  ad  manus  Turcarum  pervenire  ac  in  morem  vicU- 
warum  maciare  permitiuni;  defendo  ecclesiam  Bomanam^  ad  quam  subverien- 
lam^  ui  ipsi  sua  desideria  consequantur ,  vocare  Turcas  ei  quasi  manus  por- 
igere  videntur,  Quare  quom  dico  conira  Veneios,  noliie  me  puiare  conira^.x 
VeneioSf  sed  contra  Turcas  dicere;  neque  de  bello  VeneUs  inferendo,  sed  de 
«Od  a  Ckristianis  propulsando;  neque  de  excidio  Veneiorum,  sed  de  salute 
Ikrisiianorum  verjki  facere,  Sed  quoniam  maiesiaie  vestri  Ccesarei  conspectus  ei 
wn,  Prineipum,  Ihicum,  Procerum,  civiiatum  frequeniia  ampUs- 
mtf,  celdfritate  lociy  magniiudine  causcCj  ingenii  si  quid  m  me  esi  im- 
ieeiBiSas  masame  ddnlitalur,  ctementissime  Ccesar,  in  vesiro  vultu^  m  vestris 
€uNSj  m  vestra  humanitate  atque  benignilaie  ioius  acquiesco,  recreor,  refocil- 
or.  MtMtudine  igitur  ac  varieiaie  rerum  obruius  mulla  consulto  prceiermit- 
fim:  mutta  etiam  suni,  qucp  quamquam  omnibus  nota  sunt,  a  me  tamen  in  di- 
msdo  prestereunda  non  suni.  quce  omnia  dum  breviter  expono,  benignissimas 
mres  dJHgenier  accommodate. 

Narratio. 

Senatus  igilur  VeneUanus  quom  decrevisset  omni  scelere  reUnere  quod  per  h*. 
nefas  acquisiewalf  et  quom  certo  scirei  vesiram  Ccesaream  Maiestatem 


■  relio  fe  U  "•"  feliciter  /.  ut  S(vpe  q  prt}  oe.  •*  Kectius  invertisset 
MMUiniii:  nam  per  mendaciam  non  uno  loco  Turcas  dicit  ubi  Venetos  vnlt. 
^*  qm  i.  qnom  2.      **  mag^itudine  i. 


170 


HELIANT  DE  BELT.O  8VSC.  ADV.  VENKT.  ET  TVRCA8  OBATIO  MAXIMIL.  AVO.  DICTA. 


fadus  ac  socielaiem  coniunxisse  cum  Chrisiianissimo  nostro  Francorum  Rege^  ul 
bellum  adversus  Chrisiiani  nominis  hosies  Turcas  gerereiur,  in  qua  qmdem  sode- 
iale  sanciissimus  dominus  nosler  lulius  poniifex  maximus  ei  Aragonum  Rex  caikh 
licus  includi  eiiam  volueruni ,  conscieniia  deliciorum  ac  furOs  agiiaitis  exerciUm 
quam  maximum  poiuii,  comparavii,  ei  Chrisiianissimo  nosiro  Francorvm  Begicumi 
sociorum  exercHibus  se  coniungere  properanii  in  ripa  fluminis  Abduee  iotum  Gp- 

i.\posuerunt,  Ibi  fusi  ac  profligaii  Veneiiani  Paiavium  urbem  hiagno proeiuHo  m- 
niermi,  quam  urbem  vesira  Cwsarea  maiestas  hieme  insiantfi  non  expugnamt: 
at  iUi  ferociores  facti  multa  ex  his  quas  amiserani  recuperavenmty  lcnge  plun 
quam   unquam   habueruni,   nisi  provideatur,   consecuturi^  ItaUam  atque  cmrmii 

f .  6.  oceideniak  imperium ,  si  istam  iempesiatem  evaseiint^  paulaiim  occupaiuri,  Qm 
omnia  ChrisHamssimus  Rex  nosier  longe  prospicienSy  simul  ei  averiere  CMpieM, 
si  veetra  Ccesarea  maiestas  deUberai  iilos  bello  prosequi  et  tanios  $noim$  com- 
peseere^  ne  hanc  pairiam  vesiram,  has  feriilissimas  et  bellicosiseimas  regkmes, 
quas  a  maiorUms  vesiris  liberas  accepisiis,  posieris  vesiris  in  serviiute  rMiqmr\i 
tis^  et  pro  imperii  ei  Romanas  ecclesioe  saluie  et  maiestaie  tuenda  atque  mt^ 
genda  poUicetur  omne  auociiium  aique  opem ,  quam  amicus  amico  ei  fraier  freti 
prwsiare  tenetur,  secundum  Cameracensem  confosderaiionem  inter  vestras  tusit- 
states  faciam,  ei  quid  'pollicelur\^  immo  iam  magnce  eius  equestres  alque-ptr 
desires  copke  cum  maximo  tormeniorum  apparaiu  hosiilia  mcsnia  drcumiomsin 

§j,et  manus  cum  hosie  conserunt,  Quod  ui  vestra  quoque  Cofsarea  maiesiaSt  et 
vos^  0  reverendissimi  ac  iilusirissimi  proceres  ei  cimiaies  ImperU  Romani  Usdim 
viribus  atque  eadem  celeriiaie  uii  veiiiis ,  iria  prcecipue  sunt  qwe  vesiros  anmm 
Di9Ufi;  I  maxime  movere  aique  inflammare  debeni:  primum  spes  Veneiorws, 
deinde  tyrannis,  posiea  eorum  de  reUgione  ei  ChrisUanis  omnibus  maie  Mriti:» 
de  quibus,  si  mihi  a  vobis  iribui  concedique  seniiam,  breviter  diciuri  sumus. 

De  spe  Veneiorum.    Pars  prima, 

$.8.  Non  enim  est  diffidle  in  illis  tam  nefatiis  tamque  frauduknHs  puipeeuHs, 

m  tam  audacibus  tamque  superbis  leonibus  demonsirare  magnam  spem  fuisss 
ItaHce  primum,  deinde  Christiani  orbis  subiugandi:  nam  ea  omnia  quos  ad  Hn 
necessaria  sunt,  abunde  illis  suppeiuntj  doli  ac  cupiditas  dominandi  et,  uipaur 
^rllSSTum.  I  ^  absolvam,  poientia:  nam  eos  qui  superiori  asstate  quaUuor  poieu- 
tissimos  principes  ChrisHanorum  in  paientibus  campis  expecdare  suni  amsi  et 
coHatis  signis  aperio  marie  dimicare,  profecio  potenUssimos  homines  exisUman 
et  iudicare  debemus.  Quare  sinaiis  eos  aUquantulum  crescere?  ^Ai  sunl  nictf,» 
simt  diminutC!  Suni  quidem:  ideoque  ad  extinguendum  faciUores  quam  si  esseni 

§.9,rn1egri.     Sed  nisi  vesirm  peregrinaniur  aures^  inlelHgere  debelis  quid  iam  recu- 
peraverintf  ui  se  iam  refecerint.    quod  si  eos  pauMtm  respirare  permUeriUs ,  ut 


<  Fcsdus  Cameraccnse  d.  10.  Dec.  a.  1508.  non  contra  Tnrcas  aed  contra  ipsos 
Venetos  initum  esse  noque  hos  diu  fugere  potuit.       ^  Loquitur  ac  si  Christianis- 
simus  rex  et  cleraentissimus  imperator  et  sanctissimus  pontifex  bonos  amicos  Ve 
netianos  visendi  gratia  adventuri  fuissent.      ^  medio  m.  Maio  a.  1,509.  apad  Agn» 
detto.      ^  urbem]  ex  foedere  Camerac.  Maximiliano  restituendam.      *  hiema]  Ob 
sidionem  Patavii,  die  17.  lun.  a.  1509.  a  Venetianis  recuperatj^,  Caesariani  CGspe 
rant  d.  12.  Sept.  a.  1509.,   ab   eadem  recesserunt  d.  9.  Oct.        ^  Aibinganali  / 
*'  fnppetnnt  potentia:   doli:   ao  cnpiditas  dominadi:  et  ut  paucis  abColna.  ni  eos 
1,  kane  verborum  invernonem  sequitur  2.        *^  ?  addidt.        vufti?   fnnt  diauniBntiY 
1.  (dimin.)  2.      quidem?  J.2. 


BELIAHI  DB  BBLLO  BV8C.  ADV.  VKHBT.  ET  TVBCA8  OIIATIO  MAXIMtL.  AVO.  DICTA.     171 


katte  unam  caJawulatem  evadanty  vereor  ne  scabrones,  ul  aiunt^  irriiave-  .  Anicrff. 
riHs..  polerat  Hannibal,  si  victoria  uti  voluissel,  in  Capitolio  epulari;  po-  \  ^y^' 
leraHt  GalH  Senanetj  si  paulum  adniH  voluissent,  Capitolium  cum  Ro-  \  j^^. 
maao  namme  simul  extinguere.  utrique  irrilando  ac  dimittendo  Romanos  suos 
sflc  omnmm  rerum  dominos  effecertmt,  Quod  nisi  huius  venenosisshnw  ac  resur- 
geaiie  viperaf,  dum  adkuc  titubal,  cervices  perfregeritis ,  prcedico  vohis,  guod, 
tam  citOy  at  profecto  quandoque,  si  non  vos,  certe  vestros  succes- 
veneno  inficiet  ac  spiris  circumligabit.  Est  prceterea  illis  conA'A'iiifi  1.  lo. 
dmm  et  ar$  senatoria :  deligunt  ex  callidissimis  et  versutissimis  senato-  j  ^ISH^ 

if  nftnf  aratoret,  quos  cum  relibus,  hamis  et  visco  peregre  mittutit^  non  ad  pisees 
aai  aoee  irretiendas  aut  inescandas,  sed  ad  fallendos  atque  decipiendos  princi' 
pam  ammos.  Sanctus  Antonius,  aut,  ut  alH  volunt,  Paulus  primus  \  s.  A^tom. 
keremita  m  spiritu  raptus  vidit  laqueos,  quos  mali  deemones  miseris  mortaHbus 
tettnderant,  et  admiratus  subtililatem  et  artificiosissimam  dispositionem  et  nume- 

MfBM  taqueorum,  sinumerari  potuissent,  exclamavit  ^Ah  clementissime  deus!  guis 
wnpmm  hot  emtare  poterit?^   Tot  et  tales  sunt  laquei  Venetorum,  quos  miserisi»^^- 
pnaeipilmt  prmparaverunt.     Auctoritalem ,  pecuniam,  urbes  ac  provincias  mul- 
tat    Veneti  perdiderunt:  superbiam,    dolos,   vaframenta  non  amiserunt     Jpsi 
hemmee  erudeKssimi  omnibus  cupiditatibus  servienies  proponent  vobis  ante  ocu- 

n  toe  annmMtathnem  fortunas ,  instabilitatem  rerum  humanarum ,  et  rationibut  phi- 
lotephieit  et  Scipionis,  Alexandri,  Ca'saris  ac  aliorum  exemplis  conabuntur  vo- 
bit  demendam  pertuadere,  animum  vincere,  iracundiam  in  victoria  maxime 
eekSbere;  tunc  deum  ac  misericordiam  eius  obteslari:  addent  preces,  addent 
\:  vos  memineritis,  sicut  Uhjxes  fedt  istos  Sirenum  cantus,  istas  \  AMnua. 
eitharas  surdis  ac  obturatis  auribus  prwterire,  et  uti  exemplo  dei 
eonira  Antioehum  de  qtto  legilur  ^orabat  scelestus  deum ,  a  quo  non  esset  mise- 
rioordiam  eontecuturus\  qida  sunt  illa  dulcia  Circes  pocula,  Ula  esca  omnium 
wmiormn^  qua  infmlices  principes  deliniti  in  maximos  errores  primum,  deinde 
m  maximos  tuctus  prascipitantur.     Age  vero  pra:  desyderio  et  cupiditate  tfo-i.12. 

nmbmndi  si  iusticiee  aut  honori  suo,  si  ulli  hominum  aut  deo  ipsi  unquam  pe- 
percerunt:  testit  est  lacobth  Rex  Cypri,  quem  accepta  prius  \  £;S?/%JlS!iii. 
M  vaeerem  fiUa  sancti  Marci  (ah,  amara  fiHa,  et  infaustum  matri-  clHri!'''* 
mommn!)  mui  cum  filiolo  clam  veneno  sustulerunt,  ut  Cypri  regno,  ut  m- 
tuia  navetn  quondam  regnorum  capace  fwtirentur:  testes  stmt  Franciscus  Car- 

nm^fnola  et  Bartholomaus  Bergomates  cognomento  Coleo,  eorum  \FumBi»m»  m«m 
eopiarum  dueet,  dtto  tunc  in  re  militari  prwstantissimi ,  quorum  I  lASoitm  co<«or 
aUeri  propter  facetum  aut  cavillosum  dictum  in  media  curia  reorum  more  se- 
curi  caput  amputavere ,  Bartholomcetm  autem  propler  ingentes  opes  bellica  trir- 
tute  questitat  eUam  veneno  clam   necandum  cttravertmt:   testis  est  Patriarcha  i.  t^. 


•  dimmittedo  /.  •  CBlidifTimis:  /.  <o  r^tibus:  /.  •*  Syrenam  /.2.  »  cy- 
thmru  1.2.  ^  Anthiocu  /.  *"  Icgitur]  11.  Macchab.  IX.  13.  '<  Cypnu  Veneto- 
rem  imperio  Rcces8it  a.  1471.  Catharlna  ComariA  in  matrimoninm  data  lacobo 
regi,  qnem  cum  veneno  extinxisscnt  a.  1473.  dysentcria  laborasse  dicebant.  Cor- 
narAm  adoptaverat  Respablica.  Cf.  Hutt.  cxh.  v.  178.  sqq.  et  Maximiliani  resp; 
Veiietis  datnm,  snpra  p.  163.  **  De  Carmaniolensi  et  Coleone  cf.  infra  ad  Venat. 
▼.  221.  „Pann  ti  oft  grfdHdlt,  ^3  fift  uinb  ntd)trn,  o)rr  klrtnrr  oifad)  Ijalbm,  jrr  (^aubt- 
lcit  cnt^nbtm.  ali  ft^t  ifituoT  tttm  €orm90nolrn  grtbon  Ijanli".  Vmrbiser  Cl^sonica. 
*"  loh.  Particiacns  b.  Particiatius  „ab  hominibus  adversa  factionis  pro  aede  divi 
Petri,  quo  sacrorum  hora  se  contulerat,  insidiis  exccptus,  summic  di^itatis  in- 


172 


HKL1AKI  DB  BRLLO  8V8C.  ADV.  VRNKT.  ET  TVRCA0  ORATIO  MAXIMIL.  AYO.  DICTA. 


jllSlSti,  I  Aguileiensis,  qum  Hisiria  ei  dimidia  parle  Venetke  privavenaU;  ieikt 
AtLSSHXSSi  I  ^'^^  iierum  duodecim  canonici  Jquileienses ,  quos  parum  fuU  mtittf 
opulenHs  castelHs  ei  oppidis,  quas  possidebani,  cum  viia  simul  spoUasse^  msi  m 
memoriam  tanii  sacrilegii  duodecim  porcos  pingues  abraso  coilo  die  lovis  at^ 
quadragesimam  singulis  annis  in  harena  populo  specianie  gladiaioribus  confieiefh  & 
JSfJSV  I  ^  obiiciant;  testis  esi  serenissimus  Rex  Ungarorum,  euhts  preps 
irecenias  insulas,  decem  civitaies  episcopales,  duas  provincias  Dahnatkm  ae 
LHmmiam ,  iot  portus ,  quingenta  circiier  milia  passuum  maritimi  Uiiorit  ocen- 
SSSSS^^tST' \  po^^^t;  tesiis  est  Imperator  Consiantinopoliianus ,  et  eius  proee- 
Mi,m  fro-  j  res  ci  finiHmi  liali  Cartarienses ,  Scalenses,  Mantuam,  Ferrarienses^ 
ei  Mediolanenses  Duces,  quorum  alios  magnis  urbibus,  insuiis  ac  promncHs, 

i-^i»  alios  dimidia  parte,  alios  omnibus  bonis  y  alios  etiam  vita  mulciaveruni;  iesles 
hy^rmt^^Hommni  |  g^^  anieccssores  vesiri  Imperatores  Romani,  quos  Palavio,  Vfn- 
2!;Srt«.  I  ceniia,  Verona  deieceruni,  ei  Duces  Ausirias  et  vesira  Ccesarea  mainlas, 
J«jjjw-"«j  quam  Tarvisio,  Feltro,  Concordia,  Utino,  Tergesie,  Coricia  «/ommU 
possessione  Italice  penitus  expuleruni,  ei  conantem  ad  imperaloriam  coroMm 
Romam  proficisci  iam  XXI III  annos  armis  retinuerunt;  iestis  esl  dem^ 
SrSSi.'***'^'*'  I  ^fnmus  ponlifex  ei  sanctus  Petrus  ipse,  qui  ne  se  quoque  ceiens 
vicinis  pulchriorem  puiarei,  Forum  Livium,  Forum  ComeUum,  FavenHam^  Arir 
^Jlff*  I  minum,  Ravetinam  absiuleruni,  et  ui  regno  SicUim  potirenlur,  quah* 
que  urbes  m  Apulis  ac  Salentinis  in  Laboribus  Regum  Neapolilanorum  inleres- 

f.  is.pertm/,  inter  quas  Hydruntem  et  Brundusium,  poriu  ceteberrimo,  El  qua  arU 
pitm,  \  Pisam  usurpaverunt,  ut  per  eam  alterum  ItaUce  laius,  inferi  maris,  affi- 
gereni;  FlorenUam  paulaiim  atterereni;  Genuam  ad  primos  mohts  cum  una  ex 
factionibus  ingrederentur,  Siciliam,  Corsicam,  Sardiniam,  Baleares,  Narbonensem% 
proimeiam,  omnia  liliora  Hispaniw  ad  Herculeum  fretum  usque  classHna  pereMT- 
rereni,  faiigareni,  infesiarent,  affligerent!  Proh  deus  immoriaHs!  quce  Caryhdii^ 
qui  Oceanus  iam  vorax  unquam  fuii  qui  tot  ei  tahia  tam  parvo  tempore  de- 
mergere  ac  degluiire  potuerii?  Vix  bene  sunl  centum.  anni  quibus  e  suis  paht- 
dHms  m  continentem  egressi  sunt,   et  longe  plura  suis  prasstigiis  ac  sycopkan^m 

f.  18.  iiis  circumscripserunt  quam  Romani  duceniis  anniS  armis  dd^llaverunL  Capla 
auiem  ItaHa  putaiis  illos  quieturos?  num  creditis  illos  animo  alque  siqserba 
mente  iam  diu  agOasse  quemadmodum  Alpes  iranscendereniy  ui  Damdnum^  Rke- 
num ,  Sequanam ,  Rhodimum ,  Tagum ,  Hiberum  pontibus  iungerent ,  el  has  m 
provincias  redadas  exercitibus  firmarent?  ^ 

Mpitafi.  I  Nescit  paier  familias  dives  intra  molesHm  se  terminos  conimere: 
gens  igilur  in  domicHio  superbiie  naia,  qum  omnifariam  rerum  copia  super- 
abundai  ei  muliitudine  tyrannorum  iota  scaiet,  homines  e  cottuvkme  et  fesce 
genUum  m  Veneiicis  paludibus  congregaii,  piscatu  primum  vivenles,  deinde  ex 
piscatoribus  insiitores  aique  naviculatores ,  ex  his  mercatores,  ex  mercalorimsii 


signibiii  exntiu  barbamque  et  capUloB  detonsus  octavo  sni  principatne  anno 
[837.]  est  Oradum  relegatns,  nbi  sacris  initiatns  vitam  postea  cnm  morte  com- 
mntovir*.  SabelUc.  dec.  I.  lib.  3.  <  dimmidia  /.  '  De  XII  canonicis  cf.  Sm- 
belttc.  dec.  I.  lib.  7.  ad  ann.  1162.  cnm  dec.  I.  lib.  2.  ad  a.  830.  ^  memoria  /. 
*  Rex  Ung.]  non  nnns,  sed  inde  a  Colomanno  (a.  1115.)  mnlti,  maxime  Sigii- 
mnndns  a.  1418.  sqq.  ^^  Cartarienses  1.2.  Cattarenses  Dalmatise.  Scal.]  I»ola 
grossa  s,  longa  s.  di  sale  ap.  laderam.  ^^  Rex  Romanomm  creatus  est  Maximi- 
liaana  d.  16.  Febr.  1406.  *<  in  LaboribuB]  ierra  di  laooro^  *^  Thagnm  t.t. 
hjbeJV  i«  hyheromm  i.  (Ebro.) 


IVni.  Cmrtktti* 
«M.    Hkodi». 
niffiMM.       Aowm. 

(JflNMMr*. 


HBLIAHI  DB  BBLLO  8T8C.  ADV.  VKMET.  BT  TVBCAS  ORATIO  MAXIICIL.  AVO.  DICTA.    1  7o 

per  kUroemiaf  per  cmdes  el  venena,  per  nefandissma  scelera  pulcherrimarum 
rerum  domim  facH  se  contmebunt?  Certe  nulto  modo;  sed  si  eos  ita  exacerbu" 
to»  dmuteriiis^  si  paululum  se  coltegerini  ac  suas  vires  reassumpserint  ^  pro- 
^odienimr^  exeurrent^  longius  effereniur,  Satis  multa  verba  fecisse  videor  de 
%spe   Venelorum:  nunc  de  eorum  tyrannide  quasdam  sunt  dicenda, 

De  tyrannide  Veneiorum.    Pars  secunda. 

Mare^  quod  omnibus  gentibus  commune  esse  debet,  aut  si  in  aUcuius  bo-  [mmn.  f.  17. 
iif  esif  vesirw  Casarem  Maiestatis  esse  debet^  suum  esse  dicunt,  et  sive  IsHl^  tf!SStni 
uuuiti  7%eiidis  sint  sive  uxores  Neptuni,  singulis  annis  illud  desponsa-  \  HS^''^ 

(•«ere  Omutio  iniecto,     Arrogantiam  inauditam  elementa  despon- 
'/   Legimus  Tyrios  et  Carthaginenses ,  Rhodios  et  Alhenien- 
\  Romanos  et  nostra  tempesiate  Genuetises,  tum  Xerxem  ilium ,  in  rebus  ma- 
exercitaHssimos  j  peritissimos  ac  potentissimos  fuisse:  nemo  tamen  tam 
leait  Grweus  aui  tam  temerarius  barbarus  invenius  est  qui  mare  desponsaret. 

liei  recie  quidem:  nam  ex  hoc  matrimonio  nati  sunt  Veneiis  liberi  ab  avidissi' 
uus  eC  crudeiissimis  paretiiibus  noti  degeneranles,  insaciabiles  balwna,  immanes 
LtesirygoHes  ^  infandi  Cyclopes  et  Polyphemiy  qui  ila  mare  obsident  atque  infe- 
slumi^  ui  nuila  monstra  maris,  nulti  scopuli  aut  tempestates,  nulti  prcedones 
mui  firaUB  vehemeniius.     bene  sciunt  hoc  RhagusaH  qui  in   timiiibus    j  skoiumi. 

M  TVfrcariim  aristocratiam  tenent  munilissimam ,  quos  vexando  et  classibus  oppri- 
mendo   ad   tantam  inopiam  atque  desperalionem    adduxerunt^    ut  ad  Turchas 
eomfugere  ei  iitis  tributum  pendere  coegerinl.     Duo  littora  Adriatici  maris,  Ita-  §•  is. 
Heum  ei  lilyricum,  ita  inter  se  connexa,    ut  atterum  absque  altero   vix  viveire 
poeoiif   usque  adeo  disiunxerunt  suis  pesiilentissimis  ediciis  et  piratis^    ui  in 

»  SyrHbuSt  iu  freto  Sicuio  aut  in  maxima  tempestate  quicumque  deprehendi  malue- 
ruU  ^uam  Adriaticum  navigarCy  Itali  in  libcrtate  el  ad  mare  nati  mare  spectare 
poiiuMf  quam  uti  frui  navigareque  possint:  quot  naves  itti  pr(edones  expngnave- 
nmt,  dirripuerunt^  pubiicaveruni?  quoi  divites  mercatores  decoquere  ac  cedere 
bouis  coegerunt?  quot  nobiles  fatniiias  el  opulenias  civiiates  everierunt?   Quid 

M«  Jiexandria,  in  Syria,  Asia,  Grascia,  Apfirica,  detiique  in  omnibus  maribus 
iufideHum  faciani,  quom  neminem  prwier  se  t{avigare  veilent,  quantas  molestias 
CkriMHanis  negociatoribus  inferatit,    longutn    esset  enarrare.     Quid  m   ierra?i'^* 
louge  peius  grassaniur:  hi  subditos  ad  wdificandas  moles  ut  iumenta  materiam 
ferre  eoguni;  honera  tniiitias  sustincre,  littorales  taurinis  nervis  ad  remos  subi- 

^gwmi^  ingentes  el  coltidiatms  exaciioties  et  tribuia  exigunt.  Prceiores  ei  gubema- 
lores  non  Patavii  aut  Parisii,  sed  Tunete  aui  ad  Tatiaim  a  jmeris  tiuiriii  perili 
suni  non  iegum,  non  philosophia^  aut  tiosira'  religiotiis,  sed  pecuniarum  exior- 
fuendarttm,  sed  morum  immaniutn  barbarorum  ac  riiuutn  Magtnetidarutn.  Mi- 
MerruHum  esset  habere  unum  aut  duos  tales  dottiinos :   quanto   est  miserius  ha- 

H  bere  miiie  aut  prope  intmmerabiles.  hi  ius  dicunt ,  hi  urbes  ac  provincias  re- 
guni  vel  pojHus  expiiant  exhauriunique :  et  tamen  tiemitiem  honore,  neminem 
sacerdoHOj  netmnem  nobititate  eorum  dignantur:  pxtiarent  magistratus  et  prasfC' 


'  Cogitavit  ICtiu  de  ITlpiani  L.  13.  §.  7.  D.  do  iniuriis  „Et  quidem  mare  com- 
ranne  omnium  est,  et  litora,  sicut  aer'\  *  Thetydis  i.2.  I^eptunni  /.  *'  Pyr- 
rhate  /.  Rhagarari:  1.  Rhagfusani  2.  ^  Ariftochratiu  i.  opprinendo  1.  "  pefte- 
lentifTimis  i.  pyrratis:  1.2.  ***  c<^deru  1.  ^^  epulentas  /.  ^  nof^Hciatoribus  /. 
/r  mot^.  /.  eit  Romani  errorc.      ^^  cranantur.  /.      ^*  onera  2.      ^^  Tuente  /.  2, 


174 


HBLTAMI  DB  BBLLO  8VS0.  ADV.  VEMBT.  ET  TVRCA8  OBATIO  MAXIMIL.  AVO.  DICTA. 


clurat  eUam  minimas  pollui  si  guispiam  prceler  tyrannoSy  quos  nMk$'et  ma- 
gmficos  apptUare  oportet,  contingeret;  non  ingeniis^  non  fortuncBy    non  nrlvCi' 

§.»,ad  digniiates  Jocus  ac  via  patet,  Salvete,  o  Romani,  divum  genus^  tn  vestra 
cmlate  virtuti  locus  nunquam  defuit;  vos  integras  civitates  Romana  cimlaU  do- 
navisUSy  vos  ad  senatum,  ad  consulatum ,  ad  regnum,  ad  imperium  e  TusculiSj » 
e  FolsciSy  e  Satnnis,  ex  Gallia,  Pannonia,  Aphrica,  Hispaniay  ex  Arabia  us- 
que  ex  ioto  orbe  terrarum  viros  idoneos  conquisivistis:  Veneii  fasiuHuni  probos 
et  Hermolaum  Barbarum  et  similes  suos,  nedum  alienos.  Quamohrtm?  qma 
stttduerunt  peamite,  non  mUitice,  mercaturce,  non  lHteraiurw^  Magmedo^  nm 
Christo:  iia  sunt  instituti,  ut  iam  apud  eos  sit  nephas  confileri  ac  pasniieniiamn 
agere  de  criminibus  quce  pro  republica  contra  divinam  maiesiatem  commisenmL 

%A\.  mmmmL  |   Romani,  homines  sapientissimi,  tres  civitates  ila  poienieSj  quod  pondus 
imperU  sustinere  potuissent,  propter  tria  maxima  vicia  deletas  esse  voluenmi, 
piiiL  SfrinSMf.  I  Carthaginem  propter  perfidiam,  Capuam  propier  superbiamy  Corin- 
ihum  propier  avaritiam,     quce  crimina  qualia  in   Venetianis  sini,  diHgenier  «/•!» 
iendHe,   ui  hcec  et  mulia  alia  quee  vix  in  singulis  reperiantur ,   huic  uni  cisi' 
JJjJjJJJ,  ''•"  I  iati  propria  vicia  sint  et  peculiaria :  fartores  sarioresque  scelerum, 
inventoresque  ac  artifices  novarum  machinarum,  quorum  ceUce  ac  i^eaius  cor- 
poris  nihil  cdiud  sunt  quam  spiramenta  prodilionum:  nemo  cum  eis  commercO' 
tur  quem  ad  extremum  ad  lachrymas  non  cogant;  nuUum  bdhm  a  muliis  Jff-n 
cuHs  inier  Christianos  gestum  est  cuius  ipsi  auctores  non  extUerini;  nemo  Vi- 
nelias  divertit,   sit  aculus,  sit  circumspectus ,  sit  sapiens,  qui  non  decipkUur; 
aui  aHqua  fucata  merce  aut  aliqua  falsa  gemma  circumvenilur ,  aui  a  puhBea' 
nis  syngrapham  non  accepit,  aut  exphratorum  numero  est:  den^fue  esi  semper 

f.n.  oHqua  mala  crux  qucc  deprehensos  miseros   torqueai  ac  excruciei.     Ei  qumti 
rSrtinim.  |  potcst  orotio  eorum  superbice  par  inveniri?  hi  suni  homines  qutasunt 
apud  se  naiam  nobilitatem  esse,  gui  soli  divites  ac  modesli,  soU  sapienies  sH 
videntur  esse,     nos  autem  qui  non  ut  dracones  recto  peclore,  et  elala  cerske 
purpuraH  non  incedimus,  qui  muUa  milia  in  arca  non  custodmuSy  sermonem  01 
digiHs  non  consHtuimus ,  argentea  furcula  non  comedimus,  barbari  sumuSy  M-so 
temperanles,  ebni,   demenles  ac  vesani,  principes  autem  omnes  uno  voeabuh 
iyranni;  hominum  mendicabula  nos  odere,  nos  contemnunt.     sumus  ilHs  maieria 
ad  ridendum  uberrima ,  nos  Galk  multum ,  sed  certe  vos  Alemani  non  longe 
minus:  nam  quce  nuptice,  qtice  comcedia  aut  fabula  Venetiis  unquam  acia  fuit, 
in  qua  primarum  partium  Alemanus  homo  non  fuerit  inlroduchiS?  veslri  moreSy» 
sermo,   victus,   habitus,  incessus  per  mimos  ac  hislriones  reprcesenialus  ridere^ 
ei  gaudere   Venetias  facit,  exuHare,  triumphare,  geslire:  tanta  esi  e&rum  su- 


*  Tyrranos  1.  ^  Hermolaus  Harbarus,  Veiietu8,  iiatus  a.  1454.,  prflecocU  ingenii, 
Pomponii  Laeti  discipuhis,  orator,  {rrammaticus .  pliilosophus,  a.  1491.  patriarcha 
Aquileiensis  factus  y  n.  i4l^i.  ,,Mrumb  ^3  n  fold)  ^t^nitat  [Patriftri^t  ii0n  ^ui- 
IriaJ  on  ttt  Vtn^i^tt  wi^cn ,  pn)  tn  jrrr  Ir^atton  angrnommrn  lyrtt,  murfecfi  f^e  fs  ^&f- 
ti|klt(trn  |rfm  jm  in  303n  brmrft,  tj  fqr  jn  3u  rmifrn  tafrn  in  jrm  grbpctm  on  obrr- 
kr^trn  3uKommm  urrbotm,  orrbanntrn,  on^  orrad^trn.  vn^b  Mr^u  frinr  frrun).  onl 
crupltm  )rm  /ifco  trr  guttrr.  tPrld^rs  bo4)inutt9.  on)  nrp^t^aftif  fumrmm  on^  b^ttr 
fraufamkrit  ilrii^  niol  3U  f^mad)  ^ro  b(Ol<0fn  Hcmifi^n  ftuls,  alf  3U  f^naibtn  gctec^i 
patrtard)rn  ^imrn)  wat.  9rr  au^  oft  folibcr  on^amKbarkrit  alfo  uft  frincr  kpn^m  oal 
lartbc  ocrtrtbm ,  bal^  barnad)  oon  Icq)  ftarb".  Hrncft.  CbJontca  pag^.  c.  '^*^  Corvnthu 
1.2.  '*  explor.]  ^pion.  ^'  Astute  Gallus  Gcrmanos  contra  Veneios  stimulat. 
'*  mimmos:  ac  hystriones  representatus  J.2. 


BBLIAJII  DE  BBLLQ  8V8C.  A1)V.  V£NKT.  ET  TVRCA4  ORATIO  MAXIMIL.  AVG.  DICTA 


.  175 

my  kuUus  Alemanorum  cofUemptus  ac  irrisio.  De  avaricia  eorum  |  y!!!SSnmJ''^'^' 
wofumdmtima  melius  esl  iacere  quam  parum  loqui:  hoc  tamen  unum  non  si- 
rto,  guod  quom  Germania  liberam  se  esse  pulel,  sicut  et  tsse  debet,  quom  ar^ 
mt  mdkut  «ofi  poiuerini  asiutissimi  sopfusiCB,  betie  invetieruni  artem  qua  sAi 
feeeruni:  hcani  enim  mercaioribus  vestris  domum  [lo  \  £llir*r!!i5.**" 
de  Todescki)  iriginta  supra  cenium  ducatis  in  singulos  dies:   \i!J!!iSi. 

dieo  ^ringuhs  annis\  quod  quidcm  satis  esset^  dico  *singulis  diebus^:  quw 
luirffw  eumma  ad  quadraginia  aut  quinquagifila  milia  ducatomm  annua  nscefidii: 
be  iritutum  quoiannis  Vcnelis  pendelis.  De  gula  immensa,  de  lu-  |  S!;fi£l'rM.f.34. 
turia  non  aitinei  ad  me  dicere:  quam  qui  scire  velit,  recenseai  greges,  quid 
jregee?  imo  exercilus  lenonum,  meretricum  ac  exoleiorum;  non  sanguini,  non 
'digiom^  non  alati,  non  sexui  honor  ullus  adhibetur,  venus  promiscua,  venus 
mMfferenM^  venus  sme  lege,  Transeu  crudelitatem:  habent  reneliani  \S!aS^*'' 
ma  utaeMi  humana  carne  referta,  habent  suas  latomias,  suos  tauros,  ui  quon- 
Im  inmamssmi  iyranni  habuisse  memorantur;  in  his  excarnificanl  subditos 
pms  aui  propier  eximias  ac  singulares  aliquas   virtutes  aut  propter  ingentes 

^rannis  formidolosi  ac  suspecti  sunt.  duo  anni  sutU  quum  exercitum  ve- 
Jlpinis  saliibus  dolo  interclusum  non  militari  more  spo-  \  £y(£I''iSifSII!!i.'* 
iBMnmly  non  sub  iugtm  miserunt,  non  captivum  Turcarum  ritu  vendideruni 
nU  redimendi  poiesialem  fecerunt:  quid  ergo?  ferro  trucidaveruni:  rubent  Al- 
90$  Mangume^  aibicani  iuga  moniium  ossibus  vestrorum  civium,  Patavi-  \  i\Z',*' 
niff  senaius  quod  vobis  studuisset,  ac  primarius  unusquisque  furcis  ac  infcsiicibus 
'ignis  pepenSi,  Quai  quom  ila  sifit,  audeni  iamen  higubri  veste,  torto  coUo,  flebili'  $.25. 
te  oeuMs^  summissa  voce  pacem  poscere,  et  superiorihus  dicbus  deprehensi  suni 
rum  scaHs  ei  exercitu  magno  sub  nuenibus  Veronensibus,  ut  urbem  sub  noctem  in- 
wderenif  ei  prwsidia  vesira  iugularent,  et  audent  dicere  *  VuWs,  0  prindpes,  Fe- 
netias^  allerum  liaiite  oculum,  effodere  ac  delere?  non  est  iam  cle-  «^TUJSJir' 
menOum  principum  illos  ingeniosos  ariifices,  illos  honestos  mercatores,  iilas 
wdes  admirandas  velie  subvertere,  quw  quanquam  ex  ruinis  ac  trophceis  Ro- 
manorum  ei  Grascorum  ac  multarum  urbium  veiuslale  constent,  tamen  quoniam 
sensu  careni  nec  quicquam  commiserunt,  non  sunl  digna:  tantorum  principum 
ird',  Quid  igiiur  voluni?  volunt  wdificiis  parcere ,  scd  delere  tyrannidem  cum 
gtanmSf  volunique  Venetice  sini  mercalrices,  non  dominairices ;  volunt  mare  li- 
ierum^  ierras  liberas^  dacia,  gabelias,  portoria  deiicere,  iibertatem  reducere: 
MUR  sicuii  non  decet  principes  mercari,  ita  etiam  uon  convenit  mercaioribus  im- 
9erare  ac  regnare.  Nunc  autem  dicilis  'Quul  fecimus,  quid  commeruimus?^  §,2c, 
yuid  conmeruistis?  at  non  ila  dicebaiis  iam  sunt  duo  anni,  quando  Alpes  trans- 
jressi  Danubmm  ac  Viennam  infestis  signis  petebutis ,  Bononiam  ct  Urbinum  ei 
Medioianum  superiore  anno  anie  finem  mensis  Maii  in  veslra  pote-  \  Ki^VtHrtumm? 
Hate  fulxtras  esse  iactabatis;  quando  Pontificcm  maximum  parvum  Ca-  |  Pom.jrM. 
oellanum  ei  minimum  aliaris  minislrum  facturos  prn*dicabaiis ,  ct  Chrislianissi- 
mum  Begem  Francorum  Venctias  cathenaium  trahere  minitabamini,  .  foTIH.'^*"' 
5l  Ceesarem  Augusium ,  vesiram  Cwsarem  maicsiatem ,  deformissimis    |  i^HHi^HiS,*' 


•  trigenU  J,  »»  attcnot  /.  "  cf.  Phalarism.  Hutt.  ^^  Clados  Cajsariaiio- 
rum  in  Alpibus  Carnis,  in  priniis  apiid  Cadoras,  in.  Fubr.  \ii(\H,  et  Liviani  cmde- 
itaa,  qni  pro  sinj^ilis  capitibns  Gernianis  .sinc^ulos  ducatos  Stratiotis  sc  daturnni 
iromiaerBt  »*  in.  Sept  n.  I5<)0.  cf.  IJfinli.  lib.  S.  viT.s.  iiu.  »^  occulum  7.  >'  co- 
nirTcrunt  /.       '*  daci.ij  telonoa.      '"^  dnnnubium   /.       *"  iuctababia: /. 


176 


HKLUMI  DE  BBLLO  SV8C.  ADV.  VSNKT.  BT  TVRCA8  OEATIO  MAXIKIL.  AVO.  DICTA. 


picturis  algue  inhoneslissimis  comzdiis  ac  spectacuKs  igtiomimosissme  refere- 
batis  cum  iihtlo  ei .  causa  'hic  est  MaximHianus  Augustus  ImpermUfr  Roma- 
nonm** 

^'^'SSSfciSi'*'  I  ^<^  '^^'^  ^^i  ^  Germani,  Cmsareo  animo  vesiro  soUto  ampHus 

nonesHSf  Cassar,  si  polestis  tolerare  has  rapaces  harpyias,  has  venettosissimasi 
aspides^  tam  varias  tamque  versipelles  lynceSy  tam  sanguinarias  lygrides^  mk- 
ctiesiinee  Imperatoria:  Maiestatis  vestrm  calumniatrices  ^  nomini  Germano  tnfea- 
sissimas  amptius  dominari!  Hcec  de  eorum  tyrannide  sint  dicta:  superest  tU 
de  his  quce  contra  Christianos,  contra  reUgionem  ac  deum  ipsum  commisenmt^ 
pauca  stUriiciamus,  t% 

De  his  qtue  fecerunt  contra  Christianos.    Pars  tercia. 

f.28.  Quodsi  hoc  tam  insoliio  vobis  tamque  inusitato  genere  dicendi  vesXra  hu- 

manUate  diutius  abutor,  speraie  vos  a  deo  non  ntinora  prcemia  conseeutmts 
quam  si  sacerdote  reciiante  Evangetium  sacratissimum  audiretis,  Ulinam^  Jto- 
mane  Imperalor,  et  vos,  qui  adestis ,  utinam  Venetiani  aut  veri  Chrisiiani  eulii 
veri  Turae  fuissentl  nam  si  veri  Christiani  fuissent^  et  Iherosotymas  et  Om- 
stantinopotim  et  lotum  Orientem,  ut  quondam  Christiani,  possiderent^  quom  m- 
iidis  classibuSy  quibus  plurimum  poUenl,  ad  defetisionem  ^  non  ad  eversionem 
Christianorum  uli  voluissent;  el  si  veri  Turcce  fuissent^  nunquetm  passi  fuisse- 
mus  Uun  malas  herbas  omni  aconito  pestilentiores  in  nostris  penetraUlms^  oi  im-  v 
stris  visceribus  ac  ifileslinis  tam  alle  radices  ponere;  quin  eos  fundiius  exiir- 

i,29,patos  facto  agmine  ultra  porlas  Caucaseas  reiecissemus :  nunc  autem  quommoK 
fSlXrcSStZ^'  I  TurccBy  peiores  Chrisliani  sint,  modo  cum  ambobus  Itella  ge- 
ranty  modo  cum  ulroque  societalem  simulent,  nunc  harum  nunc  iUarum  par- 
tium,  nemini  fidi  sint,  religionem  Christianam  ad  parvas  Europce  angusUas  efs 
ftmM  firf.  I  pene  destructam,  mancam  ac  debilem  concluserunty  ipsi  sunt  iamquam 
unum  repagulum  et  propugnaculum  anlemuraky  quod  nisi  perfractum  sH,  num- 
quam  hce  duce  diversarum  legum  et  repugnantium  religionum  gentes  Chrislianm 
atque  Turcce  inter  se  concurrere  ac  manus  conserere  poterunty  sed  hine  Ve- 
neti,  iltinc  Turcce  singulis  annis  atiquid  de  finibus  ChHstianorum  sicut  fiuviusu 
de    ripis  abradenty    perslringenl ,    ampulabunly    donec  facto    impetu   unieersa 

§,so,  confundenl.  ipsi  sunt  tercia  seclOy  sive  Marrani  sinl  sive  iiti  dndrii  ae  an- 
cipites  angeti  inter  bonos  et  malos  qui  neque  ccelum  neque  inferos  lenenlj 
i^MMfM.  I  sed  sunt  lemures  et  mali  genii,  qui  noctumis  incurskmibus  domos  per- 
cursilant,  et  diurnis  grandinibus  ac  tempeslatibus  mare  navigantibus  et  terres^ 
miseris  araloribus  infestas  reddunl,  et  ingressi  corpora  humana  torquent^  qm 
in  aere  suspensi  malo  proposito  remanserunl:  nam  quicqwd  habent^  aUenis  ca- 
lamitatibus  adepti  sunl,  el  credunl,  el  vera  credunl,  quod  Christiani  adversus 
Turcas  progressuri  per  eorum  p^^ovincias  iler  facluri  fuissent,   et  unusquisque 

§,iusuum  repetere  mallet  prius  quam  aliena  deslruere;  quod  autem  vero  ctico,  quo-^ 
cntaimim.  |    ties  cruciala ,   id  esl  coniuratio  ac   devotio  Christianorum  in   Turcet 
mHim!!^'*  I   lemptala  esl,   et  iocies  a  Venelis  inlerrupta,  prcecipue  Pio  pontifice 
fnaximo ,  qui,  quom  omnia  prceparala  essenl ,  ubi  sensit  sanctissimam  expeditio- 
nem  artibus   Venelicis  dissolulam,   vir  acris  ingenii  ac  religionis  amantissimus 


'  cf.  Hutteni  epigr.  113.  ^ln  pictaram  de  Cie8are*.  ^Nuper  retrogrado''  etc. 
*  estis  Csesar,  si  /.2.  '  linces  1,2.  ^^  euefTione  /.  **  quom  i.  quum  2,  {(aie 
ambobus).  ^^  malet  /.  ^'  id  est  onUs,  2,  ^^  Pios  II.  AeneaB  SylvioB.  -j*  mente 
Augusto  a.  1404.    Cf.  supra  p.  104.  v.  10. 


KMLlAMt  Dl  aiLLO  8T8C.  AOY.  VBNET.  BT  TVRCA8  ORATIU  MAXIMIL.  AVG.  DICTA.     177 

dohre  mleniL     Rhodits  terra  marique  periculosissima  obsidione  a  Tur-  |  mmIim.  f.32. 

cjff  premebahtr:  quam  cimham  aut  scapham  in  auxHium  miserunt?  quod  nisi 

reMgioeormm  mrtute  ac  auxilio  Genuensium  drfensa  fuisset,   sicut  Constantino- 

poHm  m  Turcarum  potestalem  devenire  necesse  fuisset:   Venetiani  pri-  ISjStT/'' 

^mni  msrOf  posiea  Constantinopolis  potiundi  cupidissimi  modo  commeatus  atque 

mrwm  Tltrds  magna  classe  comportabant ,   modo   exercUum  eorum  ex  Asia  in 

Hbnadvfn  per  Bosphorum   transfretabant^   nihit  omittebant  quod  regiam  urbem 

affKgere  posset^  ui  interdum  illa  potirentur,     Constantinopolis  terra  marique  du- 1.33 

rieeime  oppugnari  aepta  est;  Constantinus  imperator  per  clandesti-    piH^SSXH^^Jru 

iiMff  nimeioff  lachrymabiles  deprecationes  prcefecio  Venetica:  classis     vUHSlfSir 

muUehai  eum  obsecrans  per  deum,  qui  sedem  patriarchalem   itlic  constituerat, 

per  eirgiuem  deiparam,  cuius  numini  civitas  consecrata  fuisset  et  condita,  ut 

Iiuperaiori  Romano  et  regice  orienlali  misereretur:  ex   tanta   classe  duas  tan- 

tm  tmee  svbeidio  mitteret.     ad  hcec  prcefectus   Veneticus  respondit,    \  Bttpmuio, 

%mom  eeee  esoris   Venetorum  aliena  defendere:  proinde  si  se  ac  urbem  dederent, 

eum  Ma  elasse  intraturum  ac  obsidionem   solulurum;  se  commiserari  duram 

OMsUamorum  sortem,  sed  ab  senatu  tale  mandalum  habere,  quod  non  sine  ca- 

piUe  pericuio  transgredi  auderet,     Interim  Constantinopolis  capitur  et  crudelis- §,i4, 

Jine  dHrr^pibir,  ffi  unquam  civitas  dirrepta  fuit,  ita  ut  gemitus  ca-  \  S"S!J7j{!SrI*" 

\4esUum  ei  mulkrum  eiulatus  e  Veneta  ctasse  exaudirentur.     At  Venetiani  spe 

poUumdm  urbis   amissa  spolia   urbis   et  pra?dam  a  Turcis  coemerunt  et  plenis 

mmwSbuM  VemeHas  remigraverunt  reliquias  imperii  Romani  Venetias  secum  de- 

porieaUee.     HoUte  mirari,    Venetiani,  si  nemo  vobis  auxilium  prcebet,  quia  vos 

muaeOium  prabere  voluistis  nemini,  ne  civitati  quidem  sacratissimce  virgini  matri 

ideJkaim:   nescitis  omnium  rerum   vicissitudinem   esse,    remansistis  cum   nuttis 

',  ei  cum  pauca  pecunia,  necessc  est  vos  inter  ferales  angustias  perire 

imspectantibus,  sicuti  Constantinopolim  vobis  inspectantibus  interire  passi 

fmbae,     Quoi  prmterea  proceres   ac  civitates  Thraci(e,    Macedoniee,   Greeciof,  §,Vi. 

IBpridiM  fidei  Venetica,  ac  si  dicerem  perfidias  Punicas,  se  tradiderant,  quos 

teimmee  aui  prwcipiiaverunt  aut  Turcis  vendiderunt,     clamabant  illi  miseri,  quom 

TWcHff  dedereniur,  ^Ah  Venetiani,  Christiani  sanguinis  mercatores!  ah  Christianw 

rdigiame  desertores  et  proditoresP  et  quo  sermone,  quibtis  verbis,  o  ■ /*«ro«o/ym«. 

Ikerosolgmm^  o  sanctissima  terra,  vos  deflebo?  Nolo  amplius  mihi  credi:  res  est 

fim  aMmaHbue  mewwranda :  credatis  Blondo  historico  ab  omnibus  ap-  \  ^''r^  *'~ 

iprobato:  Famia  eral  Saladinum  Aegypliorum  regem  Iherosolymas  obsidere  {num-§,i^, 

gumm  mostra  reHgio  caruit  defensoribus ,  quamquam  nunc  ita  principes  delicati 

eumi^  ut  ei  ad  Umites  regni  sui  quamvis  cxigui  usque  pervenerint,  expeditionem 

ee  oriemtaiem  confecisse  arbitrentur) :  ad  hanc  famam  mutti  proceres  Venetias 


*  Rhodns  a.  1407.  sq.  a  Tarcis  oppugnata,  cum  quibus  inounte  illo  anno  Ve- 
neti  pftcem  inierant.  cf.  Sabeltic.  dec.  IV.  lib.  1.  '  religiosor.]  Hierosolymitano- 
imn  eqoitam,  tom  Khodi  dominorum.  ^  devenit  posten  a.  1522.,  LXX  ferme 
•nnoe  post  ConBtantinopoIin.  "*  Traciam  1.2.  Posphorum  2.  '  cepta  /.  d. 
0.  Apr.  a.  1453.  Constantinus]  Palffiologus.  clamdcstinos  1.  2.  ^'^  praefecto] 
Incobo  Lsnretnno.  Rem  longc  aliter  narrare  SabcIIic.  doc.  IIL  lib.  7.  miram  non 
est:  Gallicas  orator  cstHelianus,  Venetus  historiographus  Sabellicus.  ^*  cann. 
3.  eqq.  Dlet-  XXII.  "  d.  20.  Mai.  "  Tracisp  1.2.  ^  Iherosolime  1.2.  ut  sw 
ptMMn  ^  hjBtorico  1.  Flavius  Blondus,  Forolivicnsis  Vcnetus,  jtontiiicibns  con- 
pluribns  sb  epiBtalia,  inter  alios  libros  scripsit  I)e  origine  ac  gestis  Venetomm. 
nst  s.  1392.  t  s.  1403. 

HvTTsii  Opp.  tol.  III.  12 


178 


HBLIA.NI  DE  BBLLO  SVSC.  ADV.  VENBT.  BT  TVBCA8  OBATIO  ILAXIMIL.  AVO.  DICTA. 


cum  copiis  convetiere  animati  pro  saticUssima  ierra  mori;  peUentnl  m  Syriam 
navibus  Iransporiari;  Veneliani  accepta  mercede  adversos  venios  smtdanies  eos 
in  Dalmaiia  exposueruni  ei  eorum  opera  usi  suni  ad  laderam  ac  aUas  dvita- 
ies  qwB  rtbellaverani  a  Venetis  recipiendas:  interim  Iherosolyma  capnmtarf 
non  quidem  Christianorum  negligeniia,  ut  plerique  arbiiraniury  sed  dolo  ae  prO'  s 
ditione    Venelorum,     quis   hic   twn    vociferarei,.  excandesceret  ^    inffeimsceret? 

I.37.2jjj^/^**  I  Pisani  quatndiu  floruerutil,  Genuenses  omni  tempore  Chrislkmk  tn 
orienie  laboraniibus  suis  classibus  subvetierutU;,  ai  Venetiani  semper  infidi  ac 
fraudulenU,  semper  crudeles  exliierunt,  Hic  multa  prasiereo  de  Sophi  Parsa- 
fSHr^l  f^^  rege,  qui  maximum  cum  Turcis  bellum  geritj  cuius  oratores  ad)S 
Christianos  priticipes  venietiles  Veneiiani  reirocedere  coegerunt.  omitto  Itmge  pktra 
uSSSS^  I  de  Emanuete  Rege  Lusitanorum  ac  PortugaUensium ,  qui  quom  a 
tergo  Libym  in  mare  rubrum  classes  tnuUas  iam  miserii  ei  Aegypti,  Arabite^ 
Persidis\  Caratnanite,  Indice,  Taprobatice  fities  populatus  fuerit^  a  Venetis 
magno  odio  habiius  est,  quod  eos  in  societaiem  illius  commertH  recipere  noluityM 
ob  eatnque  causam  fabros,  maieriam,  arma  Soldano  Aegypiiorum  tyranno  mi- 
seruniy  ut  cedificaia  atque  itistrucia  classe  Poriugallenses  a  tantis  inceptis  sum* 

i^^moverei.  transeo  quce  iti  Cypro,  in  Creta,  in  Ponto,  in  PeloponnesOy  m  ooMt- 
bia  Cycladibus  conira  Christiatios  patraveruni,  tie  vesiras  pati^titissimas  aures 
eorum  scderibus  ulterius  obtundam:  utium'  iatitum  dicam  ei  finis  etrit.  Hy-t^ 
■vir«M.  I  drons  civiias  esi  Salentinorum  in  exiremis  oris  Italias:  hanc  urbetn 
Tttrcm  terra  marique  obsidere  adorii  sunt,  illa  Italice  regio,  qvuB  certe  mofpia 
ac  fertilissima  est,  ad  Garganos  usque  motites  iota  Turcatnm  flammis  exurt' 
batur,  ei  iam  non  regtw  Sicilife  iatitum,  scd  Romas,  sanciuario  dei,  sed  Ita- 
lite  ac  toU  Christiattitati  iimcbamus.  quis  ium  Chtistianoinm  non  ingemuHli^ 
quis  opem  non  tulii,  quom  ab  Utiguris,  ab  extremo  septeniriotte  atque  oed- 
dente  undique  auxiiia  convenissetit ,  ei  non  priticipes  ac  civitaies  solum,  sed  fa- 

§,9».mili(e  frairum  mendicatiiium  quoque  subsidia  proesiarent,  soii  Venetiani  qm 
mSmtit^cSii^w^'  I  ^'^  classem  paratissimam  ac  instmctissimam  m  anckoris 
CorcyriB  tenebani,  qui  soli  obsidiotiem  solvere  poiuissetit,  soli  spectatores^  nafin 
auxiHatores  esse  maiuerutit.  quid  auxiliatores  /  itnmo  prodiitMres  extiterwiti 
quom  simuliaies  gereretit  cum  Ferdinatido  rege  Neapolitanorum  propier  Aiphon- 
sum  filium,  qui  tunc  Metruriam  bello  quatiebat,  iimenies  ne  maior  fieret;  quom 
ipsi  non  possetit,  per  Turcas  itiiurias  suas  ulcisci  maluetruni,  atque  ita  Turcas 

1.40.  m  lialiam  a  suis  cervicibus  reiecertmi,  recordamini  temporis  Ulius^  quom  ab» 
omnibus  fere  Chrisiianis  laboratum  cst,  ei  tnorie  Turci  regis  eegre  obtinui' 
mus^  ut  dediiUmem  Hydruniis  facerent:  quot  milia  ChrisUanorum  tunc  Tvr- 
cis  manibus  trucidaia  siuiti  quatUum  Chrisliani  sanguinis  exhaustum  esiJ  quol 
nobilissimas  malronw ,  quot  virgities,  quot  pueri  in  miseram  servUutem  rapU 
suni,  quorum  alH  adhuc  Turcis  abnegata  fide  serviutU,  alios  ego  vidi^  qui  quom  40 
iure  postliminii  reversi  me  ius  dicetile  tix  a  pareniibus  recognoscerentur^  totum 
fotrum  lachrymis  compleverc:  non  inemitii  Chrisiianos  maiorem  cladem  pertu- 

i.AlJisse,  0  Venetiani^  quam  vobis  auctoribus  perpessi  sumus!  Sed  si  homines  obliti 


^  a.  1187.  10  Schah  Ismacl  Sophi  I.  a.  1501...1523.  (de  quo  pbtra  voL  tiit,) 
^  Emanuel  Fortunatus,  rex  a.  1405...1521.  Maxime  in  a.  1504.  incidont  qne  h.  1. 
refenmtnr.  *'  lybie  i.  '^  Saldano  i.  2.  Kansu  al  gouri.  ^^  peHoponenflb  /. 
PellopoQeso  2.  *^  Oirartio,  a  Mahometi  II.  classe  oppressa  m.  Aug.  1480.,  post  cuins 
Venetomm  amici  mortem  (d.  3.  Mai.  a.  1481.)  civitas  a  Lusitanis  Hispanisque  recu- 
peratnr.      **  Monte  di  S,  Angelo. 


■BLIAHI  Da  BBUiO  8TBC.  ADV.  YBNBT.  KT  TVRCAS  OBATIO  MAXIMIL.  AVO.  DICTA.      179 

simly  moH  tamen  deut  tantas  prodHionis  ulior  oblilteravil:  sanguis  illorum  cla- 
wuU  Muper  voi  et  super  filios  vestros  ante  magni  dei  iribunal.  vos,  voSj  nan 
Twrem^  tUuiR  cruorem  effudisiis:  tempus  erii  quo  vos  iitorum  ccedes  (atgue  uti- 
nam  fum  cum  vetiris   Venetiis)   vesiro  sanguine  rependetis.     nam  quid  ego  in 

&  Umio  fmcmore  deplorem?  quis  non  omni  odio,  omni  pcena,  omni  suppticio  Ve- 
neloi  dignot  puiaret?  Hic  non  me  rudi  aut  simplici  narratore  opus  essetj  sed 
forU  ahquo  uique  vehementi  oratore  aut  acri  prcedicalore  ex  his  qui  pleni  spiritu 
«ando  ad  popuhtm  concionari  solent:  quanias  kLchrymas^    quantam  tVimdiVim,  |.  49. 
qutmini  mdignationes  excitaret  superbia,  potentia^   corruptellw  ^   \^!!!SSiS»m!^ '^' 

i^fwia^  rapmee^  oppressiones ,    sacrilegia,  prodiiiones,  immanitaies,    impietates 
Feaetorumf  qui  iam  ita  indomabiles  facU  sunt,  ut  cum  quattuor  Chrisiianorum 
StfMMtf  prindpUnts  de  summa  rerum  decertare  audeani,  ei  rie  victi  quidem 
pouint\  qui  expilando,  subornando,   corradendo  magnum  ex  vidno- 
urbibue  imperium  sUn  conflaverc;  qui  omne  aurum,   argentum,  gemmas, 

iftMMy  Migna^  tabulas,  denique  quicquid  pulchri,  quicquid  preciosi  in  toto  terra- 
rum  orie  reperiri  potuit,  id  toium  malis  artibus-  VeneOas  comportaveruht  et 
comgeueruni;  qui  mare  ac  lerras  intercludenles ,  mercatores  cum  mercibus  «n- 
§ercipienle$ j  navarchos  cum  mvibus  demergentes,  venenando,  necando,  ex- 
crueka^   omnia   cruore,    omnia  lachrymis   et   funeribus  comptevere;   omnia 

mgalfeOie  ei  dacHs  ei  porioriis  lyrannica  serviiuie  fcsdavere;  sacrosanctos  sacer- 
doiet  iorquendo-^  bona  ecclesiw  consecraia  prophanando,  summum  pontifi- 
cotUemnendo  per  vulnera  nosira  et  per  commoda  eorum  propria  sua  reU- 
Chritiianam  ad  has  ejciguas  Europce  angusiias  ac  tatebrat  deductam 
pene  tubverterunt ,  ut  cum  Turcarum  Rege  iacite  conspirasse  et  pariiii  esse  vt- 

t^demiury  ul  sciiicet  ille  orientali,   ipsi  occidentali  imperio  contenti  sint;  inimici 
nobiakUit,   conietnptores  principum,  dirrepiores  ac  incendiarii  urbium,  spoliato- 
ree  provinciarum ,  hostet  sacrorum ,  depeculaiores  reipubiicas  Christianee ,  labet 
ei  pemiciet  humani  generis,    Siccine  dormiiis,  p  Germani!  expeclate  parumper:§.ii. 
nam.  ekun  vot  contultationibut  vacaiis,  iili  nocturnis  scalis  Veronam  aggrediun'' 

aoiKr.  Vot  armit  inclyti  eas  ignominias  contra  morcm  maiorum  vestrorum  tote- 
raHt^  quat  vix  ignavi  ac  umbraiites,  vix  mulierculw,  medius  fidius,  tolerare 
posteni,  .  oh  ti  nunc  vivereni  illi  Cimbri  ac  Theutones  qui  cum  C.  Mario  de 
imperio  orWr  dimicoverunt ,  et  ilii  qui  cum  C,  lulio  Cassare,  \  JlSSJSiJJ!"**'^ 
TraiaaOt  Anionino,  Fulvio,  Severo,  Consianiio  ei  cwn  aiiis  pluribus  imperato- 

^ribue  ioi  beBa  getterunt,    et  qui  Quiniilium   Varum  Romanum  consulem  cum 
ioi  iegionibut  irucidaverunt;  et  illi  qui  Briianniam  ^Angiiam\  pariem  Bi-  \  amu*. 
tpanitv  *Vandaliciam\  partcm  Itaiiw  ^ Longobardiam*   a  se  devictis   \  liHtSiSSim. 
gemObut  de  tuit  nominibut  nuncupavere!    Ubi  nunc  suni  iiti  Usipites  et  JA^it-f.^i. 
cierif  iUi  Suevi,  illi  Saxones,  et  Marcomanni,   Quadi,    Caiii,   Sicambri,  He- 

mruiif  Vandali,  Goti,  quorum  milites  boni  duces  erant  et  duces  ipsi  magni  he- 
roet?  ei  ilii  qui  cum  Henricis,  Olionibus,  Corradis,  Federicis  imperatoribut 
tuit  tanciittimam  Iherotolymorum  ierram  suorum  corporum  opposiiione  ioties 
defentarunif  quorum  trophcea  memorabilia  adhuc  pendere  cernuntur?  Vos  igi- 
iur^   gui  ettit  eorum  indubitaii  filii,   indubiiaii  successores  viriulis,   honoris  et 

^iglorim^  veHiit  eUam  esse  veri  imiiaiores  in  exercendis  iliis  hcerediiariis  virtuti- 
butf  quat  tdo  in  vobit  esse  quam  maximas  ei  quam  piurimas. 

^*  Cf.  Matth.  er&ng,  XXV.  27.  ^  corniptelsc  2.  ^*  quattuor]  Cameraci  coB- 
fcBderBtis,  "  pnt:  i.  possunt.  2.  ^  I)o  hoc  Bcncdicti  Peregrini  stratag^emate 
fniftrB  temptato  non.  Apr.  a.  1510.  vide  Hcmb.  lib.  10.  ^  Antonio  1.2.  ^^-^  ten- 
chBteri:  /.      GuBdi  /. 

12* 


180 


HBLIAMI  DE  BBLLO  SV80.  ADV.  VBNKT.  ET  TYBCA8  OBATIO  MAXIMIL.  AYO.  DICTA. 


Conclusio  per  commiseraiionem  ei  cohortatumem. 

f.45.  Noliie,  per  deum  immortalem,  nolite.paU  tol  iniurias  primum  vubis,  deinde 

ceteris  ChristianiSy  postea  deo  redempiori  noslro  a  Veneiis  atque  a  Turcis  il- 
latas  amplius  inullas  ac  impunitas  esse,  qui  in  expugnatione  orienUs  ut  ccetera 
nefandissima  prceierea  in  omnibus  templis  aui  mereirices  prostUuerunl,  aut  equos  & 
Stabulaveruni ,  aut  templa  ipsa  demoliti  sunt,  aut  Magumedo^  homini  tmpuris- 
simo  ac  nefandissimo ,  quem  pro  deo  coluni,  dedicaverunt ,  ossa  sanctorum,  re- 
btm§o  «m- 1  jiqifias  sancUssimas  canibus  ac  porcis  obiecerunt,  imagines  crucifixi  do- 
mini  nostri  lesu  Christi,  (Jieu  pietas!  heu  prisca  fides!)  imagines  crucifixi  ad 
caudas  equorum  deligatas  exira  civilates  in  casira  ad  sonum  tympanorum  ra-io 
ptanies  spuio  camoque  foedantes  in  altissimam  crucem  iierum  susltderwit  et  la- 

i,ifi'pides  ac  sagittas  eiaculantes  exclamaverunt  'hic  est  deus  Christianorum\'  ludi' 
brium  Christiance  genlis,  sed  maxime  Germanorum,  penes  quos  imperium  est. 
cur  igitur  vos  non  prceitis/  cur  non  prcefertis  vicirices  aquilas?  et  reliqui  Chri- 
stiani  vos  sequeniur  adversus  Veneios  primum ,  qui  sunt  seges  et  materia  tan-  n 
torum  malorum,  deinde  adversus  ipsos  immanissimos  Chrisliani  nominis  hosteSj 
Turcas,  Nam  ista  veslra  odia  ac  bella  inter  vos  iniestina,  islas  venationes,  con- 
vivia,  structuras,  delicias  vesiras,  liberos,  uxores,  hanc  vitam  vestram  una  parva 
aura,  una  parva  febricula  omnia  commuiabii,  omnia  corrumpet,  et  paulo  post 
nihil  erunt  at  vero  quce  pro  redemptore  ei  creatore  deo  nostro  facieiis,  eatt 
vobis  perpetua  manebunt,  et  dum  vivetis  et  dum  ad  fceliciorem  vitam  demigra- 
bitis,  semper  vos  comiiabuniur  florescentque,  cotidie  magis  magisque  eetema  fient: 
nam  in  aliis  causis  et  ea  quce  habetis  parvo  momenlo  dilabentur^  et  quce  per- 
detis,  numquam  recuperabitis ;  at  vero  in  hac  sanctissima  expeditione  et  quce  ha- 
betis ,  ntmquam  amitietis,  et  quce  perdetis,  in  coslestibus  ihesauris  omni  tempore  a 

i.ii.condita  reperieiis,  Ergo  perfringite  istud  obstaculum,  adcequate  ac  obslruite 
omnium  hanc  pestilentissimam  mephitim  ac  seniinam,  hanc  voraginem  et  prcecipi- 
tium  omnittm  viciorum ;  vendicate  et  vos  et  Chrisiianum  orbem  in  Hbertatem ;  solviie 
vos  a  tanto  metu!  eradicate  genus!  potesiis  esse  tuti  si  relinquitis  eos  quibus 
Venetice,  Histria,  Libumia,  Dalmatia,  Corcyra,  Cephalonia,  Zacynthus,  Nau-io 
ptium,  Creta  ac  Cyprus  adhuc  supersini?  Patefacite  istas  execrabiies  ac  diras 
portas  Venetianas,  quw  tamdiu  Christianos  adversus  infideies  progredi  elabo- 
rantes  coniinuerunt ,  postca  deo  auclore  aperto  marie  maioribus  auspiciis  Ttircas 
aggressuri;  et  ea  pietaie ,  qua  sanciissimum  dominum  nostrum  lulium  ,pontificem 
maximtmf  qua  ChrisUanissimum  noslrum  Francorum  Regem  et  Catholicum  Re-M 
gem  Aragonum,  principes  sapientissimos,  exactce  cetatis  et  consummatissim(e  vilce, 
tres  columnas  Christianam  religionem  suis  humeris  susteniantes  esse  videtis, 
eodem  et  vos,  o  Maximiiiane  Auguste,  proceres  et  civiiaies  imperH  Romani,  qui 
prma  sustinend(e  liberlaiis  ac  religionis  columna  esse  debetis ,  et  animo  et  pie- 
iate  esse  debeOs:  nam  nisi  iiti  vidissent  excidium  ac  ruinas  a  Venetis  et  a^o 
Tturcis  Christianis  imminere  certissimamque  victoriam  sperarent,  mmquam  pro- 

§.i».fecto  Umque  iusta  ac  pia,  tam  sancia  adversus  eos  arma  sumpsissent,  bixi, 
0  Romane  Imperaior,  o  gloriosissime  ac  exuberaniissime  deus  redemptor,  dixi; 
et  si  quid  profeci,   gaudeo  dixisse;  quodsi  etiam  nihH  profeci,  tamen  gaudeo 


'*  Braa  1,2.  cf.  Isai.  LVII.  13.  (£  sacro  suggestu  orationem  habere  incipit 
Tulpecula  Gallica.)  "  cotidio]  vuU  in  dies.  "  dillabent*:  /.  **  cf.  evang. 
sec.  Matth.  X.  39.  Marc.  VHI.  36.  Luc.  IX.  24.  «■"  precipicium  i.  *>•"  Nan- 
plinm]  feei  ex  ftacnlu  /.  ^imul  2.  rectius  Nauplia,  Napoti  di  Romani,  '<  ezacra- 
bilei  /.      **  mate  /.       auspitiis  /. 


LVDOVICI  IIELIAM  VENATIO  LRONVX.  181 

me  hug  hmnaniiati  ac  divinitaii  morem  gessisse^  iibique,  si  huic  tuw  expeditioni 
saneUssinue  hanc  vifam  meam  conducere  arbitrabor,  eam  devoveo  ai  quibus- 
cumqme  cntciatibus  exhibeo,  quia  tu  pro  meis  ac  aliorum  peccaOs  tuam  miris 
tormentorum  exemplis  excarnificandam  tradidisli. 

Finis. 


LVDOVJCI  HELJANJ 

VE^ATIO  LEOyVM 

P09TIFEX  UjtXiMrs,  CjESAR  ArGVSTVS.  REX  FRASCORVM,  REX  ARAGONVM 

VEKATORES. 

Venantum  canimus  Begwn  et  fera  bella  leonum 

Maximaque  insani  funera  Martis  opus. 
Ahna,  fave,  armorum  et  nemorum  Tritonia  prteses, 
A  Ety  qui  bella  colunt  et  iuga  summa,  dei. 

IHcite,  vos  3fus(p  dulces,  quis  rrederet  unquam 

Aequora  fulvicomas  incoluisse  feras 
Aut  terram  Ausoniam  aligeros  aluisse  leones , 
8  Quamquam  Cyclopas  Sicilis  ora  tulit^ 

Non  hic  Aetola  dicetur  cuspide  fixus 

Cerva^  nec  fferculeo  robore  captus  aper: 
Dicam  monstra  hominum,  et  quis  commutaverit  illa, 
n  Et  scelera^  et  pugnas:  accipite,  incipio. 

Quod  mare,  quod  tetius  iam  iam  captiva  iaceretj 

Non  fuit  hwc  Ditis^  nec  fuil  ira  lovis: 
Omnis  erat  piceis  Aquiionibus  obruta  classis, 
16  Restabat  toto  nulla  carina  mari: 

Tunc  primum  timuere  homines  sulcare  profundum , 

Nec  qui  se  ventis  credere  vellet  erat : 
NuUus  honorabat  tumidi  pia  numina  ponti, 
30  Votaquc  solvebal,  nemoque  thura  dabat: 

Tum  graviter  frendeus  vitrcarum  rector  aquartim 

Humanum  voluit  mergere  sa*pe  genus, 
Deucalioneas  iam  ter  concusserat  undas , 
II  Perdere  sed  voluil  nos  gramore  malv, 

Ett  locus,  Adriaci  ^  Venelas'  dixere  'paludes\ 

Nunc  mare,  nunc  terra  est,  toi  rotat  unda  vices, 
Illyrici,  Albenses  et  iunrto  JJalmata  Sclavo, 
Ti  Quique  colunl  Pontum,  Cycladas,  el  Cilices, 


Contra  Yenctos  (Marci  Alatam  loonrm)  paciRceiitcs  Camcraci  d.  10.  Dec.  a. 
I«M)6.  Extat  hee  *liga^  in  L&nig  Koiclis  -  Arcli.  l*nrt.  spoc.  contin.  1.  Abth.  1.  Abs. 
1.  p.  128.  132.  Du  Mont  Corps  iiniv.  diplom.  IV.  1.  p.  114.  sqq.  *  forra  i,  "*  al- 
Kgeroi  i.  '*^  I.  e,  quis  crcderet  Ansoniam  oitismodi  monstra  aluisse,  quamquam 
Moe  Bieilia  Polyphemnm  ccterosque  Cyclopns,  monstrosos  illos  et  inmanes,  pro- 
fenerATit?  *  aethola  i.  ^^  Ccrva  Ccrynitis  pro  Arcadica  sivo  Achaica  non 
rscte  dicitnr  Aetola.  Aper  ost  Krymnntliius.  Verg.  Aen.  VI.  801.  sqq.  ,,..  Alci- 
dM  ...  Fixarit  sripedem  ccrvam  licct  nut  Krjmanthi  Pacarit  nomora  ..*'  Haupt. 
'*  ptccls]  tenebricosifl.       '^  se]  si  /.       ^^  rumidi  1.      '^  cicladaB:  1. 


\  82  LVDOVICI  HBLIAMI  VENATIO  LEONVM. 

Cercassiy  AethiopeSy  Mamalucchi  lannizarique  ^ 

Omnia  purgavit  liilora  prodigiis; 
Hique  venenalas  liqueruni  Phasidos  undas, 
31  Illi  Niliacos  deseruere  sinus;    \ 

Non  absunl  Lydi,  Strophades,  non  Syrus  Oronies^ 
Nec  gens,  plena  odiis,  Punica^  fraude,  doUs; 
Piratce,  profugi,  damnati  sacriiegique, 
96  Mendiciy  mimi,  turba  nefanda  maris; 

Denique  criminibus  cunctis  patefecit  asylum; 

Hcec  stagna,  hos  cestus,  has  petiere  casas; 
*  Colluviem  ei  foeces  hominum  collegii  in  unum, 

40  Et  quot  erant  homineSy  tot  dedit  esse  feras, 

Et  digitos  tereles  rigidos  curvavii  in  ungues, 
Ut  posseni  rapere  et  rapta  tenere  diu ; 
Gutturis  ingenti  baraihrum  patefecit  hiatu, 
4t  Ingluviem  posset  quod  satiare  nihil; 

Neve  propinquarei  neu  quis  superesset  amicus , 

Spirantem  graviter  iussit  olere  animam: 
Non  saUSy  alipedcs  humeris  quoque  nexuit  alus, 
48  IJt  pelaguSy  montes,  ut  super  astra  volent: 

Iratos  fecit  vidtus  iorvosque  leones, 

Horribiles  visu,  terribtlesque  sono, 
His  furiis,  his  tormeniis  iam  mille  per  annos 
52  Nos  deus  et  nostros  excruciavit  avos. 

FalUtur  hoc  qui  me  maledicere  carmine  credit, 

Reddo  lacessiius  damnaque,  reddo  vices: 
Lceserunt  alios,  me  dirripuere;  sed  ultor 
&6  Carmine  bella  gero,  Rex  meus  ense  gerit, 

lura  dabanl  ignem  ex  facie  rabiemque  vomenies, 

Hic  infamis  eras,  Barthole,  sancte  aUis: 
Quicquid  erat  pulchri  subiecta  per  oppida  adusque 
60  Verrebant  avida  viUa  saxa  manu; 

Quod  reUquum  fuerat  catuU  foRtceque  leamce 

Verrebant,  famuloeque  et  niger  ore  Charon; 
Damnabant  cives  aliqua  sub  criminis  umbra, 
60  Sed  proceres  solo  hoc  nomine  crimen  erant: 

Torrebani  oleo  miseros  ferrove  calenti; 

Iste  manum,  hic  oculos  perdidit,  ille  caput, 
Stridebant  popuU  et  tacite  sua  damna  gemebant^ 
t>s  Vt  strident  Stygice  sub  Rhadamantho  animce. 

AppeUas  lcesus  rigidum  sanctumque  senaium: 
Herodes,  Cayphas,  Anna,  Pilatus  erani. 


«  Hiliacos  /.  «  Pyrrat^ :  /.  "  mimini :  /.  "  AfyUum.  i.  »  bara- 
tmm  i.  ^  saciare  /.  ^  Ladovicus  XII.  ^  ffic  iura  non  observantur,  Bar- 
thole]  cf.  vol.  I.  p.  177.  ad  v.  6.  ^  Verebant  /.  •»  f^t^ue  /.  ••  Hhadap 
manto  /.  ^  Herodes  Antipas  qui  loannem  decollavit  Christoqae  docenti  inal- 
diatos  est.  Caiphas,  pontifex  Christi  mortem  falsis  teBtibus  provocavit;  Annat 
eiUB  Caipha  saoerdotom  princeps  qni  ad  hunc  Chriatum  ligatnm  miait;  Pontias 
Pilatus  procurator  ludtBfe  qui  Christuro  cruci  figendum  damnavit. 


LVDOVICI  IIKLIA!!!  VENATIO  LEONVM.  183 

Turpis  et  m   Venerem  gens  proiecitssima  plus  guam 
re  Aui  Sybaris,  Capua  aui  Pythagortea  Croto; 

Deformes  iuvenes  el  cana  senecta  vacabani 

Sardanapalineis  soHcHudinibus. 
Qmd  referam  iliicitos  cottus  et  qua*  ipsa  trahebat 
76  In  noctem  longum  slella  diurna  merum, 

Cwsareasgue  dapes,  miserorum  sanguine  partas? 

Ad  rem  damnosos  et  fera  bella  canes, 
Castera  prmtereo:  nam  cum  Vestalibus  ipsis 
80  Fas  erat  in  sacro  concubuisse  thqro. 

ItaHamj  Italiam,  Italiam  pleno  ore  saiutant 

Conservatores :  scilicet  Italim 
Immo  eversoreSf  ergastula  dura,  Nerones 
M  Estis^  et  immanis  barbara  barbaries, 

Est  doctus  fortisque  nihil;  si  proditor,  ilU 
Prasmia  magna  cito  prodilionis  erant. 
Vos  hnguam  horretis  Latiam  moresque  Latinos, 
88  Vestra  sonant  totam  gultura  Daimaiiam: 

Aequabant  tumidi  se  et  pra^  sua  gesta  ferebant, 

Oh  sceluSy  invictis,  Martia  Roma,  iuis: 
Noctua  sic  aquilam,  timidum  sic  damma  leonem 
92  Provocaty  et  parvus  sic  eiephanta  culex. 

BeHorum  causas,  armorum  semina  docti 

Spargere  et  artifici  niyra  venena  manu, 
Ul  sokt  horribilis  gaudens  spectare  ruinas, 
m  Quas  prius  Alecto  texuit  arte  sua , 

Sic  isti  armabant  Reges  multoque  cruore^ 

Nostra,  triumphabant  ^  si  tepuisset  humus: 
Non  maris  aut  terrce  sat  erat  turbare  quietem, 
100  Tentarunt  inter  ponere  bella  deos. 

Ante  Iriumphantis  Genuensia  festa  Georgi, 

Semileo,  celebranl  te,  pie  Marce,  diem; 
Petrus  ei  Ambrosius,  clari  duo  lumina  cceti, 
104  A  Venetis  graviter  Imsus  uterque  fuit: 

Huic  sunt  conati  trifidum  exiorquere  flagellum 

Et  Mediolanum  dirripere  ante  oculos: 
Illius  aggressi  laceram  expugnare  carinam, 
los  Pastorem  turbare  ei  pascere  gramen  oves: 

Ter  quater  omnipotens   Vetietos  iubet  ante  citari, 

Ter  quater  actores  non  voluere  pati, 
Dicentes,  Veneti,  si  scandent  ctdmina  cati, 
113  Ceelicoium  inficient  angelicosque  choros: 

Ambibunt  superos  et  erunt  etiam  altera  rursus 
Dira  cathenati  pra^lia  Luciferi. 


**  Pythagorea  /.  i.  e.  nrbs  Ma^se  Grsociso  Croton ,  in  qua  urbe  Pythagoras 
■h.  '^  Sardanapali  AflBjrioruin  regis  nomen  in  cuiuovis  mollioris  nomen 
Miit  «  Aeqnebant  1.  **  AUecto  1-  '^  interponere  1.  <<>*  Petrus  et  Am- 
dw].  Roma  et  Mediolanum.  ^^  tnrbarent :  pascere  1,  ^^^  actores  pati]  iu- 
WB  accipere.      *'^  cf.  Isai.  XIV.  2. 


\  34  LVDOVICI  HELIANI  VENATIO  LBOMVM. 

Prcpierea  lata  esl  dudum  senlentia^  adestque 
116  Pairohus:  Marcus  dicere  iussus  aii 

^Dum   Veneti  contra  Mahumetidas  arma  gerebant\ 

^Dumque  mali  minus,  his  ipse  patranus  eram; 
^At  postquam  placuere  iilis  furialia  heUa , 
120  ^Furta,  latrodnia,  toxica,  adulteria^ 

^Quod  nunquam  tantumque  nefas  fecere  Giganles^ 

^lsla  Gigantma  noxa  luenda  nece  est, 
^Ervbui  semper  tales  habuisse  clienies, 
124  ^Desero  eos  semper;  quod  meruere  haheant^. 

Talibus  cetemam  pacem  rigidumque  tribunal 

Qucerebant  placidos  sollicitare  deos, 
Non  beUum  contra  Turcas  dominantibus  istis, 
128  Spes  inter  nostros  nuUa  quietis  erat: 

Omnia  iurbahant  auro,  comitante  venetw: 

Hoec  duo  ccelesti  prasposuere  deoy 
Et  velul  effugiens  hosti  loligo  sequenti 
132  Nubem  atramenii  proiicit  ante  ocuios^ 

Sic  isii,  si  forte  aliquid  fecere  timendum, 
Ambiguas  tenebras  regibus  iniiciunt. 
Non  satis  a  Cypro  fuerat  quicquid  iacet  usgue 
136  Qua  Phaethonteas  Abdua  rumpit  aquas, 

Ei  non  conienti  totum  spoliasse  profundum 
Duraque  capiivo  subdere  vincla  mari, 
Sacra  fames  auri  et  dominandi  casca  libido 
140  Per  scelus  immodicas  crescere  suasii  opes. 

Per  scelus  omne  duces  raseruni  regna,  teirarchas, 

Ingressi  summi  viscera  pontificis; 
Gaudebant  niveas  vexilla  inferre  per  Alpes, 
144  Ante  oculos  ibanl  Bister,  Arar^  Rhodanus; 

De  Roma  ei  tota  lialia  iam  acium  esse  putabant, 

Orbis  anhelabant  imperium  occidui. 
Non  pudor  ullus  erai,  nec  erai  reverentia  divum, 
148  Prodere,  meniiri,  polluere,  opprimere, 

Et  se  immoriales  iactabant,  deinde  timeri, 

Non  aliterque  coli  quam,  voluere,  dei. 
Sicut  aves  atias  bubo  et  comicula  faUax 
152  '        Ludit  regales  improba  vulturios, 
Ridebant  ipsos  nuUo  discrimine  reges^ 

Ipsum  cum  magno  Cassare  Pontificem; 
Ungare  magne,  potens,  et  te^  inmctissime  C(Bsar, 
156  lactabant  soldis  vos  meruisse  suis. 

Namque  minabantur  {suni  testes)  prcssulis  almi 
Pulsalas  mitra  casdere  velle  nateSy 


***.  Qnerebant  /.  *'<  loligo,  xiv^liy  Tintenfisch.^  ^^  timendam,  i.  e.  nnde 
flibi  timeant.  *'*  Phaetonteas  /.  i.  e.  Padum ,  in  qaem  Phaethon  delapsas  nar- 
ratar.  ^*^  duces,  die  Dogen,  Thetrarcas  1,  ^**  :  arat:  1,  ^^  anhellabant 
1,2.      "*  Boldis]  stipendiis,  mercede.       '^  cedere  i.2. 


LVOOTICX  UKLIAMI  VKNATIO  LEONVIC.  185 

Ei  1e  ekricybm  et  parvum  ad  pia  sacra  mmisirum 
m  FaeiwroSf  o  lux  maxhna,  sancie  paier; 

Btgfiurosque  fua  invicia^  Rex  France,  corona 

Perfraeium  {oh  facinus!)  ierque  quaterque  capui. 
0  fmees  hominum^  porcorum  semina,  non  vos 
IM  TaOa  de  ianio  dicere  Rege  pudei? 

Hoe  Cttpui  esi  quod  ChrisHcolum  pius  orlns  adorai^ 

Quod  Babylon ,  quod  iu ,  maxime  Turca ,  iremis, 
Non  iutit  arctoi  moderator  maximus  orbis 
188  Ceesar^  qui  iriplici  cingii  honore  caput^ 

Nee  vaiei  uiierius  iantas  iolerare  querelas, 
Horiaiur  proceres,  et  sua  regna^  suos 
Boriaiur  socios  sceleratain  excindere  gentem, 
m  PonUficem  imprimis^  maxima  Roma^  ttnm, 

ConHnuo  Reges  Gallus,  RomanuSy  Hiberus 

Ctesare  cum  magno  fmdera  sancia  ligant; 
ReOa  rara  parant  et  aculo  spicula  ferrOy 
I7i  Fertur  Marmarica  lancea  iorta  manu , 

Murorum  m  siragem  atque  hominum  qum  invenit  Erinnys , 

Sicui  ab  irato  fulmina  missa  love; 
Non  desunt  laquei,  pedica,  ancipitesve  secureSy 

180  Non  eques  armato  conspiciendus  equo. 
Primus  od  Hercuieis  descendens  Alpibus  heros 

Galticus:  hic  centum  traxit  in  arma  duces^ 
Quingenios  duxit  proceres  et  mille  phalanges, 
184  InnumerabiHum  milia  plura  canum, 

Bex  Lodotricus  equo  et  fulgeniibus  acer  in  armis 

Susciiat  in  rairidas  arma  cruenta  feraSy 
Nec  minus  expediuni  alia  se  in  parie  leones: 
188  Prudentes  aUquis  crederei  esse  viros: 

UnguSbus  effodiunt  terras  et  castra  coronant, 

Ei  iecH  ferro  pectora  fida  gerunt; 
Signa  sequi^  parere  duci,  servare  tubarum 
m  Ciassicay  conspiceres  ordine  stare  suo, 

Erumpuni  porOs  rabido  fervore  duabus, 
Pariiii  in  turmas  sic  abiere  suas ; 
Exacuunt  iraSy  caudaque  et  dentibus  uncis 

181  In  ferumque  gravi  murmure  prosiliuni, 

VoSy  quibus  Aonidum  est  studiumque  et  spiritus  ingens^ 

Biciie,  quot  strages  ediderint  Veneti; 
Me  ieges  ei  cura  fori  tngraHque  labores 
380  Impediunt  elego  carmine  tanta  loqui, 

Id  referam,  dubio  hcerebat  victoria  Marte, 

Ni  Regis  prmsens  dextra  tulisset  opem; 


9  elirifticnla  1.  **^  Cfesar,  imperator  Romanoram,  rez  Germanorom,  ar- 
JC  Avstri».  ^*'  81108. 1,2,  '^  Marm.]  Libyca,  Africana.  '^  erynniB  /. 
•b  1.  '**  Qnindecim  milia  lectissimomm  equitum,  secundnm  Bembnm. 
onco]  Teneti.  '^  Ezacinnt  1,  ^^  Pngnse  ad  Abdnam  deocriptio.  Cf.  Bemb. 
IL  L  f .      ^  preoens  1, 


186  LVDOYICI  HELIAICI  VEHATIO  LSOMVM. 

lUe  aeiem  iotam  m   Veneios  dhrexU  ei  iihs 
204  Disgregat  el  penetrans  agmma  densa  secat. 

Virtutis  memores  illi  memoresque  sahitis 

Pukhrius  esse  putant  in  fera  bella  mori: 
Ergo  inter  ccedes  gaudenl  et  tela  virosque 
208  Obicia  perfringunt^  dilacerant,  laniant^ 

Inlrepidiqtte  y  ubi  densa  vident  venabula,  cummi; 

Danl  altemantes  accipiimtgue  neces; 
Pugnavere  diu,  sed  ne  morerentur  inuUi^ 
212  Forlia  straverunt  corpora  muUa  hominum: 

Tum  vero  audires  ictus  fremitusque  cadenium: 

Rheticus  hinCj  valles  hinc  tremuere  Padi, 
Donec  Celta  cohors  Italumque  exercUus  omnis 
216  Vndanlem  hostUi  strage  cruentai  humum; 

Corpora  magna  boum  veluti  prostrata  videreSy 

Tolaque  insoUto  prata  cruore  natant, 
Aut  capti  aut  ccesi  innumeri  periere  leones, 
220  Se  dedit  infami  castera  turba  fugee. 

0  Camugnolce  et  clari  Coleonis  in  armis,   ' 
Gaudeie,  o  manes,  impiger  ultor  adesi. 
0  Bhaguscei,  el  Ligures  super  cequora  ccesi 
224  In  belHs  VeneUSy  vester  hw  uUor  adest» 

0  cruce  signati^qui  sancta  videre  sepuhhra 

VuUis,  at  in  Solymas  iam  patefacta  via  esl: 
Hic  finis  VeneU  imperii^  ceddere  iyranni 
228  Innumeri:  nunc  est  libera  terra^  mare; 

De  te,  magne  leo^  Regum  Rex  maximus  albis 
QuaUuor  in  lauri  fronde  triumphai  equis. 
Nec  vero  te,  sancte  pater,  1e,  maxime  luH, 
232  Altera  belli  huius  gloria,  prceteream: 

Tu  pepuUsti  armis  Venetos  ex  urbe  Ravenna 

Atque  FavenUna  Flaminiaque  tua; 
Tu  rem  Romanam  magnis  legionibus  augeSy 
236  Clavigeri  aUottis  dirruta  templa  Petri: 


«»  dirrexit  1.2.  «»  Obitia  1.2.  dillaceraiit  1.2.  «"  proftraota  1.  "•  cefi 
/.  **^  Carmign.]  Franciscam  BoBSonem  Carmaniolensem  ex  infimo  ordine  na- 
tum  a.  1300.,  deinde  egregiis  Bois  de  Vicecomite  Mediolanenai  atqne  postqnam  in 
hninB  snspitionem  odinmqne  inciderat,  inde  ab  a.  1425.  de  Venetia  meritis  ad  snm- 
mo8  locos  evectam  Venetoram  dnz  Franciscns  Fnscarins  post  atipendia  in  conpla- 
ribns  Italicis  exercitibns  merita  cnm  deeemviris  iari  dicnado  misere  decoptam 
capite  plectont  d.  5.  Maii  a.  1432.  —  Bartholomens  Coleonins  Bergomas  Yenetorum 
copiis  prsBfectns,  qaas  ssBpias,  etiam  contra  Mediolani  dncem  Vicecomitem,  ad 
victoriam  dnxit,  reipablicsB  Venetae  relictis  216000  ducatis  decessit  a.  1457.,  ve- 
neno  extinctus,  ut  Helianus  orat.  §.  12.  (supra  p.  171.)  rettulit  Cf.  Le  Bret,  II.  2. 
§.  837.  Ipso  homine  non  incelebrior  est  statua  equestris  in  honorem  eins  posita. 
***  Damna  hssc  Veneti  passi  snnt  omnia  a.  1509.  "^  Flamminiaqne  /.  ***  De 
templi  edificatione  cf.  impr.  Pasquill.  et  Kxhort  ad  principes,  ne  in  decime  pra- 
stationem  consentiant. 


LVDOVICl  UBLIANI  VENATIO  LBONVIC.  187 

Qwmdam  fracta  movei  sub  le  iua  Roma  lacerios 

Et  veierum  meminii  fortia  facia  ducum, 
Mi  stupet  intolilos  non  in  lovis  ire  triumphos, 
Ho  Jd  VaOcani  sed  pia  tempia  dei, 

Nee  -vero  iam  ie,  Cmar  memorande,  silebo, 

Qlti  Rhenum  in   Veneios  Danubiumque  trahis, 
Cmut  in  Euganeos  Palavina  ad  moenia  campos 
244  Alpinis  fluvitanl  omnibus  arma  iugis; 

Nec  Toriesiacis  ducens  regnator  ab  oris 

Usgue  a  Cantabrico  carbasa  miUe  sin^, 
Nec  veieres  hosies  Ligures,  nec  Gallica  vela: 
918  Omma  iurriUs  puppibus  alta  fremunt. 

Sed  vos^  0  proceres,  gui  iam  vicisse  putalis, 

{Ingenies  urii  parva  favilla  domos) 
Ite^  triumphales  infensa  ad  mcsnia  Reges: 
m  Vineere  laus  prima  esi,  altera  scire  frtii: 

Si  Venetum  vuliis  bellum  nescire  secundumy 

Infestum  ex  ima  vellite  stirpe  genus: 
IHstuHty  el  poierai  Capitolia  veriere  Pcenus, 
7^  Et  €^aias  Heciorj  si  voluissel,  opes. 

Vivere  privalus  nescil  qui  publica  rexit; 

Smpe  rebellabant,  scepeque  tela  ferent; 
PranHMHdof  vires,  immensa  pecunia  in  urbe  esi; 
)M  Regna  subornabunt  ambitione,  dolis: 

CanstanHna^  urbis,  veterum  monimenta  Quiritum 

Hic  sunt,  et  Cypri,  fcmora,  regis  opes : 
Dinymere  omnes,  nemo  iilos,  hic  laiet  aurum, 
ia\  Occiduce  hic  laHtant,  hic  orientis  opes. 

Per  ponies  in  equis  Venetam  si  intratis  in  urbem , 

NuUee  iam  Baice  nullaque  Abydos  erunt: 
Plus  maris  hic  quanto  est  quam  Sestus  dislet  AbgdOf 
t»  Vesira  quidem  tanto  gloria  maior  eriL 

Non  tamen,  o  VeneHy  deerunl  solatia  vobis , 

Ne  desperetis,  gaudia  vetra  manent: 
Sunt  casseSi  hami  nassceque  iridensque,  pahistres 
m  Sunt  et  quas  arcu  deiiciatis  aves; 

Non  desunt  gM,  rumbi,  muU  cocleceque 
Cumque  saginaHs  ostrea  mugilibus; 
Sunt  fora,  sunt  merces,  ei  avita  pecunia  ierris 
176  AbdHa,  suni  iotidem  carbasay  mUle  rates, 

Dedite  principibus  veniamque  oreiis  ab  ipsis: 
Prceiorem  mitieni  qui  fora  vestra  reget: 
Urbanis  vacui  curis  ex  asquore  ioto 
180  Undique  coniractas  puppe  veheHs  opes. 


**  duioabifiq)  i.  Dannabiamqae  2.       **^  m^nia  /.        *^  Tartesas  8.  Tartes- 
•itrema  Hiq^ianMB  BnticoB  arbs  in  ora  freti  Hercalis,  postea  Carteja,  nanc 
iffa.       ^  Cant.  sin.]  Sinas  Bajonnensis.        '^^  LiST*]  Gennenses  s.  lanaenses. 
^oa:  1.  Hannibal.      »«  (foenora)  2.      «t  Abido  L2.      «^»  Bambi]  rhombi. 


188 


HEMANI  VKMATIO  LKONVM.         BBBKLI  QVRRKLA  OKRMANIJE. 

Forttmam  qukunque  nequU  tolerare  secundam^ 

Adversam,  nolit  seu  veKt,  ille  ferel: 
Vos  ergo  ad  proprias  artes  redeatis  avorum, 
7M  Armaque  et  imperium  Unquite  pHndpibus. 


AD  rntrERSos  germanijE  principes 
QroD  irSTJSSIMrjH  et  toti  ger^ani^  GlORIOSrM 

BELLVM  CXSARJS  MAXIMILIANI  COSTRA  VENETQS 

NON  ADirrENT 

QVERELA    GERMANI^. 
BEBELIVS  AVCTOR. 

0  mea  progenies  dulcissimay  Teutona  pubes, 

Accipias  malris  tristia  verba  tua:: 
Illa  ego  terrarum  domitrix  legumque  verenda 
4  Impositrix  olim  gentibus  innumeriSj 

Cuius  viclrices  aquOas,  victnda  signa 

Pertulit  eous  occiduique  duces, 
Cuius  et  imperium  tremuerunt  omnia  regna, 
8  Servivit  Gattus  Romulidceque  viri^ 

Lugeo  nunc  meritOy  dura  cervice  parentem 

Quod  me  nimc,  proceres,  temnitis^  atque  duces: 
Nam   Venetus  popuhis  non  iure  aut  f<B(kre  moius 
12  Imperio  invasit  debita  regna  meo^ 

Vulneribus  quassita  meis  et  possidet  arva , 
Histrorum  et  segetes  demetit  Italicas, 
Hcec  repetens  forU  nunc  Ccesar  Maxmitianus 
16  MHite  metatur  castra  per  Italiam^ 

Fmlicique  manu  summis  in  montibus  arces 

Stibiugat  alque  urbes  sub  dilione  tenet; 
De  Venetisque  actum  foret^  auxiliis  modo  vestris 
20  Adiutus  vester  si  dominus  fuerat, 

Quem  nunc  deseritiSj  dum  commoda^  gloriam,  konores 

Nominis  antiqui  iura  referre  liceL 
Quis  furor,  o  gnati!  quce  vox  tam  dira,  nefandUy 
24  Quce  tantum  potuit  consuluisse  nefas? 

Heu  mihi,  quo  patrice  studium ,  quo  decidit  ardor? 

Nobilibus  quantum  degeneramus  avis! 
Classica  quin  soniient  et  adhuc  Germania  in  armis 
28  Fulgeaty  imperii  quo  reparemus  qpes, 

Aut  male  negligitur  qucesitum  sanguine  muUo 
Maiorum  imperium^  gloria,  fama^  decus. 


'  eons,  1,  "  nephandft  2,  **  Haec  fortasse  aliaque  Bebeliana  non  nulU 
inter  cansas  scribendi  carminis  de  non  degeneri  statn  Germanomm  Hntteno 
fuemnt. 


COUOKTATIO  OEBMANIJE  CONTEA  VSVSTOS. 


AD  rNlVERSOS  GERMAMM  PRIKCIPES 

ET  MAXJME  ELECTORES  IMPERII 

grOB  BELirM  irSTISSIMrM  ATQVE  OMXIBVS  GERMANIS  CLORIOSrM 

MAXIMJLIAM  C.ESAHIS  CHRISTIAyiSSIMI 

ADirrENT  CONTRA   rENETOS 

COBORTATIO  IPSIFS  GEBMAM^. 

SurgUe^  vot  proceres  Germano  sanguine  nati^ 
Surgiie^  vos  mater  convocat  ipsa  pios; 
SurgHe  nunc,  palrios  fessis  succurrite  rebus, 
4  Surgiie  de  somno  segmtieque,  duces, 

SuwttU  magnanimas  mentes  animosque  parentum, 

Qm  pro  me  toties  non  timuere  mori, 
Si  patrum  reparate  decus!  nunc  Ilala  regna 
8  Eripiie  a   Venetis  imperiumque  meum! 

Surgile  m  imbelles  homines,  revocate  quod  oHm 

AbstuUi,  heuy   Veneius  proditione,  dolo! 
Pont^ices  prmum  Bheni,  Princepsque  Palali, 
n  Surgiiey  beliaceSy  Saxoniceque  domus: 

Imperii  nam  communis  patriceque  salutis 

Vos  cura  elegit  Cossari  adesse  manu; 
Vos  cmnmune  bonum  et  priscarum  gloria  rerwn 
16  Suscitat  a  somno,  surgite,  qua^so,  duces, 

Imperium  niundi  quassitum  sanguine  avorum  et 

Osque  huc  servatum  si  retinere  placet, 
Si  UberUUem  priscam  patria^que  salutem , 
2Q  Denigue  vel  proprium  si  retinere  focum. 

Surgiie  nunc^  proceres,  propere:  nam  Teutona  late 

Nunc  buxus  resonat,  classica  arma  vocant; 
MaxmiUanus  iiem  vocaio  ad  nobile  bellum, 
u  Quo  pariier  vobis  gloria,  regna,  salus: 

lile  eienim  lialias  vobis  iam  clausira  reclusit, 

Imperii  ei  veleres  iam  reparabit  opes, 
Si  mddo  cum  domino  vestro  mentemque  virilem 
u  Sumiiis  ei  galeam:  surgite,  quceso,  duces! 

NeCf  qui  perdiderai  cum  regno,  Sardanapalum 

DeUneai  luxus,  pesiis  amara,  virum, 
Suni  ei  opes  et  equi  vobis,  sunt  arma  virique, 
n  Tam  iusiam  superi  militiamque  iuvant, 

Quare,  magnanimi,  consurgite  quceso,  Alemanni: 

Classica  iam  sonitant,  Mars  furil  arma  vocans: 
Imperium  aut,  timeo,  maiorum  sanguine  partum 
se  Liberiasque  ruet  {Dii  prohibete  nephas), 

Ludibrio  et  prasdce  fiet  tunc  Ttuiona  pubes, 
Qum  domitrix  olim  iotius  orbis  erat. 


189 


t  90  BIN  FRSUMTLICHK  WABNUMO  kH  DIB  ▼BBBOI&BE. 


€  Ctn  frtiiittlid^  10arnun0  an  ]»U  13tnAi0fr. 

IPrnf^ig,  fv^  ^4  ^^n  fiir 

Ptin  l|o4)tnut  mflrt  o^fliU,  glaub  mir 
|lfin  grpt ,  Qn  Hppig  tv^d  ttv 
4  /Ra0  nit  9tvita$tn  bliben  mm, 

^ud)  anut  Mn  unttttii^  tbnt, 

H^ifmtfl  tie  bi^^&r  jT^ulM  l|at 
|lfr  09^tt0  Cott  nun  lano^  jpt, 
8  Paiio^t  ktin  brfgrug  bep  tfit  Ipt. 

Ikipfl,  #e9ffr  ^rju  a^tffl  kUin, 

jn  tpgntm  gmalt  oertr&fl  alUin. 
l$tnMg  f  fpd)  ^id)  fben  f iir. 
12  Pati  ^ir  ^if  fhraf  Itgt  no}  }fit  tbfir, 

llurc^  lifpfer  /Rarimilian. 

jHein  Cb^onidi  mfirt  rt}  f^iibi  an, 
13n]»  rp2fd)e  mand^fr.    10er  bttt  Mf 
16  Hfrmeint?  ftman  Vtntltig  m9 

yefi^n  lan^,  Ufit,  mafferf  flut, 
Hun  ligt  t$  ni^er  unbtl^ut, 
ein  fifcber  bflttlin  flUn^Kli^. 
20  VtntVt^i  tttf  t)erf94  ^u  ^i4). 


Propter  argumenti  similitudinem  praecedentibus  poematis  snbioerem 

VLRICHI  DE  HVTTEN 
AD  GERMANOiS  SVOS  EXHORTATORIVM 
de  bello  TurciB  inferendo  a.  1518.  scriptum,   quod  incipit  ,,Dormitam  nimio  plni 
esV*,  nisi  yol.  V.  p.  134.  sq.  legcretur. 


j4D  REFERENDISSIMOS  ET  ILLVSTRISSJMOS 


SACRI  ROMANI  IMPERII  ELECTORES 


REIJQVOSQVE  lyCLITOS 


IN  CONCILIO   AVGVSTENSI 


GERMANOR  VM  PRINCIPES 


CARMEN  EXHORTATORIVM. 


Diu  est  qaod  mihi  persaasi   inque  dies   certius   cognovi  nihil  nmqaam  scri- 
ptomm  saoram  prseter  epistulas  quoe  ab  ipso  inter  Obscororam   Tirorum  scripts 
sunt  et  Triumphum  Capnionis  qni  ad  illam  contra  theologistas  expeditionem  per- 
tinet,  Huttenum  publicasse  nisi  auctoris  nomine  indicato,  speroqne  tandem  fore 
ut  desinant  eidem  aliena  viroque  indigna  (sunt  autem  Hutteno  indigna  etiam  in- 
geuiosissima  lepidissimave  omnia  quse  non  nisi  per  mendacinm  vel  benevolenti 
animo  adscriberentur  ei)  adiudicare,  sive  laudis  viri  extollendce  sive  conviciandi 
hominis  causa  id  faciant     Sane  mira  temeritas  est  et  dnQttiUf  sed  in  non  nul- 
lis  circulatoria  iactantia  et  ignorantia,  qua  Hutteno,  sicni  ali  seriptori,  ea  quo- 
qae  tribuere  adhac  voluerunt  quee  qui  sani  iudicii  sint  eidem  non  abindicare  non 
possunt.     Qui  quid  hsec  severa  admonitio  hic  loci  sibi  velit  ex  me   qusBrat,  ve- 
niam  dabit  respondenti  carmen  quod  sequitur  me  transcripsisae  e  libello   cni  re- 
centior  manus  inscripsit  *aut.  VL  v,  HuUen\    Benivolentiam  a  lectoribos  inmerito 
peterem,   immo  iniuriam  eisdem  facerem,  si  rationes,   e  qoibos  adnotatio  ista 
falsa  dicenda  est,   pluribus  verbis  exponerem.     hi  versos  ab  Hnttenianis  longe 
alienissimi  sunt.    Nec  boni,  tamen  repetendi  visi  sunt;  non  tam  nt  caveatar  ne 
in  neglegentisB  crimen  qui  quae  recipere  debuissem  omisissem,  apad  eos  incide- 
rem  qui  hoc  carmen  Hutteni  esse  opinentur,  quam  qnia  documentum  per  se  sa- 
tis  memorabile  et  ad  Hutteni  carminis  exhortatorii  interpretationem  ntile  videba- 
tar,  prseterea  adhuc  a  nemine  quem  sciam  aut  repetitum  aut  ad  Maximiliani  imp. 
res  gestas   enarrandas  adhibitum  est.    Prodiit  antem  libellos  sine  loci  annire 
indicatione  (Augustse  Vindelicorum ,  puto ,  anno  1510.)  octo  quadratia  foliis,  qno- 
rum  altera  ct  ultima  paginse  a  scriptura  vacant,  ceterie  singal»  tricenos  versos 
habent,  prseter  primam  in  qua  nihil  nisi  hsec  inscriptio  est: 

ftriffimos  facri  Romani  Imperii  Electores: 
Reliquos  q^  inclitos  in  concilio  Auguftenfi 
Germanoru  Principes :  Carme  exhortatoriu: 

De  hoc  conventu  Trithemius  in  chronico  Hirsaugiensi  (S.  Galli  1000.  fol.  II. 
p.  650.)  ,,Anno  MDX.  conventus  principum  apud  Augustam  Rhietiorum  anno  pr«- 
cedente  per  Maximilianum  regem  indictus  ad  festum  Epiphanise  celebrator:  lente 
cospit,  sed  din  duravit,  a  principio  videlicet  lanuarii  nsqne  ad  Aaem  mensis 
Maii'\  Recessns  quem  vocant  subscriptus  est  d.  22.  Maii  a.  l&lOc  Extat  in 
©ammlung  ber  Sleic^iSabfc^iebe.  3f.  1747.  fol.  tom.  II.  p.  32.  sqq.  Subsidia  ab  impe- 
ratore  contra  Venetos  officiosius  promissa  quam  religiosius  pr«stita  sont. 


AD  REVKREKDISSIMOS   ET  IlLVSTKtSSIMOS 

SJCRl   nOMANl   IMPERII  ELKCTORES 

RELIQVOSQVE  INfLlTOS 
jy  CONCIUO  AVaVSTENSI 

GERMANORVM   PRINCIPES 

CARMEN  EXHORTATORIVM, 

Magnanmi  proceres,  quorum  sapienlia  nostro 
Non  egeij  el  claris  virius  exerciia  faciis, 
CmuiHo,  iamen  hasc  propetiso  a  corde  clientis 
QucB  venhmi  humHis,  quw  diclai  opinio  recli 
&  QwUiacunque  boni  mea  dicia ,  fideUa  sallem , 
ComuHte  aique  imis  admitliie  sensibus  oro. 
Inclyia  prasierUo  Germania  .iempore  in  unum 
Seepe  super  rerum  variarum  mole  coivil; 
Ntdiius  ast  adeo  fuii  expeciata  volunias, 

10  Huius  ui  est^  qtiod  nunc  celebratur,  et  exitus  almi 
ConcUU,  quo  nixa  sdius  non  unius  urbis, 
NoH  populi,  at  fidei  pendet  spes  maxima  nosircBj 
Suspensw  quid  vestra  ferai  senienUa ,  nunquid 
PubUca  res  Chrisii  revirescere  debeal  isio 

i&  Tempore  vei  nunquam :  faciie  est  emergere  quam ,  si 
SOrpe  redduniur  quce  obstacuia  parva  resistunij 
Ei  vos  unanimes  si  sponie  capessere  landem 
Imperium  ei  curam  commissce  impendere  moii 
VvdHs  et  ttnOquo  maiorum  more  tueri: 

30  Ad  quod  jerani  exempia  saiis  vos  prisca  movere , 
Sed  promissa  fides  ei  loli  debiia  mwido 
Postulaij  imperii  Germanus  origine  postquam 
Carohts  a  sacro  meruii  diadema  Leone. 
Reddiius  ei  sceptris  ab  Othone  Gregorius  ex  quo 

9»  Principilnts  summus  mandavii  lege  sacerdos 


*  lireterito  gennania  i.  ^  8epe  i.  i^  comiBse  /.  **  Carolus  M.  ^  Leone  ///. 
dk  nmialieio  CAHmH  o.  8(H>.  (80i.)  coronatus,  24.  sqq.]  ab  Otione  Ul,  Gregorius  K., 
ftd  die  aseenskmis  o,  99B.  iiium  Romo!  coronaverai,  mense  Febr,  a,  998,  ^  eonira  Cre- 
eonsM^m  devidum  sedi  apostolica*  restUmt,  quam  non  uno  anno  post  tenuit: 
emim  d,  4,  Febr,  o.  999,  A  Oregorio  V,  instUutionem  Eleciorum  principum  fa- 
etmm  esse^  quod  Beliarminus  etiam,  nulia  tatnen  ne  pontificia  quidem  eiusmodi  consti- 
imUeme  proiaia  etmiendii^  oHm  credebant,  contra  quod  cf,  e,  gr,  Traciatum  de  irans- 
taliime  imperii  ilomam  c.  7,  ap,  Ooldast,  PolUica  Imp,  Ff,  1614,  foL  523,  sqq,  Vide  etiam 
BarikMU  craL  1518.  scr,  §.  30,  (vol,  V.  opp.  /Iutt,  p,  255.)  licm  expomt  Pntter  Sjtec, 
imr,  pM.  med.  leoi  de  instnurntione  imperii  Jiom.  r.  XI. 

Htttbiii  Opp.  vol.  III.  13 


194  AD  ELBCT0RE8  RELIQV08Q.  OEEMAVOBVM  PBINCIPE8  CABMEH  EZHOBT. 

Et  genti,  quce  prompta  fuit  defendere  honorem 
Sedis  aposiolicce  toliensgue  per  arma  tueri, 
Germance  arbitrium  ventura  in  secla  creandi 
Induperatores ,  ab  eadem  in  fcedere  tanto 

30  Accepta  iurante  fide,  fore  semper  ut  iUos 
Viribus,  auxilio  atgue  armis  opibusgue  iuvaret 
In  decus  augusti  sed  culminis,  inque  salutem 
Humani  generis  sanctce  et  super  omma  matris 
Ecclesiee ,  utgue  onere  haud  parvo  constaret  adeptus 

35  Tantus  honor  [merito,  negue  enim  subUmior  uttus 
Posset  in  orbe  dari)  tibi  sic,  Germania,  iure 
Cessit  Roma  suo,  sic  et  tibi  munere  Tibris, 
Rhene,  datum  nunguid  retinere  negabis  konorem 
Et  regem  fulcire  tuum?  cui  quantus  habetur 

40  Cultus,  adest  laus  tanta  Obi;  guarUumque  verentur 
IUum,  te  metuunt  omnes;  guantumgue  favdris 
Augustis,  et  tantus  eris,     Proh  nominis  oHm 
Ccesarei  sublime  decus,  reverentia  et  ingens 
Maieslas,  di/fusa  polum  per  utrumgue!  timebat 

45  Quod  ScythOy  guod  Garamas,  exhorruit  ultima  Thyh; 
Decolor  audilo  guo  nomine  palluit  Ihdus: 
Talene,  bellipotens,  sub  te,  Germania,  nomen 
Obduci  paiiere  situ ,  tot  regna ,  iot  urbes 
Totque  duces  complexa  tuis  in  finibus?  ergo 

50  Par  orbi  guod  Roma  tulit  ccelogue  locavit, 
Te  modo  nunc  tali  taniague  tuente  iacebit? 
Reddidit  et  Ttberis  guod  formidabile  mundo, 
Innumero  adiutus  vilescere  flumine  tantus, 
Rhene,  feres?  proceresne  ferent  cognomina  Mogus 

i&  Dat  guibus;  atgue  tuis^  vicina  Colonia,  ripis; 
Trevir  el  anUgttus;  vel  origine  clarus  Othonum 
Saxo;  Palatinus  iitulis  et  habere  superbit 
Te  qui  iure  suis;  Albimgue  locata  Visurgum  * 
Atgue  inter  regio  nunc  Marchia  nomme;  cuigue 


w  deffendere  i.  *8  German^:  arbitrium  et  secla  i.  *•  federe  i.  "  au- 
g^sti  culminis]  t.  e,  imperaiorii.  "  hiim.  gen.]  t.  e,  papw,  lis  ipds  fere  diebus 
ante  guos  hoc  carmen  conposUum  esse  videtur,  exeunte  Februario  anni  1510,  luHum  II. 
cum  Venetis  pacem  fcedusque  conlra  Gallos  fecisse  conshU.  **  honor:  merito  1. 
'^  dari:  tibi  /.  ^  eris:  proh  1,  42.  sqq.]  Reges  Germanorum  inde  a  Casare  luUo 
Augustoque  Octaoiano  deducere  recepti  moris  fuU.  ^  Maiestas:  diffasa  polum  U 
^  proceresj  septem.  electores  conpellantur  misere  contortis  transposUisque  verbis,  ut 
carmen  sit  quod  carmen  non  est,  Subscripserunt  recessui  imperii  l/riel  Erzbisch.  in 
Mainz,  in  Germanien  Erzkanzler,  lacob  Erzb,  zu  Trier  in  GalUen  und  Arelat  Erz- 
kanzler,  PMlipp  Erzb,  zu  Coln  ditrch  Italien  Erzkanzler,  Ludwig  Pfidzgraf  bey  Rkein 
Erztimchsess ,  Friedrich  Herzog  zu  Sachsen  Erzmarschall,  von  wegen  Markgraf  loa- 
chim  zu  Brandenburg  Eitelwolf  von  Stein  liUter,  it,  tt.  cogn.  dat  quiboB]  oreMe- 
piscopi  Moguntini,  ^*  Trevirorum  urbem  annis  1300.  ante  Romam  eonditam  fuisse 
a  Trebeto  Semiramidis  filio  somniabant,  ^  Elector  Palatinus  est  Comes  Rheni, 
*•  Brandenburgensis. 


AD  nBOTOmSS  BBLIQyOBQ.  aBBMAVOEVM  PRIHCIPB8  GABKBH  BXHOBT.  195 

M  Parei  maccessis  wuUata  Boemia  silvis, 

Quos  penes  est  iotidem  Bomanwn  condere  regem, 

Jnmimerique  aHi?  quis  non  modo  Teuiona  iellus 

PrindpUms  pairOve  lares  privalaque  regnoy 

Sed  kiium  mundi  imperium,  sed  mtiiur  omnis 
«  PybHca  res  Christi;  pro  quis  vel  obisse  tuendis 

Sii  vestrum  propriumque  decus;  quibus  artna  virosque 

Nunc  ei  equoSy  tormenia  [daia  est  occasio)  et  omnes 

Promiie  iam  lango  non  notas  iempore  vires; 

FundUe  iam  longo  cumulaios  iempore  census, 
n  Ei  vesintm  fulciie  capui!  reverentia  vesiri 

SU  capms  primum  vobis^  quos  deinde  sequentur 

Sxemplo  popuH  atque  urbes  imiiataque  regna 

Quod  ieges,  naiura^  boni  moresque  requiruni: 

Qmd  foret  auxUium ,  capUi  si  membra  negarent 
75  IHhpsus  fuU  unde  vigor  per  membra?  Quod  esiis 

(Sii  venia  dictum  cttm  vesira)  in  culmine  tantOy 

Quod  toi  opeSy  merilOy  laia  diiione  tenetiSy 

Piurma  Bomulidum  num  sunt  ea  munera  regum? 

Indiqperatorem  quatem  voluistis  habetiSy 
80  Sed  qualem  nec  habere  piget,  vohusse  pigebil 

Ei  nunquam^  officio  dum  sic  se  ostendit  in  omni, 

XJi  magis  optari  nec  quicquam  a  principe  summo 

Debeai  omU  possit;  cuius  vetor  impare  musa 

Ire  per  ingentes  laudes  et  origine  iania 
8»  Sive  iUustre  genus  seu  fortia  facia  parenlum 

Dieere,  ei  herois  cultum  virtutibus  orbem. 

Ji  generi  commune  suo.    privata  coruscat 

Gknia  sed  proh  quanta ,  bonis  dum  fuUus  uirinque  est 

Corporis  atque  animi,  neque  parca  indulserii  iUi 
M  Se  Fortuna:  magis  modo  larga  fuiura  veUiis: 

(hd  non  divmi  esi  humana  auguslior  oris 

Mttiestas,  totoque  decens  in  corpore  forma, 

Membrorumque  vigor,  validum  patiensgue  laborum 

Corpus  ei  Matum  pro  vobis  smpe  pericUs, 
95  Pro  decore  hnperii,     Cui  non  miranda  videiur 

Dos  animi,  quas  sola  sua  esi,  prudentia  solers 

Lsgenmmque  capax,  evenUbus  cequa  secundis 

Mens  ei  in  adversis  eadem,  quibus  iUe  probatus 

Non  minus  ut  fulvum  esi  fornacis  ab  igne  metaUum? 
iot  Addiiur  his  rerum  mira  experieniia  et  ingens 

Pacis  ei  armorum  rigidique  peritia  beUi, 

Quid  memorem  sit  quania  viro  clementia,  quaUs 

Iniemeraia  fides,  servandi  ei  foRdera  cura 

Quam  gravis,  et  posita  cunciis  gravitate  benignus, 


**  in  BeceMiB  i.  "  Cf,  Aurea  huUa,  ^^  capat]  imperaiorem  MaximUianum* 
^  <)ilod]  (|  i.  ^  Qaod]  Q(f  1.  ^*^  iiunij  an  iior?  Cf,  supra  ad  w.  42,  sqq. 
'  priYatB]  i,  e,  ip$i  propria,      *^  Mcnbronimqj  /.      *^  ut]  quam.      ^^  federa  1, 

13* 


196  AD  BLBCT0RK8  SEL1QV08Q.  aBBMANOByM  PBKMOIPBB  CABMBB  BBHOBT. 

105  Largus  et  in  meritos  despecli  prodigus  auri? 
lustus ,  amans  asqui,  vitce  sine  labe  pudicce? 
Cui  taMa  in  superos  pietas  tantusque  deorum 
CultuSy  ut  exemplo  valeat  cuicunque  severo 
Esse  sacerdoti?  Pro  tantis  dotibus  unde 

110  Nomen  ab  ingenita  proprium  boniiate  meretur 
Quod  tenus  hac  uni  Traiano  contigit  inter 
Bomulidum  tot  habere  duces.     at  defuit  ilH 
Relligio;  tamen  illa  suos  efferre  superbis 
Est  alHs  meritos  tilulis  gavisa  vetustas, 

115  Dum  Magnos  Faustosque  vocai  Patrieeqtte  parentes, 
,  Abque  triumphata  ponU  cognomina  ierra. 

Sed  prasbet  meruisse  modum:  nam  iempore  prisco 
Aut  constdla  patrum  venerandi  et  iussa  senatus 
Jmperiumy  vel  castra,  dabani,  milesque  iegebal 

120  Dilectos  quoscunque  sibi,  quibus  inde  favebai^ 
Resque  ministrabat  bellorum  publica  nervos: 
Propterea  magnis  adsciscere  nomina  facOs 
El  potuere  suas  ad  sidera  ioUere  gentes. 
Non  minus  hic  Patrias  pcUer  esi,  modo  cura  parenH 

m  Sit  patri(e  naUsque  suo  parere;  sed  idem 
Et  Fcelix  et  Magnus  erii,  si  vulHSj  ei  idem 
Mox  Venetus,  post  Turcus  erii,  geminoque  iriumphum 
Ducet  ab  hoste,  pari  referens  par,  quando  iraphans 
Inlulit  et  vestrum  Romana  poteMa  nomen, 

i»o  Cuius  airox  parU  successit  Turcus,  ei  ipsa 
Urbs  Venetum  alierius  vuH  eemula  vana  videri 
Irridetque  procax  ad  ie,  Germania,  ianium 
Translatum  imperium^  cui  iugera  quatuor  agri 
Vix  subiecta  refert,  qua:  se  parere  recusat, 

135  Unica  Ccesareis  terrarum  obnoxia  nunquam 
Legibus,  occiduo  qute  nec  concessit  eoo 
In  partem  hnperio,  nec  matris  dotibus  abncB 
Ecclesiw,  qu(e  stare  sua  se  mole  suasque 


*«•  uite  i.  «»  cf.  Plin.  paneg.  88.  Eutrop.  VIII.  5.  (Dio  C»«i.  LXVHI.  28.) 
*''  Relligio]  sciHcet  Christianus  non  fuit,  nee  favebai  Ckriiiimds  lex  eonira  hetafiat 
lata.  Plin.  Epp.  X.  07.  sq.  Euseb.  H.  E.  IV.  1.  sq.  ramen  /.  ''*  AfHetmus,  AtiaH' 
etts,  Germamcus,  Francieus  ei  c.  ''^  prebet  /.  ***  Res  pubSca  ut  peeumiam  daret, 
prima  fere  ad  concilia  imperialia  rogaiio  fuit,  ***  hic]  MaximUiamtM,  ^^  par- 
cere  1,  Cfw,  114.  sqq.  *•*  tropheis  1.  "*  emula  /.  '••  qu«]  cui  i.  •••  Fene- 
tias  non  pandsse  imperatoribus  orientaHbus,^;um  reUqua»  fere  omnes  ItaHm  partes  H  ie- 
nerent,  vulgatum  magis  quam  verum  est,  De  gloria  Venetorum  se  semper  sum  potesta- 
tis  fuisse  tegitur  in  Art  de  v^rifier  les  dates :  „Mais  cette  pr^tention  eat  rtffut^e  par 
M.  de  Saint-Marc,  qui  prouve,  par  des  cxemples  multiplids,  que  Venise  k  M 
non  seulement  soumise  aux  empcrcurs  grecs,  mais  qu*ello  k  iii  aussi  sons  la 
d^pendance  des  rois  Goths,  et  donne  meme  licu  de  soupQonner  qu*e1le  ne  fnt 
pas  ahsolument  etrangc>ro  k  rcmpire  d'Occi<lenr\  L'rbs  inde  nh  exeunie  saa:,  VU. 
suos  duces  kabehat. 


AD  ELBCTOEB8  RKLK^VOSQ.  UERMANOBVM  rRlNClPU»  CARMEM  RXHORT.  197 

laekit  iol  lerra  posume  in  virginc  sedes. 
140  Quit  ferat  hasc  ?  Sed  sunl  graviora :  quis  obslilit  olim 

Semper  et  huic  vestro  imperio  magis  urbe  superba 

Adfiaca?  ex  illo  iam  tum  quce  invisa  Pipino 

Et  devicta  fuit^  quamvis  neget,  et  tamen  illam 

Induperatrici  Magnus  concessit  Ireni 
14&  Carolus,  ItaNa  divisa,  aut  pone  secuto 

Nicephoro:  huic  Primus  toto  commertia  regno 

Inierdixit  Otho,  iusta  succensus  ab  ira; 

Nee  minus  Henrico  a  qunrto  diversa  notata  esty 

Atque  atiis ;  odio  sed  enim  patefecit  habenas 
150  Ausa  pakim  sese  Friderico  opponere  primo , 

Falsaque  captivi  mentiri  vincuta  Oihonis, 

Atque  ita  mentitos  cetema  in  swcla  triumphos 

Phigere  tam  celebri  spectandos  parte  superbm 

Urbis,  ab  imbetti  Germanica  rostra  teone 
tbb  Mersa  mari  fusasque  rates ,  fluilantia  signa 


'•  L  e,  insolenier  exclamantes   Venetiani  gloriosius    de   se  prn*dicant  sedes  se 

potMisse,  urbem  suam  condidisse,  in  terra  uirgine,  hoc  est  in  solo  antea  ab  homini' 

bms  mom  oeeupato.        "*••«•  Post  varia  a  Pipino   ItaHa^  rege,   Caroli  M.  fiiio,  cttm 

Fenetis  GrwetMque   inde    ab   anno  809,  commissa  prcplia  itte  ad  itnani  omnes   Vene- 

tm'  inndas  eepU  a.  810. ,   qtd  regis  supremus  fuit.     quo  mortuo  Carolus  M.  inita  cum 

Nieepkoro  Pairieio  imp.  CP.,  non  ita  longe  post  a  Butgaris  fuso  occisoque,  pace  eidem 

iOos  insmlas  permisU,    Dudbus   Venetianis   Obelerio   cum  fratrihus   hwc   gesta   sunt. 

liaque    non  Irena,    Constaniini  Copronynd   uxori,    impertttorumque  Leonis   Chaznri 

hdusqme  suecessoris  Constantini  V,  matri  cntdeli,  qum  post  filium  interemptum  quin- 

qme  fere  annos  sola  regnaoit,  donec  a.  802.  a  Nicephoro  iilo  in  Lesbum  insulnm  re- 

legareiur,  M  d.  9.  Aug.  a.  803.  exspiravit,  sed  huic  monstro  pone  Bocato  Nicophoro 

CsrotMS  M.  Venetos  conceBsit.     Qui  Nicephorus,  cum  ah  anno  802.  usque  ad  medium 

fere  mmmm  811.,    vUw  itia*  novissimum,    imperii   orientaiis  partes  magis  depavisset 

qtuam  regnasset,    a  earminis   conpositore    aperte  confunditur  cum  Nicephoro  Phoca, 

fui  m^$e3,.*999.  in  partibus  Orientis  regnavit:  nam  hnic  Otto  I.  toto  regno  com- 

mereia  interdizit:  eUts  flliam  Theophaniam  imperator  Saxo  filio  suo  Ottoni  11.  in  ma- 

poposeerat,  concessam  autem  cum  Grteci  perfide  interemptis  Ottonis  ad  ex- 

maruM  wdssis  legaOs  miHHbusque   Constantinopolim  reduxissent,    exercitum 

orieniaUm  im  Caiabris  devicit  a.  969.       "^  a.  1001.       <«'  •vi-  Htec  referenda  esse  vt- 

Ssntmr  md  «•  1177.  eum  Fridericus  t.  cum  Alexandro  PP.  III.  Venetiis,  postquam  hartun 

4ax  SebmsHmnus  Zianus  navibus  imperitdihits  devictis  Ottonem  imperatoris  filittm  cetpti- 

dmxisset,   pacem  iniret;  tthi  pontificem  pedes  Cofsaris  cervici  inpostdsse 

t,  cuius  superhitB  descriptionem  pictetm  Veneti  deinde  puhlice  propo- 

mutem  anno  1768.  losepho  II.  transcriptttm  exemptum  conspiciendttm 

ui  doiorem  ei  inurerent;  ai  Cwsar  stultum  mendaeittm  stttltosque  menda- 

eo»  dorisU.    Cf.  Heinrichii  Teutsche  Reichsgesch.  vol.  3.  p.  157.    Ceterttm  'captivi  Otto- 

irfv  (Umpmtmioris  flHt)  vineutd*  ipsa  fatsa  esse  inter  recentiores  constat.    Vide  Raumeri 

Hokeusiaufen  uot.  1.  p.  204.  ,  '^  secla  1.     '^  Germ.  rostra]  naves  imperatoris.     leone] 

#•  Mmrei  Veneitfrum,  atato  ab  eodem  duce  Ziano  in  ripa  mnritima,   ctii  hodieque  Pia^ 

soUm  nomen  est,  erecto. 


198         AD  ELEGTORKS  RELIQV08Q.  OERMANORVM  FR1MGIPE8  CARMBH  EXHOET. 

Ei  fractas  aquUas^  plena  cequora  iranstraque  vestri 
SanguiniSy  el  Veneto  prcehentes  terga  Suevos,    * 
Capthumque  ducem.     Tumidm  o  iactantia  gentisl 
Tale  nec  erexit  superato  Grcecia  Xerxe^ 

160  Nec  totiens  victa  Carthagine  Boma  trophanun: 
An  nisi  invidiam  Germani  culminis^  ingens 
Dedecus  in  vestrum  quis  ialia  pinxerU?  Ite^ 

-    Ite,  viri,  antiquce  si  vos  viriutis  imago 
UUa  movet,  si  tangit  honos^  si  gloria  parU 

165  ImperU!  non  ista  gravi  vel  clade  vel  armis^ 
Gentis  ai  extremis  inimica:  abolete  ruinis^ 
Cui  neque  sat  vobis  se  infensam  ostendere  inani 
Ambitione  fuity  petulanti  et  Uedere  Ungua 
Scepeque  ceu  victos  mendacibus  addere  fasiis^ 

170  Sed  progressa  suis  paulatim  astuta  lacunis 
Consilio,  arte,  dolis  et  prodiiione  vel  auro 
Dempsit  ab  imperio  loca  toi  potiora  sub  ipsis 
Alpibus  Italicey  atque  adeundi  regibus  illam 
Interclusii  iter;  sceclumqxte  revolvitur  ex  quo 

175  Exitiale  iugum  paiiuniur  ei  oppida  clamani 

Pressa  ^Veni,  Ccesary  iua  iam  iibi  vendicet  ensisf 
Siccine  coUuvies  hominum  piperisque  redempior 
Sordidus,  omnigence  sic  navUa  mercis,  avarus 
Institor  enormique  marinus  guUure  mergus 

180  Nobilium  regnator  erit?  dominabitur  ergo 
Degener  atque  omni  solUus  servire  luceUo? 
Non  bene  conveniunt  vilis  mercator  et  idem 
NobUis  et  princeps.     Proh  lumina  cceca  poientum! 
Nonne  vident,  animum  quo  dirigai  illa  maUgnum 

185  CaUida  gens,  ioH  quce  aspiral  ei  imminei  orbiy 
Concipii  aique  avido  Romanam  pectore  mokm? 
Unde  est  principibus  cuncUs  inimica ,  tyraiffm 
Quos  vocaly  inque  suis  secura  paludibus  omnes 
Despicity  haud  sibi  iam  mortaleSy  sed  neque  cceium 

190  Posse  nocere  putans ,  congesio  fidere  in  auro 
SuetUy  manente  eodem  semperque  tenore  suorumy 
Incremenia  quibus  discordia  regna  fueruni 
Aliemoque  duces  exhausti  marie  Laiini; 
Reddidii  ei  nisi  quos  iaciura  aUena  poienteSy 

m  Semper  in  inieriiu  regum  esl  spes  maxima  quorum 
Posse  aUquid  tutOy  dum  carpere  iempora  captant^ 


iM  aqnilas]  imperiales,  ^^^  prebentes  i.  Snevos]  exereUum  noHUem  impemia^ 
ris.  *^  dacem]  Ottonemy  imperaioris  fiUum.  '*"  gprecia  Xerfe  /•  ^  tfophenm  i. 
<•!  culmiais  i.  imperatorU.  '"  vestrum]  principum  Germainm^  ^^  ledere  1. 
'**  Sep^q5  i.  mendacibuB  fastis]  quibus  hoc  emculum  Balletinomm  iiMieii  miSth 
venit.  '^  lacuniB]  Lagunen.  "^  regibns]  Germanorum  liaUam  petenHbus.  '^  seeL 
revolv.]  Sub  duce  Franeisco  Fuscario  Mediolanensibus  ierritoria  Bergomense,  Oremo' 
nenee,  Brianense  bello  ademeruntj  CarmanioltB  maxime  virtute,  o.  1426.  sq,  ^'"^  £xi- 
talie  1.      *••  ceca  i.      *®'  tirannos  1. 


AD  mOTOKIS  RBLIQV08Q.  OEBMANORVM  PBINCIP^S  CABMBN  EXHOET.  1  99 

Iniestina  serttnt  odia  et  mala  prasJia  reges 

Jnier  akmi  ideo:  negue  enim  bella  ulia  tot  annis 

Videre  AusmU^  Veneiis  non  unde  lucrari 
200  Contigerity  solilis  nec  aperio  vincere  marle 

Rarague  collatis  audere  pericula  signis. 

^Fuisit  ab  his  quondam  fidei  tutela  sed,  almce 

RetHgionis  erant  et  propugnacula  nostrw\ 

Forsitan  antiquo  fuit  hoc^  quo  ceperat  illos 
2»5  Tempore  nondum  alUs  dominandi  effrena  libidoy 

Cum  stagnis  contenta  suis  operosa  iuventus 

Jhtceret  assiduas  longinqua  per  asquora  merces^ 

UtSis  et  sohtm  sukaret  Nerea  classis: 

Fcelix  si  monitis  loachini  intenta  prophetee 


^  prelia  i,  **  nostre  i.  ***  coeporat  /.  **  nundam  /.  *'®  Nerea]  mare, 
••  prophete  i.  ef.  ffntteni  Mareum  v,  104.  Quid  diceret  si  ponie  Vcnetias  adhuc  Austria- 
eas  emm  tricina  terra  iunctas  hodie  videret?  Diceret  *ftdt  ingens  glorta^.  loach.]  I/uius 
propketiP  loaehiwd^  abbatis  de  Curatio  in  Calabria,  ordinis  Cisterciemis  atque  fundaioris 
FtorenMi»  monasterii  instUutorisque  congregationis  Florensis,  cuius  librum  contra^Pe- 
inm  Lombardum  Innocentius  ///.  in  eonciiio  Lateranensi  a,  1215,  httbito  (cap,  2,  De 
eretalbm  Oregor,  IX,  De  summa  trinitate  1,  i .)  reprobatnt,  cuiusque  sectatores,  loachi- 
mU4t,  in  eonciHo  Arelatensi  (a.  1260.)  harreseos  damnati  sunt,  defuncti  anno  1201.  (Fa- 
brie.  Bibi.  Lat,  med.  aoi  tom,  IV,  8^,  p,  107. „113.),  inter  BonaventurtB  comites  mentto 
faeta  esi  in  Dantis  paradiso  (Xtl.  139,  sqq.): 

*         Raban  e  qaivi  e  luccmi  dal  lato 

II  Calavrese  abate  Giovacchino, 

Di  spirito  profetico  dotato. 
MuUa  de  praphetiis  loacMmi  quw  tum  in  conmentariis  ipsius  ad  prophetas  et  apoca- 
tj/psin  scripiis,  tum  in  Gerardi  Introductorio  in  evangelium  a'ternum  continentur, 
etiam  Veneii  seriptores  passim  enarrant.  qucp  h.  l.  memoratur  repetita  est  in  libeUo 
e  GaiHeo  Nicolai  Mengin  Nanceiensis  Gennanice  edito,  sic  inscripto  ^^Vtntbx^tx  Cl)20- 
Bim.  I  Jiit  tii|C}ii0tl  t»fad)2'  Hef  fd^&l^-IUcl);  gim^^i  ^^  >nit  fp^  ^^^  I  ^^t  oo  %6mt- 
f^lUy.  |^aif|l&t  fa  f4»&r|li4  gffhrafft  fnn^.  (constat  foliis  22.  in4^),  ubi  pag, 
•y  tee  ieguntm':  „.,  Mf  t^  mir  KunM,  ^00  im  jar  fH.p.vj.  tn  l$m  Pfin^llfepr- 
toiif  tlf  i4  5&  lciu^  tiKif,  tDaiH  mtr  ^tfagt,  H}  Hrr  abt  joad^tm  n^  Caiab^ta, 
M  §^Pm  m1  «fylfagttng  nKif ,  oit  tm  jar  |B.CC.  arjalt  Btitbt^  rttn  Vtrui^iitttn  jvtn 
ikfiU  f&  vhr  ff|iint  ff^^  gf0eQfa0rt  l^rtt,  nn^  folid^f  mtt  swti^tn  fltffmbm  Irmrn 
f|fitrifrt«  Hit  f^f  in  jtem  woptn  fhttn.  pit  fflbt0rnn  rr  jnm  tn  mamulfUin  im  pa- 
■iWRt  foMct  #^arr  Kinten  taftlbd  l^aiofn,  nn^  abcotraffpfn  lirfg.  jHrr  rtn  It»  nmf 
iciflf  Mik  9n  vfrr^obnif  oiOi  trfd^rpn  gitid^fam  tt  mxt  Ittm  0an^n  Iftb  off  ^rn  9vl$tn 
M  iibffl  Mttl  0fefr  fd^iinen  molt,  tf^^tnomtn  ^3  Hir  toibtt  fitf^  nff  ^af  tthtti^  rep^- 
tfn.  Pcr  itthfr  le»  iag  alf  lan^  er  maf  nff  Ut  ttntn  0f|lrffKt,  allfin  ^3  jm  Uit  bin- 
Wttti  flfll  im  tvaffr  liSlun.  Hrr  fflbt0  maf  aber  ma^rr  nn^  0an|(  nnifO^ilt.  ,311^0  bf0fr- 
tfR  tif  Vffiiii0fr  Of  ifmtltfm  abt  joac^tm,  ^if  bf^fCitun^  on^  nBlf0un0  folid)fr  btl^nu^ 
3&iiffftt.  Pi  fifft  fr  jnm,  1^3  ft)f  (alf  lan^  fQf  ^tf  l|frfd)un0  ^ff  m6rff  bfbtfltm) 
Rit  sU  k€i9t$  autt  mitifmitllm  mitt  ftntd^fm  djnftlit^  fiir|lm  b^ibfn ,  fentttt  mfii^fn  )u 
fUUiffiilfni  f^nnkt  nffgfm,  nnli  ft(^  b^4lt4  ^n  narun^  nn)  rfpd)tumbm  mfrm.  nn^ 
lii  «fr  ftif.tbfiitnuft  to  frflf  Ifwmf.  <3lbfr  alfbalb  fpf  ^if  fflbii  fd)iffun0  )iff  m6rff 
ifrlifffm«  nO  fii^  nff  M  ikmi  frbtm,  rim  pmn  Mf  fftn  3U  nfurpierfn  mif  ^unfmm, 


200         AD  BLB0TOBX8  BKLfQVOSQ.  OBBMABOBVM  PBIBCIPBB  CABMBB  EZMOBT. 

210  Nunquam  wcinw  leUgiMsei  Utiara  ierrm;. 

Et  iamen  Ulorum  nimia  alque  superba  smwUas 
Cum  Ligure  amissi  fuU  improha  causa  sepUkriy 
Scepius  et  magnos  interrupere  polenium 
Conaius  sancia  pro  relUgime^  neganies 

215  AuocUiumy  ingenii  nisi  conditione  redemptum: 
Dumque  opulenia  suo  male  iutaque  Htiora  dudu 
Radere  maioris  maiunt  duJcedine  lucri 
Iniendunique  magis  spoliis  et  rebus  emendis 
Direpiis  precio  peregrino  a  miHte  parvo 

220  Quam  Chrisii  auxUas,  m  quem  mamfesia  volunlas 
Tunc  patuit,  sedes  a  deo  quando  ineUia  ab  HHs 
Byzaniina  capi  est  permissa  voleniibus  urbis 
Prcehiia  ope  imperium,  sed  eorum  iania  negarei 
Velle  subire  iugum:  cemebani  ceqtwra  velis 

22»  {Prok  dolor)  Adriacis  miseri  plena  omma  cives 
Tendebanique  manus  ad  proanma  cqrbasa ;  ai  Hii 
Siabani  immoiis  ferro  reiinenie  carinis,    • 
Cumque  obsessa  ferus  lacerarei  momia  Turcus^ 
«  Impia  spectabat  non  fanda  per  oda  classis. 

230  Ex  Ulo  solita  esi  plus  iempore  paria  iueri 
Proque  suis  valido  coniendere  finibus  hosti 
Quam  pugnare  fide  pro  Chrisii,  ai  fcsdera  inire 
Nit  et  amiciUas  verita  esi  cum  genie  nephanda 
Communem  in  regesque  inmicum  impellere  nosiros^ 

235  Finibus  ut  Caiabris  noviL  memorabiHs  Idruns,  ^ 

Tollere  sueta  mari  commertiaj  ei  omnibus  undis, 
Preeseriim  Adriacis  veciigal  ponere,  quarum 
Se  quoque  naturce  transverSa  lege  mariium 
Feri  Veneius  sponsamque  sibi  Mare  vana  quoianuis 


alfban  ff  loflttieit  fpf  titt  alUrdro^&^ttdfli  Kfintg  bb^  fir|leH  ^|  mI»  vnmHAxn  (Bmi 
iDei^m  fpt  lor  5&  oerfeerbdi  onti  abfalU  k&mm)  nf  (i^  i<^*  ^  Jn^  sJiis  W^ 
l^m  wxml  Ufwn  bmiim  nfr.  ISun  tft  mtnigkli^en  y^v^tfi^  tt^  Jncn  ^  f^ifmil 
Hrr  jl|iecere9e  oftn  Kilnta  son  yoaugal  entnomen  tft.  Ho  ^shi  fii|  He  fetbiieii  leneirtier 
aAmeien  etmao  of  M  et«rtd)  an  fid)  jujteben  tmti  ^ufiberKttmen  befHfen  Btt  iMtttipB»* 
tien.  Porumb  jnen  yel^nmi  bte  felbe  ofenboruf  lar  an  M  lie^t  Kimen  i|.  Wk  skn 
fol^e  Htnd  ttnt^  M  geifl  ber  y^oiH^eten  pronuriert  misvs  fepen,  o^  nitf  vil  i^  sit 
be^&tigen."  *^  Ligare]  Genuensibus,  Hmc  betta  ntb  duce  Rmmero  Zenem  a.  ilSU. 
exardere  cwperuni,  &mifll  i.  oo.aq4.  ^;^  Qmstantint^poHm  Mahmetm  tt,  c.  14SS* 
caperet,  VeneH  sub  prmfecto  laeobo  Loredano  auaniiwn  ByzanHwSs  IMuri  poei  tem- 
pu8  adoenerunt,  Mahumetus  Venetot  muUos  ConstantinopoU  tum  mereatmram  agemtes  m 
vincula  necemque  coniecit,  cf,  etiam  Hettaman,  "'  adeo  1,  ***  BisBiitiiia  i,  **  Pre- 
bita  i,  ***  f edera  i,  Ita  e,  gr,  dux  loannes  Mocenicus  a,  i479.  eum  MakMmete  If. 
et  dux  Leonardus  Lauredanus  cum  Baiazetho  li.  a.  iSOi.  pacem  inienmt.  ***  Qydiu, 
Otranio,  Anno  1480.  Augusto  mense  Hydrus  a  Turcis  capta  ei  crmdeUter  direpta  est,  esm 
Bihodum  insulam  Mahumetus  II.  expugnaret,  Cf.  etiam  HeUan,  ^  Preseitim  i, 
qBarum]  Desponsatio  duds  Venetorum  eum  Hadriaiico  mari  non  ex  doneiione  Aks- 
xandri  PP,  iit.  sed  (nde  a  fine  sofc.  X,  sub  duce  Petro  Urseolo  ti.  in  utu  fUit, 


ADJELBCTOBK8  BELIQVOSQ.  (lEKMANUKVM  PKlN(;iI*KS  CARMEN  KXHORT.  201 

340  Jnnuio  ei  Urbs  illud  per  vincla  iugalia  neclit, 

Quale  nec  uUa  ferunt  mendatia  Graia,  nec  ulia 

Fabula  prodigium:  tua  sit,  Neptune,  tridentc 

Pro  sexu  cerlare  tuo^  pro  fosmina  haberis 

Sahem  apud  Adriacos.     prcetexiu  hoc  aitamen  illa 
245  Usurpai  gens  sancia  sinum,  nec  parcit  amalce 

Sedis  aposiolicee  diiioni ,  at  plurima  ademit 

lam  loca  pontifici  pia  fxtia:  forie  regendi 

Ne  senior  iantas  oneri  succumberet  urbes: 

EcdesicB  el  ioHens  iurbavil  amica  quietem 
m  Hactenus  ob  sua  ier  benefacta  anathemaie  vincta. 

M  nunc  suppiidbus  pacem  illa  miserrima  voiis 

Oraty  ei  addidam  fore  se  promittit  honori 

Posi  hac  Ccesareo,  facturam  ei  cuncta  libcntcr 

Qum  Cassar  proceresque  velini,  modo  copia  fandi 
35S  Deiur  ei  audiri  valeai;  dimittitur  ulla 

Urbs  neque  iampridem  G^rmanica  libera  quam  non 

Jmbiai,  et  vobis,  proceres,  ingentia  de  se 

Spondet,  adulaiur,  suadet,  blanditur  ei  offeri, 

Edocei  a  socOsque  cavenda  pericula  vesiris 
360  RegSnts,  ei  commenta  referi  miranda  Pelasgis 

AriibuSy  inter  vos  unquam  si  posset  oriri 

SedHio^  quee  sola  via  esi  sibi  lecia  sahitis, 

Inierea  beiio  se  accingit  el  undique  contra 

Arma  parai  [referam  neve  inveterata  sub  isiis 
305  Blandiiiis  iferbisque  bonis  speiieque  futuroe 

Pacis,  ui  Euganeam  prius  inierceperii  urbcm 

Et  sic  adempia  pari  Vicentia  fraude,  toi  arcto 

Carcere  duciores  clausi  veslrique  fideles 

Toi  crucis  infanda  Paiavini  morte  necati) 
370  Veronce  msidias  iam  iam  molitur,  ei  instat 

Conlinuo,  ei  miseros  populatur  classibus  Histros 

Ei  ferro  flammisque  Forum  consumii  luli: 

Alque  ila  nunc  eHam  simulairix  callida  vobis 

VeriHi  dabU  vulpis?  numquam  vilare  licebii 
^  m  Sirenum  canfus  experlaque  pocula  Circes? 

Ittane  fallaci  iociens  evadere  hngua 

ConsSiisne  suis  ei  nunc  quoque  abire  valebit 

*Insuperaia  dolis?  Quod  si  daiur,  accipe  tanquam 


•**  siiraiii]  Venetum  s.  Venetictm,  •**  Senmdiim  faedus  Cameracense  Venetiani 
esgentH  eroMi  ui  pontiflci  max,  restititerent  /iavennam,  Cerviam,  Faventiam,  Ariminum, 
W  qme  imm  smb  dlttone  papali  tum  fuernnt,  Imolam  ac  Cesenam,  ^^  Cf,  Hutteni  ad 
Mmaetm»  etclhrt.  eantra  Venetos,  init,  de  pace  suppliciter  Bassani  m,  luHo  a,  1509,  ab  im- 
pereSore  petHa.  ••••^.  pei,  ^rt.]  doHs  Grafcis.  **•  Patavium.  Cf,  /leUan.  Venetiani 
«4  OriiHo  PaUnhm  d,  17.  lul.  a.  1509,  recuperaverunt.  ^  D.  15.  Nov.  Vieentiam  ce- 
pH  eamss  PiiOiamu  Veronamque  obsedit.  >••  in  fanda  /.  ^^  Cf.  Helian,  ^^  Hie- 
fmqfmus  Coniarimu  ciassi  preBfectus  erat,  Alvianus  et  Comarus  exerciiton  dueebant. 
Cf.  V.  St9.      •"  corumit  /.      ^^  Syrenum  /. 


202  AD  KLBCTORBS  EBLIQVOSQ.  GBE¥A1I0EYM  PRIBCIPE8  CAEMXM  BXHORT. 

Nosira  StbyUino  venknlia  carmma  ab  ore, 

280  Illa  Ubi,  oppressa  Italia^  Germania  tandem 
lura  dabil,  vicio  ei  dominabitur  Adria  Rheno, 
Qmd  forei  Adriaco  si  Nursia  forte  leoni 
Nuper  in  ancipiii  cum  Gallo  marte  poienti 
Favisset?  ienus  hac  illi  num  Insubria  dives 

285  Cessisset,  Latioque  urbes  retineret  in  omni 
Toi  prius  oppressas  ahasque  recenter  adeptas? 
At  iecum  non  Hle  Foro  contentus  luli 
Camorumque  iugis  et  pauperis  arce  Libumi 
Castra  THdentinis  posuisset  mcmibus  uUro 

290  PictuSy  et  Alpina  quacunque  m  sede  maneret, 
Ut  tibi  nokterit  fors  nunc  Augusta  timeri 
Oh  studium  simHe,  et  commertia  mutua  rerum, 
Clauslra  tamen  cunctis  munisset  in  Alpibus,  uhde 
Ipsi  adituSj  vobis  a4  se  via  nutta  pateret. 

295  Et  quid  plura  feram?  qtue  non  ientastis,  ui  illum 
In  rectum  traherelis  iter?  quas  non  fuit  ingens 
Conditio  genH  per  vos  oblata  superbm? 
Subdola  quam  longo  suspensos  tempore  verbis 
Ambiguis  tenuit  voSy  et  quam  stepe  paratos 

300  Est  frustraia  doKs,  qwbus  hactenus  iita  moraiur 
Vestrum  iter  ad  tanti  capienda  insignia  regni? 
En  modSo,  se  se  offert  dum  vestro  in  ftedera  regi^ 
In  Laiiumque  sagax  inviiat,  et  allicii  omni 
IngeniOy  num  mox  dehidit,  et  additur  hosti 

305  Perfida,  et  iniustis  venieniem  submovet  armis 
Ei  vetat  Italia  Romanum  insistere  regem? 
Quin  magiSj  o  facinus  (prohibet  dolor  edere)  acerbum! 
E/fera  Teutonico  se  sanguine  proMt  aiio, 
Exsaturalque  sitim  iuga  per  Cadubrina  cruore 

310  Cassorum:  ei  tantus  remanebU  sanguis  inuitus? 
Adde  tot  incensas  arces  direptaque  vestrm 
Oppida  ab  immani  ditionis  miUte,  tanta 
Swvitia  atque  odio  Turca  nec  ab  hoste  ferendo. 
Quid  referam  {narrare  pudet)  Germanica  quanio  , 

315  Derisu  fueril  populo  gens  inctiia  viH, 

Quai  voces,  quis  plausus  erat,  qtue  sibHa  vuigi^ 
Si  foret  aspectus  quis  iunc  Alamanus  ab  iHo, 
Cum  fuit  insana  suscepius  ab  urbe  triumphi 


***  nbillino  /.  *^  Nursia]  m  Sabinis,  i.  e.  ponHfteiM  max.  exertStua.  Adr. 
leoni]  Veneiii.  ^  in  ancip.  m.]  t.  e.  in  pugna  ad  Ahduam  apud  Agnadello  cf.  ad 
V.  331.»  Mediolanum.  ^^  CeriiTet?  1.  ^''  Friaul.  *^  KamigcAe  Aipen.  arc. 
Libomi]  Capo  d^Istria?  an  Ftume,  an  Poldf  ***  Pictns]  PiiiHanug?  x»  federa  /. 
*^  MaximiHanum  cum  exercUu  iransire  per  Venetorum  ierriiorium  hi  veiabani,  Cf.  HuU, 
exhort.  inU.  ^  CadarUche  Alpen.  *<>  Senitia  i.  '^^  q,^]  q^ii^  j^/  ^.  tu  tVuob- 
phuM  Absiano  post  detfieium  imperaiorH  exerciius  ducem  Sixium  Trauiaonem  deeretuM 
ei  muHo  Germanorum  ludibrio  m,  lunio  a.  1508.  adu»  MaximiHanum  mire  o/fendii,  Cf. 
Gnicciard.  VIII.  p.  212. 


ADUBCTOBBB  BSLIQV08Q.  GEBMANOBVM  PKIMCIPE8  CABMEN  BXHOBT.  203 

Mwe  vetut  victis  rediens  Comanus  Hislris 
m  Cum  duce  Pygmceot  quot  secum  inversa  irahebanl 

Dedecus  in  vestrum  Germanica  ^signa ,  quoi  altis 

Turribus  amdsas  aquUas,  quibus  iUe  irophceum  esi 

Erigere  m  proprOs  iemerarius  wdibus  ausus? 

Ediia  gme  fuerini  et  quw  spectacula  in  UUs , 
3»  Qtd  iudi  ei  chorew,  qtiee  cena  infanda?  quot  illic 

lactatO'  {heu  dicam)  caput  in  iocularia  vesirum  ? 

An  saSis  hoc?  quod^  sueia  foret  si  marte  virili 

VtncerCj  et  insigni  venisset  gloria  facto^ 

Vidrici  fuerai  forsan  tolerabile  parli, 
SM  iVofi  improviso  cum  milite  pugna  fuissei 

TradUa  eunie  fide  paulo  anie,  nec  impare  tantum 

Cum  numero,  vix  mille,  decem  cum  c(esa  fuerunt 

MWbus  el  nuHo  direpia  et  capia  tuenie 

Tot  loea:  laus  ingens^  facinus  memorabile!  cuius 
335  lam  piget  auctores^  olim  et  meminisse  dolebii^ 

Nunc  quoque  qui  (o  supert)  tot  fracti  cladibus  audent 

Pingere  mandenies  victricia  signa  leoneSy 

Ei  laceras  aquHas,  et  amici  liiia  Galli, 

CanUcaque  impressis  mordacia  pandere  cartis. 
M»  Naturas  vitium  et  Veneti  genuina  procacis 

Est  inimicicia  h(BC  iecum,  Germania,  cui  tu 

Ei  regum  est  despectus  honos:  sic  evomat  omne 

Virus  et  effundat  per  inania  verba  malignum 

In  te  animum;  iu  vince  manu,  iu  contude  factis 
316  Cervicis  durce  populum,  tu  pelle  tyrannos, 

Ncbiiium  qui  notnen  habent,  pravumque  senaiumf 

Uique  triumphaium  pelago  menlitur  Olhonem, 

Tu  quoque  vifice  mari:  neque  enim  sine  puppibus  iilum 

Est  superare  daium:  parvo  molimine  classis 
350  Corruei,  ei  trepida  nasceiur  in  urbe  iumultus, 

Qwe  decora  inde  iibi,  quales  orieniur  honores, 

Gioria  quanta  iuum  nomen  laudesque  manebunl; 

Teutona  se  quantis  aitollet  ierra  triumphis, 

Res  quoque  quam  poterii  lcetari  publica  Christi, 
355  Cui  domitis  aditus  ad  maxima  facia  patebuni 

AdriaeiSy  loto  posiquam  discordia  regno 

Christic6ium  duce  te  fuerit  sublata,  fovebant 

0uam  VeneH!  Interea  ne  sanctas  vincula  pacis, 

Nexa  trium  regum  cctlesli  vincula  dextra, 
360  ^fie  aliqua  iniecia  vel  suspicione  vel  asiu 

Dissoiivanique  dolis  neu  fcedera  tanfa  caveio : 

Nam  nisi  tale  nephas  vapido  nU  pectore  versant. 


■*•  Cf.  V.  271.  •*  pigmeo  1.  Alviano?  cf.  supra  w.  271.  gq.  '«*  tropheum  1, 
**  tolerabrie  i.  •**  De  pugna  apud  Agnadello  sive  Vaila  sive  Ghiara  d^Adda  d,  14, 
WaH  m.  iS09.  intettego.  *"  uicttricia  /.  ^  Nature  1.  »«  qni  1.  ^^  Cf.  supra 
m.  146,  »q.  151.  •••  pmcis]  fasderis  Cameracensis.  '*'  trium  regum]  MaanmHani, 
^en^andi  eaihoHci,  Ludovici  XII.      »»  in  iccta  i. 


204  AO  BLBCTOBKS  BKLlQVOSq.  OKBMANOBVM  PBINCIPE8  CABMBM  BXMOBT. 

Nec  86  dlUer  mruni  evadere  posse  periclwn; 
Vel  8i  aUus  cupiatj  quictmque  sil  ille,  trisuko 

365  Fulmine  iariareas  adigafur  iniquus  ad  umbras. 
Qui  fidei  inier  se  commiUere  culmina  nosfras 
Cogiiei  ei  phis  quam  civiUa  heUa  moverCy 
Nec  sai  Chrisiigenam  mutHaiam  eximguere  geniem^ 
Quam  decei  m  populos  posi  hasc  animare  nephamdos 

37U  Turcarum^  quof  sianie  saOs  sii  fctdere  Mauros 
Vihcere  ei  imbeUum  SuUhamm  avertere  Memphi^ 
Abnaque  ferre  crucis  iotum  vexilla  per  orbem : 
Ei  qudHdo  iUa  fuU^  quo  iempore  iaUs  ab  mmis 
Pluribus  armipoiens  adeo  atque  opuUnta  paratis 

975  Classibus  ei  ianto  moHmine  iormentorum^ 

Ei  sibi  iam  unanimis  divino  ei  numine  concors? 
Dividere  hanc  aUqua  ex  Erebo  fera  queerei  Erumytl 
Summe  deus ,  propria  pereuntis  morie  redemptor 
Humani  generis,  venerabile  fcsda  sepulcrum 

380  Cuius  barbaries  horrendi  ei  numinis  anirum 
Possideiy  ui  saUem  iua  gens  a  faucibus  iUud 
Eripiai  nunc  apia  canum,  prohibe,  optime^  dirum 
Hoc  scelus,  arma  iuos  inier  populosque  ducesque 
IntesUna  veia,  ei  q/sncordia  fcedera  serva: 

385  NuUa  Acheronieo  per/undere  feUe  Megeera^ 
NuUa  venenata  dissolvere  vipera  Ungua^ 
Nec  vateani  iemerare  doli,  violare  nec  artes, 
Nec  maUi  consiUis  noceani  figmenta  maSgnis. 
Sint  ires  unanimes^  eademque  m  corpore  temo 

390  MenSf  auimus,  spes^  vita,  sabtSy  sors,  ctfra,  vokmius! 


^  mnltilatam  /.  "^  Sultanum]  Aegypti,  Kansu  atgouri,  moritur  im  pygna 
Aleppensi  anno  1516.  ^  erinnis?  /.  ■«*  megera:  i.  •••  Bgm^nte  i.  ••  Cjf. 
0.  359.     ^  nolantas:  1. 


VLRICIII  1)K  HVTTEN 

EQVITIS  UEHMAM 

AD   C^SAREM  MAXIMILIANVM 

EPIGRAMMATVM 

IJBER  VNVS. 

ADIECIMVS 

PRO  AEIA  CORITIANA   lilT  HE  STATV  HOMANO 

ALUQVE  VARIA  EPIGBAMMATA; 


206 


PBJEFATIO  BDITOBlfi. 


Hatteni  ad  epifframmata,  qua  Csesarii  ut  legat,  aut  non  leg^at  etiam,  sal- 
tem  habeat  hunc  librum,  eum  conmenrlat,  priefatio  yidenda  est  vol.  I.  p.  234.  sq. 

De  prioribus  exemplis  maximo  videatur  Index  bibl.  Hutt.  num.  XX.  p.  34*  sqq. 
Non  nulla  epigrammata,  i.  e.  quse  nostro  exemplo  sunt  18*,  18**,  123, 124,06,65,27, 
122,113.  cum  tribus  Aperbachianis  ad  124.  repetitis  alioque  De  Cancro  a  floren- 
tinis  picto*  ad  113.  infra  repetito,  primum  Eobanus  Hessus  vulgaverat  a.  1516. 
exemplo  adcuratius  Ind.  bibl.  Hutt.  num.  XI.  2.  p.  14*.  descripto»  in  cuius  fronte 
hoc  epigriimma  legitur 

LECTORIB^S. 

El  quce  videiis,  anle  visa  sunt  nusquaniy 
El  qucB  legetis,  ante  lecta  stmt  nusquam: 
Qiticunque  perlegetis  ista,  lecioreSy 
Brevi  libello  scripta  quce  damus,  passim 
Legenda  vulgo,  perdar  ei  misere  vivam, 
Si  lecta  non  amabilis,     Satis  dictum  est, 

E.  H. 

Modo  enumeratis  epigrammatis  ipsis  hsec  prtefatus  est:  ,,Addidimii8  hoc  loco, 
,,candide  lector,  qusedam  Hutteni  Epigrammata  ad  eam  rem,  de  qua  nunc  scri- 
,,psimu8,  pertinentia,  ut  simul  apparerct,  quantum  et  vir  ille  Geimano  nomini 
„(in  quo  natus  est)  tribuat,  et  nostnim  in  consequenda  tua  gratia  studium,  si 
„istarnm  rerum  te,  quas  longe  selectissimas  habemus,  participem  faceremus". 
T}im  post  illud  *De  Cancro  a  florentinis  picto*  sequitur  'Eobani  Hessi  Appendix. 
Ad  Poetas  Sui  temporis',  quod  hexastichon  dedimus  vol.  I.  p.  123. ;  novissimum  lo- 
cum  Hessus  dedit  suo 

In  Barbarum  Detractorem. 

lam  nunCy  Barbare,  si  libet^  Non  quisquam  nitido  pedo 

Clames  ad  populum  licet  Inculcaverit  Hercules : 
^Nugas  en  iterum  novas                 \oSedy  quem  nos  celehrammus  y 

^lnsulsas  et  inutiles!^  Ca^ar  tam  prior  omniifus 

hHeus  tui  non  prius  aspicis  Est  et  fortibus  et  boniSy 

Quam  sis  prorsus  inuiilis,  Quam  tu  peior  es  omnibui 

Quam  damnes  ea  quce  iibi  Et  vecordibus  et  malis. 

•De  Francofurtensi  ab  codem  Eobano,  ut  recte  pnto  fertur,  a.  1538.  edito 
Hutteni  operum  poeticorum  exemplo  (Ind.  bibl.  Hatt.  num.  XX.  2.  siYe  L.)  non  di- 
cerem  quam  neglegenter  factum  est,  nisi  sequentes  editores  clauais  oculis  illad 
secuti  essent  vitiaque,  nt  flt,  auxissent.  GruteruB  (Ind.  bibL  Hutt.  nam.  XX.  3.) 
prfleterea  permulta  epigrammata  ab  Hesso  repetita  plane  omisit,  desunt  enim 
*Delitiis  poet.  Germ/  ex  Huttenianis  ad  Maximilianum  qusB  dedinaas,  hec  qna- 
draginta:  8,11,12. 16, 17, 18«, 22,26,32,33, 44, 46,55, 63, 78,81,82,86,88,89, 90, 91, 94, 
96,101,102,105,118,(123,  quod  non  nisi  in  exemplo  a.  1516^  edito  eztet)  125,129, 
131,132,134,135,136,139,143,148,151,  desunt  item  Epitophium  loHi  II.,  ez  Cori- 
tianis  2,4,  et  de  statu  Somano  5,7,9,10,11,12,13,15. 

Ordinem  epigrammatum  eum  servavi  quem  auctor  exemplo  Augustensi  (Ind. 
bibl.  Hutt.  XX.  1.)  ipse  instituerat,  adcuratius  autem  qaam  Hessns  fecerat,  immo 
facere  omnino  neglexcrat,  diversas  huius  collectionis  particulas  singalis  etiam 
8U08  numeros  adponendo  distinxi,  ne  varia  argumenta  conpositionisque  tempora 
inconposita  perturbatione  obscurarentur.  nam  egr.egie  ad  historiam  sai  tempo- 
ris,  prsecipue  bellorum  contra  Venetos  gestorum  plenius  cognoscendam  facinnt 
hsec  epigrammata,  quamvis  ipsa  huins  historiae  descriptionem  minime  contineant: 
carmina  scripsit  Huttenus,  non  aunales:  *8unt  Epigrammata  (ipse  auctor  dicit 
'vol.  I.  p.  234.  §.  6.)  varie  diversis  locis  ac  temporibus  in  tuas  [^aximiHani  Ca^ga- 
*rtf/  scilicet  victorias,  aut  ut  quodque  obiectum  est  quod  vel  ipse  vidi,  quibus- 
Mam  etiam  interfui,  vel  aliorum  relatione  gestum  cognovi\ 


AD 

MSAREM  MAXIMILTANVM 

I 

EPIGRAMMATVM 

LIBER  VNVS. 

1.  AD  LIBRVM. 

Ne  prodi  litulo  anipliore  rebus, 
Picta  fronte,  nitore  liminari, 
Ut  fallas  populum,  liber,  sub  auras: 
4  Multos  vidi  ego  sic  superbientcs 
Scombris  et  piperi  togas  dedisse: 
Exl  slmpliciter  citraque  pompam. 

2.  D£  S£. 

Fraocia  cul  patria  est,  gelidam  porrecta  sub  arcton, 
Hercynlumque  nemus,  qua  vitifer  exit  in  amnem 
Hogus»  Rhene,  tuum,  qua  Fagina  sylva  feroces 
Francorum  populos  vicino  dirimit  Hesso; 

6  Cul  pater  Huttenus  atque  ordine  mater  eodem 
Contigit  ex  Equitum,  tractu  tenlavit  in  illo 
Csesareas  pugnas  peregrino  inscribere  versu. 
Itale,  da  veniam,  si  «e  haud  foBliciter  infert 
Cultibus  ille  tuis:  certe  acceptum  ipse  tulisset 

10  Vatibus  Ausoniis,  si  quem  nieruisset  honorem. 


1.  1  Trebelii  Rhagiiqac  discipulus  hcndecasyllHba  ad  frontem  calcemve  li- 
broinm  amat.  '  Exempli  quod  ineunte  a.  1510.  Aag.asta;  Vind.  prodiit,  frons  s. 
titnlnfl  q.  v.  zylographicis  ornamentis,  non  nimis  nitentibus,  circamdatas  est. 
*cf.  CatalL  XCV.d.  Horat.  epist.  n.  1.  i.  f.  Martial.  epigr.  IV.  87, 9.  („Nec  scombris 
timicaa  dabts  molestas".)  III.  50.  Pers.  sat.  I.  43.  („scombros  metaentia  carmina**). 
*  citra  p.]  Pro  sjmbolo  his  verbis  uti  Huttenus  postea  desiit  ,,Sinceriter  citra 
pompam**. 

2.  *  Hercjrnin  silvfie  partes  h.  1.  ctiam  sunt  lihon  ct  Spefihart,  '  Fagina] 
Bachoiiia.  ^  dtrtmit]  dlvtdit  ChrUtws  propos.  recte,  ^  Patcr  Ulrichus  Hatte- 
Bna,  mater  Ottiiia  ab  Kbcrstein.  "*  pcrcfi^r.J  Latino.  ^  feliciter  2.  '  ipse] 
aactor,  ai  soa  carmina  landc  digna  invcnicntur,  Italicis  poctis  quas  ipsis  debeat 
gratiAa,  labenter  referet. 


BPIOItAUIIlTVH  L 


8.  pE  AQVILA. 

[liec  vQlucris,  (jiise  nunc  passis  niliil  utitur  aljs 

Oniniaque  aeria  ili>spicit  e  spccula, 
Si  quasiiuam  in  lcrras  rostruinijue  annarit  et  ungues, 
Quas  turlias  illnm  j^ossc  ciere  putem?. 


Chrislus  halicl  ro-los,  infra  regit  ointiia  Ca>sar;    . 
Nec  ni)J  caeieslcni  rcspicit  hic  (lominuin. 

5.  AD  C.X8ABEH. 

Qua;  causa  aiit  (juae  res  miseris  morUlibus  olim, 

Quos  colerenl  votis,  inilidil  essc  deo&T 

Nempe  eadem,  <|iiie  te  fcret  hinc  super  setliera,  virli 

Proveliit  liicc  liomines  et  facit  esse  deos. 


3.  Haec  Huttcmia  do  imperinJi  qaie  ni 

4.  Ma)cii  fprc  dietio  ili]>loiniiHcii  ilnn 
inis  vcranB.  Cf.  «pigr.  m.  v.  4.  101.  v.  -: 
r.  317.  Hqq.  32U.  s<|<| 


nulti  dft  BomMica  aqnila. 

tni  tcmporis  luec   fuit,   (jdiud   car- 

pnaBiin  itein  Eiliort.  nd  Um.  Cm. 


<  MIhi 


=.  7...1. 


ttVTMtfl  Al>  MSAftRtt  HAXlklLlANVM  KFtORAMlktAtVM  f.iriKU.  209 

6.  DK  AQVILA. 

Non  mirum  est  si  iam  cunctalrix  speriiitur  Ales, 

Tam  lenta  multis  usu  quiele  dies: 
Nam  neque  compertum  esl  quid,  duni  tacet,  illa  volutet. 
4  Qus  sibi  constitual  tcmpora,  quiilve  paret. 

7.  Dli  EADEM. 

Hanc  volucrem ,  qute  nuuc  siue  bello  e(  sanguinis  usu 

Pacem  habuit  multos  seuiisopita  dies, 
8i  quls  adortus  erit  nec  siverit  csse  ([uietam, 
4  Dispeream,  malc  ui  consulel  ille  sibi: 

Non  est  iste  sopor,  ex  quo  nou  surgerc  possil; 

Saepe  lacessit»  est  alla  soluta  quics, 
Atque  ubi  surgil  humo,  per  apert«js(|ue  cvolat  auras. 
8  Heu  quaiilos  circiun  coucitat  illu  metus! 

^  AD  AQVILAir  DK  MOTV  C^ISAKLS. 

'Aruiiger  alte  lovis,  inundi  timor,  iuclyta  virtus, 

'Quos  riiis  in  populos? 
'Quo  se  mitis  amor,  quo  sc  clemenliu  vcrlit, 
I  '       'Queeque  fuit  pietus? 
'Ariiia  gerit  muudus,  pax  est  turbata  per*omnes, 

'Priscaque  rupta  quies: 
'Movit  causa  viros,  furibunda)  in  pra^lia  gcnt(*s 
8  'Te  duce  bella  gerunt; 

*Ira  diices  et  cicdis  amor,  faslidia  pacis 

'Una  inicrc  tuos. 
'Inclyte  terrurum  ductor,  spcs  smnma  tuorum. 
13  'Alte  amor»  alle  timor, 

'Quos  trahis  eventus  anuno?  quas  concipis  iras, 

'Cuive  nocere  paras? 
'Quas  affligis  opes?  aut  quod,  fortissime  regum. 
1«         'Destruis  imperiuin? 
'An  mortale  tuis  peius  rcquiescit  iu  alis 

*Te  fruiturque  genus?' 
Usc  quisquam  irala  nimiuuHpic  iioccre  paruiilc 
20  Quaesiit  ex^  A(piila : 


0.  '  Desides,  inertes,  ignnvi  iiihil,   diiiii  tHcoiit,   voliituiit,  niilliiiii  isibi  con 
itiiQnt  tempns.  nil  parant. 

6.   K.  1513.  post  BlesvnBe   inter  Liidoviciiin  Venetosqiie  initiini   fa^duH  (ap.  Du 
ont  Recaeil  des  traitex  II.  p.  38.  Aq.)         Hoc  cpiyr.  omU.  3. 

HVTTEVI    OpP.    VOL.   III.  I  I 


210  HVTTENI  AD  CJB8AREM  MAXIMILIANYIi  EPIORAMMATVM  LIJIBR. 

Reltulil  illa  viro,  "Causam  iliinc  Gallia  puguax 

**Prajbuit,  hinc  Veneti; 
"Ssepe  quidem  Venetis,  quanquam  exagitata,  peperci, 
24  "Cum  peterent  veniam; 

"At  Gallos  etiam  meritis  et  viribus  auxi: 

"Non  retulere  vicem". 
Vix  ca  commemorans  totas  consurgit  in  alas,. 
28  Nunquam  ita  terribilis; 

Cui  se  tot  populi  iuxta  passimque  sequuti 

Appiicuere  duces: 
llfMi  male  consultum  Venetis  Galloque  ruenti, 
32  Quos  necat  iste  furor! 

9.  AD  C^SAREM. 

Veile  puto  superos,  ut  te  tua  fata  repente 

Sublimem  priscis  adnumerent  artavis. 
Vota  fcrunt  homines  et  te  superesse  precantur: 
4  Infera  nam  quis  te  digeret  haec  melius? 

Ast  ego  fumosas  quoties  ioco  munus  ad  aras, 
Hoc  peto  et  hoc  mecum  mille  petunt  alii, 
Invideant  nc  te  misero  pia  numina  mundo, 
R  Atque  ita  dent  coelos  ne  hinc  rapiare  cito. 

10.  DE  MAGNITVDINE  MAXIMILIANI  AD  OERMANIAM. 

Ouid  vctores  mirarc  tuos,  Germania,  reges? 
Quid  repetis  priscos  in  tua  secla  duces? 
Ne  petc  Gambrivios  natosque  Tuisconis  omneis 
4  Visaque  sub  Manno  fortia  corda  deo, 

llermionasvc  alacreis  natosque  Ingaevones  armis, 
Cymbrorum  proceres  Teutonicumque  genus, 
Quique  domi  tibi  quique  foris  pcperere  decorem, 
H  Neve  Ariovistos  Arminiumque  ferum. 

Crede  mihi,  temere  praesens  revocatur  ad  aevum 

Carolus,  ut  fortis,  magnus  ul  ille  fuit. 
Quid  septem  Henrichos,  quid  trcs  miraris  Othones. 
12  Non  ulli  dignos  cedere  Scipiadi? 

8.    "  Cf.  cxhortatorium  in  Venetos,  supra  p.  J35.       *•  secuti  2.4. 

0.  *  quis  hoic  mundana  melius  quam  tu  reget?  ^  loco]  offero. 
10.  liepetitum  ctiam  est  scd  mcndose  hoc  carmen  in  Gobleri  C^ronico  ttt 
^xitgsi^hnUi  ...  /HQrimilioni  ..  /ronAfoa  o.  fll.  1506.  fol.  fol.  10«,  ubi  inscribitar  *de 
D.  Maximilinno  primo  Imperatorc  scmper  Augusto,  D^q}  eios  magnanimitate  k 
magnitudine,  Vlrici  Hutteni  Carmen  ad  Gcrmaniam*.  '  Tac.  Germ.  2.  cf.  infra 
l*anegyr.  v.  700.  sqq.,  ubi  fusius  hiec.       ^  Ingeuones  edd,       "  c^ere  /. 


wrtnni  ao  cmbareu  maximilianvm  epiobammattm  libkr.  211 

Et  Latio  horribiles  Friderichos,  qoos  ratio  egit 

Ulcisci  infidos  saoguine  Pontifices? 
Ul  tunc  tempus  erat,  nemo  ornamenta  superba 
it         Teutoniae  potoit  provehere  ulterius; 
Nemo  istis  melius  gessit  vel  pace  vel  armis 

Rem  patriae,  nemo  fortins  arma  luHt. 
At  si  quem  probitas,  si  quem  omnis  criminis  expers 
90  Mef^  dignum  patrio  fecerit  impcrio, 

Si  cupis  innocuos  mores  pacemque  fidemque, 

Summus  et  ad  votum  Maxmilianus  erit, 
Quem  neque  moUities  possedit  quseque  voluptas 
u         Terrarum  dominis  regibus  esse  solet, 
Et  cui  non  placuit  luxu  indulgere  supino; 

Si  qua  fuit,  nunquam  pax  odiosa  fuit; 
Illecebris  nullis  nullaque  lihidine  fraclus 
s      '    Defuit  ille  sibi,  defuit  ille  libi. 
Quis  vidit  madidum  myrrha  crispare  capillum, 

Quis  vidit  casia,  quis  maduisse  croco? 
Quando  armis  requiem,  belio  quando  ocia  honesto 
»         Aut  trabeam  rigido  praetulit  ille  sago? 
At  «outra  integritas,  contra  est  clementia  virtus, 

Quseque  artes  tantum  percoluerc  animum. 
Si  petis  ingenium,  si  ne  qua  industria  desit, 
ss  Septem  uno  linguas  hic  solet  ore  loqui; 

Si  petis,  ut  sumptis  bcllum  experiatur  in  armis, 
lam  ruit  in  Gallos,  iam  ruit  in  Venelos. 


DE   DIVO    MAXIMILIANO    IMPERATORE    GERMAXICO 
LVDOVICl    REQIS    GALLORVM   TE8TIMOXIVM. 

Rez  invitarat  quondam  ad  convivia  Gallns 

InBi^ni  quosdam  nobilitate  viros, 
Qni  cnm  de  yariis  loquerentur  Regibus,  unus 

4  Maxmilianieas  extenuavit  opes, 

Dixit  et  esse  Augustana  hunc  raodo  Con.sulem  in  urbe, 

Nec  formidandum  Regibus  ergo  aliis. 
Sed  cam  Cesareas  ita  vires  extenuari 

5  Andiret.  sapiens  Rex  Ludovicus  ait 

'Certe  ego  Consulem  eum  noTim  contemnere,  namque  is 
'Tympana  si  pnlsat,  Gallia  tota  tremit. 


10.    «  MAzimilianus  4,      »  mollicies  2.3.      *»  cf..  Horat.  od.  I.  1,6.       «^  tibi] 
femani». 

£z  Qobler.  1.  c.  fol.  3**.      ^  Cons.]  Burgermeister. 

14  • 


212  ttVTTXHi  Ab  CJESA^BM  MAXIlClLIANVM  SMOBAMMATVM  LtBBt. 

11.  '  IN  OBSIDIONE  PATAVINA  -«GER. 

Euganeas  video  turreis,  Antenoris  urbein, 

Speratum  fractis  efTugium  Venetis. 
Telorum  volat  omne  genus,  defendere  muros 
4  llli,  nos  contra  tendimus  eruere: 

Nos  coelum  el  tellus,  illos  sua  mosnia  servant, 

Spes  nobis,  illls  propositus  timor  est; 
Reddidit  inclusos  sua  desperatio  forteis, 
8  Cumque  fuga  ulterior  nulla  sit,  arma  movent: 

Si  quis  in  hoc  numero  est  qui  possit  plurima,  cives, 

Ilunc  ut  servemus,  me  perimant  Veneti; 
lani  pede  perticsum  est  daudoque  insistere  talo; 
12         Qui  valet  ut  vivat,  me  perimant  Veneti. 

12.  DE  MAXIMILIANO  C-F.SARE. 

Ille,  viri,  Caesar,  pacis  studiosus  et  aevo 

Segnitie  nimia  visus  obcsse  suo, 
(Cernere  enim  factis  licet  et  novitate  stupeuda}- 
4  Maiore  est  quam  tunc  corde  putatus  erat; 

Donec  facta  tulit  Veneti  opprobriosa  senatus, 

Non  caruit,  sed  non  perfrutus  est  animo: 
Atque  igitur  reputans  quse  nunc,  'sub  pectore',  dicit 
8  Qui  non  'hoc  Marii  Scipiadaaque  latent'? 

Maxima  non  laus  est  confestim  efTundere  vires, 

Sed  remorari  animum  temporibusque  fruL 

13.  AD  C^SAREM  MAXIMILIANVM. 

Si  tua  corruptym  moveat  clementia  mundum, 

Ut  constet,  rebus  non  inhietque  novis, 
Si  te  propositas,  Gpsar,  comitemur  ad  arteis, 
4  Si  coeant  votis  omnia  vota  tuis. 


11.  Mense  Aug.  a.  1513.  De  obsidione  cf.  de  lioo  Anual.  1592.  fol.  p.  448.  sq. 
Fugger  ^picget  bcr  (J^ren  VI.  16.  §.  4.  p.  129(5.  Guicciardini  lib.  XL  vcrs.  fin.  ed.  Ve- 
net.  1738.  fol.  p.  794.  et  in  primis  Poruta  Hist.  Vinetiana  ed.  1718.  4®.  lib.  I.  p.  58. 
sqq.  ,, ..  alli  10.  Agosto  si  lev6  Tessercito  nemico  [GermaAorum  Hispanorumque ] 
&  libcro  la  cittk  di  Padova  dalP  assedio,  essendovisi  per  spatio  di  20  giorni  fer- 
inato,  &  havendo  rccato  maggior  timore,  che  perico]o^\  *'  pertesom  1,  Cf. 
de  Guaiac.  cap.  3.  §.  3.  cap.  25.  §§.  0.  sqq.  et  epigramm.  Corit.  3. 

12.  Hoc  quoque  cpigramma  cum  scqucnti  legitur  in  ^olAet  C^rfHktt.  ^  a. 
1508.  Cf.  Kxhortator.  ad  Csoa.  in  Venet.  v.  13.  adnot.  ^  qnae]  i.  e.  ea.  pnto  hoc 
qiioque  de  consilio  Patavii  vi  expugnandi  dictum  esse. 


UVTTUII  AD  CABABBSi  MAXIIIILZAHV¥  KPIORAMMATVM  LIBKR. 

'Maior  Roroa  fiiit  nunquam,  conlendere  possim, 
Si  quis  ad  hanc  veteres  ducat  olympiadas: 
Nunc  nostris  trahimur  vitiis  nohisque  perimus, 
8         Quos  tu  quam  malles,  heu,  tua  iussa  sequi. 
Verte  animum,  Caesar!  non  te  milemqne  bonumque, 
Non  te  clementem  tempora  nbstra  volunl. 

14.  DE  8E  IN  OBSIDIONE  PATAVINA. 

Erraram  a  castris  ad  clausam  Antenoris  urhem; 

Gontinuo  flamina  missilibusque  pelor: 
Certe  equidem,  fateor,  timui,  nec  ut  ante  movebam 
4         Invidiam  lingua,  sed  bona  verba  dedi, 
'Parcite,  qui  Patavi  muros  arcemque  tenetis, 

'In  me  vulnifica  miUere  tela  manu; 
'Parcite  me,  Veneti,  fcrro  dispordere  et  igni, 
s  'Ne  de  tot  pessum  milibus  unus  eam: 

'Non  ea  fortuua  est,  ut  nunc  ego  vique  manuque 

'Horrida  commoti  Caesaris  arnia  sequar, 
'Huc  me'  sola  trahit  vestri  a(hniratio  regni, 
12  'Noseere  vos  cupio,  perdcre  non  cupio; 

'Ut  rideam,  veni,  non  veni  evrrterc  bello 

'Altini  sedes  Euganeasque  donios. 
'Alter  ab  arctoa  vobis  furor  immiiiet  Alpe, 
1«  'Germanum  peditein  ducit  Ih<M*us  eques: 

'Has  ruite  in  vires:  nam  qua^  lum  gloria  parta  est 

'Si  de  tot  pessum  milibus  unus  cam?' 
NuU»  hostem  movere  preces:  mihi  terga  relapso 
20  Heu  quam  difficiU  consuUiere  fuga. 

'Ut  cseso  nie  nuUus  honor  fuit,  haud  ita  vobis 

'Pulchrum  esl,me  claudos  eripuissc  pedes*, 
Dicebam,  et  fessus  media  inler  miiia  cursu 
24  Tutus  in  eflbsso  delitui  tumulo, 

16.  DE  LEVIVSOVLA  QVADAM  A  VENETIS  ACCEPTA 

CLADE. 

Ceruis  ut  Adriacas  moveant  iiova  gaudia  Ranas, 
In  numcrum  Venetus  ut  saliatque  Leo? 


213 


14.  of.  epigr.  11.  *  Cf.  Querelar.  I.  2,2'>.  sqq.  ^  millibus  2,..4.  ei  sic  v.  18. 
d  millia  v.  29.  ^  ef.  de  piscat.  Venet.  v.  29.  sq.  ^^  Germani  Uispanicique  mi- 
lilas  in  obfidione  ioncti  agebant. 

Ift.    1  cf.  iafra  Marctim  Hntteni. 


2  t  4  RVTTBMI  AD  CJE8ABEM  MAXIMILIAMVM  BPIGBAMMATVM  LIBBR. 

Cernis  ut  Euganea  respiret  Marcus  in  unda 
4  Utque  tumens  patria  vix  capiatur  aqua? 

Causa  rei,  suinptis  non  fauste  Teutones  arinis 
Mille  quod  a  Venetis  procubuere  duo. 

At  postquam  hms  arma  geret  love  vindice  Cmar» 
8         Quod  tutum  Venetis  tum  satis  aequor  eril? 

16.  DE  VENETI8  ET  GERMANIS. 

Tollere  pax  Venctos,  Germanos  arma  solebani, 
Ingeniumque  suum  pondus  utrisque  dabat: 

Mutantur  mores,  neque  enim  Germania  pugnat, 
4         Armaque  tu  teniere  couseris,  urbs  Venetum. 

Si  licet  ire  retro,  vicibus  date  mutua  versis, 
Res  tunc  Germanis,  res  erit  et  Venetis. 

17.  IN  GALLOS  C^ESAREM  FVGERE  COMMENTOS. 

Solaris  te,  Galie  miser,  tibi  gaudia  fingis, 
Haec  petis  iu  media  commoda  tristitia: 
Fingis  enim  rebusque  tuis  laetum  instruis  omen, 
4  Quo  quis  te  in  populo  non  putet  ista  pati. 

Fingc  quidem  casusque  luos  solare  premendo, 

Interea  Ciesar  dum  gerat  ista  tamen, 
Et  quem  tu  iactas  abrupto  excedere  bello, 
8  Haereat  in  tergo  csede  manuque  tuo. 

18«.  PRO  PASQVILLO  ROM^. 

Anxia  lustrato  postquam  gens  Itala  mundo 
Consuluit  vates  consuiuitque  deos, 

Quod  male  respondent  vates,  Pasquille,  deique, 
4         Te  rogat  amisso  C»sare  'Caesar  ubi  est?* 

Cerla  nec  accessi  referunt  oracula  Delphi, 
Nec  Dodomei  sylva  canora  lovis; 


10.  Epigrr.  16. 17, 18*,  omis,  3.  *  Tollere]  evehere, '  angere.  •  Rettalerim 
bffic  ad  pacem  inter  Cassarem  Venetosque  a.  1513.  et  ineonte  a.  1514.  fnutra  tem- 
ptatam.  *  Rcs]  suum  quisque  locnm  sibi  convenientem  debitamqjie  aterqae  ha- 
bebit. 

17.  Cf.  ad  V.  3.  superioris  epigr.  '  loetum  1,  ^  pati]  expelli  ez  Italia, 
quod  post  pugnam  Novariensem  magis  magisque  Gallis  acciderat. 

18'.  HsBc  duo  epigrammata  inscripta  'Huttenus  ad  Pasqaillum*  et  'PaaqoiUns 
Romanis'  primum  prodierant  a.  1516.  post  Epistolam  Italise  indice  bibl.  Hatt.  nam. 
XI.  2.  descriptam.  ^  Respexit  poeta  ad  Corn.  Nep.  in  Ljsandro  c  3.  „Piimam 
Delphos  corrumpere  est  conatns.    cum  id  non  potaiBseti  Dodonam  adortos  est 


mVTTJClll  AD  C^SAKEM  MAXIMILIANVM  £PItittAMMATVM  LIBKB.  215 

Omnia  templa  silent,  nullus  canit  abdila  vates, 
8    •«     Ipse  tacet  Libyco  corniger  orbe  deus; 
Ul  tandem  inveniat,  miro  Florenlia  motu 
Visa  est  iam  claro  sole  tulisse  faces, 
Atque  aliquis,  metuens,  nc  sit  sine  Ciesare  mundus, 
13  Elegit  Gallum  Qesaris  esse  ioco. 

Haxima  res,  xieque  fe,  Pasquille,  perilior  alter: 
Dic  tandem,  vates  optime,  Csesar  ubi  esl? 

18*.  PASQVILLVS. 

Pone  metum,  Romane,  tuo  de  Caesare:  vivit, 

Ulta  fides  ex  me  si  tibi,  vivit  adhuc. 
Vis  ultra  sperare  aliquid?  venit.  hoc  ego  vates, 
4         Quo  ratius  loquitur  Delphica  fama  nihil; 
Pugnaces  revolant  Aquilae;  vidi  ipse  volantes,         ' 

Et  tota  horribiles  spargere  ab  Alpe  minas. 
Quid  gemitis,  Veneti,  tandem?  quid,  Galle,  tremiscis? 

H»c  ego  non  dixi  s;epe  futura  prius? 

19.  DE  QVODAM  IN  ITALIA  CONVENTV. 

Omnia  miscentur,  confudinius  inGma  summis, 

Partitur  quisquis  non  sua  regna  tenet. 
Abstrabitur  Latium  secluso  a  C^sare,  donat 
4  IIoc  aliquis  Venetis,  hoc  tibi,  Galle,  aliquis. 

Oppositam  molem  iniectasque  ut  transeat  Alpeis, 

Has  Aquilae  pennas  quis  satis  essc  pulet? 


hine  qiioqne  repnltns  diiit  se  vota  susceplsse  quse  lovi  Ammoni  solvcrct,  existi- 
muA  M  AfiroB  fncilins  corruptoros  ..."  Cf.  infra  Triumph.  ReucM.  v.  224.  sqq. 
*  I>o4oB«e  in  Thesprotia  quercus  silvse  lovis  sacra^  rcsponsa  dabant,  fatidicso 
eraat.  cf.  e.  gr.  Claudian.  in  III.  cons.  Uonor.  vv.  117.  sq.  ,,..  rursusque  locntse  In 
te  ChaoniiB  movemnt  carmina  quercus".  ^  Lj^bico  edd.  Iu{)iter  Ammon.  '  Hoc 
de  Leonis  X.  novi  pontificis  cum  Lndovico  XII.  non  lon^o  post  defnncto  pactio- 
nibna  tractatis  dici  videtur.  cf.  Se  IBretlL  2.  §.  1145.  8.  1010.  f.  <«  Scilicet  cx- 
ennte  a.  1513.  nihil  in  Italia  rcx  Qallorum  quam  Genuensem  latemam  obtinucrat, 
neqne  a.  1514.  Italicam  expeditionem  AngHcfe  Hispanicseque  difficnltates  eum 
enrare  sinebant.  Oermanl  autem  post  liiviani  in  proviuciam  Foroiuliensem  in- 
reptiones  in  Italiam  reversi  sunt. 

18*.  •••  Versns  5.  et  0.  non  habct  prima  ed.  *  Aquilse]  imperiales.  '  Quid 
g.  Veneti?  Qnid  ad  h^c  leuis  Adria  palles?  ed.  prim. 

10.  *  HflBC  item  referenda  videntur  ad  pacis  intcr  Ca^sarem  Vcnetosque  ar- 
bitrio  Leonia  X.  contrahendsB  condiciones.  *  Aquila>  pennas]  i.  c.  particulas 
teme  Italie«  Cnsari  debitas,  eas  quie  Germani  Hispanique  in  Patavino  Tarvi- 
•ino^e  ngrie  cepissent,  cum  urbe  Cremonensi  pignoris  causa  Ca^sari  tradenda. 


2  16  ■  UVTimHI  Al>  CfiABBM  M4XIKILIANVN  BPIOaAHHlTVH  LIBO. 

20-  IN  VENETOS  lAU  EXVLTANTES. 

Desioite  ob  casuiii.  Veneti,  exutlare  repente: 

Qus  rortuna  bona  esl,  itque  reditqiie  cUo. 
Anniger  isle  lovis,  qui  lumiuu  dormll  aperto, 
t  Sublinii  tobis  iiniiunet  e  specula. 

Qtialis  ea  est    noii  est  Aquilam  conleinnere  Uitum 
Siepe  quiJ  aBsuetani  ferre  morasque  pati,     ' 
lamque  toporatie  simibs  ^i  moverit  alas, 
«  Quos  non  conlmuo  conciel  illa  meltis!        ' 

Non  lutuni  est  Aquii»    ^coeli,  conlemnere  pennas, 
Et  lalde  hi';  polis  est  et  nocuisse  cito. 


21.  DE  C.E^AKE  ET  VENETIS. 

Rana  procas  nuper  Venetas  egressa  paludes 

.Ausa  est,  quam  (etigit,  dicere,  'terra  oiea  esl'. 

20.  cf.  ndii.  ad  epigr.  IB*.  v.  14.  Hiec  pictDTs  quasi  reBponsain  est  Lirimao 
mlsaam,  qni  nd  pagiiam  Cremonensem  (cf.  epigr.  38.)  magnam  veiillam  gibi  pm- 
ferri  iuueTat,  in  qiio  auTsis  Slis  Vonetns  leo  imperialem  Aqailan  nngaibni  di- 
lacerana  capatque  eiiu  depacceui  acu  pictns  erat.  Quod  iigDnni  Oalli  in  ecele- 
■ia  catbadTali  Hedioluiensi  non  niiilto  pott  ■ntpendeTant.  cf.  Fiig^ri  €pitgt(  btr 
etlttn.  p.  1258.  Ub.  VI.  c.  13.  §.  13. 

21.  Cf.  heToica  Uaro.  et  Dc  placal.  Venet.  Proprie  in  LivianM  deraataUwtea, 


■TTTBRI  AD  CJESABBM  MAZIMILIAMVll  KPIORAMMATVM  LIBBB. 

Quam  procul  ut  vidit  specula  lovis  ales  ah  alta, 
4         Convul^am  ad  luteas  ungue  relrusit  aquas. 

DE  VENETORVM  PETVLANTU. 

'Bdh  movent  Veneti,  poscuut  te  in  pr»;lia,  Ciaesar: 

'QusB  mora?  da  bellum,  praelia,  Qesar,  ini; 
'Excipiunt  Rbaeli  Venetos  alacresque  Sucvi, 
4         'Germanos  gladios  Itala  parma  voret*. 
H»c  vix  dum  ediderat  quisquam,  cum  iam  impete  facto 

In  Venetos  nieret,  consereretque  manum: 
Cromnia  progenies  et  magnae  filia  Troia», 
s         Quo  fogis?  bostili  cum  pede  siste  pedem. 

II.  DE  BELLO.VENETO. 

'Qaid  faciunt  Venetif    pugnant.  'quo  milite?'    Ranis. 

*Quo  ducc?'  mentitus  praecipit  arma  Leo. 
'Tnm  quibus  auxiliis?'  Gallorum.  'in  quo  bosle  niorantur?' 

4  CsBsare.  'quid  praedae  quaeritur?'  Itaiia. 
'Quid  gessere  igitur?'  quosdam  excivere  tumultus, 

Quod  fortasse  duces  terruit  Itaiicos. 
'Quld  factum  interea?'  movet  lovis  armiger  alas. 
8         'Qoid  Veneli?'  rebus  consuluere  fuga. 
'Quem  finem  sperare  iicet?'  regina  volucrum 
Et  rostro  et  saevis  unguibus  arnia  geret; 
Desinet  esse  Leo  spolio  dux  viclus  adempto 
n  Fractaque  in  Adriaca  Rana  latebit  aqua. 

14.       DE  ODIOSO  VENETORVM  IMPERIO. 

Qus  vicinia  non  tulit  moleste 
Regnantes  Venetos?  quis  anxio  non 
Commutare  volebat  bos  pericLo 
Crudeleis  dominos,  graveis  tyrannos, 

5  SaBvos  dr^iioPoQOvg ,  feros,  rapaces, 
Gaudentes  nece,  sanguinariosque, 
Cyclopum  simileis,  acerbiores 


217 


•  faibna  ftd  finem  epigr.  18*.  dixi,  hi  yeraae  scripti  yidentnr.  Extat  etiam  hoc 
plgr.  in  0obler  (Sl>ronic.  ad  epigr.  10.  cit. 

82.  ffoe  tfigr.  om.  3.  *  Rhoeti  edd.  ^  quisq.]  Fninflsbergrius?  Cf.  (9{ei6ner) 
NMrte  im»  •ftsgfll  ...  oon  /rutl^berg.  /f.  1572.  fol.  18'».  ^  Cromn.  prog^.  fil. 
>•]  VenetL  Cf.  de  pisc.  Venet.  y.  50.      ^  Clades  Vicentine. 

89.    '-*-'  ST0f4,  £5toe,  ^aftn.      '  Leo  sancti  Marci.      ^  cf.  epig^r.  22.  v.  8. 

SC    *  ^m^']  plebivoros. 


218  BVTTEMI  AD  CiESABKM  MAXIMILIANVM  KPIOUAMMATVM  LIBKB. 

Irato  Plialari,  Syracusana 
Pliis  aiila  nocuos,  cadaveroso 
10  Regno  Lapslrygonum  crucntiores? 
Sed  me  nescio  quid  magis  molestat, 
Ut  nolim  Venetos  diu  imperare, 
Negant  a  Vcnetis  fidem  teneri. 

25.  VOTVM  IN  MORBO  PEDIS. 

Has  tibi  dona  fero,  mundi  regnator,  ad  aras, 

Quie  dabo  iam  saivo  prosperiora  pede: 
Da  morbum  cessare  pedis,  da  robur  ademptum, 
4  Sic  tua  nunquam  Arabo  tempia  sapore  vacenL 

Marte  rapit  Venetos  dux  Maxmiiianus  in  hostes 

Germanos  pedites  et  Calabros  equites: 
Non  precor,  ut  morbo  vivam  tranquillus  abaclo» 
8  In  beilum  ut  tanto  sed  duce  miles  eam< 

26.  MORTEM  ESSE  EXTREMVM  OMNIVM  MALORVM. 

Verbum  Csesaris  haud  redarguendum , 

Dignum  hoc  pectore  talibusque  gestis 

Et  vei  Pharsaiico  ampiius  triumpho, 
4  Quo  mortem  statuil  malis  supremum 

Finemque  omnibus  et  modum,  doiori 

Optatam  requiem.     Fiuunt  ter  octo 

Germani  iuvenes  recente  pugna 
8  In  thermis  Aponi  (nefas!)  perempti, 

Nec  iam  crura  dolent  pedosque,  ut  ante; 

Cur.quaBrant  Aponi  calens  lavacrum. 

Quod  non  unda  dedit,  nec  ars,  nec  herha, 
12  Ut  fiat  iacero  modus  dolori, 

His  tot  mensibus,  alteris  tot  annis, 

Mors  una  tribuit  viris  in  hora, 

Quod  quisquis  videt  asstimatque  secum, 
16  An  quod  luiius  liaud  putabit  idem : 

'Mors  est  terminus  omnium  maiorum?' 


24.  ^  &yr.  aula]  Dionysiis.     ^^  LeBtrig^onam  1.  Leatr.  2...4.  anthropophagorum. 

25.  Cf.  epigr.  II.  v.  H.  ibiq.  citt.  locc.      ^  Maximilianiu  4. 

20.  Eqigr^om.3.  ^'Jnovogj  Aponus  (toHens  dolores)  hod.  Abeno^  fons 
eaUdmi  salaberrimus  agri  Patavini  sub  ipsis  Euganeis  montibus,  antiquis  etiaoi 
celebratus.  Inter  obsidionem  Patavinam  tristis  casus,  quem  alibi  me  legere  non 
meminiy  evenisse  videtur.  '^  lulius  II.  syphiliticis  ipse  morbit  eonroflns  expira- 
Terat  d.  21.  Febr.  a.  1513. 


BTTTBXI  AD  CJE8AREM  MAXIMILIANVM  EPIOSAMMATVM  LIBBR.  219 

27.  -  IN  VENETOS. 

Uaud  dum  omnes  contemptae  Aquilac,  ne,  Raoa,  superbi , 

Neu  tibi  sub  Marco  semileone  place: 
Videris  Insubres,  Gallo  iicet  auspice,  turmas  , 

4  Confringi,  Helvetias  interimique  manus. 

Ssepe  suus  victis  rediit  deus:  aut  ego  failor, 

Aut  til>i  Teutonica  restat  ab  Alpe  maium. 

28.  IN  BABTHOLOMEVM  DE  VIANO  DVCEM  VENETI 

EXERCITVS. 

Prospera  si  pugna  est,  iuras;  si  improspera,  iuras; 

Oeia  nactus  idem,  Bartbolomee,  facis; 
Si  vincis,  iuras;  iterum  si  iabere,  iuras; 
4         In  castris  iuras,  in  curia  inque  foro, 
Militise  iuras,  inter  convivia  iuras, 

luras  in  medio  naufragus  oceano; 
luras  arma  ferens,  iuras  iu  pace  togaque, 
8  luras  seu- tractes  seria  sive  iocos; 

Si  lux  est,  iuras,  nox  te  iurantc  teuebras 
Invebit  et  fuscis  Cyutbia  fertur  equis. 
Undique  cum  iures,  iurando  dic  mibi  tandem, 
13         Quid  non  iurando,  Bartboiomee,  facis? 

29.  IN  EVNDEM. 

Nulla  esl  relligio,  servasti  foedera  nunquam, 

Contemerasti  omnem,  Barthoiomee,  fldem. 
Moribus  his  si  te  durare  impune  videbo, 
4         Quos  coiui,  nullos  esse  putabo  deos. 

80.  ROBERTI  SEVEKINATIS  EPITAPHIVM. 

Robertus  bac  sub  moie  betliger  cubo, 
Viator,  ille  Martius  dux  Itaium, 


27.  Eztst  hoc   epigr.  primum  (?)   editum    in   Erphurdiano    Epistol»    ItaUsB 
iplo  (Ind.  bibl.  XI.  2.) ;  habent  ctiam  recentiora  exempla.      ^  Haud  d.J  Non- 

dsm  1,  '  Bemil.]  alato.  ^  GaUi  cum  Venctis  Blesensi  die  23.  Mart.  a.  1513. 
faetOf  Vettetiis  d.  23.  Apr.  ratum  habito  foedere  pacti  erant,  ut  in  recuperandis 
laiiiiA  Mediolanoque  sibi  hi  auxilio  essent.  Sequuntur  bellum  Mediolanense  et 
pagae  NoTariensiB  ac  Vicentina.  Cf.  cpigr.  116. 

28.  Alvianos  s.  Livianus.  Cf.  Orat.  I.  in  dnc.  Virtenp.  §.  70.  {uhi  pro  *apad 
CodAiinim  a.  1508.*  in  adnot,  pone  *non  npud  Codaurum  a.  1509.  sq.,  sed  in  Foro- 
MieiMi^  Tere  1514.*)  item'  cf.  dialog.  Inspicient.  §.  3.  '  Bartholomaee  3.4.  et  sic 
iaffm  ev.  12.  ete.  etiam  2. 

dOr   CSf.  PamegTT.^n  ezc.  Alberti  v.  1050.      '  ItalumJ  Venetonim. 


220  BVTTKNI  AD  CJfiSARSM  MAXIMILIAMYM  BPIOEAMMATVM  LXBBB. 

Gerente  quo  rem  fortis  Adria  stetit, 
4  Peremplus  idem  patrise  spem  sustuli ; 
Germanus  insolenter  ausuro  me  dedit 
Exempla  princeps  posteris.     cave»  nepos! 

81.  DE  PERFIDIA  VENETORVM. 

Miraris  VenetaB,  Ca^sar,  periuria  gentis, 

Miraris  toties  foBdera  rupta  tibi: 
Simpliciter  nimium:  quid  enim  iurare  sinebas? 
4  Quos  iurat  Venetus,  non  pulal  esse,  deos. 

82.  DE  GRA8SATVRA  VENETORVM. 

lam  per  Osopiacas  Venetus  ieo  pascua  rupes 
Ibat  et  in  Carnis  liiyricoque  legeus, 

Ibat  AmyciaBi  quserens  in  fonle  Timavi, 
4  Quis  domet  immanem  raptibus  ingluvicm; 

Prseda  Tridentino  caplata  est  ultima  rure 
In  primo  fortis  limioe  Teutonise; 

Cum  populi  Italiae  partum  satis  esse  monerent, 
8  Grassandi  faceret  nec  tamen  ille  modum: 

Continuo  Boreaer  surgens  lovis  aies  ab  axe 

Horrenda  in  Venetas  morte  xepellit  aquas. 

38.  DE  VENETIS. 

Passa  sub  Argivo  quaecunque  Agamemnone  Troia  est, 

Quae  mala  PeUa;o  sub  duce  Tlieba  tulit, 
Quae  Carthago  potens,  quo;  belio  pressa  Corinthu.*, 
4  Saevitum  in  Solymas  quo  fuit  igne  domus, 

Et  qua  Aiimedaeam  proslravit  ciade  Damascum 
Qui  terris  Scythico  fulmen  ab  orbe  ruit, 


30.    ^  Oerm.  princ.]  Sigismundas  AustrisB,  Friderici  imperatoris  frater. 

32.  Epigrammata  32. 33*  omis.  3.  '  Osopum ,  Osopium  castellam,  Osapiam, 
hodieque  Osopo  ad  Tilavemptam  fl.  in  rnpe  Carntcaram  Alpiam  eminena,  qaod 
inter  iUas  a.  1514.  incursationes  Venetorum  in  Camiam  usque  factis  SaTomianas 
contra  Frang^ipanium  strenue  defendit.  Venet.  leo]  duce  tum  Livtano.  '  Amy- 
clei  i,2,4.  Amycl.  Timav.]  ut  AntenoreuS)  Phrygius,  LedsBua,  et  ut  Verg.  georg. 
III.  89.  Amyclieum  facit  Pollucem,  cuius  equus  CyHaras  Timavum  bibit.  *  Uti- 
num,  Belgradum,  Montem  falconis,  Osopum  aliaque  loca  Veneti  recaperarant, 
neqae  multum  abfnit  quin  Livianus  Goritiam  quoque  Gradisearaqae  caperety  cum 
PataTiam  sese  reciperet,  nec  longe  post  Shodigium  caperet. 

33.  *  Thebss  Boeoticse  ab  Alezandro  M.  eTerssB.  ^  Alimed^am  i.  Mimedeam 
2. 4,  Dammscas  ez  nonnuUortun  opinione  condita  erat  a  Dammsco  Mercurii  et  Ha- 
Iimed«  filio.  Steph.  Bji.  p.  217,  la.  Mein.  oStroftcrtf^  —  oti^  JaiMt€u6f  '£ff^^  *<>^ 


ttVTTSMt  Ab  CiKSAHEk  itAXlklLlANVli  BPlOftAlfllATVli  LltlRK. 

Qoa  rabie  Turcus  Byzaiili  perdtdit  urbem, 
H         Non  inetuunt  Veneli,  sed  graviora  ferent. 

84.  DE  ODIO  VENETORVM. 

Oderunt  populi  Venetos,  odere  tyranni, 

Quique  procui  quique  his  proximiora  lenent, 

Excidium  cuncli  supremaque  fata  precantur, 
4         Regnantes  nemo  ferre  polcst  Venetos. 

Dispeream,  lanta;  quse  pondera  sustinet  urbis 
Si  sua  cum  Venetis  Doris  amica  manet. 

86.  DE  PVONA  MEDIOLANENSI  IN  VENETOS. 

InsubriaB  cecidere  duces,  ruit  Ilelveta  pubes, 

Gaudet  et  in  patria  Rana  triumphal  aqua. 
Fer  modice,  nec  te  nimium  successibus  effer: 
4^        Perpetuum  non  est  hoc  tibi,  Rana,  bonum; 
Optima  qua^que  snum  cito  perficit  hora  tenorem, 

Nutat  in  ambiguo  sors  malefida  statu. 
Cum  videas  nihil  essc  diu,  mutanda  repente 
8  Omnia,  per  varias  ire  redire  vices, 

Hoc  potes  eventu  celebrem  ductare  triumphum, 
Nescia  quac  sequitiir  quid  ferat  hora  tibi? 
Fer  modice,  ncc  te  nimium  successibus  efTer: 
it         Multa  cito  veniunt  l»ta  abeuntque  cito. 

86.         D£  PRODITIONE  PER  MILITE8  OERMANOS 

BKIXIJE. 

Non  capta  est  ferro,  verum  auro  Rrixia  capla  est: 

Perdidimus  fama^ni  perdidimusque  fidem. 
Hoc  de  Germanis?  aut  cui  metus  ante  subisset 
4  Ne  quisquam  hos  populos  proditione  notet? 

Perdidimus  famam,  cives,  et  turpiter  ausi 
Omnibus  ezternis  fabula  fteda  sumus. 
Dii  perdant  facinus  quibus  hoc  autoribus  actum  est, 
8         Per  quos  hsec  fama)  nascitur  improbitas! 


221 


%ak  9Vp4p9ig*AUiikiiSijs  ifAQxadiag  ilg  HvqIclv  ^A^e  xal  noUv  oiuovvykov  ll%xiiitv. 
HpL  [Miineh:  ber  9]^tmib&cc  ^amadfu^.  (!;]  Puto  auiem  h.  1.  non  de  Pompeio  Da- 
mascam  expagnante,  sed  de  Tamerlano  a.  1401.  urbem  diripieutc  dici,  ut  sequenti 
V.  de  Constantinopoli  a.  1453.  capta.      ^  Bizanti  edd. 

34.  '  saa  Doris]  niaro  Iladriaticuni  (cf.  Vorgil.  ecl.  10,5.)  dpunsa  Veneti  ducis. 

35.  AestAte  a.  1512.      <  Ins.]  Mediolani.       <>  lucta  i. 

30.    Etiam  Cardouam  Gasto  de  Foissco  auro  cornipit,-m.  Mart.  a.  1512.    Cf. 
Sc  9rct  U.  2.  p.  088. 


Tu  dominis  VeDetis  et  avaro,  Brixia,  Marco 
GernianoruDi  lioniinum  protlitione  aubi! 
Proli  racinus!  qnid  enim  non  danl  Iixc  tempora  peins? 
it  Perdidimus  Tamam  perdidimusque  fidem. 

r.       DE  CLADE  A  VENETIS  ACCEPTA. 

Odisse  Adriacas  sed  noo  conlemnere  Ranas, 

0  socii,  recte,  qui  monet,  iUe  roonet. 

Diii  equidem  'sunt  et  Venetis  sua  nDmina;  Sors  est 

4  QutB  varias  dubio  circinat  orl)e  vices'. 

Quod  diii,  risere  viri  quidamque  bibendo 

Clamabant  Venelos  se  iugulare  decem. 

'Ilnc  Venelos  iugulare  Tuit?  vcl  ab  lioste  tueri 

B  'Hoc  fnit?  0  vilam,  somnia,  vina,  dapes! 

'Milia  cssa  virum  sumptis  sine  turpiler  armis 

'Qualuor!  o  vilam,  somnia,  vina,  dapes!" 


37.  Ad  iirielia  iii  Curniciti  Alpibu»  ilei|ue  loi; 
pDgnandia  rcHulerim.  Cf.  epigr.  32.  '  MiUia  2.. .4 
netis  infau»tis»iin«ni   iivignBiti   ndpclUt  ntini   ordu 


I  ad  Tilavemptiiiii  flaTium  ei- 

Crenionenaetn  Hutteniu  Ve- 

:iseiine   d.  14.  Hnil  a.  1M9.  ad 


■TTTSiri  AD  CA8ARKM  MAXIMILIAMVM  EPiaRAMMATVM  LIBER.  223 

IN  PVGNAM  CREMONENSEM. 

Qui  Yolet  aUoniUe  pugnam  inscrjpsissc  Cremonae, 

'     Ul  breviter  'cladi*  tituluro  det  •Venelae*, 
Uo€  poluit  salvo  decerpere  carnien  Homero 
4         "Extdcvs  tovg  pcctQcixovg  aistog  vilfinitrig. 

S9.  lACOBI  DE  EMS  EQVITIS  GERMANI  QVI  PRiELIO 
RAVENNENSI  OCCVBVIT  EPITAPHIVM. 

Uospitis  ad  tumuium  quisquis  spaciare  Suevi, 

Desine  propitios  esse  negare  deos. 
Postquam  omnes  Itaiorum  urbes  patriaeque  potentis 
4  Implerat  fama  nominis,  occubuit: 

Pugifavit  toties,  nunquam  non  vicit  in  armis; 

Hoc  quoque,  quo  cecidit,  tempore  victor  erat. 
Ne  mortem  accusa,  neque  enim  vitam  abstulit,  auxit: 
8^        Quin  baec  si  moveas,  vivere,  busta,  putes. 

40.  IN  PVGNAM  CREMONENSEM. 

Beila,  tropbaea,  viros.  pugnas,  spolia,  arma,  necesque 

Non  vacat  Ausonidum  commemorare  patrum. 
Caesa  Cremonenses  patefecit  ut  Adria  campos, 
4  Persuasum  est  vinci  nil  potuisse  magis. 

41.  IN  PVGNAM  RAVENNENSEM. 

Victort  victoqiie  dolor,  rabida  arma  quiescunt; 
Qui  vicit,  non  sic  vincere  s<epe  volet. 


Oermddam  (Qkiara  tPAdda)  et  apud  Vailam  et  Pandinum  et  Pontem  vicum,  Agna- 
d«lhui  et  CaMianum  in  Laudensi,  Cromoncnsi  Cremensique  pugnata  est,  ut  ad 
1800D  bominam  «b  atraqae  parte  cecidisse  ferantur.  Alvianus  eo  prselio  a  Ca- 
rolo  Ambosio  fusos,  uno  oculo  amisso  vulneribusqne  acceptis  captus  est.  Vene- 
tocwB  roa  po«t  eam  pngnam  dcspcrabantur.  cf.  infra  cpigr.  58. 

36.  Cf.epigr.40.45.52.55«..58.  «  a^.  v^.  Il.N.822.0d.Y.243.  ahzoq  edd. 'On' 
cidit  RanM  Aqailn  alte  volans*.    Quasi  pentametrum  baberet  Batrachomyomachia. 

90.  Cf.  epigr.  43.  48.  lac.  de  Hohenembs ,  qui  etiam  sub  duce  Brunsvicensi 
in  eiqpeditione  ForoiuUensi  strenue  dimicaverat,  „tDarly  tion  Zamndio,  txxitm  fpa- 
«if^ni  Mri|lni,  vrU  n  nii^t  alLftn  im  k5|tltd)rn  |$arntr4)  ^al^rr  rtttf,  fon^m  aud)  fi^ 
tim  Mvfmi  JlflM  mpUrr,  aus  brr  <Dr^nun0  auf  ftn  jHucU  nefor^rrt,  un)  mtt  'ttx 
pm^  JB  tiM  irrfniut.  Pas  ^rcffm  malirtr  5  ^tun^rn  lan0,  t}^z  man  frl^fn  Konbr, 
Ml^f'  ^<tt  fbllfm  wdttt.  Cn^ltd)  abrr  mufUn  ^tr  pun^sorrmanMm  bas  fri)  rau- 
WfR  ..''  Suggft  ®.  1286.  y,Cecidcre  utrumquc  fortissimi  quiquo  ad  10000  quorum 
trientem  ex  GalliB,  reliquos  ex  Italis  et  Hispanis  fuissc  mcmorant.  Victoria  pe- 
nes  Gnlloe  stetit  luctnosa  .."  de  Roo  p.  450.  Cf.  otiam  Historia  Herrn  Georgen  ... 
«on  FnmdMberg,  foH.  Il^.  14.  ct  Guicciard.  lib.  X.  occub.]  d.  11.  April.  a.  1512. 
Etiam  Qmsto  de  Foisseio  lioc  prselio  cecidit  post  partam  victoriam. 

4a    Cf.  epigr.  38.  et  58.  41.    C  f.  cpigr.  39. 4G.  5 1 .  53. 


224  HVTTKMt  AD  C^SAllBll  llAXlltlLlAMVli  UtlQUAUUAlVU  tlMR. 

(^oncurri  sumptis  quis  vidit  atrocius  armis 
4  Telaque  misceri  sanguinolenta  magis? 

Unius  haud  populi  pugna  profudit  in  illa 
Roma  suas  vires  lliyriumque  suas; 

Tum  proceres  periere  Ilaii,  Germana  iuvenlus 
8  Aniisit  primse  rohora  militise» 

Profligata  acies  HLspana,  ignobile  vuigus, 
Rettulil  amissis  Gailia  nobiiibus. 

lulius  una  mali  causa  est,  respublica  Christi 
1*2  In  sua  crudeli  viscera  caede  ruit. 

42.  Al)  RAVENNATE8. 

l^erdis  opes  perdisque  viros,  dura  omnia  perfers: 
I  nunc,  Ponliiici  plaude,  Ravenna,  tuo. 

43.  IN  MORTEM  lACOBI  DE  EMS. 

Quam  prius  ediderat  stragcni  fortissimus  heros, 
Hanc  super  exhaustus  sanguine  procubuit: 
Aspicis  exangues  iam  nunc  quoque  frendere  vultus 
4  Pailentique  truces  fervere  in  ore  minas? 

Sic  stratum,  ut  tulerat,  iam  nunc  etiam  arroa  ferentem 
Qui  videt,  avertens  hostis  ut  ante  timet. 

44.  AD  C^SAREM  DE  PROFLIGATIS  VENETI8. 

Deliebat  tibi  nobiies  tyrannos, 
Debebat  tibi  Sors  viros  ducesque , 
Invictos  animo  feroce  reges, 
Gesta  re  celebii  potentiaque 
h  Sublimes,  tibi  debuit  trimphos 
De  virtule  pari;  sed  ut  ferebat 
Fortunae  favor  atque  iniquus  error, 
Quanquam  est  hoc  aliquid,  tibi  reliclum  est, 
Dum  punis  Venetos  superbientes , 
10  A  laudum  modico  decore  toUi. 

45.  IN  PVGNAM  CREM0NEN8EM. 

Slv  vfiQig  ZB  pirj  xb  Hid-qQSOv  ovQavov  tx€i 
Et  qui  non  homines,  non  timuere  deos. 


41.    •  Illyricumque  4.        <<>  Rctulit  4.       'i  lulius  II.  P.  M.  contra  Gallos  Ui- 
spanosque  Pisani  concilii  fautorcs  conspiraverat. 

43.  Cf .  epigr.  30. 48.       <  lediderat  2,      ^  strataiu  2,..4. 

44.  ffoe  epigr,  oms,  3, 

45.  1  Tmp  Hom.  Od.  XV.  328.  XVII.  505.     ri%H  edd,    fii^ti  2.  S,  de  prods  *Qno- 
rtim  et  superbia  et  violcntia  ad  ferrcum  cselum  pcrvenit\ 


■YmMI  Al>  aSSARBM  MAXIMILIAMVM  EPIOKAMMATYM  LIBBB.  225 

Hac  V^neti  servare  fidem  de  clade  monentur 
Ruptaque  profuso  sanguine  pacta  luunt. 

40.    BOMBARDiE  A  GERMANIS  PVGNA  RAYENNENSI 

RECEPT-E. 

GaUonim  tormenta  surous,  Germanus  ademit 
Quondam  hosti  nctor,  nunc  reddit  victor  amico. 

47.  OBSESSVS  A  GALLI8  CVM  SALVTEM 

DESPERASSET. 

Qui  misere  natus  miserabile  transiit  aevum, 

Saepe  malum  terra  saepeque  passus  aquis, 
Hic  iacet  Huttenus:  Gaili  nil  tale  merenli 
4         Insontem  gladiis  eripuere  animam. 
Si  fuit  hoc  fatum,  vita  torquerier  omni, 

Censendum  est  rccte  procubuisse  cito. 
Vfxi  equidem  Musis,  animum  coluique  per  artes, 
8         Sed  reor  irato  me  studuisse  deo. 
Hens  erat  arma  sequi  et  Venetum  sub  Caesare  belkim ; 

Verum  alio  bello  concidi  et  boste  alio: 
Pauperiem,  morbos,  spolium  frigusque  famemque 
12  Vita  omni  ct  quae  sunt  asperiora  tuli. 

Recte  actum»  cecidi  iuvenis  miser  et  miser  exul, 
Ne  maiora  feram,  nevidearque  meis. 

Fro  decem  posterioribus  vernbus  in  epistula  ad  Phachum  sunt  guattuor  hice: 

Si  fult  ex  fato,  ut  lotos  nialc  viveret  aiuios, 

Optatum  est,  quod  tam  corruit  illc  cito. 
Ipse  suas  coluit  per  mille  pcricula  Musas, 

Et  quanti  potuit,  carminis  aulor  crat. 

4S.  TROPHiEVM  lACOBl  DE  EMS. 

Mars  genitor,  votos  lacobus  ductor  bonores 
Haec  tibi  de  fusis  arma  locat  Venetis. 

49.  BE  VENETLS  AD  C^SAREM. 

Ferebant  V^neti  nimis  superbc 
^  Fortunaa  patrias,  suique  census 


47.    Papie,  Mtate  a.  1512.    Cf.  Huttcni  Epist.  ad  Phachnm  Bononii»  d.  21. 
Avf.  a.  1M2.  aeriptam  Opp.  vol.  I.  p.  26.  n^.  xi.  §§.  4.  sqq.       *  Galli   ab  Helyetiitf 
•e  ^ventantibns  obsessi.      ^  torquerior  4, 
4S.    Cf.  epigr.  39. 

40.    Etiam  a.  1511.  Veneti  in  Istris  clades  acceperant,  Germani  Galliqne  in 
HrmMi  Opp.  tol.  IIL  1 5 


226  BTTTBRI  AD  CJE8ARKM  MAXIMILIAMYM  BPIOBAMMATVM  LIBEB. 

Non  evertibiles  maris  putabant, 

Tanquam  illis  dea  cseca  semper  aurum, 
5  Semper  divitias  rota  favente 

Pr^sens  accumularet  et  quotannis 

Devictis  nova  regibus  tributa 

Ultro  apponeret.     binc  furor  minaeque, 
'  Ilinc,  insania  pertinaxque  fastus 
10  Augcbant  animos  ferocientes; 

Hinc  iile  immodicus  tumor  suasil 

Rcges  spernere  despicatuique 

Germanum  decus  et  viros  babere, 

Divos  atque  homines  nibil  vereri. 
15  Ab  nudum  quoties  et  indigentem 

Exbaustumque  pecunia  vocabant 

Ludo  te  Veneti  salaciori; 

Te  dictcria,  te  ieves  cacbinni 

Et  saltatio  el  insolens  tbeatruni 
w  Kolabant,  tibi  mordicus  prebenso 

Infames  tituli  et  not^  tributa;. 

Versa  est  tota  retro  beans  virago; 

Kt  quse  iam  Venetum  ioca  impudentum 

Hancque  in  te  petuiantiam  ferebat, 
25  linrsum  (o  tempora)  deiicit  premitqiie 

Nudos  {eris  et  omnium  carentes, 

Solos  auxilioque  deslitutos. 

It  lugens  mala  civitas  facitque, 

Quos  sprevit,  superis  suprema  vota. 

50.  DK  MVNERIBVS  VENKTORVM. 

lll  pacem  obtineant,  ut  te  in  sua  foedera  ducant, 

Omne  genus,  Caesar,  muncra  dant  Veneti. 

IIoc  dare  surripere  est:  si  sumpseris,  o  decus,  o  laus, 

4  Quae  tibi  divictis  integra  erant  Venetis, 

Dant  tibi  qua;  tua  sunt,  rapiunt  tibi  maxima.  ab  boste 

Missa  vocare  igitur  quid  licet?  Insidias. 
. . _  t 

Carnis  prospere  cg^erunt,  Veneti  cum  UrbinAtc  duco  c  Bononia  fug^ati  snnt,  Ca- 
maracensem  ligam  Maximilianus  Ludovicusquo  XII.  renovavenmt;  sed  lioc  epi- 
gramma  ad  Venetomm  angnstias  respicerc  vidotur,  quibiu  post  clades  ad  Ab- 
duam  acceptas  premebantur,  dc  qua  ^Cremonensi  pugna*  majpia  hornm  epigram- 
matum  pars  babet.  *  dca  c.]  Fortuna.  Cf.  epigr.  58.  <*  Germ.  dec.]  Cwaarem. 
•**  pr^henso  i.  •*  bcans  v.]  Fortuna. 
&0.    >  Hcec  2...*/. 


BTTTIKI  AD  C^BABBM  MAXIMILIANVM  KPIGRAMMATVM  LIIIER. 

51.  IN  PVGNAM  KAVENNKNSEM. 

Fas,  socii,  male  velle  malis,  odisse  superbos 

Armaque  conari  conlra  iuimica  manu; 
At  miserum  est  sociale  ncfas  civile(iue  bellum 
4  Miscere  et  socia;  cladis  amore  trahi. 

Virlmus,  at  nobis  perit  et  cle  sauguine  nostro 

Effusum  est  quicquid  perdidit  isla  dies; 
Atque  hoc  servilum  est  iterum  tibi,  Turca,  triumpho, 
s  Quod  nisi  KTtaris,  nou  sapis;  at  sapis  hoc. 

Te  foelicem  igitur,  cui  quos  tu  perdere  vellcs, 

Ipsi  intestino  perdimur  exitio. 
Victor  ova,  compos  voti,  suspende  tropha<!um, 
it  Nam  sine  ca^de  tua  vicimus  ista  tibi; 

Mutuum  in  interilum  pastoris  ovilia  Christi, 

Nedum  lia^c  ille  lupus  perderet,  ipsa  cadunt. 
Erratum  est,  socii:  tum  si  quis  gaudet  ab  ista 

Ccede,  suo  la^tuni  se  sciat  esse  malo. 

52.  AI)  C^ESAREM. 

Senserunt  Veneti  quo;  sint  ca  soninia,  ('ni^sar, 

Quse  modo  dicebant  perpetua  esse  tibi. 
Tantorum  sopor  his  igitur  fuit  ille  malorum 
4  Causa,  quod  lianc  requiem  non  vohiere  pati. 

Fallaces  oculi  et  sinndantia  lumlna  sonuinni 
Quo  (uiiserum]  Venctos  penhlis  cxilio! 

58.  DE  PVGXA  RAVENNENSI. 

Sparsa  Ravennates  semiobruta  menibra  per  agros, 
Quaeque  fit  esca  avibus  (jua^que  lil  esca  feris, 

Diversorum  hominum  mananle  cadavera  tabo, 
4  Corporis  Hispani  hoc»  corporis  hoc  Veneti, 

Germanorum  alibi  uivenum  curitura  sepulchro 

Ossa  videt  quis(|unm  et  temperal  a  lachrymis? 

64.         AD  CiKSAREM  DE  VICTORIA  (^REMONENSl. 

Ulte  nefas  Venetum,  scelera  ulle  insignia,  Cxsar, 
Confer  in  accensos  tlnu*ea  dona  focos, 


227 


bt,    ^  ChrUtiani  sangnini.s  omiiis.       '^  fc>li(r(>iii  2...-/.  [ul  uhiif,  fel.) 
Si3.    Cf.  epigr.  39.41. 4(^.r>l.       '  avrots*  6b  ti^uQia  xbviB  %vviaaiv  Oiavoiai'  xt 
MM.  Hom.  II.  I.  4. 

54.    Cf.  epigr.  38. 40.45.  !)5.  8<j(i. 

15* 


228  RVTTERI  AD  CiBSABKM  MAXIMILIAMVM  BPIOBAMMATVM  LIBBB. 

Gratas  redde  preces,  aequo  cadat  hosUa  Cbristo, 
4         Qui  te,  qui  patriam  servat  et  imperkn», 
Qui  Venetas  tibi  fregit  opes,  spem  geutis  avars 

Sustuiit,  in  miseros  deposuitque  m^us; 
Sacra  deo  primum  fac  sospes,  deinde  triumpha 
8         Lfletaque  victrici  Gge  trophaBa  manu. 
Tum  vos,  CsesareaB  quibus  est  cura  uUa  sahitis, 
Hic  pia  ferte  deo  munera»  ferte  precea. 

■ 

55.  DE  PRiELIO  CREMONENSI. 

»  .      ^ 

Praelia  Mantoo  dare  carmen  idonea  vati 
Materia,  insigni  iustaque  Maeonidi, 
Res  Venetum,  quibus  aucta  tenus  fuit  omi|ipoteDle 
4         Fortuna  gratas  usque  knovente  vices, 
Heu  quantum  fregistis  opum,  qu®  copia  per  tos 

Ex  iilo  rerum  flore  senescit  inops! 
Nubiia  (oBlici  duxislis  quanta  sereno! 
8         Sciiicct  hac  Venetum  res  fuit  aucta  tenus. 

56.  DE  EODEM. 

Parte  videt  Venetos  conflictu  Crema  sinistro 

Hac  cadere  atque  illa  parte  Cremona  videt 
Dat  specimen  Fortuna  sui,  dant  numina  signum, 
4         Heu  nuliam  humanis  rebus  inesse  fld6m. 

57.  AD  VENETOS  DE  PVGNA  CREMONENSI. 

Caesareos  soiiti  petulanter  carpere  somnos 

Cunctantisque  moras  vertere  in  opprobriqm 
Desidiam  nobis,  Veneti,  obiecistis  et  illam, 
4         Nobis,  haud  vobis  quse  nocuit,  requiem, 
Ociaque  et  lusns,  quando  inter  vina  supinos 

Dixistis  populos  degere  Teulonicos. 
Verba  animos  movere  virum  risusque  superbi: 
8         Solvimus  infamis  ocia  desidise; 
Solvimus,  0  Veneti,  somnos,  vigilamus  abactis 

Lusibus,  in  vestras  sed  vigilamus  opes; 
lamque  etiam  eventus  docuit  pugnare  supinos 
12         Scire  et  cunclantes  rumpere  posse  moram. 


55.    Hoc  epigr.  omis.  3,      '  Mant.  vat.]  Vergilio.      '  Homero. 
57.    Cf.  epigr.  52.       ^  haua  2.  quod  mendum  cum  inepta  incdione  (Nobis  hava, 
vobis  q.  n.)  recipere  non  dubitavit  4, 


EVmmt  AD  CMAmKN  «UllltLIAItVX  BriaUMIIATTII  UBEB. 

DE  FOKTTOA  VENETORVM. 


Qui  nupvr  lcrris,  Vemti,  fiiiique  nmuilius  unilis 

Imperiuin  et  leges  impositere  novas, 
Qui  victn  duces,  traxere  in  vincula  ri^es 
i  Et  freno  populos  continuere  feros, 

Quorum  opibus  nil  maius  erat,  quorum  urbe  superhum 

nion  inferius  sordidiusque  fuit, 
Et  qui  iam  secum  lumidi  raput  orbis  agebaul. 
H  (Quid  non  immutant  temporaT)  snnt  miseri. 


96.  Venetiu  leo  in  iiiiis  literel,  lalii  II.  tiara  clavcsqne  summam  ToUm  te- 
ucDt,  MulmtliADi  kqaila  ia  adaeeDsioDe  inrsum  tendit,  Ludovicl  |[a1Ins  pnecepa 
bant.  mdpAret  igitur  tcmporit  Kstiva  a.  1509.  indluAri,  poit  naccntiMima  incen- 
di*  DaufragiBqae ,  postqnam  pontifci  Vcnctoe  proscripsenit  (d.  10.  Apr.  a.  150B.), 
LmdoTien*  ils  bellnm  indixcrat  eosqne  (Pitilinnum  ct  Alvianum)  ad  Oeraddam 
(ef.  Mipra  <d  eplgr.  38.  adn.)  (d.  14.  Mai.  a.  1509.)  ftidcrat  fugaratque.  „Vbi  Dun- 
etl  lltcneqne  (Bemb.  tib.  VIII.  init.  vcrba  snnt)  de  ea  re  ad  senatum  venere,  tan- 
lu  repente' dolor  omnes  tcnuit,  nunqnam  nt  alias  pntrcs  maiorem  animo  ngri- 
tudiaem  cnntrsiissB  civitas  mcminerit,  fereque  omnes  tam  inexpectatain  reip. 
eamiD  paviter  dolebant  ...  nunc  se  victos  eiercitumque  reip.  fusnm  et  pToOifa- 
tau  «iae  graTlssime  fcrebant  ...".  Vide  etiam  qu»  ■<!  picturam  Venetomra  le- 
gwtoTTnn  •  IfazimiliBno  pacem  snppliciter  inplorantinm  ailnotata  sunt  lupra  p.  122. 
*  Its  Tfhnltiiu  ante  pn^am  ad  Addam   commissam   com  sni  flomen  traiceTent, 


230  HVTTENI  AD  CJRSAREM  MAXIMILIANVM  BPIOBAMMATVM  LIBBR. 

59.  DE  ^RVMNIS  MAXIMILIANI. 

Quos  facit  cxcelsos,  ,cogit  priiis  oninia  virtus, 

QusBdam  ctiam,  quao  vix  sint  adeunda,  pali; 
Quse  si  lance  suis  quicqnid  dat  ponderat  aequa» 

4  Et  quantus  labor  cst,  prsmia  tanta  refert, 
Nemo  roaior  erit,  nemo  te  sequabit  honore:  ' 

Nam  qui  pertulerit  tot  mala,  nemo  fuit 

60.  DE  IMMODESTIA  VENETORVM. 

Concessit  Venetis  maxima  lupiter, 
Terras  et  peregre  divitias  maris, 
Europae  in  popuios  perque  Asiae  sinus 
Ingens  imperium  regnaque  fortia: 

5  Atque  hsec  si  iibeat  ferre  modestius , 
Dixisscs  etiani  pius  niniio  satis'; 

Sed  magnas  quia  res  magna  superbia 
Tranquiili  impaliens  desupcr  abiicit, 
Rursuni  auferl  Venetis  omnia  lupiter. 

61.  DE  FORTVNA  AD  CiESAREM. 

Nupcr  Virtuti  Fortuna  inimica  furebat, 
Quantis  ut  posset  viribus  oflicerel; 
Ergo  ut  te  lotum  pessundaret,  ocius  illflm 
4  Fronti  aptasse  fcrunt  cornua  bina^su»^: 

Tn  virtule  lua  nixus  de  fronle  rcveltis 

Cornu  aliud  Gallos,  cornu  aliud  Veiietos. 

62.  DE  IMPRVDENTIA  VENETORVM. 

Quisquis  excnipio  Vencti  senatus 
Non  ferct  la^tam  placidc  quicteni, 
Ducal  exeniplo  Vcneti  senalus 

Tristia  fata. 


*Vidco'   cxolamavit   *hodio    Vcuetos  ItAlife  dominos    nobis  imperiam   tradentibus 
fore\  Bemb.  lib.  VII.  p.  279. 

50.      EBVMNIS    i. 

60.    •  Cf.  epigr.  58. 

01.  A.  1513.  cum  do  paco  iuter  Maximilianum  ao  Venetos  Gallosque  ineunda 
frustra  actum  induciteque  cum  Venetis  in  tres  menses  prorogatie  essent,  post 
lulii  II.  obitum  Galli  Venetiqne  Blesis  inter  se  convenerunt  de  mutuo  anzilio 
ad  recuperandas  sibi  ablatas  ditiones  ferendo;  CsBsar  autem  de  Venetis  depu- 
gnandis  non  abstinebat.  Livianus  o  carcere  Parisino  liberatus  tum  Veneto  exer- 
citui  denno  prffifectus  est.      '  ocyus  2f.,4. 

62.  Senatns  itineris  cum  exercitu  faciendi  facultatem  Maximiliano  qai  dene- 
garat  (cf.  Exhort.  ad  Maxim.  v.  17.  sq.)  post  olades  ad  Abduam  acceptaa  desperat 


HrrTBMI  AO  CJKftAKKll  MAXIMILIANVM  KPJUKAMMATVU  LIBKB. 

6S.  DE  FAT16  VENETORVM. 

Fabiila  mola  rec-ens  Italas  coiiterruit  iirbes, 
Alque  illani  Veneti  coinposiiere  patres: 
Sciliret  ut  si  quid  foret  infu^liciter  actum, 
«  Hffic  UMVstum  atlonita  pellel  ab  urbe  nietum » 

Esse  quid  in  fatis  quod  Caisaris  arma  moretur 

Atque  illos  iubeat  orbis  babere  caput, 
Germanas  aquilas  Venelo  siiccnmbere  Marco, 
s  Summaqiie  in  Adriaco  regna  fiitura  freto; 

Terribiles  etiain  clades  Credemque  minantur: 

QucB  cum  aliquis  credat,  noii  eget  belleboro? 

64.  1)E  FOUTVNA  VENETOKVM. 

Hegiiia  nnctuantis  biec  inaris  poleiis, 

Modo  siiperbia  tiimens  et  ebrio 

Sufllata  'cultii ,  belia  delicataqiie , 

Amabilis,  spectanda  ilorido  staUi, 
&  Huberta  cui  fiiere  cuncta,  (|ua;  siias 

lactabat  immodestiiis  opes,  nigro 

Sedet  paratu  lacbrymans,  nec  ut  priiis 

Siiperbit;  ora  sqnallido  sitn  oblita, 

Gcnae  nec  iit  solent  tenelbila^  nec  est 
10  Venusta  frons ;  cessit  poleiiliie  su!e 

Throno,  sedetque  languidum  nullo  capiit 

Nitore  continens  manu,  solo  cubans. 

Putavit  kanc  sibi  baud  ineptam  Sors,  iocos 

In  qua  ederet  suos  et  orbi  illuderet. 
i&  Quid  non  tibi  licere  credis,  Antias? 

Qu<e  non  soles  miscerc  suprema  infimis? 

65.  AI)  IR)N0N1ENSES. 

Tu  nunc  Sequanicos  mirata  Bononia  Francos» 
Omuibus  acclamas  pompa  obeunte  viis. 


231 


63.  Cf.  Carmen  exh.  ad  electorcs  et  c,  in  coucilio  Aiigufltcnsi  v.  200.  (supra 
p.  190.)      Boe  epigr.  om,  3.      *  pellct  edd,;  rectius  pcllat.      ob  4, 

64.  *  Haberta  edd,^  et  ipse  /luttenus  adspiratione  male  onerasse  verbutn  videtur, 

*  nigro  p.]  logabri  veste.        ^  lacrimans  4*        ^^  ledcret  2,4,       ^^  'O  diva,  gra- 
t8m  qiue  regis  Antiom*.  Hor.  od.  I.  35,1.      '"  cf.  epigr.  94.  in  f.  et  74. 

66.    Hoo  epigr.  in  Epist.  Ital.  (Ind.  bibliogr.  n.  XI.  2.)  inter  id  quod  sequitur 
Ub  (MO  et   qaod   supra    est    27.  lcgitur,    inscriptnm    *Ad  Bononienses  Aliud*. 

*  BoDoniain  xx.  kal.  lun.  a.  1511.  Galli,  tum  papse  hostcs,   kh  exulibus  Bcntivo- 
Ua  et  ipMram  oppidanorum  proditione  adiuti,  occuparunt.  Bcmb.  lib.  XI.  p.  412. 

*  accUmane  4* 


232  HVTTKNI  AD  CJB8ABKM  MAXIMILIANVM  BPIGBAMMATVM  LIBBB. 

Plaude  quidem  pompaniquc  nova  vlctoribus  isUs, 
4         Et  dominos  Gaiios  fer  dominosque  voca: 
Verum  aiios  Fraucos  alio  Germania  plausu 
Heu  vereor  ne  te  non  cupiente  dabit 

66.  DE  CONVENTV  BONONIENSI  AD  ITALOS. 

Quid  te  adeo,  genus  acre  virum,  quid  te,  Itale  pugnaz, 

Hi  pa3sim  plausus  istaque  pompa  iuvant? 
Non  quorum  adspirat  primo  fortuna  labori 

4  Conlinuo  invicti  roboris  esse  puta. 
Fregerit  Helvetias  Germano  milite  vires 

Gallus,  ab  imperio  Sfortia  deciderit; 
Ast  ego  venluri  vates  ero,  credile  vati: 
8         Cum  veniet  Cassar,  omnia  Caesar  erunl. 

67.  DE  FORTVNA. 

Huc  nunc,  huc  oculos  patentiores 
Et  mentis  grave  dirigant  acumen 
Reges  et  populi  ducesque  rerum: 
Cum  Gallis  Venetoi  superbientes 

5  Contra  non  nihil  insolenter  ausos 
Oblitosque  sui  sua;que  sortis 
Vicit  Csesar  et  ad  nibil  redegit. 
Quis  nunc  forluitos  opinioue 
Amplexabitur  exitus  sequaci, 

10  Aut  quod  sors  dederit  ratum  putabit? 
Quis  nunc  divitias  potentiamque 
Ut  certum  feret,  ut  suumque  ducet? 
Fortunse  vagus  est  levisque  nutus, 
Incertus  favor  et  rotse  minacis 


65.  ^  alios]  non  Sequanicos  sed  orientales  e  Franconia  GtormanisB,  Hatteni 
patria.      "  dabit.  omnes,  cf.  epigr.  63.  v.  4.  (pellet  pro  pellat.) 

66.  In  XI.  2.  (cf.  ad  epigr.  65.  adnot.)  inscribitur:  De  Eodem  [Conveniu  Gaili 
et  LeonUJ  Ad  Italos.       '  aspirat  1,       ^  Cf.  epigr.  94.  et  ad  seq.  epigr.  adnotata. 

67.  Post  fcedus  inter  Gallos  Venetosqae  de  reparandis  damnia  contractnm 
illiy  qnoram  regem  lulius  P.  M.,  non  ita  longe  post  decedens ,  dignitate  sua  pri- 
vatum  declaraverat,  exercitum  novum  ad  recnperandum  InsubrisB  imperium  mi- 
serunt.  Mediolanum  et  plerseque  ducatus  urbes  Gallis  accedebant,  qai  tamen 
die  6.  lunii  a.  1513.  ad  Novariam  ab  Helvetis  Maximlliano  Sfortie  accedentiboi 
victi  Mediolanensem  ducatum  ut  relinquerent  iterum  fuernnt  coacti.  Continoa- 
batur  etiam  bellum  inter  imperatorem  et  Venetos  et  Patavio  licet  frastra  temptatD 
hi  nonis  Octobribus  ad  Vincentiam  csesi.  Struv.  in  Mazlm.  I.  §.  xl. 


BVTTBlil  AD  CJC8ABBM  MAXIMILIANVM  EPiOBAMMATVM  LIBBB. 

15  Ineomprensibile  et  cilum  volumeii. 

Hvic  magnara  VeDeti  fidem  dederuut, 

Hanc  semper  solito  venire  Galius 

Cursu  credidit  et  tenore  coepto: 

Venim  hsBc  versa  retro  fefellit  ambos, 
10  Ei  quoft  sustuierat  favens  in  altum, 

Rursum  deprimit  invidens  ad  imum. 

FortunsB  instabile  est  vagumque  numen; 

Virtus,  quos  habet,  efBcit  bealos, 

Ei  siquid  dederit,  vetat  revelli: 
35  Cui  fidens  animo  nihii  timente , 

Votis  omnibus,  exitus  in  omnes, 

Terrarum  caput  ad  nihil  redegit 

Cum  Gafiis  Venetos  superbientes. 

68.  DE  FORTVNA  AD  C^SAREM. 

Tarda  quidem,  sed  opima  tibi  Fortuna  resultat: 
Qu8B  veniunt  cupidis  sera,  tamen  veniunt: 
lupiter  ille  iuus  tibi  dum  bona  temperat  aslra, 
4         Quiddam  a  Saturno,  ne  cito  det,  patitur. 
Impediat  licet  ille,  tamen  melioribus  astris 

Suni  tihi  vel  media  fausta  parata  niora. 
Sydera  promittunt  meliora.    quid  ambigis?  an  non 
b         Tardior  ad  voium  est  optima  qua^quc  dies? 

69  DE  GALLO  ET  CJiSARE. 

Omnia  suni  Galli,  contra  petit  omnia  Caesar: 

llle  quod  est  fruitur,  bic  quod  abest  inhiat. 
Fac  ludos,  Fortuna,  aliquos,  mutata  repente, 
4         CsBsar  ut  haec  habeat,  Gallus  ut  baec  cupiat. 

70.  DE  ITALIA. 

Victores  paulo  ante  penes  sors  prospera  Gallos 

Cum  foret,  in  Latio  fabula  Caesar  erat: 
Vertii  se  Fortuna  retro,  Germania  vicit, 
4  Confestim  Gallus  displicet  Italise. 


233 


07.    **  Terranim  caput]  CflBsar. 

68.    ^*  lovii  stollain  benignam,   8atnrni  malignam   csse  putabant  astrologi. 
fpL      *  Sidera  2... 4, 

Ad  ttatam  remm  Italicamm  qualis  a.  1512.  fcre  fuerat,   ha)c  apte  dici 


70.    Cf.  «d  epif  r.  67.  adnotata. 


234  HYTTKMl  AD  CJE8ABBM  MAXIMILIAHVM  KPIORAMMATVM  LIBEB. 

I 

Nescio  quid  spereni;  cerU;  (fuitl  dicere  possum? 
Mobilis  Italia  esl,  nohilis  ante  ruit.  • 

71.  •       DE  FORTVN^  MVTABILITATJi:. 

Sorte  sub  ambigua  devinctus  vertitur  orbis 

Inque  vicem  redeunt  candida  et  atra  dies; 
Imus  ad  arbitrium  Fortunae  luminis  orbae, 
4  Ad  venlum  exposita  vertimur  inque  rota; 

Omnia  dant  casus  adimuntque:  ita  vertitur  ordo, 

Si  tamen  est  ordo  cuncta  regi  temere. 
Yidi  ego  regnanles  Yenetos  servireque  vidi, 
8  Subiimesque  iterum  vidi  iterumque  humiles 

Parvum  intra  spacium  nec  mullos  temporis  annos: 
Usque  adeo  variat  sors  variatque  cito. 

72.  QVOD  FORTVITA  FACILE  MVTKNTVR. 

Mvis  eget  Csesar,  numeratum  possidet  aurum 
Gallus,  et  est  auro  floridd  res  Yenetura; 
Hostibus  addit  opes  motu  Foituna  secundo, 
4  Yirtutem  nobis  casdit  et  arma  deus. 

Stat  quisquam  et  casu  mentem  defigit  in  illo, 

Eventum  dubise  nosse  cupitque  rei, 
Et  dum  Sidouio  Galios  miratur  in  ostro 
8  Et  Tvria  Yenctos  murice  obire  videt, 

Paupere  continuo  spem  tolam  a  Cuisare  ducens, 

Sub  dominis  Gallo  fert  Yenetisque  iugum, 
Quos  ubi  contuudi  nostris  rursum  aspicit  armis, 
12         Teutonicas  iterum  promis  adorat  opes: 
Nimirum  sapieus:  nam  quod  Fortuna  dat,  auTert; 
Non  hisdem  vicibus  dat  adimitque  deus. 

78.  DE  EADEM. 

Quem  dederat  Forluna  apicem,  siquando  reveliit» 
Non  sibi  prsestandam  commonet  esse  fidem. 
Sunt  haec  usque  tamen  qui  demirentur  et  omnem 
4  In  ca;ca  ponant  spem  variaque  dea. 

74.  DE  FORTVN^  LVDIBRIO. 

Erexit  Fortuna  jotam,  (sic  pcrdita  mundo 
liludii,  quolies  lianc  iuvat  esse  levem) 


70.    >  RAri  sunt  in  Hatteni  scriptis  frigidi  eiuBmodi  Bonorom  lustu. 


BTTTBHl  AD  CAS^jlKM  MAXlMiLlAHVM  KPIGAAMMATVM  LIBKB.  235 

Erezit,  circuiii  attonili  regesquc  ducesque 
4         Ante  ?agam  moesti  stant  hilaresque  deam; 
Illa  viro8  durare  iubens  spe  mulcet  inani» 

Ambiguum  aze  movcns  orbenftternuique  movens; 
Aetemum  facit  hoc,  nec  adhuc  lamen  implet  hiantes, 
g         Dum  8®pe  a  summo  mutat  ad  ima  loco, 
Dum  nunc  afilat  opes,  dum  nunc  subvertit  honores, 

Dum  fovet  immeritos  attenuatque  bonos, 
Duroque  onerat  curis  et  soiliciludine  vexat 
13         Uitra  omnem  fallax  expatiata  modmu. 
Sic  aptam  tamen  esse  aliquid  numenque  putamus: 
Hunc  fucum  nostris  oblinit  haec  oculis. 

'  .        76.  DE  IMMODESTIA  VENETORVM. 

Concessa  est  Venetis  efTerto  copia  cornu, 
^  Plausibus  exlemplo  Iseticiaque  fremuul: 

CsBsaris  arma  agili  siquid  Fortuna  rotatu 
4  Evexit,  planctu  tristitiaque  iacent. 

Usque  adeo  Fortuna  nihil  inoderabile  suadet 
Oblitosque  sui,  quos  rcgit,  esse  facit. 

78.        .  AD  FORTVNAM. 

Quem  finem,  Fortuna,  facis  iudique  iocique 

Aut  variam  in  nobis  qua  iuvat  esse  tenus? 
Cum  premeres,  imo  Venetos  et  in  axc  locares, 
4  Vidimus  imperii  luxuriantis  opes: 

Resillis  rursum  facis  ut  contingat  abunde 

Praecipitique  leves  Ciesare  ad  alta  vocas; 
Conversis  iterum  radiis  mutata  repente 
s  Rem  nostram  et  laelum  provehis  imperium. 

Quod  licet  advolvas  vehementi  nixa  rotalu, 

Ipse  tamen  didici  non  tihi  habere  fidem, 
El  video  nostras  inler  res  quid  sit  ol  illas, 
13  Quod  nos»  ut  cupias,  non  variarc  potes: 

Nempe  usus  rerum  nobis  paticntior,  ijli 

Assueti  cuni  sint  tristia  ferre  minus; 
Si  cui  res  igitur  nimis  aniuxere  secundfC, 
\T,  Ordinc  mntatas  a^grius  ille  ferct. 


75.    *  efferto]  impleto.  Plautinum,       •  Isetitiaqiie  4, 

70.    *  Ut  in  piotnra  siiperiori.       immo  ^.  (!)      ^  lootum  i. 


AP  CIAUIf 


■PIO^MIIATVM  LIBBB. 


r.  DK  UVKDI  OVBEBNA.TIOHE. 

Est  ccelum  at^e  illic  superi  qui  hnmana  luentur! 

Aut  aliquos  usquam  credimus  essc.deos! 
Vcl  si  quls  dinim  est  usquara,  uiortalia  curat! 
1  Aut  adeo  supens  convenit  esse  levesT 

Certe,  quicquid  id  esl  quod  nuraen  babere  putamus, 

A  quo  persnasura  est  inferiora  regt, 
Inslabile,  iufldum  est,  vartum,  mutabile,  fsllaz, 
8  Ouodque  nocet  temere,  quod  temereqiie  iuTat 


78.        1N8CH1PT10  GALLICI  CLYPEI  AD  AQVILAM. 
Quos  tandem  in  popuios  aul  quo  btec  lilia  pandenlT 

Aut  quas  hic  serpens  involuelur  opes? 
Inspice  res,  Aquila,  libi  luditur;  erige  pennas, 
*  Nunquam  cura  tibi  raaior  habenda  fiiil; 

EfHce,  cristati  marcescant  lilia  Galli 

Et  sit  qui  Serpens  dpbitit  esse  luus. 

T1.    lpB«   Hutt«mi3  Aquiln'   <|UM   discere   dabent   ex   GalliciB   insi; 
monttrat. 

78,    /loc  epigr.  om.  3.       *  involTetnr  4. 


■TTTBIII  AD  CJ18ABBM  MAXIMZLIAIIVM  EPiaBAUMATVM  LIBBB. 

79.  DE  GALLO  AD  AQVILAM. 

Ambitionis  agrum  circumvolilabat  apertam 

Gallus,  ul  hinc  avido  carperel  ore  cibum; 
Visa  est  imperii  species  quasi  rege  vacantis, 
4         Invasit  totis  viribus  impar  onus, 
Nunc  etiam  attendit  mentem  et  deGxus  inhaBrpt 

Et  studiis  summas  omnibus  ambit  opes. 
Recte,  habet  ingenium:  tu  quid,  regina  volucrum, 
8         Non  hoc  esse  tuum,  quod  rapit  ille,  doces? 

80.  AI)  GALLVM. 

Quo  tibi»  Galle»  amor  bic  regnandi  alque  ista  cupido? 

Quin  moderare  animi  vota  lenesque  modum! 
Non  potes,  ut  cupias,  Aquilam  superare  volando, 
4         Quantumcuuque  alas  coutrahat  illa  suas. 
Saepe  moras  patitur,  qua^  cum  properare  necesse  esl 

Tarde  abeat  quanquam,  vertitur  anle  tamen; 
Scilicet  ut  possis  alios  ita  vincere  gallos 
8         £t  generis  volucres  istius  antc  voles, 
•CoDtra  Aquilam  nihil  est  quo  tu  merearis  honore, 

Ut  folio  cingas  vel  breviore  caput: 
Par  Aquilse  fieri  despera,  haud  \incere  tantum, 
19         Usque  adeo  pennas  anteil  illa  tuas. 

8L  AD  CULLVM  DK  C-E8AKE. 

Quo  sit  nostra  loco  res,  Galle.  audire  laboras? 

Recte  habet  et  placido  est  tota  quicta  statu. 
Quid  faciat  Cassar?  Tibi  tanlum  irascitur»  aio, 
4         Atque  unum  id  palilur,  cietera  laetus  agit; 
Lilia  pliis  aequo  tua  neuipe  excrescere  vidit 

Teque  ala  nimium  luxuriante  vehi: 
Proinde  quid  e  folio  decerperc  cogitat  illo, 
8         Quem  te  ititra  teneas,  constituetque  modum. 

82.  AD  AQVILAM  I)E  GALLO. 

Cernis  ut  Insubre^  migrarit  Gallus  in  urbes, 
Ut  Hediolanum  possideatque  tuum? 


237 


80.  ^  ille  4.      *^  vel  brcviorc]   ctsi  brevius  tantuin  tempus  qnam  lauri  dura- 
tnro  folio. 

81.  Epiffrr,  81,82,  omut,  3.      ^  loetus  /.       ^  videt,  2,3,4, 

82.  '  IniabreB]  Mediolaoenses.  De  prima  anni  1512.  parte  sermo  est. 


238  HVTTSai  AD  GMBAWU  MAXlMILLA.il VM  KPIOBAMMATVM  LIBVB. 

Cernis  opes  Italas  hoslileni  invadere  Francuin, 
4  Quo  Ubi  dolales  eripiantur  opes? 

In  te  suspensas  oculisque  animisque  (ot  urbes? 
Auxilium  populos  lotque  vocare  tuum? 

Tolle  leves,  Aquila,  penuas  Gallumque  coerce: 
8         lam  tua  nulla  quies  suspicione  caret; 

Tolle,  Aquila,  has  pennas:  opus  est  torpentis  in  illo 
Cunctari  facto  desidiamque  pali. 

Pande  dlas,  regina  avium,  Gallosque  coercens 
12  Desidiae  somno  concita  quaire  fugam. 

8S.  AD  GALLVM. 

Pone  modum  rebusque  tuis  animique  furori, 
Et,  quse  te  supra  est,  ambitione  vaca, 

Ut  Latium,  quod  aves,  habeas  urbesque  Latinas 
4  Et  tibi  Germanum  pareat  imperiuni: 

Tu  tamen  inferior  quam  ut  possis  ista  tenere, 

Qus  tentas,  tergum  hoc  pondera  ferre  nequit 

84.  AD  EVNDEM. 

Galle,  cupis  Lalii  et  Romae  dominator  haberi, 
Regiaque  imperii  munera,  Galle,  cupis.  . 
Accipe  et  ad  tempus  nostris  te  insignibus  orna, 
4  Adde  Aquilse  pennas,  hac  patiente,  tuis. 

Qu<e  siquando  snas  ropetitum  veiierit  alas, 

Quos  lu  tunc  risus  nuda  movebis  avis? 
Desine  cornicis  furta  ostentare  periclo: 
8         Emergit  sua  quem»  non  queni  aliena  probant. 

85.  AD  C^SAREM. 

lam  tua  turbatumnavis  consccndit  in  aequor, 

Icta  procelloso  discutiturqne  freto, 
Circum  euri  boreaeque  fremunt,  circum  omnia,  Csesar, 
4  Siqua  solent  medio  terricula  esse  mari. 

Heu  portus  invade  cito,  ne,  dum  occupet  alter, 

Excludare  vago  naufragus  oceano. 
Fcce  subit  Gallus  et  vento  vela  secundo 
8  Expcdit;  ipse  moram  dum  traliis,  ille  subil. 

Ileus  age  runipe  moras,  iiivade!  occasio,  Caesar, 
Impatiens  omnis  optinia  qufeque  morae  est. 


82.    '  opu8  est  torp.]  torporis  crimen  coiitrnhis,  si  et  c, 
84.    ^  Cf.  Phaedri  fab.  L  3. 


BTTflliX  AD  CJS8ABKM  MAXIMILIANVM  EPIGBAMMATVM  LIBBB. 

86.  GALLI  lACTATlO. 

'Pingue  mihi  lucete,  foci,  mea  lilia  florent. 
Victima  Fortunze  concidat  icta  triplex* 
Gallus  ait,  'sacroque  ardete,  allaria,  fumo: 
4  'Nunc  milii  sus,  nnnc  bos,  nunc  cadal  agna  milii, 

'llle  modo  captus  capto  patre  ducilur  Anguis, 

'Insubres  parent  Cenomanique  mihi, 
'lanua  paret,  opes  Ligurum  Alpinosque  subegi, 
8  'Tam  late  populos  Ilaliamque  premo: 

'Fortunae  sed,  opima  mea  cadat  hostia  dextra, 
'Ultima  spes,  orbis  imperium,  superest*. 
Dtim  iactat,  cristamque  lcvat  porrectius  aequo, 
n  Ista  audire  potes,  ferre,  Aquila,  ista  potes? 

Quin  acuis  rostrum  passosque  cxurgis  in  ungues 
Et  GaUum  attacto  pellis  ab  imperio! 

87.  AD  GALLVM  Di:   FORTVN^  MVTABILITATE. 

Multa  cupis,  Fortuna  tibi  cum  plurima  donet, 

Galle,  ne  hinc  modus  huic,  nec  modus  inde  tibi ; 
Debes  ipse  tamen  Forlunam  nosse:  ferendo 
4  Plurima  saepe  nocet,  dum  ralio  omnis  abest; 

Ipsa  quidem  cseca  est.  ut  cui  det  nesciat  et  quid; 

Nescit  in  eventum  quem  tibi  donet  item. 
Ecce  autem  quae  sunt  mulantia  tempora  casus? 
H         Lilia  quani  possunt  ista  virere  diu? 
.  Frivola  Fortuna  est,  tempis  mutabile:  certe 

Gloria,  sil  quamvis  magna,  caduca  tua  est. 

88.  AI)  CiESAHKM  I)E  GALLO. 

Aspicis  Italiam  tumidos  (*oncerpere  Gallos 

Liliaque  ad  longum  sparsa  virere  Padum, 


239 


86.  Mense  lun.  a.  J513.  /lor  epigr,  omut.  3.  *  suovctaurilia.  ^  ,/'Die 
Sraniofeii  tricbcn  t>icl  ^oc^mutiS  im  fiagcr  f^or  9^ooaraJ,  unb  fagtcii  fpottdtocid:  6ic 
^ttcn  nun  M^c  unb  StHibtt  in  cincm  (BtaQ  bct^fammen,  unb  tooQtcn  bcn  ^cr^ogcn, 
gleic^tDic  oorbcffcn  fctncn  Satcr,  bafclbft  au^nc^men'*.  ^nc^^ix  8.  1205.  Ludovicum 
Sfortiam,  Maumiliani  patrem,  Ludovicus  XII.  a.  1400.  expulerat,  itcrumque  ex- 
palsQm  ceperat  a.  1500.  Mortuus  cst  dux  in  carccre  Gallico  a.  1510.  Cf.  epig^. 
108.  et  06.  '  Ins.]  Mediolanenses,  Coenomaniquc  ed,  i.  c.  Cremonenses  cum  civita- 
tibuM  cireumiacentibug,         ^*  ab]  sub  2.  mendnm  recepit  4, 

87.  POBTVNK  i.  '  nec  inde  niodus  2,4.  ^  Antc  quam  nioreretur  (d.  1.  lan. 
a.  1515.)  Ludovicus  XII.  Italicns  suas  posscsBiunes,  una  laterna  lanuensi  excepta, 
amiserat  omnes. 

88.  Epigrammaia  8S„.9L  omisit  3. 


240  BVTTKNt  AD  CJ18ABBM  MAXIMILIAMVU  EPIQBAMMATVM  LIBBB. 

A^picis  insessas  diris  populatibus  Alpes, 
4         Germanasque  urbes  imperiumque  peti: 
Ul  te,  ut  nos  serves,  non  expergiscere,  Qesar, 

Rapta  tibi  et  dextra  vindice  ab  lioste  rapis? 
In  medios  dormite  dies,  ferte  ocia,  segnes: 
H         Tu  facta,  atque  opus  est,  maxima,  Csesar,  adi! 
Maxima  adi»  quo  se  longum  diffundat  in  sBvum 
Fama  tua,  extremos  rerum  adeatque  dies; 
Aut  si  fania  nibii,  nibil  haec  te  gloria  tangit, 
12         Ne  tu»  ne  totum  hoc  quod  superest  pereaL 

89.    AD  CiESAREM  VT  CONTEMPTVM  8VI  VINDICET. 

Factus  es  altivoli  opprobrium  miserabile  Galli, 

Itala  sunt  risus  plena  theatra  tui» 
Cssareae  spernuntur  opes,  spernuntur  honores, 
4         Somnus  Teutonicas  fertur  habere  Aquilas, 
Germanos  vina  inter  opes  consumere  et  aevum, 

Venando  patrium  te  peragrare  nemus» 
Germanam  peregre  virtutem  habitare,  tuisque 
s         Arma,  viros  iamnunc  urbibus  esse  Degant: 
Quod  tu,  non  aliquas,  auscultans,  induis  iras, 
Ulcisci  ut  famam  hanc  opprobrinmque  Telisf 

90.  GALLOS  SVPERARE  NOS  GLORIA.  AD  C^AREK. 

Verum  equidem  fateor,  Caesar»  quanquam  haud  ita  grataoi  oi^ 

Gloria  Gallorum  est^maior  honore  tuo: 
Nulla  tameu  tua  culpa  inibi,  Fortuna  iocatur, 
4  Dumque  premil  Gallos,  te  facit  esse  levem; 

Aiit  operatur  Ate  factum  istud  Homerica  totum? 

lu  quemcunque  cadat  culpa  ea,  nulla  tua  est; 
Quicunque  iste  deus  tamen  est,  nisi  fers  mala  spoote» 
8         Tam  facile  haec  abiges  quam  facile  ille  dediU 
Hagnum  adeo  incepti  momentum  est:  incipe»  Csesar» 
Ut  famam  hanc  abigas,  ut  pariasque  decus! 

91.  QVAM  PERICVL08A  RES  IMPERIVM.    AD  GALLOS. 

Imperium  nescis  quam  sit  mala  bestia,  Galle; 
Quodsi  forle  scias,  tantopere  istud  agas? 


89.  Cf.  Hutt.  Epist  ItaliaB  v.  227.  sqq.      «  virosque  2,4. 

90.  >  fatear  2,4.      ^  Ate]  atri,  dea  Noxia.      ^  male  2,4.  mate. 


IMa^MM  MAZtHILIlaVX  SPiaKAJIHArVII  I.IBM. 

Nusquain  adeo  Fortuna  levis  lascivaquc  nusquam  est. 
4  In  nuiloque  fuga  esl  mobiliore  loco. 

lam  m«,  tialle,  autli:  qua  surgei'e  conligiL  isLuc, 

Omnia  ni  fallaut,  liac  ratione  cades. 
Fiulla  diu  polis  esl  tlurarc  superbia,  Galle: 
t         noc  moneo  quolics  lu  niniis  alta  petis. 
lam  lua  mena  iiimium  sublatam  concita  cristam 

ErigiL  interquc  has  Ixla  triumpfaat  opes, 
Certe  ohiita  sui:  quid  eiiim  si  lilia,  qua:  tam 
it  Nunc  frondent,  sicco  sliplte  flacca  cadant? 

Omnino  ambigui  casus,  mutabite  tempus, 

Hulta  AquiUe  virtus,  Galle,  minorque  libi. 
Parcius  !i%c  cupiens  te  contrabe!  quineliam  (audigt) 
is         Cesare  sub  domiuo,  Galle,  fer  iroperiuml. 


DE  GALLO  8VPKRB1ENTE. 


91.  i-n  Hos  tex  veraua  (",..I2.)  reppliit  TnBBNODii  rkv  i,A-'ment(it[o  PetrL 
JEgidy  JD  o|bilum  Huimiliani  Cie|raris  Aug.  |  Kl  in  hanc  rdiolift  lacobi  8pie- 
gel  I  SelefUdien.  el  e.  (Ang.  VinJ.  ap.  Orimm  et  WirBung  n.  I5L9.  4».)  foL.  cc  ij*. 
"  NDtic  Sorent  thb.  el  2.4. 

n.  In  dastrA  picturo  parte  GHlli  fuodUDtur  fag^anlnrque,  liiia  in  fu^  Hunt, 
I  Dpiu  roL.  III.  1 6 


242  HYTTKNI  AD  CA8ABEM  MAXIMILIANVM  EPIGBAMMATVM  LIBEB. 

HsBc  ceryice  tumens  et  versicoloribus  alis, 

Quae  crista  imperium  despicit  omne  rubra, 
Quae  mediocre  nihil,  niliii  et  modcrabile  secum 
4  Yolvit  et  immensas  concipit  ales  opes, 

Aemula  reginae  volucrum,  nimis  aita  volutans, 
QuaB  co^lum  pennis  nititur  ire  supra, 
'    Si  quicquam  feret  his  oiim  successibus  impar. 
8  Quos  risus  nobis  lapsa  movebit  avis? 

98.  DE  GALLO  ET  AQVILA. 

Nuper  sydereas  Gallus  transcenderat  Alpes, 

Terruit  Itaiicos  bellua  torva  duces, 
At  Mediolauo  postquam  conscdit  in  Angue, 
4  Conflavit  magnos  crista  superba  metus. 

Nunc  etiam  Veneti  depastus  membra  Leonis 

Omniaque  Adriacum  nactus  adusque  fretum, 
Successu  nimiuni  fortunae  eiatus  opima^, 
g         Aggressusque  suis  viribus  impar  onus, 
Ausus  ubi  est  Aquiis  nec  opinas  nectere  fraudes 

Et  pactum  sociae  rumpere  fcedus  avi, 
Rursus  ad  Insubres  bcero  redit  agmine  montes. 
12         I  nunc,  atque  ultra  quam  decet  esse  para! 

94.     AD  MAXIMILIANVM  SPORTIAM  RESTITVTVM. 

Sfortia  progenies,  istis  dignissime  rebus, 
Quae  tibi  se  lapso  restituere  patre, 


ipse  QsUas  ab  Aquila  discerptus  moriens  pendet;  Germanonun  Helvetioramqnc 
(Bemensinm  Uriensiumqne  vexilla  a  prosequentibus  victoribiis  alte  sublata  pro- 
feruntor)  yictoria  est  Novairiensis  puto  d.  6.  lun.  a.  1513. 

03.  Postquam  d.  23.  Mart.  a.  1513.  Blesis  Inter  Gallos  Venetosqtfe  de  mutuo 
aoxiUo  ferendo  convencrat,  contra  Gallum  (d.  25.  Apr.)  sese  consociamnt  Arra- 
gononses,  Ceesar,  Anglus,  Leo  X.  P.  M.  nuper  factus.  Tromollius  ex  Pedcmonta- 
nis  in  Mediolanenses  civitates  progreditur,  lanua  in  Gallorum  partes  transit, 
apnd  Novariam  (d.  0.  lun.)  Galli  ac  Veneti  vincuntur,  Cardona  Neapolitani  exer- 
citus  dux  Vcnetis  prsBter  Patavium  Tarvisiumque  usque  ad  Hadrise  oram  posscs- 
siones  terrestres  deprssdat  adimitque,  Alvianumque  Veneto  exercitui  nnper  re- 
stitutum  apud  Vicetiam  (d.  7.  Oct.)  devincit.  Neque  GaUica  praesidia  Mediola- 
nensia  Cremonensiaque  eptinent,  conmeatus  penuria  abire  coacta  exeunte  anno. 
Iiitcrim  in  Morinis  Burgundiaque  Gallo'mm  res  in  ancipiti  statu  fucrunt,  ubi 
coutra  ipsum  Caisarem  eorum  exercitui  agendum  erat.  ^  sidereas  4,  '  Ang.} 
Sfortiorum.  cf.  scq.  epigr.  et  ad  id  citt.  11.  *  Blescnsi  cum  Venetis  fcedere  d. 
d.  23.  Mart.  a.  1513.  '°  foedus]  Camaraccnse.  ''  Insubresj  in  arces  Mediola- 
nensem  et  Cromonensem. 

94.    Cum  Galli  sestate  a.  1512.  ex  Italia  expulsi  essent,  luHus  P.  M.  Mantuam 


BTTTBHI  AD  CMASBM  MAXIMILTANVM  BPIGBAMMATVM  LIBBB.  243 

Sfortia  progenies,  quem  post  tria  lustra  rccepit, 
4  A  quo  dispuierat  sors  recidiva  loco, 

Gratulor  eiecto  tihi  se  committere  Gallo 

Insubriae  populos  Ccnomanosque  tuos, 
Tendere  in  occursum  reduci  matresque  virosqiie, 
8  Qui  grave  Celtariim  deposuorc  iugum, 

Ereptas  gaudere  urbes  animosquc  tuorum 

In  te  defixa  spe  posuissc  metum. 
Et  nuuc  ille  vagas  disperso  milite  turmas 
VI         Bclgicaque  infcnso  numinc  castra  Iraliit, 
Cffisareasque  aquilas  per  non  remeabilc  c^Fliim 

Cacde  vaga  trepidum  conricicnle  fiigil. 
Da  vcniam,  Fortuna,  viris  qui  tc  omnia  iiuper 
16         Misccre  absque  uUo  diximus  arbilrio! 

96.  DE  GALLO  EX  ITALIA  FVGIENTE. 

Cur  nunc  ille  fugit  demissisque  ambulat  alis 

Gallus,  tot  populis  qui  modo  terror  crat? 
Cur  lacero  tergo  fugienti  atque  agmine  parvo 
4  Languida  funesto  sanguine  crista  madet? 


conTentnm  indixit  de  paco  inter  8u  atquc  Csesarem  Helvetiosqne  cum  Vonetis 
eontrahenda,  ubi  de  Maximiliano  quoque  Sfortiic  ducatu  Mcdiolanonsi  (cf.  ad 
epigr.  86.)  restituendo  actum  cst,  mcnsc  Scptembri;  cum  antem,  qui  Csesaris  le- 
^tiis  erat,  Matthseus  Langius  Gurcensis  cum  Vcnetonmi  lcgato  Petro  Lando  do 
paeis  inter  CteMurem  Venetosque  contrahendic  condicionibus  non  consentirct,  illc 
Mantaano  conventu  soluto  Komam  profcctus  est  ibiquo  soorBum  a  Vcnctis  Cvl\- 
•aris  nomine  cum  pontifice  focdus  iuiit,  ut  is  Vcnetos  hostium  loco  haberct,  Csc- 
sari  omDtbns  modis,  ut  amissa  recuperarct,  auxilium  fcrret,  neuterquo  siiic  al- 
terinB  eontensn  nova  foedera  socictatesve  contrahcret,  ArragonisB  autem  rcgi 
wmtM  in  Romano  hoc  foederc  locus  rclinqucrctur,  Sfortia  qnoqnc  restitueretur. 
(m.  Nor.  a.  1512.)  ,,93if(^of  ^attb&ud  retfete  l^ierauf  n?teber  loon  diom  ab,  \)om  $avfl 
mtt  ctnem  ...  ©ecfel  t>oQ  ®olbi  befc^eufet,  na^me  untern^e^d  ben  Statt^altcr  )}on  ^eat 
pcU  in  fH,  unb  famen  bei)be  mit  eiuauber  uac^  ^Ut)Iaub,  ^erjog  Maximiliiinum  Sfor- 
tiam  (iDcIi^cr  feit^cr  t>ou  btcfem  feiueut  DdttevUc^cu  C^rbs^uvflcutum  Dcrtrtebeu,  iu 
Hctttf^Ianb,  unb  mcifi  )u  SnSbrucf,  [\d)  aufcjer^altcu)  ciufc^cn  ju  b^If^n.  !£)er  ^iutritt 
gcfc^a^c  bcn  20.  ^ec,  uub  ^telteu  uebeu  t^nt  ber  ^arbtual  t)ou  8itltu  [^attl^iad  €(4iU' 
ncr],  a(l  b&p^Ii^cr  @efaubtcr,  uub  ^ifc^of  ^attbdud  [^ctng].  ;S^m  tt>urbeu  uutcr  bem 
X^OT  9on  cincm  ber  eibQeuo^ifc^eu  9lb<)efaubtcu  bie  vBc^IilgcI  ^u  aHcu  ^tabt^fortcu  iu 
cincm  octgulbten  Secfen  uberauttoortct.  -^lJS  mau  ibu  tu  bie  Domfircbe  unb  foTv^enbiS 
in  bcn  9alajl  bcgleitet,  fc^ogen  bie  S^Au^ofcn  auJS  bcr  Seftung,  baf^  cg  fnaflcrtc:  baun 
fic  bicfc«  unb  hai  ©cblog  ju  IRot^ana  noc^  befe^t  battou.^'  Sui^gcr  6.  1292.  5^ucb  4. 
(^ap.  15.  a.  C   Cf.  scriptt.  a  Struv.  in  Maxim.  I.  §.  xxxix.  citt.   —    /loc  epiyv.  om.  3. 

*  cf.  ad  epigr.  86.  adnot.  et  epigr.  1)8.  105.        *  cf.  cpigr.  80.  v.  0.        Coenom.  efid. 

•  Celt.]  Oallomm.  «»  cf.  adn.  ad  cpig^r.  93.  i.  f.  ^*  Bellicaquc  2.4.  faiso.  «^  cf. 
epigr.  64.  i.  f. 

16* 


244  HYTTBNI  AD  OASABEM  MAXIMILIAMVM  fiPIOHAMMATVM  LIBBH. 

Nempe  quod  antetulit  tranquilUs  turbida  rebus 
Supra  Aquilam  pennis  ausus  abire  suis. 

Senserat  illa  dolos  et  cum  iam  multa  tulisset, 
8         Rapta  lacessitis  uuguibus  arma  tulit. 

Quisquis  habere  hostem  mavult  quem  posset  amicum, 
Si  ruat  hic,  dicas  omnia  digna  pati. 


96.  DE  TEMPE8TATE  AERTS  TVRBVLENTISSIMA  IN 
OALLORVM  FVGA  PER  VNIVERSAM  INSVBRIAM 

ORTA. 

Nunc  ego  te  solum  Gallis  intendere  vellem 
Corisortemque  irse  non  habuisse  tuae, 
Nunc  ego  te  vellem  fugientia  in  agmina,  Caesar, 
4         Non  nisi  mortaleis  exeruisse  manus. 
Namque  ubi  lenta  tuae  visa  est  clem^ntia  pacis, 

[ratum  Gallis  sensimus  esse  lovekn: 
Igne  micat  coplum,  quatiuntur  fulmine  montes, 
8         In  sata  tempestas  haec  furit  inque  domus, 
Horridus  it  terris  lapidosa  grandine  nirabus» 
Quaque  illi  fugiunt,  omnia  rentus  agit. 
Vellem  quos  decuit  vel  qui  meruere  perissent 
12  Aut  saltem  dignos  plecteret  ista  lues: 

Nunc  passim  Italicas  immiscuit  illa  ruinas, 

Et  socios  poense  Galli  hahuere  suae. 
Per,  Ticiue,  tuos,  per  quos  secat  Abdua  campos, 
16         lugera  per  Trebiae  consita  perque  Pado 
Imbre  iacet  contusa  seges,  nec  grandinis  huius 

Impetus  innocuus  frugibus  ille  fuit. 
Coustitit  hoc  tanti  sceleratam  expeHere  gentem, 
30         Nec  sine  communi  est  poena  reperta  malo. 
Quod  tamen  hi  fugiunt  quodque  his  regionibns  absunt , 

Quae  data  sunt  faciet  damna  dolenda  minus: 
Nam  neque  nunc  sacras  quisquam  se  armabit  in  aedes 
34        «Et  spoliis  ipsos  saeviet  ante  deos, 
Foeda  nec  innuplis  metuentur  stupra  puellis 

Securumque  prement  foemina  virque  thorum. 
Tum  quia  tu  pugnas  iustamque  exurgis  in  iram, 
28  Non  ultra  in  Gallos  sa;viet  ira  lovis. 


96.    Cf.  epigr.  108.      Boc  quoque  otnis,  3.     *  mortales  i,4.     ^  Nanq^  /.     <«  C(. 
Verg.  Aen.  I.  33.      "  tu]  ad  Ciesarem.      ^  sseviat  2, 4. 


■yTTBMI  AD  CJESARBM  UAXIIULIAMVM  GPIGRAIiMATVM  LIBBB.  245 

97.  OE  EADEM. 

Postquam  pacta  leves  ruperunt  foeidera  Galli 
Caecaqne  fraudalo  CcBsare  bella  gerunt, 
Signa  dedit  Tellus,  signum  dedil  arduus  Aether 
4  Ultores  rupti  foedcris  esse  deos. 

98.  AD  MAXIMILIANVM   SFORTIAM  MEDIOLANI 

DVCEM. 

Eflera  crudelis  refugata  potentia  Galli: 

Hactenus  amissum  fleveris,  orbe,  patrem. 
Casus  ulle  tuos  captivumque  ulte  parentem, 
4  Aggredere  ereptas,  Sfortia  victor,  opes. 

99.  DE  PVGNA  NOVARIENSI  LAVS  lOACHIMI  DE 
MOLTZHAN  EQVITIS  GERMANI  CVIV8  EA  PRJ5CI- 

PVA  VIRTVTE  CONFECTA  EST. 

Nunc  lauris  hederas,  hederis  connectite  lauros, 
Et  gemino  merilum  cingite  honore  caput; 
Spargite  humum  foliis,  manibus  date  lilia  plenis, 
4  Cum  violis  molles  accumulate  rosas; 

Plaudite.  servati  cives,  clamate  triunipluun 

Et  stata  propitiis  solvite  vota  deis! 
Germano  iuveni  quos  non  debetis  honores. 
8  Auspice  quo  tantas  Gallia  perdil  opes? 

Solus  hic  Insubres  tibi,  Sfortia,  reddidit  urbes, 

Solus  ab  indigno  rettulit  exilio: 
lara  desertus  eras,  iam  nil  superesse  videbas, 
12  Consulcres  rapida  ni  tibi  forte  fuga; 

Ule  subit  motaque  trahit  tol  milia  ab  Alpe 

Teque  iubet  refugum  cum  pede  ferre  pedem. 
Quid  faceres?  hinc  spes  urget,  timor  inde  coercet, 
16  Donec  ab  ancipiti  liberat  ille  metu. 

Vix  prima;  Gallorum  acies  videre  ruentem, 
Nudantur  tuqu  terga  suprema  fugie. 


97.  '  Alter  alterum  clandestinis  fcsderibiis  fraudarc  temptaverat  non  semel 
hoe  a.  1512.  sed  sepius. 

08.  Cf.  epigr.  94.09. 101. 105.  lOS.sqq.  Mcdiol.  edd.      >  cf.  epi^rr.  86. 108. 

09.  Die  6.  lun.  1513.  Cf.  epifpr.  93.  sqq.  105.  sq.  Dc  hoc-  viro  vide  vol.  II. 
p.  477.  PBBCIPVA  i.  "^  loachimns  tum  nondum  viginti  annos  habebat,  cum 
spnd  KoTaiiAm  pn^^aret.  ^  cf.  epigr.  94. 86.  '°  retulit  4.  "  millia  J.  4, 
<«  eam  pede]  eum  peditatu. 


246  HVTTl^NI  AD  CiESABEM  MAXIMILIANVM  KPIGKAMMATVM  LIBBK. 

t 

Vidisli  bostiles  mediiun  turbare  cohorles; 
2»  Atque  ea  visa  graveis  restituere  auimos. 

Quos  nisi  sic  faciat,  nisi  consilioque  manuque 

Te  iuvet,  bic  potuit  ultimus  esse  dies. 
Ingredere  o  factisque  tuis  dignum  accipe  munus 
24  Teque  triumpbali  fer,  loacbime,  rota! 

lloc  tibi  servati  deceruunt  cum  duce  cives; 
I^udet,  amet  prolem  Saxonis  ora  suam. 

100.  DE  VIRIBV8  GALLORVM. 

Cum  ductore  ageret  bellum  sub  Caesare  Gaflus, 

Fortis  et  horribili  Marle  thnendus  erat; 
At  postquam  ex  causa  discessit  uterque  seorsum, 
4         Naufraga  sublato  cortice  fertur  avis, 
Nec  volat  absque  alis,  nec  init  sine  cortice  fluroen, 
Nec  vim  seiuncto  Csesare  Gallus  habet. 

101.  AD  MAXIMILIANVM  SFORTUM. 

Ne,  iuvenis,  demitte  animum,  ne  cede  periclo, 
Ne  sine  te  primo  turbine  destitui! 


100.  '  Cum  liga  Camaraccnsis  tenerctur.  sed  ut  de  omnibus  ad  Max.  epi- 
grammatis  ita  de  hoc  quoque  verum  est,  Cssarem  magis  quam  qui  fuit,  qualem 
Huttenua  eum  fuisse  volnit  describi.      ^  avisj  gallus. 

101.  Epigrr.  101,102,  omis.  3,  Ad  priorem  a.  1512.  in  cuius  ine  Sfortia  re- 
stitutus  est,  hsBc  referenda  sunt.  lo.  lac.  TriTulcius,  Mediolanensis,  clrca  a.  1447. 
uatus,  cum  fere  18  annos  haberctr,  a  Francisco  Sfortia  cum  Galeacio  Maria,  il- 
lius  filio,  in  militiam  Gallicam  Ludovico  XI.  traditus  est.  lam  a.  1483.  iuter  pr»- 
fectos  exercitus  confoederatorum  contra  Venetos  ducti  fuerat;  inde  in  omnibus 
fero  bellis  per  omnes  ItalisB  partes  interfuit,  sub  Neapolitano  rege  primo,  deinde 
sub  Gallis  Carolo  VIII.  et  Ludovico  XII.  ipse  expulit  Maximiliani  Sfortise  patrem 
Ludovicum  Maurum  a.  1490.  (epigr.  80.)  et  marescalous  Galli»  Mediolanique  gfu- 
bemator  factus  ita  tyrannice  imperio  usus  est,  ut  Sfortia  a  suis  restitueretur 
soquenti  anno,  quem  tamen  non  multo  post  ab  Helvetiis  auxiliaribus  suis  desti- 
tutum  Novariffi  captum  in  Gallias  abduxit.  Post  Caroli  Ambosii  mortem  (d.  10. 
Mart.  a.  1511.)  Trivultius,  qui  antoa  quoque  inter  prsefectos  cxercitus  ligistici 
contra  Venetos  et  in  pugna  Cremonensi  ( m.  Maio  a.  1509. )  dux  primi  Gallici 
agminis  fuerat,  summus  Gallici  exercitus  dux  factus,  qusB  dignitas  post  mortem 
strenui  iuvenis  regii  Gastonis  Foisseii,  qui  post  Ravennensem  pugnam  d.  1 1.  Apr. 
a.  1512.  cccidit,  iterum  ei  data  est.  £o  tcmpore  Mcdiolani  recuperandi  Sfortiic- 
que  capiendi  et,  ut  olim  patrem  eiecerat,  exnlis  faciendi  spem  nimiam  cepe- 
rat,  qua  misere  decidit  iam  ante  Novariensem  pugnam  (d.  6.  lun.  a.  1513.).  Mor- 
tuus  est  d.  5.  Dec.  a.  1518.  hoc  sibi  epitaphio  facto  Hic  quieseit  qui  nunquam  quievit. 
Vitam  vlri  scripsit  Kosminius  Istoria  ...  di  Gian-Giac.  Trivulzio,  soprannom,  U  grande. 
Modiol.  1815.  II.  40.        <  coide  1.        ^  sine  cortice]  Cf.  Hor.  8at.*L  4.  y.  120. 


UTTTCMl  AD  CJE8ARCM  MAXIMILIANVM  BPIGBAMMATVM  LIBER.  247 

Transeat  liostiles  ardente  Trivultius  Alpes 
4         Agmioe,  in  adversuni  Galiia  tota  ruat: 
At  tibi  se  CcBsar,  tibi  se  Gerniania  lido, 
Ne  modo  desperes,  obtulit  auxilio. 

102.  HE  C^SAUE  ET  GALT.O. 

Arma  gerens  multas  Gallus  perterruit  urbes, 

Commoti  Galluui  Cossaris  ira  fugat. 
Tantum  aliquid  Gallus  igitur  valet  et  breve  tempus: 
4  Omnia  subiecto  Caesar  in  orbe  potest. 

108.  AD  GALLVM  EXPVLSVM  ITALLV. 

Ne  Ubi  turpe  puta  ncc  sit  tibi,  Gallc,  pudendum, 

Quod  nunc  Caasareo  ccsseris  imperio: 
Quos  poteras,  armis  vicisti:  ea  gloria  magna  est: 
4         Contra  summa  polest  Ciesaris  arma  nihil; 
Tum  si  debueras  vinci,  solalia  prxstat 

Quod  te  qui  vicit,  Maximus  iilc  fuit. 

104.  DE  C.ESAKIS  MAGNITVDINE. 

Bella  gerunt  reges  quoties  sua  causa  laccssit; 

Non  nisi  quod  magiium  est  viucere  Ciesar  amat: 
Tunc  cum  parva  fuit  nec  tanta  potcntia  Galli, 
4  Quanquam  hunc,  cur  posset  tangerc;  causa  foret, 

'Tangam'  ait,  'at  postquam  est  nacta  ista  supcrbia  sunmumi ;' 

Nunc  quota  ventura;  porlio  laudis  crat? 
Degeneres  animi  contra  imbecille  feruntiu*; 
s  Non  nisi  quod  magnum  est  vincere  Csesar  amat. 

105.  AD  MAXIMILIANVM  SPOKriAM. 

Sfortia,  pone  mctum,  contcmpto  exurgc  periclo: 

Helvetium  peditem  fert  loachinuis  cques. 
Pugnandum  est:  pavidos  tu  pande,  Novaria,  muros: 
4  Ex  te  etenim  Gallis  illa  procella  ruet. 

Perdideras  patrem,  scrvabis  strennua  iialum: 

Vertit  eniui  facilem  Sors  recidiva  rotani. 


101.  ■  desperei  2.4. 

102.  ^  cf.  epigr.  4. 

103.  Cf.  epigr.  93.95.107.      *  cf.  praBced.  v.  4.       *  cf.  ad  epipr.  100.  adn. 
105.    Cf.  epigr.  04.08.  sq.  101.  /Joc  epigr.  omis.  3,        '  loach.  Molzan.        ^  cf. 

Bpigr.  90.      *  streniia  4.        cf.  ad  epi{;r.  101.  adnotata.  Novariie  Trivultias  Lndo- 
vienm  BfortUun  ceperat.        natum]  tc,  Mazimilianum  Sfortiam. 


M 


248  BVTTEHI  AD  CJBSABEM  MAXIlilLIAlllVM  KPIGBAMMATVM  LIBBB.. 

106.  AD  IOACHD£VM  MOLTZHAN. 

Cui  datus  es  miles  bello,  dux  factus  codein  es, 

Vidii  et  armari  et  vincere  tempus  idem. 
Dux  tyro,  confestim  virtus  maturuit  in  te: 
4  Quid  mirum?  summis  haec  veuit  anle  diem. 

107.  DE  GALLO  ITALIA  PVLSO. 

Testis  erat  Gallus  paulo  ante  insigniter  ausus 
Non  esse  in  dominos  arma  gerenda  deos: 

Nam  cum  ultra  vires  quiddam  tentaret,  ab  illo, 
4  Quem  se  sperarat  vincere,  victus  abit. 

Tanquam  aliquid  sese  indignum  fortuna  tulissel, 
Primum  illi  viclo  repsit  in  ora  pudor; 

At  postquam  cura  ratio  mentem  egit  ab  illa 
g         Altius  est  casus  intuitusque  suos, 

'Ai*ma  tuii  lemere*,  quolies  irascitur,  inquit, 
'Numen  habet  Caesar,  numine  vincor  ego*. 

108.  AD  MAXIMILIANVM  8F0RTIAM. 

'Sanguine  nunc,  Ticine,  rube,  nunc  sanguine,  Lari, 
'Infice  Teutonicas  caede  fluente  rates. 

'Qua  fugiunt  Galli,  si  non  tenel  omnia  miles, 
4  'Gaude  viam  co^pti,  lupiter,  effugii*. 

H^  aliquis:  iusti  superos  movere  precatus, 

Grassati  in  Gallos  diique  hominesque  simul: 

Nunquam  ita  terribili  luxerunt  fulgura  motu, 
8         Turbavit  sumptum  turbidus  imber  iter. 

Sfortia  progenies,  pro  quo  niovet  omnia  roundus, 
Aerumnosa  patris  desine  fata  queri. 

109.  AD  KVNDEM  DE  FRANCISCO  PATKE. 

Tam  poterat  vixisse  diu,  snperesse  tot  annos 
Sfurtia,  prsescisset  si  tua  facta,  parens. 


106.  Cf.  epigr.  09.  105.  v.  2.      «  cf.  ad  eplgrr.  99.  v.  7.  adnot. 

107.  Cf.  epigr.  103.      '  ab  illo]  a  Venetis. 

108.  ^  Larius  lacus  =  Comensis.  '  dii]  cf.  epigr.  96.  *  movit  2. 4,  '^  cf. 
seq.  epigr.  v.  4.       Erumnosa  i.  2.  3, 

109.  Cf.  epigr  101. 111.  v.  5.  '  Dcccm  annos  in  tejiebris  carcerU  Lucacensis 
(Loches  oppidi  Turonensis)  vixerat  Ludovicus.  Ceterum  neque  fiUi  fata  prospera 
durarunt:  post  prselium  Marinianense  (d.  13.  Sept.  a.  1515.)  et  tribns  hebdomadi- 
bus  post  ab  ipso  inbecilli  Maximiliano  Sfortia  duci  Borbonico  traditam  arcem 
Mediolanensem  cum  omni  suo  iure  hereditario  in  Gallias  reftigit  Parisiiaque  em- 
lebs  mortuus  est  a.  1530.      ^  caBdere  1, 


■TTTBHI  AD  OMBABKU  MAXIMILIAMVM  KPIORAMMATVM  LIBKR^ 

m 

NnDC  dolor  et  rapti  mala  desperatio  regni 
4         Heu  misero  vegetos  comminuere  dies. 
Disdte,  mortales,  rebus  prueferre  caducis 

Spem  longam  et  nullis  cedere  sponte  malis. 

110.  AD  REGES  TKRKARVM. 

Qui  Gallum,  reges,  vinci  Venetosque  videtis, 

Invito  mouiti  Caesare  habete  nihil: 
Si  quis  enim  vestrum  tantum  irritaverit  hostem, 
4         Non  poterit  summis  viribus  esse  satis: 
Maxima  res  Venetum,  res  maxima  credita  Galli  est; 

Aique  hos  coniunctos  sustulil  ille  simul. 
lam  si  quis  sumpUs  beiluni  experietur  in  armis, 
8         Frustra  spem  sera  collocat  in  venia. 

111.  DE  MAXIMILIANO  SFORTIA. 

Genoman»  gaudete  urbes,  Insubria,  gaude, 

Et  gratar^  tuo  libera  facta  duci. 
Respexit  Fortuna  graves  miserata  querelas, 
4         Quod  quondam  abstulerat  restituitque  bonum. 
Da  veniam  periise  patrem,  complectere  natum, 

Spem  patrise  et  tanti  relliquias  generis. 
At  tu,  inferne  parens,  islo  gavise  triunipho, 
s         Elue  Sequanici  carceris  opprobrium. 

112.  DE  INGRESSV  C^SARIS  IN  ITALIAM. 

Castra  quod  Insubres  penetrarunt  Caesaris  lu^bes, 

Quod  Trebiam,  quod  iani  transiit  ille  Padum, 
Mota  quod  iratos  fundit  Germania  Rha;tos, 
4         Saeva  quod  in  Latium  promovet  arma  Lycus, 
Franca  quod  Ausoniis  se  misceut  agmina  lurmis, 

Itala  Teutonicas  quod  videt  ora  manus, 
Non  tu,  Roma,  time,  verum  arripe  ia^tius  omen: 
8         Non  nisi  qui  nocuit  Ca^saris  arma  timet. 


249 


100.    '  rapti  reg^i]  quod  fratrifl  lilio  veneno  absumpto  rapucrat  ipse. 

111.  '  CoBDonL  edd,  cf.  epigr.  86.  v.  6.  ^  abst.  rest.]  Maximilianus  exeunte 
..  1513.  rettitatiis  panllo  post  totam  Langobardiam  contra  se  sua  tyrannide  exci- 
ilua  amisit,  prnter  Comum  ac  Novariam;  tum  Trivulcio  apud  hunc  oppidum 
b  Helretus  devieto  (d.  0.  Inn.  a.  1513.)  in  patriam  urbom  rediens,  eam  post  duos 
iiB06y  nt  panlo  ante  diximuB,  novissime  reliquit.  ^  Soquanici]  Lucacensis.  cf. 
pigr.  100.  adnot. 

113.    Cf.  epigr.  03.      ^  Bhaios  2.3.4, 


\ 


250  HVTTBNI  AD  CJB8AREM  MAXIMILIANVM  BPIORAMMATVM  LIBER. 

118.  IN  PICTVRAM  DE  CiESARE. 

Nuper  relrogrado  quidam  te  insidere  cancro 

Pinxerat  hoc  titulo  tendihvs  in  lativm. 
Hoc  quid  erat  nisi  quod  cupias  nec  vincere  possis, 
4  Et  quoties  aliquid  cceporis,  ire  retro? 

Sed  pictura  fuit:  contra  res  vera  secuta  est, 

Pro  cancro  tellus  Itala  vidit  equos; 
Vidit  equos  viditque  viros:  nos  te  auspice,  Caesar, 
8         Non  iam  retrogradi  tendimus  in  Latium. 


PETREH  APERBACUl  ERPUVRDIENSiS 
ALIVD  DE  CANCRO  A  FLORENTINIS  PICTO. 

Lelalem  ohiecit  quamms  Satumia  Cancrum, 
Lemwo  Alcides  victor  ab  angue  redit: 
Sic  tu  miUe  licet  pmgas,  Florenikiy  cancros, 
4  Italicus  tandem'  Ccesaris  orbis  eril. 


114.  DE  GALLO  FVGIENTE. 

llle  ardens  animi  feroxque  Gallus, 
Gallinarum  aliquot  salax  maritus, 
Nuper  purpurea  nimis  superbus 
Crista  multicoloribusque  plumis, 
!>  Torta  quam  caput  altiore  cauda,  / 

CoIIo  splendidus  aureo  monili, 
Flagrans  undique  lilio  virenti, 
Qui  gentes  Italas  novum  stupontes 

113.  Primum  cd.  est  in  Ep.  It.  a.  1516.  (Ind.  bibL  XI.  2.)  *  retrogado  1»  (i. 
e.  h.  1.  cd.  1516.)  in  sidore  2.  (i.  e.  ed.  15J9.)  '••••  VerBHs  3...8.  in  (/.  =  ed. 
Erph.  1516.)  hi  sunt 

Nil  erat  hoc  aliud  nisi  quod  cum  vincere  velles 

Non  possis.  ct  quod  c^peris  ire  retro 
At  pictura  fuit.  contra  res  vora  sequta  est 

Pro  cancris  tcUus  Itala  cornit  equos 
Cernit  cquos.  cemitq}  vii^os.  noB  te  Auspice  Catsar 
lam  non  retrogradi.  tendimus  in  Latium. 
Aperb.  epigr.  est  ex  ed.  Erph.  1516.      Cf.  llessi  resp.  ad  Uutt.  EpiBt.  It.  v.  317. 
L^talem  /.   f,Canccr.  Uic  dicitur  lunonis  beneficio  inter  astra  conlocatos,  qnod, 
cum  Uerculcs  contra  hydram  Lem«;am  constitissot ,  ex  palude  pedem  eios  mor- 
dicus  adripuisset;  qna  de  re  Uerculem  pormotum  eum  interfecisse,  lunonem  an- 
tom  inter  sidera  constituissc,  ut  ossct  cum  XII  signis  ..."  Hygin.  poet.  astron.  23. 

114.  *  Fortasso  hfec  adlnsio  est  quod  Ludovicus  XII.  repndiata  lobanna  nxore 
mortuaque  d.  9.  lan.  a.  1513.  Anna  altera  uxore  tertiam  sumpsit  Mariam  Uenrici 
VIII.  Anglici  regis  sororem,  ,,cuin8  amori  prteter  ffitatis  et  infirmie  valetndinis  ra- 
tionem  (vorba  sunt  Gerardi  do  Roo)  plusculum  indnlget,  in  febrim  incidit,  qna 
ipsis  novi  anni  [1515.]  kalendis  extinctus  est"  tres  mcnses  post  eelebratas  nn- 
ptias.      ^  lilio]  quod  etiam  in  insignibus  Gallicis  pingebatnr.  cf.  epigr.  122. 


Ad  rapUim  impete  terniil  cilatn, 
ii>  NiiDC  laugueiis  animi,  albirjiiile  i-rista, 

Plumit  deiicientibus,  tralicnsque 

Caudam  pone,  suas  fugil  reliiiquens 

Gallinas,  sua  lilia  et  stia  arnia. 

Dic,  FortUDa,  vel  ipse  rectius  ilic, 
»  Quid  te,  Galle,  libi  abstulit  repente,  aut 

Quo  tandeoi  itle  animi  vigor  resedit? 

An,  qui  somuia  dormiebat  alta, 

Per  te  esl  excitus  iri-uitque  Ca^sar? 
15.      DE  VICTORIA  CJLSAHIS  ADVERSVM  (ULI.VM. 

Vicimus  ct  Latio  Gallos  deiecimus  armis, 
Ut  iuvenis  nostra  Srnrlia  rcgiict  ope; 

Viciinus,  ille  fugit  qui  nos  pauloante  preniebat, 
(  Cum  premeret,  pactam  non  tcnuitque  (Ideiii. 

Disce  lidem  et  quod  iuis,  regum  ditissiine,  Tosdus 
Servare,  baud  superuni  ius  viol;iquc  cleum: 

Ut  possis  homiues  deluso  rallerc  pacto, 
»  Crede  niihi,  supciis  uon  ita  verbit  dabis. 


252  HVTTim  AD  CiBSABEM  MAXIMILIAIIVM  iiPIOBAMMATVM  LIBBB. 

116.  DE  FCEDERE  GALLORVM  CVM  VENETIS. 

Foedera  coniuDgunt  Veneto  cum  mUite  Gallus, 
^  Hinc  atque  Innc  Latios  ut  subigant  populos: 

Itala  terra  tremit,  populos  metus  ille  Latinos 
4  Concutit  et  mentes  abiicit  ambiguas, 

Horret  et  ipsa  prius  tantos  experta  furbres 

Advocat  ultores  anxia  Roma  deos; 
Pacem  Caesar  habet,  Germania  tota  quiescit, 
8         Nec  quam  quis  petiit,  ferre  videtur  opem. 
Quorsum  haec?  ut  summas  postquam  res  traxerat  iras, 
Moesta  iqant  Galii,  moesta  iuant  Veneti. 

117.  VENETORVM  MIN^E. 

Desperant  Veneti  secum  extremumque  minantur 

Auxilium  Turcas  auxiliumque  Syros. 
Dum  tu  magna  facis,  sine  ut  illi  magna  minentiu*. 
4  Heu  mihi,  quam  distant  omnia  facta  minis! 

118.  DE  CONIVRATIONE  VENETORVM  ET  GALLORVM. 

Magna  lovis  volucris  gelida  spectabat  ab  arcto 
Pacem,  quam  populis  fecerat  ipsa  prius: 
Protinus  hinc  Veneti  furia  importuna  leonis, 
4  Hinc  Galli  armatas  explicuere  acies: 

lila  quidem,  ut  steterat,  primos  requievit  ad  ausus 

Et  passa  est  aliquid  se  vigilante  rapi; 
QusB  postquam  bostiles  auxit  patientia  vires, 
8  In  medio  Latii  moesta  tulere  duces: 

'Tentor'  ait  'nimium!'  subilasque  ut  moverat  alas, 

Continuo  Gallus  hinc  fugit,  inde  Leo; 
lUe  quidem  Insubres  madefecit  sanguiue  montes, 
12  •       Nescio  qu8e  Venetos  ulteriora  maiient. 

119.  IN  AJWVM  M.D.XVI.  PROGNOSTICON  AD 

LEONEM  X.  PONT.  MAX. 

Quse  se  horrenda  movent»  auperi,  quee  dira  redundant 
In  genus  humanum?  flagrat  proh  lupiter  omnis 

Cf.  ad  hoc  prognosticon  Indic.  bibliograph.  n.  *XI.*  Ibi  enumeratam  exemplum  b. 

non  contulimas. 

1 16.    Blesensi.  cf.  epigr.  27. 

118.  Hoc  epiffr.  omis,  3.       '  Illa]  Aqulla  imp.       "  duces]  GalUci  Venetique. 
*"  Leo]  Venet. 

119.  Ad  Leonem   X.  Pontif.  Max.  Carmcn    in  Prognosticon   ad  a.  1516.  4, 


■TTTnil  ^D  GJB8AUM  MAXIMILIAHVM  KFIOBAMMATVM  I.IBBB. 

In  cbideff  Europa  suas;  re«publica  Christi, 
Heu  nimium  secura  sui,  ruit  in  sua  praeceps 

sViscera,  crudeleisque  ciet  miscranda  tumultus: 
Omnis  in  Italiam  lendit  furor;  ipse  minatur 

'  Horrificam  Latio  stragem  Saturnus,  et  atro 
Increpuit  Hartem  intuitu;  Mars  arma  necesque, 
Sanguineum  moiitur  opus:  saeva  omnia  regnant: 

10  Concessil  de  iure  suo  graditurque  retrorsum 
lupiter,  et  totum  dat  acerbis  cladibus  annum; 
Idque  adeo  metuens  et  non  ignara  futuri 
Bis  petit  obscurum  et  condit  se  Luna  tenebris; 
Ipse  quoque  obducta  pallet  ferrugine  frater. 

15  Tot  signis  monuere  dei:  praesensimus  qmnes, 
Cavit  nemo  maium;  sed  nec  potuisse  putandum  est: 
Autores  dii  cladis  et  accusabile  fatum. 
Ecce  ergo  aerias  ruit  hac  a  parle  per  Alpeis 
Effusura  omneis  iterum  Germania  vires, 

M  Substitit  iratus  Verouse  ad  moenia  Caesar 
In  Latias  speculatus  opes,  traxitque  feroces 
Rhstorum  populos  et  amantes  bella  Sucvos 
Francorumque  equitum  nunquam  expugnabile  robur 


253 


*  Fraociscus  I.  Lndoyici  XII.  gener  successorquc  *  cui  pontlfex  Leo  X.  favebat, 
cum  Venetis  foedera  renovavit  (d.  27.  lul.  a.  1515.)  exercitumque  nltra  quinqua- 
fints  milinm  non  solum  ex  diversis  Gallianim  partibus  scd  Germanicis  etiam 
Helyeiicisque  mercenariis  conflatum  in  Italiam  duxit,  InsubriflBque  civitates  fre- 
l^it.  pace  cmn  Helvetiis  iam  conposita  alii  Helvetii,  conpcllentc  cardinale  Se- 
dtmensi  Matthia  Schinnero,  in  Gallorum  castra  apud  Marinianum  invadunt  pu- 
gnaqne,  qnam  Trivultius  giganteam  adpellabat  et  post  quam  Bayardus  regem 
Franciscnm  in  equitum  ordinem  sollempnitcr  recepit,  victi  sunt  (d.  13.  14.  Sept. 
a.  1515.).  Ceaariani  inde  magis  magisque  cx  Italia  premebantur,  ut  non  ita 
longe  poBt  nnam  Yerdnam  optinerent,  rclicto  Mediolano.  Que  4.  '  luppiter 
6.7,  ei  sie  infra,  ^  cmdelesque  8,  ^^  duse  lunic  eclipses  incidcrunt  diebus  19. 
lan.  et  13.  lul.  a.  1516.  sed  duee  etiam  solis  eclipscs  dieb.  4..  lan.  et  23.  Dec.  eius 
anni.  **  Cf.  epigr.  96.  —  Ad  solis  dcfectioneni  a.  1519.  pertinet  *Hcrmanni 
Nnenarii  Comifis  Ihclyti  epigramma,  in  defectionem  folis  [ffic]  j  et  clectionem 
Caroll  regia  Romanorum. 

Delituit  nuper  coeli  sub  vertice  Plioebus, 
Occuluitque  suum  Dielius  ipse  iubar. 

Emersit  subito  divinum  Cfcsaris  astrum, 

*Cnnque  novo  rediit  Ca^sare  Phoebus  ovans. 

Ergo  hoc  iam  constat,  quo  pacto  rcgnet  uterqucf 
Phcebns  apud  superos,  Ciesar  in  orbe  regit.^ 
legitnr  p.2.  libeUi  inscripti  VIVAT  |  REX  |  CAKO|LVS.  |      pallet]  squallet  3.4.S. 
*^  alpes  5.7.  Alpes  $.      '^  omnes  $.      '^  Rhcetorum  edd.  prwter  8,      amanteis  3,4, 
**  esQperabile  3.4,  exsup.  8, 


254 


HYTTKNI  AD  CJE8ARBM  M AXnflLIAMVM  KPIOKAMMATYM  LIBRB. 

Vindelycasque  manus  et  abactuni  nnontibus  ihis 

25  llelvetium  peditem,  tum  quicquid  Rhenus  et  Ister, 
Quas  vires  celer  Albis  habet,  peregrinaque  regum 
Auxilia,  Scythicos  metuendo  Pannonas  arcn, 
Et  te,  Beme»  armis  invictum,  equitemque  Polonum', 
Ilispanosque  alacreis,  quo  non  animosior  uHus 

30  Expugnare  urbes  populus;  neque  segnior  audet 
Parte  alia  Gallorum  acies,  iamque  oplimus  annis 
Confertum  rex  agmen  agit  raptumque  tuetur, 
Insubriae  flnes  et  agri  ditissima  regna, 
Cenomanos  Ligurumque  urbes  Alpeisque  subactas. 

35  Dant  animos  iuveni  patriae  priedivitis  aurum 
Successusque  sui;  voiucrcs  in  bella  sequuntur 
Allobrogum  turmae  pugnantesquc  eminus  arcu 
Atrebates,  tum  qui  longaerse  ab  origine  gcnlis 
Se  numerat  Biturix,  suetusque  ad  praelia  Vascon, 

40  Utilior  pugnare  pedes,.  Rhodanumque  colentes, 
Quique  bibunt  Ligerim,  tum  quod  te,  Se<|uana,  ripa 
Vulgus  utraque  videt,  quique  impete  Celticus  acrl 
Fertur  eques.     quos  dehinc  iuvat  auxiliaribus  armis 
Urbs  Venetum,  fatisque  suis  obnoxia  fertur 

45  In  commune  nefas ;  cincta  est  feralibus  armis 
Italia,  et  possessa  malis,  nec  iam  ipsa  salutem 
Ultra  aliquam  potis  est  sperare  pcritque  ?idendo. 
Posce  deos  veniam  supplex,  Leo,  et  onmibus  aris 
Innocuas  proteude  manus  sacrisque  iitatis 

50  Iratos  placa  superos;  pax  incubet  orbi 
Et  toties  sperata  tuis  et  debita  votis. 
lam  satis  hoc  luimus:  superet  de  sanguine  nostro 
Quod  melius  liceat  rabidis  offundere  Turcis 
Hostiiique  Asiae,  Solymum  quo  vindice  templum 

55  Infestis  auferre  Syris  diumque  sepulchrum. 

120.     QVI  ET  QVALES  IMPERIVM  ITALI-fi  AMBIANT. 

Regna  petunt  Latii  Venetus,  Germania,  Gallus, 

Fraudc  nocens  vinoque  madens  nimiumque  superbus. 


'^  Vindelicasq^  4.6,7,  Viudeliasqae  8,  ^  quidquid  8,  **  Hispanainque  aciem 
3.4,8,  prtBsiarei  Hispanumque  alacrem.  animosior]  delectior*  J.-#.S.  ^^  urbeis 
3,4,  Neq3  segnius  3,  neo  segnins  8,  ^*  Ccpuom.  edd,  Alpesque  S,  ^  lon- 
^^ae  3.  ■•  Proelia  8,  *^  comune  8,  ^*  leo  6,  7,  **  auiferre  8,  divum- 
jqpae  8»      In  3, 4.  tubscriptum  est  Quod  bcne  vcrtat.  (ucrtat.  4.)     Tslog,  {tBl(^st  4.) 

120.    ITAI.XB  i,      '  i.  e.  Venetas  fraade  nocons,  Germania  vino  niadcns,  Gal- 
Ids  n*  s. 


■YTTXHI  AD  CiBSABBM  HAXIlflLIANVM  EPIOBAMMATVM  LIBEB. 

DigD»  odio  gentes:  'vinci'  Italus  orat,  'ApoUo, 
4         Italiam  leviore  iugo!'  "Gens  perfida  semper'* 
PliGebus^ait  "Venetum;  gens  semper  Galla  superbit; 
Non  semper  Germana  bibit:  lege  de  tribus  unam." 

121.  DE  IMBECILLITATE  GALLL 

Parturiunt  montes,  ille  exit  ridiculus  mus; 
Cinnama  promittit  Gallia,  praestat  olus. 
Crediderant  Itali  venturam  e  montibus  illis 
4  Quam  posset  bello  vincere  nemo  manum; 

Turba  ruit,  levis  Alrebates  et  fcBmiua  Picton, 

Huicque  supcrstitio  Parrbisiana  comes, 
Insuetusque  mali  Leucus,  quique  impete  primo, 
8         Non  potis  in  longum,  Celticus  urgel  eques, 
Commentorque  fug<e  Biturix  timidique  Cadurci 
Et,  quos  iam  toties  vicimus,  Allobroges; 
Insabres  rapiuntur  opes,  sese  obvia  produnt, 
12         Sfortia  se  vendit,  dat  sua  regna  Ligur. 
Quos  tunc  non  plausus ,  quos  non ,  decepta ,  triumpbos 

Edebat  tellus  Itala,  Galle.  tibi? 
Csesar  adest  pugnamque  petit:  tu  vix  bene  viso 
16         Non  ruis  ut  pugnes,  sed  ruis  ut  fugias. 
Desinite  ulterius,  Itali,  confiderc  Gallo: 

Non  potis  est,  si  quid  cepit,  babere  diu. 
Adde  quod  biec  armis  non  vicerat,  emerat  auro: 
20         Hoc  tandem  est  illi  vincere,  regis  opus. 

122.  DE  EADEM. 

Ver  erat,  extulerat  pugnax  sua  lilia  Gallus; 

Florida  bissenis  mensibus  illa  tulit; 
Ver  iterum,  gclida  movit  se  vcntus  ab  arcto 
4  Nescio  quis:  subito  lilia  flacca  iacent. 


255 


121.  Hoc  cpi§^.  ad  pagnam  Crcmonensem  rcfcrendnm  chsc  versus  12.  sqq. 
ostendere  videntur.  *  Horat.  art.  poet.  139.  '  cinn.]  pretiosissinia.  olusj  vi- 
liisinue  annoniB.  ^^  tot ...  AUobr.]  Ad  lulii  Co^saris  tcmpora  adscendit.  *'  vcnd.] 
cf.  ad  epigr.  109.  adn.  Ligur]  Sed  lanuam  quoque  ferc  omuem  amiserat  Ludo- 
vicns  a.  1514.  '^  Cnsar]  i.  e.  exercitus  eius,  non  ipse.  ^^  Hoic  nou  ita  bcne 
Novaiiensi  pngne  conveninnt,  in  qua  per  plures  horas  maxima  utriusque  partis 
clade  pognatiun  esse  constat.       '^  coepit  i. 

122.  In  Erphnrd.  exemplo  Epist.  Ital.  (Ind.  bibl.  XI.  2.)  hoc  epigr.  iuscriptum 
eat  'De  Gmllia  Expnlsis.'  *  a.  1512.  (Pugna  Kavcnn.  d.  11.  Apr.  commissa  est.) 
'  rer  a.  1513.  *  Uolvetios  prailio  Novarieusi  (0.  lun.  1513.)  ivallos  Venctosque 
fodiflse  non  negat  poeta. 


256 


HYTTKNI  AD  CJBSAIUtM  MAZIMILIAMYM  BPIOBAMMATV1I  LIBBB. 

'Et  miramur  adhuc  quae  tam  breve  lilia  florent? 
Quin  sinimus  dubiis  rebus  habere  fidem. 

128.       DE  CONVENTV  GALLI  ET  LE0NI8. 

Gallus  in  Italia  est.     genitor  miserere  deorum, 
Grande  sibi  adscirit  terra  Latina  malum: 

Prodita  libertas  Italorum;  ipse  abstulit  omnem 
4  Principibus  mentem  luppiter  Ausoniis, 

Hoc  ubi  consilio  pacem  turbabat  amicam; 

Quamque  alias  semper,  tunc  Leo  caecus  erat. 

124.        DE  GALLORVM  ET  VENETORVM  AMICITIA. 

Aurea  saecla  iterum  redcunt,  Salurnia  regna; 

Nunc,  Cumsea,  tibi  est  facta,  Sibylla,  fides: 
Cum  canibus  timidi  venient  ad  pocula  damae, 
4  Intra  se  hostiles  claudet  ovile  lupos. 

Nimirum  coeunt  inimica,  per  omnia  pax  est, 

Cum  placido  Gallus  pacta  Leone  ferit. 


PETREIVS  APERBACHVS  ERPHVRDIE}i, 
DE  GALLO  ET  LEONE. 

Vicisse  divos  dixerat  superhiens 

Galhis  Leonis  f<Bdere: 
Conira  sed  ales  tela  qum  geril  lovis' 
4  *  Deosne  vinceSy  improbe, 

'An  rara  nescis  esse  lubricissima , 

*Durare  nec  longos  dies?' 

Magna  deum  mater  fertur  petOsse  Tonantem 
Armigeros  Caltos  nunquid  habere  velit, 

At  deus  audito  stomachatus  nomine  Galli 

'Nil  Aquila  invisa  fulmen  ea  una  ferat!^ 

ALIVD  AD  GALLFM. 

Galle,  quid  exuttas?  Aquitas  quid,  perfide,  iemnis? 
Solis  ut  aspicies  tampada,  cascus  eris. 


r>2.    ffondent?  ed.  1516, 

123.  I^oc  epigrammn  non  nisi  in  Erph.  exemplb  cit.  extat,  nbi  seqnenti  *Aii* 
rea  ssecla^  prsemittitur.  Quod  exemplo  An^stano.  a.  1519.  pnblicato  deest,  casui, 
non  consilio  id  adscribo.      '  Leo]  Veneti. 

124.  «  secla  edd.  profter  1516.  Cf.  Ver^l.  Aen.  VIII.  319.  sqq.  '  V^rgU.  ecl. 
VIII.  28.      *  claudet]  pascet  /.  (1516.)  Cf.  Isai.  LXV.  25.       *  NimimmJ  Inter  se  /. 

Hiec  tria  Aperbacbiana  epigrammata  in  exemplo  Erphnrd.  Epistolae  Italife  a. 
1510.  publicato  post  Huttenicum  de  cancro  (n.  113.)  leguntnr.    seqnitur  ibi   quod 
huic  *  subiecimus  Aperbachianum  de  cancro  a  Florentinis  picto.        '  tela  1, 
2.  1  petisse  /. 


BVTTKm  AD  CJB8ABKM  llAXlMILIANYlf  IPIGKAMMATVM  LIBBB. 


257 


186. 


DE  EADEM. 


Viri  Tenimus  huc  superstitesque . 

lungi  sic  inimica  cerncremus 

Gallos  atque  edii  inscium  Leonem? 

Atque  hoc  credcre  quis  potest  nepotum, 
5  Cnm  Gallo  aequoreas  coisse  Ranas, 

Vd  iunctos  ita  cum  Leone  Gallos 

Adversus  Aquilam  petisse  signis? 

Hsec  audacia  magna:  at  illa  maior, 

Si  pacto  patientia  est  GdcH 
10  Inter  se  coeuntium  duoruin. 

126.        AD  C-ffiSAREM  DE  CONIVRATIONe"  HOSTILI. 

Respexere  dei  te,  Caesar;  hoc  unde  putemus, 
Haud  exempla  rei,  res  facit  ipsa  fidem: 
Cum  Galtis  Venetus  discordibus  irruit  annis, 
4  Se  novat  inque  tuas  bclkim  iteratur  opes; 

Proiicit  ampullas  Veneti  maris  unda,  tumescit 
lamque  suo  maior  robore  Marcus  adest. 
Credo  equidem  solium  lovis  illum  et  sydera  fastu 
8         Poscere,  nec  mundi  regna  putare  satis. 
Luxuriantem  animum  compesce,  libidine  vincta, 

Atque  animi  votum  contrahe,  Marce,  tui: 
Quantumcunque  boiio  veniant  tua  carhasa  vento, 
12         Siste  tamen,  properam  cursu  inhibeque  ratem; 
Successus  urgere  tuos,  nimis  aita  petendo 

Eniti  quam  sit  res  metuenda  vidc! 
Sic  illum  qui  rem  melius  novcre  moncbant, 
16         Et  meliore  (ide:  perfurit  ille  tamen. 
Respexere  dei  te,  Caesar,  ad  ultima  ventum  est; 

Oderunt  hominum  cuncta  superha  dei; 
Nec  dubita,  pactum  hoc  discordia  quanta  seqnatur, 
20      ,   Cuius  plena  vides  omnia  perfKiise: 
Unus  in  hoste  labor  iuncto,  victoria  duplex: 
Et  bene  credemus  non  tibi  velle  deos? 

127.  DE  BELLI  QVALITATE  AD  GERMANOS. 

Quam  sapit  ille  gravi  qui  temperat  utile  honesto , 
Nec  temere  ullius  ferlur  amore  boni. 


125.    Hoe  epigr,  om.  3.      ^  Hic  quoquc  Lco  Venetus,  uon  DecimuB  Bignificatur. 
125.    »  sidera  2..,4.  127.  »  Cf.  Hor.  art.  poet.  v.  343. 

Htttwi  Opp.  vol.  in.  17 


258  HVTTCNl  AD  CA8ARBM  MAXIMlLIAMVIf  BPiaBAMMATVM  LIBBR. 

Regna  peluut  Veneti,  sed  non  sua :  quam  sit  honestum  hoc , 
4  Haud  operae  precium  pcrspicere  esse  putant; 

Ut  rapiant,  sociis  armant  se  in  praelia  Gallis, 
lamque  adeo  tentant  Csesaris  arma  palam. 

lungantur  Gallis  Veneti:  nos  causa  tuetur, 
8         Quae,  quoniam  iusta  est,  spem  iubet  esse  ratam. 

Ultores  sperate  deos,  iniuria  belli 

Quos  premit;  interea  corripite  arma  tamen: 

Ignavos  odere  dei,  vigilantibus  adsunt: 
12  In  coniuratos  corripite  arma,  viri! 

128.  DE  BELLO  VENETO  AI)  C^ESAREM. 

Bellum  ingens  oritur:  proh  numina!  materia  apta  est 

Quam  sibi  desumat  quodlibet  ingenium: 
Magnas  cogit  opes  magno  molimine  Gallus, 
4  Nec  Venetis  sumpta  est  acrior  ira  prius; 

Tranquillus  petitur  Caesar,  tantique  paratus 

Unica  Germanum  causa  Gt  imperium. 
Spe  magna  gerere  arma  datur:  iani  teobiibe,  Caesar; 
H  Hac  te  cunctari  res  tulit  ista  tenus, 

Ultra  omnis  damnosa  mora  est,  magna  liostis  aditur, 

Sed  quse  se  vinci  sustinet,  ira,  tamen: 
Quorum  utrumque  armis  superavimus  ante  seorsum. 
12  Quis  prohibet  iunctos  exuperare  duos? 

129.  QVALE  SIT  HOSTIVM  F(EDV8.  AD  C^SAREM, 

Ille  adeo  semper  Venetorum  cognitus  hostis, 

Cum  Venetis  tandem  foedera,  Gallus»  inil: 
Da  specimen,  Germane,  tui,  rumpe  ocia,  Ciesar, 
4  Totque  lacessitus  prorue  in  arma  modis! 

Omnis  in  evenlus  rerum  Kalus  arrigit  aures, 
Mentem  iilis  novitas  adiicit,  his  adimit: 
Expavere  aliqui,  tum  plebs  ignara  futuri, 
8  Ut  possis  satis  his  viribus  esse,  timet. 


127.  ^  pretiam  4.  *'  Hanc  fidcm  Huttenns  post  ea  qnoqae  et  scriptis  et 
vita  professuB  est. 

128.  Hoc  imitatus  est  Eobanus  Heasus  epigrammate  ad  poetas  sui  temporis 
quod  exhibuimus  vol.  I.  p.  123.       '*  vtrunq^  /.      ''  exsuperare  1, 

129.  Epigr,  129,  omis.  3,  *  arriget  2,4,  "  Memorabilis  in  iuvene  per  fu- 
cata  diplomaticorum  quos  hodie  vocamus  vela  tristes  ipsarnm  remm.  formas  cau- 
sasqne  coguoscendi  acies.  Qnam  velim  Macaulseum  Anglicum  bistoricnm  his 
Hntteni  operibus  nti  potuisse. 


HVTTKVI  AD  CA8ARB1I  MAXIMILIAMVM  EPIOBAMMATVM  LIBER.  259 

• 

Ne  timiclis,  Caesar,  concedc  hoc  faMlere  Galluni 
Creyisse  atquc  igitnr  robur  liahere  duplex: 
Non  ut  amet  Vcnetos,  ut  tc  odcrit,  istud  iuivit 
11  Foedus:  et  hoc  dufaitas  qua  tenus  esse  queat? 

180.  DE  FOBDERE  CVM  GALLIS  VENETORVM. 

Pace  inimica  diu  Vcnetis  et  ftpdere  iuncta  est 

Gallla:  degeneres  terrcat  hoc  animos. 
luratum  est  in  te,  Csesar,  iamque  arma  parantur 
4  Tie  contra  et  cives  t^xpedienda  tuos: 

Incursus  terrore  tui,  iam  dum  acrius  instas, 

Qualibct  hos  iungi  conditione  facis. 
Res  bene  habet,  nisi  quos  committere  fwdera  cogis,  , 

8         Co^ere  ad  ha;c  eadem  dissohienda  nequis. 

in.  DE  EODEM. 

Thure  piate  deos,  onerate  altnria  donis: 
Cum  Veneto  Gallus  scmileone  facit, 
luncta  seniel  disiuncta  diu  discordia  concors; 
4  Haec  tandem  eximii  causa  laboris  erit. 

Grata,  viri,  solucnda  deis  cadat  liostia:  rectc 

Sic  cum  Germanis  an  dubilamus  agi? 
Maleria  ingenti  sese  ohtuHt  ista  triumpho, 
B  Nunc  qii£eri  decus  hoc,  nunc  honor  iste  potest. 

Taotum,  ut  cum  Vcnctis  metiiam  sc  iungcrc  Gallos. 
Atque  hostile  in  nos  surgere  focdus,  abest. 

188.  HORTATVR  AD  PVGNAM. 

Pugnandum!  Euganeas  concivit  ab  u^quorc  Ranas  ^ 

Gallus,  et  optivo  nomine  Marcus  adest; 
Expuit  hostiles  vento  incitus  Adria  spumas 
4  Contra  Aquilam,  patrii  murmuris  usus  opc. 

Res  bene  habet,  sivc  hanc  pugnomus  in  aerc  pugnam, 

Slve  in  aquis,  terra  seu  rapere  arma  iuvet: 
Penna  AquilTC  rostrumque  ingens  un^uesque  redunci, 
•         Lumcn  et  mverso  sole  probata  acies, 
Pecliis  et  ingenium  et  pra^stanti  rohore  corpus, 

Tum  regnum  hoc  avium,  tum  favor  ille  lovis; 


130.  •  ^Degeneres  animos  timor  arpuit'  Verg.  Aen.  IV.  13. 

131.  Eiiam  Moc  ei  tequens  epigr.  omis.  3. 

132.  '"  favor  lov.]  cf.  Aperbachi  epigr.  'Magna  deum'  siipra  p.  250. 

17* 


PiigaeL  equee  pugnetque  pedes,  rate  Dariget  ffiquor 
I!  (Juisquis  in  Austriadem  comparat  arina  Aquilaiii! 

AU  (J^SAKEM. 
AuctiB  hostis,  Ciesar,  virvs  alque  aiicta  potestas, 

Armaque  ab  atlverao  congeiniuasse  vides: 
Non  iubeo  timeas,  sed  ue  conlemue  pericluni', 
4  Tum  vero,  iit  solvas-ocia,  tempiis  adest 

TempuB  ailest,  age,  rumpe  muras  et  somnia  differ: 

lam  lifiilant  Galli,  iam  vigilant  Veneti. 
Surge  age,  cuut(atum  satis  est;  lum  rile  quiesces, 
■<  Cuni  Ubi,  quem  cures,  iiou  super  hosUs  eril. 

'  DE  IVLIO  II.  PONTIFICK  MAXIMO  ORBEM 
CHRISTIANVM  IN  ARMA  CONCITANTE, 


p,Bh^_^iir~7^jA^^  j-  >  ■=-' 

+ 

^c^ 

^s 

Eiw^^yi^SwfwKlL.  '^- 

k!^! 

^rt^^ 

^^^'"^^^^^^^^^^^ 

^^m 

^^^^«^ 

W 

H 

H 

B|^iiMpy^^^^ 

sm 

^^Sf 

B^»^" 

fi 

pvS 

bShKIt^ 

lR?J°t.OfcL\fe 

Sl 

h 

^M 

^g 

lMLj^%,e^a 

A 

^^§ 

s^M 

Concitat  iralum  hellator  lulius  orbem, 
t^fTera  parlficos  liuhiit  anii»  diices, 


1S4.    In  medio  HuEmiliaiiua  et  luliiii  P.  M.,  ad  Uterii  Onltin  Ang)i«in«  re- 
^s,   cltpelB  gnlB  eoDspictli.     eeterna  qaattuor  fi^ns  pTxstKiitiorei   belli  diicai 


RVTTBNI  AD  CJE8ARBM  MAXIMILIAMVM  KPIGRAMMATVM  LIBBR. 

Tela  ddt  llalice,  tibi  dat,  (loriiiania,  helliim, 
4         Hoc  turbante  domo  prodit  Ibera  qiiies; 
Impulit  audaces  eadem  vesania  Gallos; 

His  facibus  Vtmetas  ardor  adussit  opes; 
Ultima  ab  hoc  flavos  dedit  insula  mota  Britannos, 
8         In  commune  Scotus  contuHt  arma  nefas. 
0  ubi  nunc  Turrae?  sed  iiiexcusahile  beilum 
Orbis  in  exitium  commovet  unus  homo. 
Omnihus  arma  dal  unus  homo,  belluin  omnibus  unus, 
13         Idem  puhlica  res  cHicit  ut  pereat, 
Ut  Christi  perimantur  oves,  turhetur  ovile, 

Pascat  et  admissos  caula  adaper(a  liipos. 
H«€  rabies  placido  dimovit  vincula  lano, 
16         Hsec  furia  iinplevit  oinnia  csede  nova. 
Atque  huic,  qucilis  erat  (ncqiie  enim  bonus)  illud  ovile 

Credidimus,  miserum  credidimusque  pecus; 
Toti  quinetiam  regem  prsefecimus  orbi 
30         Nomine  pastoris,  nomine  pontilicis. 
Dira  venenato  soboles  lalro  prodite  partu, 

Hac  Christum,  hac  sequeris  condicione  Petrum? 

186.  1>K  GLADIO  IVLlI. 

nie  sui  longo  successor  in  ordine  Petri 

More  novo  tantas  res  agit  el  studio: 

Nam  neque  pro  populis  orat  pacique  relictus, 

'  4         Quod  faceret  Pctrus,  sacra  fidemque  docet; 

Verum  bella  movet,  gerit  arma  et  sanguine  gaudet. 

Nimirum  Paulum  prcetulit  ille  Petro: 

Pauius  habet  gladium,  sed  non  ferit,  occidit  illo; 

8         At  maliis  hic  multis  intulit  exitium. 

[Dira  veneuato  soboles  lairo  prodiie  pariu, 

'  Hac  Chrislum,  hac  sequeris  conditione  Peirum?] 


261 


repnesentare  opinor.  —  In  sq.  adnotntiouo  horum  in  lulium  II.  carminum  /  =  XX. 
1.  Indieli  bibl.,  2  =  XX.  2.  J  =  Pasq.  tomi  II.  (Ind.  bibl.  p.  35*.  not.  a)y  4  =  Pasq. 
eztet.  (ibid.)  5  =  XX.  3.,  0  =  XX.  4.  Epigrammata  134... 149.  omissis  tamcn  140. 
et  143.  exsUnt  etiam  in  Pasq.  extatic.  p.  17.3... 180.  Non  nisi  134.130.139.141.142. 
145.149.  habent  Pasqnillor.  tomi  II.  p.  82.. .86.  Epiffrr.  134.  ,136.  omis.  3.  *  or- 
bemfl.'!.  *  Cam  Inlins  exspiraret  Selimus  I.  csedibus  primum  domum  suam  in- 
plebat.  Hnttenus  autem  h.  1.  de  bello  quod  Lco  X.  P.  M.  contra  Turcas  prsepa- 
rabat  (ride  vol.  V.)  cogitare  videtur.  Cf.  ex  Hiznrro  transcr.  loc.  vol.  IIII.  p.  431.  sq. 
^  apemit  templam  lani.      **  Hic  2.4.      conditione  2,4. 

135.    Hoc  epigramma  (,,Quidam  ita  lusit'*)  etiam  apud  Bulteam  hiet.  unlv. 


262  HVTTENI  AD  CJE8ABBM  MAXIMILIAMVM  EPIQSAMMATVM  LIBBR. 

136.  DE  EODEM. 

'Huc  barham  Pauli,  gladium  Pauli,  omnia  Pauii; 

^CIaviger  ille  nihii  ad  mea  vota  Petrus': 
FIoc  simul  edixit,  pro  Christo  accersere  mortem 
4  Ultro  credidimus  duraque  velle  pati; 

Tum  vero  occinuit  funesto  classica  cornu, 

Continuo  praeceps  mundus  in  arma  ruit. 
lloc  Pauli  tibi  barba,  pater,  tibi  suaserat  ensis? 
8  Hoc  istaec  licuit  arma  tenere  moda? 

Quem  gladio  decet  occidere,  haud  occidere  Pauli, 

Aut  satis  arni^tum  clavibus  esse  Petri. 


DE  IVllO  PONTIFICE  MAXIMO  PHILIPPVS  MEIANCUTHOH. 

Cum  conlra  Gallos  heHum  papa  lulius  esset 

Geslurus,  sicul  fama  vetusla  docet, 
Ingentes  Marlis  turmas  contraxil,  et  urbem 

Egressus  swvas  edidit  ore  minaSy 
Iratusque  sacras  ciaves  in  flumina  iecit 

TybridiSy  hic  urbi  pons  ubi  iungit  aguas; 
Inde  manu  siriclum  vagina  diripit  ensem 

Exclamansque  Iruci  talia  voce  refert 
^Hic  gladius  Pauli  nos  nunc  defendet  ab  hoste, 

^Quand  quidem  clavis  nii  iuvat  ista  P€tri\ 

DE  EODEM  GILBERTI  DVCHERIL 

In  Gallum ,  ut  fama  est ,  beUum  gesturtts  acerbum 
Armalam  educit  lulius  urbe  manum^ 

Accinctus  giadio  claves  in  Tybridis  amnem 
Proiicit  et  scevus  talia  verba  facit 


Paris.  tom.  VI.  p.  59.  legitur,  ita  nt  versus  9.  10.  in  ^liis  exemplis  recte  proxime 
saperias  epigramma  claudentes  hiiic  135.  attribnantur.  '  paciqae  /.  recie.  paci 
{pm.  qae)  edd.  ceteri,  adpotito  *  'quam  mendi  notam  om.  2.4. 

136.  '  De  gladiis  satis  diximus  vol.  IIII.  p.  252.  434.  et  in  primis  vol.  V. 
p.  101.  sq.,  eed  de  barba  adicimus  Ciaconii  (Vitt.  pontiff.  III.  p.  234.)  verba:  ,,Pri- 
mna  omniam  pontificam  lulins  contra  maiorum  consuetadinem  barbam  prolixam 
alait,  ut  maiorem  intucntibus  reverentiam  incuteret;  idque  reliqui  post  eum  Ro- 
mani  pontifices  usu  probasse  videntur". 

Hoc  epigramma  in  Tasquillor.  tom.  II.*  p.  82.  prsemissom  est  Hattenieo  134. 
et  ap«  Bulaeum  1.  c.  Similiter  cam  sequenti  Ducheriano  est  in  Paaqoill.  extatic. 
p.  172.  sq.  De  re  ipsa  cf.  Hutt.  or.  contra  Turcas  §.  20.  et  qne  ad  h.  L  adnotavi- 
mus  vol.  V.  p.  104.  Etiam  Bulfleus  1.  c.  ,,quem  [lulium]  aiant  clavibus  Petri  pro- 
iectis  in  Tiberim,  quod  excommunicationibus  nihil  territas  fuisset  Ladovicos,  ac- 
cepisse  gladium  PauU''.       Dum  Bul.      Tibridia  Bul. 

Giibertua  Ducherius  Arvernus  Aquis  sparsis  (Aigue  perse)  circa  finem  ■ec. 
15.  natus,  cuius  editio  Martialis  a.  1526.  8".  rarioribus  libris  adnameratar,  edidit 
etiam  suorum  'Epigrammatum  libros  daos*  a.  1538.  S\ 


MFTTIin  AD  0JC8ASBM  MAXIMILIANVM  EPIORAMMATVM  LIBBB.  263 

"Quwn  PeUri  nihii  efficianl  ad  prwlia  claves, 
^Juxilio  Pauli  forsilan  ensis  erit\ 


187.  DE  IVLII  PERFIDIA. 

lulius,  a  Phrygio  qui  leglt  nomen  lulo, 

Et  cui  nunc  rerum  contigit  esse  caput, 
Discite  quos  tanto  dederit  cum  nomine  mores, 
4  Quo  iure  Assaracis  adnumeretur  avis: 

In  dubios  casus  avidum  cum  Csesare  Gallum 

Abstulit,  ablatos  deseruitque  cito: 
Non  servasse  fidem  deslructae  infamise  Troise  est, 
8  A  Troia  in  nostros  boc  trahit  ille  dies. 

N.epUmo  Phoeboque  Phryges  promissa  negarunt: 

Exemplo  gcminos  fallit  et  ille  duces. 
Perfida  bis  veteris  ceciderunt  Pergama  Troiae; 
t2         At  quando  aut  quoties  perfidus  ille  cadet? 
Una  luit,  decimum  dum  bellum  ducit  in  annum, 

Laumedontsam  Graecia  clade  fidem: 
At  Ceret  hunc  Gallus,  feret  hunc  Germania  pugnax 
16  Caliida  disposito  pnrta  ferire  dolo? 

188<  AP  PHINCIPES  CHRISTIANOS. 

•    Sic  periil  pudor  et  periit  pnidentia,  reges? 

Sic  iuvat  in  cladem  vos  sine  mente  trahi? 
Atque  ipsos  suasore  iuvat  vos  perdere  lulo, 
4  Vaecordes  monitis  in  scelera  huius  agi? 

Et  cum  nondum  Asiae  bdlum  Aegyptusque  negarint, 

Intestina  domi  conserere  arma  iuvat? 
Aut  quasi  pauca  fero  veniant  haec  commoda  Turca^, 
8  Sic  propriae  visum  est  cladis  amore  trahi. 


137.  *  a  Cfesare  lulio.  cf.  vol.  IIII.  p.  429.  not.  12.  ^  Assaricis  /.  3,  assa- 
ricis  2,4.  Assaracus,  Dardani,  lovis  filiif  ex  Erichthonio  nepos,  Capyn  fiiium, 
Anchiaam  nepotem  habuit,  sive  secnndum  alios  Trois  filius  fuit.  Assaraci  avi 
cnm  'genie  Assarici*  (Verg.  Aen.  IX.  040.)  iidem  sunt,  i.  e.  Troiani,  a  quibus  Ro- 
maai  (Inlia  gens  in  primis)  venit.  "^  „ ..  cum  vertere  ab  imo  Structa  meis  ma- 
nibns  perinrm  moenia  Troise"  Verg.  Aen.  V.  810.  sq.  *  Neptunus  et  Apollo  Lao- 
medonti  mercede  condneti  eztmxerant  Ilii  moenia,  hic  autem  perfecti  operis 
mercedem  diis  negat.  liiad.  XXI.  441.  sq.  VII.  452.  sq.  ^^  Post  ligam  Camara- 
eeneem  Inlins  tnm  a  parte  Ccesaris  contra  Gallos,  tum  a  parte  Gallorum  contra 
CM*revi  itetertt.  '^  Vetns  liium  Troiano  bello  cecidit,  novum  ab  Alexandri 
M.  temporibns  per  Rom.  imperii  florem  stetit.      *^  huncj  lulium  II. 

138.  *  Inloj  Inlio  II.  ut  v.  11.  *  Vecordes  edd.  prteter  1.  ^  Selimum  I.  et 
Homc  Barbarossam  in  memoriam  revocat  poeta. 


264  HVTTBMI  AD  CASABBM  MAXIMILIAMVU  KPIOSAMMATVM  LIBBB. 

Inque  vicem  vos  civiii  consumere  bello, 

Ut  super  exhaustos  viribus  ille  ruat? 
Ah  pudeal  Liguremque  sequi,  dum  suadet,  luhim» 
13  £t  tandem  placeat  consulere  in  medium! 

139.  DK  IVLII  INSTITVTO. 

lulius  assumptis  Petraeuni  clavibus  ante 

Cceperat  ire  gregem; 
Contiuuo  lupus  acer  oves  invasit  et  atrox 
4  Miscuit  exitium. 

Ilie,  datis  Petri  dififlsus  clavibus,  actas 

Liquil  inermis  oves; 
Nec  mora,  Paule,  tuum,  quo  se  tueatur,  ad  ensem, 
8  Non  propria  arma,  ruit. 

Ecce  autem  insueto  contra  sua  castra  paratu 

Dum  videt  ire  lupus, 
Indoctum  gladii,  quae  non  bene  ceperat,  egit 
12  Deserere  arma  ducem. 

Contemptas  recipit  Petrus  sua  munera,  claves 

Qui  ferat,  alter  erit; 
Nescius  at  Paulus,  ne  quis  sua  conserat  arma, 
16  Privat  et  ense  virum. 

Quas  nunc  ducet  oves  quae  nunc  in  pascua,  roancus* 
Clavibus  et  gladio? 

140.  IN  IVLIVM  DE  STATV  VRBIS  B0N0NIEN8IS. 

Oiim  clara  viris  et  splendida  vatibus  olim, 

Fortuna  nuHis  inferiorque  locis, 
Moeret  apud  patrium  deserta  Bononia  Rhemim, 
4  Cum  res  perdiderit  perdideritque  viros; 

Mceret,  at  iuterea  vastator  lulius  audet 

^Dicere  provectam  vindice  se  in  melius. 
Siccine  res  horoinum  tu,  siccine  provehis  urbes, 
8  Pernicies  vatum,  nobilitatis,  opum? 

141.  DE  IVLIO. 

Perlaesum  est  Petri,  nunc  luiius  esse  laboral, 
Martia  contemptis  clavibus  arma  gertt. 


130.    Hoc  epigr.  om.  3.      ^  cf.  epigr.  135.  sq.      Petrseam]  Petrinam,  ChrUtia- 
nura.       '*  coeperat  edd» 

140.  '  Bononiensem  amnem  RenOt  Pado  sese  miscentem. 

141.  *  lul.]  i.  e.  CiBBar  s.  bellator.  cf.  vol.  IHt.  p.  429. 


BVTTBSII  AD  CMBAREU  MAXIMILIANVM  EPIGRAMMATVM  LIBKB. 

IloXXas  d'  iq>&i(iovg  ifvxag  "j^ldi  nQota^av. 
Hanc  summam  laudis  praedicat  ille  suje. 

148.  DE  IVLIO  ALLVSIO. 

lulitis  est  Romse.  quis  abest?  dale,  numina,  Brulum! 
Nam  quoties  Romae  esl  lulius,  iUa  perit. 

14»-     DE  GALLO  ET  CiESARE  lAMIAM  PVGNATVRIS. 

Arma  per  lusubres,  Gallorum  hinc,  C^saris  inde 
Mutuum  in  exitium  rapla  tenenlur,  agros; 

Utrimque  atra  viris  rabies  el  sanguinis  ardor 
4  Stat  ferro  et  dubia  caide  petita  sequi. 

Non  licuit,  superi,  tantum  servare  cruoris? 

An  nisi  cruda  parant  vulnera  cuique  suum? 

Et  causam  his  dederit  tuus  ille  vicarius,  armis, 
8  Cbriste,  tuumque  omni  perdat  ovile  uiodo? 

Tu  casus,  Fortuna,  regis,  te  iudice  certant 
Gallorum  inde  acies,  Ca^saris  hinc  acies. 

144.  DESCRIPTIO  IVLII. 

Qui  chalybe  et  duris  amicitur  lulius  armis, 

Terribilis  barba  terribilisque  coma, 
Cui  torvos  horrore  oculos  frons  occulit  atrox, 
4  Tartareae  ignescunt  cuius  in  ore  mina;, 

Ille,  inquam,  gladiis  atque  occidente  sagitta, 

Et  terra  populis  et  nietuendus  aquis» 
Qui  trucibus  reges  terrarum  innexuit  armis, 
8         Qui  tetrum  excito  sevit  iu  orbe  malum, 
lUe  tot  exitiorum  et  tanti  criminis  autor, 

Quo  se  cum  populis  imniinuere  duces^ 
Quique  manu  quique  ingenio  dira  omnia  patrat, 
12  Natus  in  humanum  pestis  acerba  genus, 

Cuius  opus  mors  est,  turpissimus  ocia  iuxus, 
Qui  pacem  cunctis  abstulit,  arma  dedit, 
Ille,  inquam,  talis  cum  vita  et  moribus  extet 
16  DissimiUs  Cbrislo  dissimUisque  Petro, 

Quid  facit  aut  quid  habet  quod  tandem  dicere  possis 
Dignum  Romani  nomine  PontiGcis? 


265 


*  Mvltmvqae  fortes  animas  in  Orcum^  misit.  Hom.  II.  I.  3. 

143.  Hoc  epigr,  om,  3, 

144.  Eztat  etiam  in  Wolfii  Lectt.  memorabb.  II.  p.  87.  sq.      *  chalibe  1,2,3. 
barba]  cf.  epigr.  136.      ^  ssevit  4,      ^^  cf.  In  temp.  lul.  sat.  v.  16.  sq. 


266  HTTTBiri  AD  CJB8ABBK  MAXIMILIANVM  EPiaBAMMATYM  LIBBB. 

145.  DE  INDVLGENT1I8  IVLU. 

Fraude  capit  totnm  mercator  lulius  orbem, 

Vendit  enim  coelos;  non  habet  ipse  tamen: 
Vende  mihi  quod  habes:  nam  quo  (pudor),  ut  inihi  vendas, 
4  Ipsum  te,  luli,  cuius  egere  vides? 

Quin  fera  centimanos  emiltat  lcrra  Gigante^, 

lulius  expulso  vendat  ul  astra  love: 
Donec  enim  co^los  alius  regit  et  tonat  inde, 
8  Non  ego  tam  magni  mnneris  emptor  ero. 

U6.  DE  EISDEM. 

Nunc  ego  -terque  quater  venturae  gaudra  vil» 
El  qusedam,  qua;  sum  vix  habiturus,  emi; 

Accepi  toties  tabulas  impressaque  cerae 
4  Nomina,  sed  tantum  nomina  cum  tabulis. 

Illud  et  hoc  tcmere:  neque  entm  sperare  quis  ausit 
Empturum  se  quse  vendere  nemo  vellt, 

Aut  si  forte  velit,  quse  nemo  vendere  possit, 
8  Cum  c(plum  solus  qui  bene  vivit  emat: 

lam  vero  ul  risu  hoc  dignum,  tanquam  esse  beatum 
Testibus  his  cgeat,  signa  peti  et  tabulas! 

147.  IN  IVLIVM. 

Omnia  turbantur,  retro  omnia  versa  videntur, 
Qui  bene  non  vival,  posse  beare  alios!- 

Cum  multos  ferroque  neces  atroque  veneno; 
4  Cum  scelere  oc<:iderint  milia  multa  tuo, 

Cum  tibi  funesti  sint  sola  negocia  belli, 
Ocia  monstrosse  conscia  luxurise, 

Cuni  dicas  faciasque  nihil  nisi  turpe  malumque, 
8         Interea  ccelum  expendis,  lule,  tamen? 

Idque  aliquis  credat  cui  mens  in  corpore  sano 
Sana  sit,  el  Christum  qui  pntet  esse  deum? 

148.  DE  IVLIO. 

Hunc  scelerum  autorem  tantonim,  hunc  fraudis  amicum, 
Cui  requi^es  bellum,  pax  odiosa  fuit, 


146.    »  cfiBi^  /.       *"  hic  i.       !  ]  ?  edd 


147.    »  !]  ?  edd,      *  millia  2...4,      *  nepotia  4.      •  cf.  vol.  IIII.  p.  448.  sq.  ad- 
not.  et  infra  In  tempora  lulii  sat.  v.  40.  sq.      ^  coel.  exp.]  In  temp.  lul.  sai.  v.  13. 


*  laven.  sKt.  X.  350. 

148.    Hoe  epigr.  om.  3 


HVTTBIII  AD  0JI8ABBM  MAXIMILrAMVM  KPIORAMMATVM  LIHKB. 

Onine  libidinibus  genus  usque  ad  monstrar  notatum, 
4  Qao  dare  quid  peius  dii  tibi,  terra,  queanl? 

Non  tantum  esse  malum  permisimus,  esse  bealum 
Credidimus,  mundi  perluiimusquc  caput. 

Eihaustas  igitur  divino  lumioe  mentes, 
8         0,  et  in  errorum  rusticitate  vagas! 

»   14».  AD  IVLIVM. 

Dic  mihi,  sancte  pater,  coelestis  ianitor  aulie, 

Cui  geritur  summse  relligionis  apex, 
Qui  reges  regis  atque  locas  relocasque  tyrannos, 
4  Qui  nutu  solvis  cuncta  ligasque  tuo, 

Qui  sanctos  facis  et  cui  contigit  esse  bealo 

Ante  obitum,  qui  nos  ante  obitumque  beas, 
Quid  tibi  bombardis  opus  est,  quid  eqiiisque  virisque 
8         Quaeque  armata  pra^it  qui^e  sequiturque  mauus 
Hastarnmque  ista  segete  atque  borrcntibus  armis? 

Quid -"cinctura  opus  est  hac  gladiisque  tibi? 
Omnia  quid  trahis  ha;c?  aut  ciir,  sanctissime,  tanto 
12  Belli  opere  cxpugnas  oppida,  castra,  domus? 

Nonne  manu  poteras,  tremulo  simul  ore,  levata 
Hos  dare  diis  subito  Mauibus  hosque  deo? 
Certe  omnes  Petri  similes  aliterre  probatis 
16         Moribus  ha;c  possuut  omnia  poutiGces. 
Quid  dicam,  an  quoniam  malus  es,  dinisus  et  armis 

Pontificum,  et  pro^ceps  Martis  in  armar  ruis? 
0,  in  te  erratum  mundo,  qui,  cum  ista  facessis, 
90  Non  videt  a  Petri  te  procul  csse  via. 

160.  AD  C^SAREM  DE  GEUMANKE  STATV. 

Quando  erit  ut  lumcn  Germania  capta  resumat, 

Hinc  Romam  ut  videat  seque  suumque  trahi? 
Quando  erit,  ut  bullas  auroquc  parabile  plunibum 
4  Orbe  aliquis  vcndi  cerual  eniique  alio? 

Aut  tua  perpetuo,  quod  nunc,  Germania,  Caesar, 

Ludibrium  Roma^  diripientis  crit? 
Quiu  mundi  imperium  ct  caput  hoc  mundi  imperiique 
8  (Nam  possum  haud  aliud  dicere)  Roma  tua  esl. 


267 


*  Hbidinis  2,4.      cf.  supcrioris  epigr.  v.  6. 

140.    '  religionis  4.      *  dicique  bentiis  Ante  obitum  nemo  supremaque  fanera 
mI.  Ovid.  met.  III.  136.  sq.  notum  ex  Herodoto  Solonis  dictum.       ^*  mundam  2,..4. 
150.    '  Volgare  paullo  post  factum  est  illud  ^Germania  ooulos  recepit'. 


268  HVTTSNI  AD  CJI8ABSM  MAXIMILIAIfVM  BPIOBAMMATVM  LIBBB. 

r 

151.  AD  CiESABEM  D£  BELIX)  VENETO. 

Sanguinis  efTusum  civilis,  C^ar,  abunde  est, 

lam,  credo,  hoc  ducet  lulius  ipse  satis: 

Accipiant  Veneti  dominum  te,  Gallus  adoret, 

4         Publica,  CbristicoIaB,  foedera  inite,  duces; 

Te  revehat  celebri  Germania  Iseta  triumpho, 

Dehinc  Asiam  Christo  cogat  habere  fidem; 
Summa  sit  haec  rerum,  vota  haec  communia  sunto, 
8         Quod  velit  ille  deum  rector  habere  ratum. 

VLRICHI   DE   HYTTE^N   EQVITIS    GERMANI 

AD    C^SAREM   IMPERATOREM    MAXIMILIANVM 

EPIORAMMATVM  LIBRI 

FINIS. 


151.    '  deum  tector]  deES  optimus  maximus.       *  om.2.4.       toiam  tubteriptio- 
nem  om.  3.      "  libri  om.  2. 4, 


HVTTBNI  III  T8MP0BA  ITLII  SATYSA.  269 


IN  TEMPORA  IVLII 
SATYRA. 

Hoc  meDS  illa  hominum,  partera  sortita  deoruro 
Et  pars  ipsa  dei,  patitur  se  errore  teneri? 
Has  ruit  in  tenebras?  adeo  sine  lumine  fertur, 
Ut  sceiere  iste  latro  pollutus  lulius  omni 

6  Cui  velit  occludat  ccelum ,  rursusque  reciudat 
Cui  velit,  et  possit  momento  quemque  beatum 
Efflcere,  aut  contra,  quantum  quiscunque  bene  egit 
Et  viiit  bene,  si  lubeat,  detrudere  possit 
Ad  Stygias  pcenas  et  Averni  Tarlara  Ditis, 

10  Et,  quod  non  habet  ipse,  aliis  divendere,  coelum? 
Usque  adeo  errori  divina  obnoxia  mens  est^ 
Ut  piscatorem  posse  omnia  vertere  lulura 
Credat  et  invito  ccelos  expendere  Christo? 
Et  nuDC  iile  vagum  spargit  promissa  per  orbem, 

15  Qui  caedem  et  furias  scelerataque  castra  sequantur 
Se  duce,  ut  his  cffilum  pateat:  qua  fraude  tot  urbes 
Et  tot  perdidit  ilie  duces,  tot  milia  morti 
Tradidit,  et  pulsa  induxit  bella  acria  pace, 
Tranquillumque  diu  discordibus  induit  armis 

30  Et  scelere  implevit  mundum ,  fasque  orane  nefasque 
Miscuit,  inque  isto  caneret  cum  classica  motu, 
Naufraga  direpti  finxit  palrimonia  Petri 
Vindice  se  bello  asserere  atque  ulciscier  armis. 
Quoque  minus  sibi  verba  dari  quis  sentiat,  implet 

3s  Maiestate  nefas,  et  stipatoribus  illis 


H»e  satira  cani  epitaphio  ita  post  epigrammatum  ad  Maximilianam  libram  a. 
1519.  editam  (Ind.  foibl.  XX.  1.)  ante  heroicam  de  piscatura  Venetoram  leg^itar; 
recentiora  exempla  (XX.  2.. .4.)  post  epigrammata  ex  arbe  missa  satiram  exhibent. 
Baitat  etiam  in  Pasqaillor.  tom.  IT.  p.  89... 91.  et  in  Pasqaillo  extatieo  p.  184...186. 

Hec  qnoqae  satira  Lutheri  thcsiam  publicatione  antiquior  est.  Cf.  supra 
epifR  145.  iqq.  *  quenq)  /.  "^  i.  e.  qaantumcumque  quis  bene  egerit.  '*  cf. 
epi|rr.  147.  v.  8.       *^  cf.  epigr.  144.  v.  10.      millia  2.„4.      '*  verba  d.]  illudi. 


270 


HVTT8NI  IN  T£UPOBA  IVLII  SATYRA  IT  BPITAPUIVM. 

Grande  facil  iiomen,  iainque  esl  Ecclesia  Chrisli 
Latronum  illa  manus.     0  seclum!  o  pectora,  c«cis 
Nubibus  et  miserando  a  se  immutata  stupore, 
Lucem  ipsam  et  nuduin  non  agnoscentia  verum, 

30  Obductum  nebuiis  vanum  admirantia  fucum! 
Non  hominem  penes  est  couleste  expendere  donum: 
Nedum  hoc  iiie  iatro  sceicratum  vendat  in  usum! 
Tum  quantum  a  Christo  est  alienum,  hoc  pacis  alumno, 
Sanguine  commaculare  manus  et  caede  nefanda 

35  Perfurere ;  illa  autem  divinae  habitatio  pacis 
Qua  sorte  haBredes  Ecclesia  venit  ad  istos? 
Prseterea  quis  recta  sequi  iustumque  tueri 
Ulterius  sanctum  ducet,  si  praemia  vitae 
llle  ferat  morum  parte  iiiquiuatus  ab  omni? 

40  lile  ferat,  non  vir,  qui  quae  patiturque  facitque, 
Si  tribuas  aurum,  faciasque  ipse  et  patiaris, 
Condonat  labemque  adimit  purumque  reducit? 
Siccine  res  superum  est  humano  obnoxia  ludo? 
.Quin  animum  capimus,  civcs,  ad  nosque  redimus, 

45  Et  recte  atque  pie  viventes  summa  putamus 
Regna  deum  nobis  cessura,  ipsosquc  beatos 
Et  sanctos  fieri,  quos  non  sanctissimus  ille, 
Verum  opera  ipsa  beant;  eademque  superna  recludunt, 
Haud  claves,  nuUum  quas  liic  vetcrator  in  usum 

50  Ostendit  populo  iactatque  in  simplici  turba. 

FIN18. 


IVLII  .II.  LIGVRI8  PONTIFICIS  MAXIMI  EPITAPHIVM 

HVTTENO  AVTORE. 

Hoc  togitur  tumulo  pastor  lupus,  ille.,  solebaf 
Vendere  qui  buUas,  ipseque  buUa  fuit. 

SYNCERITER,    CITRA    POMPAM.     ZELO    PATRIiE. 


Hic  memorandum  osse  videtur,  quamvis  anno  demum  1520.  publicatum 

EPITAPHIVM  BVLL-E  LE0NI8  X. 
quod  dlalogi  Bulla  finem  facit,  vol.  IIII.  p.  331. 


^  cf.  epigr.  147.  v.  6.  et  Epigr.  ad  Crotum  1.  y.  7.     ^'^  cf.  lacobi  ep.  II.  14.  sqq. 
Hoc   epitapliium  om,  2. 3,  MUnch,  dedit  vol.  tll.  p.  117,  ex  Burckhard,  III.  p.  45, 
HVTT.  A.  om.  4.'      STMc.  f/c.]  om.  4, 


HVTTBNI  PfiO  ABA  CORITIANA  fiPIGRAMMATA. 


271 


VLRICHI  DE  riVTTEN 

KQVITIS    QERMANI 

PRO   ARA    CORITIANA 

QY^  E8T  ROMJB 

EPIGRAMMATA. 
1. 

Propitius  quondam  Crelieis  lupiter  oris, 

Propilius  fertur  Sol  habitasse  Rhodi, 

Pallas  AtheDieas  prxsens  respexil  ad  aras, 

4         Maenalio  statuit  Pan  sua  sacra  iugo, 

Thura  dat  coquorea  Taenaros  gratissima  regi» 

Fert  luno  altrici  vota  precesque  Samo, 

Dilexere  pios  Phcebeia  numina  Delphos, 

8  Syrtica  cornigero  fumat  arena  lovi, 

Pra;cipue  Maia  genitum  Cyllenia  placant 

Templa,  Venus  Paphia  sustinet  urbe  coli, 

Amphitryoniaden  proprie  colit  ultiraa  Gades, 

12  Vulcanoque  magis  Lemnia  sacra  lilant: 


^•**  VLR.  i.  db]  ab  2,4.  ^•'-  Area  4.  De  hac  ara  et  de  ipso  Coritio  quae  sci- 
mns  in  primis  ex  Corycianis  (Ind.  bibl.  Hutt.  XX.  1.  y)  haurimus,  qnorum,  cum  per 
Germaniam  praeter  Monachienne  ex^mplum  vix  extet,  prsefationem  cum  poeta- 

«  

mm  indice  his  Huttenicis  epigrammatis  subiunximus.  pneterea  Pierii  Valeriani 
lib.  II.  de  litteratorum  infelicitate  ct  Pauli  lovii  Klogiorum  cap.  CIII.  adeantur, 
ex  qaibos  et  Longolii  epistol.  lib.  II.  fol.  183.  B^elius  Coricii  vitam  (Dictionar. 
V.  Coriciioi)  breviter  enarravit.  Cf.  vol.  11.  ]>.  164.  v.  23.  In  his  epigrammatis 
ordiqem  sequor  exemplorum  /...•#.  (Ind.  bibl.  n.  XX.),  non  eum  qui  in  C,  (=  Co- 
rycianis)  observatus  est,  nbi  haec  5  epi^ranimata  sic  conlocata  sunt:  3,2,5,1,4. 
'  Ab  love  principium!  Apiyraycyjjff,  JinTaiog^  'l^aiog ,  ab  Amalthea  nutritus; 
„Creta  lovis  magni  medio  iacct  insula  ponto'\  Verg.  Acn.  III.  104.  luppiter  C, 
'  Sol  Rhodios.  ef.  impr.  Pindar.  01.  VII.  c.  interpp.  ^  Pallas  Athene.  ^  Pan,  Mse- 
nalliu,  L  e.  Arcadins  deus.  Ovid.  Fast.  IV.  (\bO.  ^  T^naros  aequoreo  tura  accep- 
tissima  regi,  C.  Tenaros  edd.  Tsbnarius  (Laconicus)  deus  Neptunus.  Pausan.  III. 
12.-  Tffinams,  Laconise  promontorinm.  ^  Samia  luno.  cf.  Varro  ap.  Lactant.  I.  17. 
'  Delphicus  Apollo.  Pausan.  X.  5,  3.  ^  lupiter  Ammon.  Lucan.  Phars.  X.  38. 
ffSyrticnur  Hammoi\".  harena  C.  *  Mercurius,  ,,quem  candida  Maia  Cyllense 
g«lido  eoneeptnm  vertice  fudit'\  Verg.  Aen.  VIII.  138.  sq.  Cyllenius  simpliciter 
etiam  nominatUB  a  patrio 'Arcadiae  monte.  '^  Paphus,  Cypri  urbs,  Veneri  di- 
cata.  Ovid.  met.  X.  243.  sqq.  ^^  Hercules^.Amphitruonis  filius,  Gadibus  cultutf. 
mh  lUl.  Pun.  III.  4.  Strab.  III.  p.  172.       colit]  mouet  C.      Gadis,  C,      ^  Lemnius. 


272 


UVTTBMI  PRO  ARA  CORITIAMA  XPIORAMMATA. 

Falsis  ista  deis:  cultu  meiiore  dicata  est 

Ara  saiutifero  Coritiana  deo; 
Hic  uatum  matremque  roges  aviaipque  licebit, 
16         Non  falsos  vera  relligione  deos. 

2.  PRO  EADEM. 

Coritiana  pios  venerari  sacra  poetas 

Atque  ea  carminibus  semper  adire  novis» 

Urbe  aliquis  tota  defectas  vatibus  aras 
4  Dum  videt,  afGcitur,  in  dubiumque  vocat: 

Qui  statuit,  vatum  pater  est,  sibi  propria  vates, 
Desine  mirari,  templa  statuta  coiunt. 

f 

3.  VOTVM  PRO  SE  IN  MORBO  PEDI8. 

Orbe  pererrato  terra  omnia  passus  et  undis 

Nunc  ctiam  raptum  peste  agitanle  pedem 
Corilii  pietate  nova  devoivor  ad  aram, 

4  Hac,  avia,  hac,  mater,  liac  tibi,  nate»  prece, 
'Da  morbum  cessare  pedis»  da  robur  ademptum, 

'Sic  nunquam  his  desint  ceraque  thusque  focis*. 

4.  PRO  ARA  CORITIANA. 

Certum  est  Coritii  pak*is  sacellum, 
Quod  fecere  alii  prius  poetse, 
Non  libo  colere  aut  nu)la  recenti, 
Nec  caeso  bove  victima  cruenta, 

5  Sed  versu  ingenioque ,  qualecfumque  id. 
Da  mi,  Musa,  aliquid  novum,  dedisti 
Quod  non  his  aliis  prius  poetis. 
'Consumpta  est',  ait  'ut  niliil  supersit 
'Omnis  copia  tot  prius  poetis*; 


Ovid.  met.  IV.  185.  Lemnius  pater.  Verg.  Aen.  VIII.  454.  ndnntcow  iv  A^itvm. 
Hom.  II.  I.  593.  ^^  Corytiana  C.  Cf.  infra  repetitam  Blossi  Palladi  pmfationem 
Corycianoram.  '^  Christo,  MarisB,  Annee  sacra  fuit  Ara  Coritiana.  Cf.  epigr. 
3.  V.  4. 

2.  Idem  C.  Epigrr.  2.  4.  omis.  3.  ^  Coryciana  C.  *  in]  ni  i.  *  Qnis 
locat  hsBC,  vatum  C 

3.  Eiusdem  Votum.  C.  Cf.  supra  Kpigr.  ad  Maximil.  11.  v.  11.  et  epigr.  47. 
*  perarato  2...4.     '  Corycii  C.      deuoluar  C.      *  cf.  epigr.  i.  v.  15,      •  cnraqi  tdd. 

4.  Huic,  ip  C.  primo,  epigr.  inscriptum  ibi  est:  Huldericua  Haiteniia  Eqoet 
Qermanus.  *  Corycii  C.  ^  qualeciinq^  C.  2.  sqg,  id]  est,  C.  ^  Nomina  poela- 
ram  qui  carmina  ad  aram  Coritianam  deposuerunt,  post  Palladii  pmfationem  dabo. 


[-V^TIXI  PKO  AKA  COK1T1AHA  XPIGBAMXATA.  BL088.  PALLADII  PRAF.  CORTCIANOR.    273 

loluvat  me  taonen  et  iuvabit  usque, 
Quae  sors  cumque  rnihi  sit,  experiri 
Qfuddani  ad  Coritii  patris  sacellum. 

S.  PRO  EADEM. 

Quot  se  vere  novo  difTunilunt  gramina  campis 

Et  quot  tunc  passim  floribus  albel  humus, 
Monte  Hybla  quol  alunlur  apes,  quot  acerba  pruinas 
4  Fundit  hiems,  quot  habet  sydera  uterque  polus, 

Quot  gravis  autumnus  dulces  \indemiat  uvas, 

Sicca  quot  e  Libycis  grana  teruntur  agris, 
Quot  foliis  vaga  sylva  viret,  quot  sydus  inundat 
8  Pleiadum  guttis,  quol  fovet  Ida  feras, 

Quotque  in  Atho  lepores,  quot  in  alto  gurgite  pisces, 

Quot  patula  vohiores  aura  animantnr  aves, 
Non  bene  quis  numerat,  sed  nec  numerare  facultas 
12  Coritii  versus  quot  ferat  ara  patris. 


CORYCIANA. 

BLOSSIVS    PALLADIVS    RO. 

lANO    CORYCIO    LVCVMBVRGEN 

A   LIBELLIS    IVST  .  V  .  C 

S  .  P  .  D 

rORTCIVM  8ENEM  tihi  quadantenus  cognominem,  fane  Cori/ci  P.  VergiJius  fvt 
Mfi»)  wuiltis  versibus  [Geor^ic.  IV.  125.  sqq.]  collaudat,  facitq}  eum  ad  Galesum  flu- 
i,  mb  aitis  Tarenti  turribus,  hortorum  cullui  hanrentem^  vitamq}  felicem  atqy  otio- 
ryri  degentem.  ftaq}  hac  vna  hortensi  industria  meruit  vetulus  cilix  diuinis  ear- 
mtmbms  inierserif   et  vita  longofuus,    longa^uior  fieri  carmine,    quod  ilK  pro   ofterno 

"  eimqi  feretor,  experirl  C.  cunq^  2,  sqq.       "  Corytij  C. 
5.    Idem  C.      <  Quod  3. 

„Inde  ego  pauca  canam ,  frondes  nt  siquis  ab  Ide 

Aut  Bummam  Libyco  de  mare  carpat  aquam: 

Nam  neque  qnot  flores  Sicula  nascantur  in  Hybla 

Quotve  ferat  dicam  terra  Cilissa  crocos, 
Nec  oam  tristis  hiemps  Aquilonis  inhorruit  alis 

Quam  multa  fiat  grandine  canus  Athos, 
Nam  ;nala  vooe  mea  possint  tua  cuncta  referri, 

Ora  licet  tribuas  multiplicata  mihi'\  Ovid.  Ib.  ll^.  sqq. 

*  *qaot  apes  Hyble*  Ov.  art.  am.  IIL  150.  ^  Spargit  C.  hjems  C.  2.  sqq,  sidera 
C.  2,  Mgg,  *  'neqne  numerabis  in  ilice  glandes'  Ov.  1.  c.  149.  *  Lybicis  1.,  cett. 
tdi,  prteier  C.  Libicis  4.  Libycae  arcte,  mcsses  et  c.  poetis  etiam  celebratissimie. 
'  e]  in  C.  sidns  C.  2.  sqq.  *  *quot  in  Alpe  ferae*  Ov.  1.  c.  Ida,  Phrygise,  non 
Cretentii  h.  1.  intellegitur.  **  Fuerit  facultas  sed  non  ita  magnfle  utilitatis.cf.  seq. 
ptig.  276.       "  Corycij  C.  gerat  C. 

HVTMHI  OpP.  VOL.  III.  18 


274  BL08S1T  PAtLADn  AD  CORTCIANA  PSJEFATlO. 

• 

monumento  d  poeta  omnium  maximo  statutum  eai.  Atq}  ille  quidem  hoe  twmmi  poit^ 
munere  oftemus  iam  est,  suasq}  arbores  et  plantas  viuacitate  vindt,  pariq}  perenmiate 
huius  memoria  eum  poete  gloria  protenditur,  tanium  ilU  felicitaiis  aiiuiU  ,P.  VergiHum 
in  eius  hortos  incidisse.  Quid  autem  te  lane  Coryci  dicam,  huius  senis  eognominem, 
annis  ofquieuum,  ah  hortorum  cultu  non  abhorrentem?  Quem  omnes  nostri  temporish 
vrbani  po\etf  vno  ore  concelebrantY  Quid  hoc?  an  fata  aUquod  est,  Corycian  sewtper 
poetis  poputares.  Corycium  crocu  atq^  adeo  aromata  omnia,  ad  iBtemiiatem  oientes? 
Nisi  ie  etiam  iUo  longe  prtpstantiorem^  et  ex  Parnasso  monie,  ac  Corycio  specu^  Mu- 
sarum  dono  nobis  daium  crediderim ,  ac  (si  poitice  magis  eloqui  licei)  ab  Coryeijs 
genitum  nymphis  aiq^  educatum ,  Quod  omnia  huius  teui  ingenia  ht  vrbe  exeUaueriSj  et  10 
ad  virtuiis  laudisq}  amorem  rniro  ardore  succenderis.  Nam  tu  eum  ab  hine  ferme  de- 
cennio  pro  iua  pieiaie  aram  cum  saceUo  in  asde  Diui  Augusiinij  Chrisio  Deo,  matriq^ 
ei  auia;  eius ,  Htarif  ei  Anne  staiuisses ,  treisqy  staiuas  sua  cuiq}  e  Lunensi  iUas  mar- 
more  erexisses,  ad  hfc  pictura  longe  inclyiam  ei  priscf  cemulam,  addidisses^  scalpiO' 
remqi^  et  pictorem  §  eximios  adhibuisses,  preeierea  sacrifldo  quotidiano  perpeiuo,\b 
vasay  vestem,  peeuniam  tegasses,  Tum  poiif  vrbani  omnes,  velui  ceitro  perdti,  iuamq^ 
tum  pieiatem,  tum  operis  ipsius  exceUentia  admiraii,  te  certatim  exiuieruni,  tudmq} 
animi  magniiudinem ,  siatuarum  niiorem,  artificum  prwstantiam,  jiuis  earminibus  iexue- 
runi.  PrcBclare  iUi  quidem,  et  vi  in  diuinis  rebus,  prope  diuine.  Qua  sane  tn  re 
nescio  an  poiius  \  vberiatem  ingenion,,  copidmue  senientiaru,  an  carminum  genera  et^ 
varietaies,  laudandas  puiem,  cii  in  omnibus,  quan^  inueniione,  siylo,  metro,  diuersis, 
vnus  iamen  ac  propi  idem  decor  conceniusq^  eniieai.  AUus  elegis,  aHus  hermds, 
alius  lyricis  numeris,  aui  phaltBciJs  agit,  (eque  pulchre  omnes.  Adde  rei  ipnus  ae 
materie  dignUatem,  cum  no  vt  prisd  coaceruatim,  in  licentiosis  Lampsacem  toeularibms, 
sed  in  Dei  ac  diuoru  laudibus  canendis,  ingenium  exercuerint.  Ergo  vi  in  piurimis,t& 
quoi^  Pandecie  sunt,  lurisconsuUis ,  preier  rd  ipsius  quam  docent,  vtHitatem,  vnus 
prope  stytus  in  toi  diuersissimis ,  ium  (Btaie,  ium  patria,  ingenijs  elucet,  Sie  in  hoc 
vno  UbeUo,  preier  ipsam  rem,  que  (vi  non  maius  dicam)  diuina  e,  ei  de  Deo  ae  di- 
uis  contexta,  dia  siyli  elegantia,  etia  ingenio^.  vberias,  etia  inueniionis  carminumqi 
varieias,  admiranda  nobis  est.  Siupendum  esi  prwtereay  quosda  in  Ms  pewt  puerosV^ 
esse,  Romandmq}  pubeculam  tam  preecox  el  frugiferum  ingenium  diuis  suis  eonsecrasse. 
FeUx  igiiur  iu  Coryd,  no  vi  Tareniinus  incola  de  suis  horiis,  sed  de  tuis  stabd»,  de 
iua  pietate,  de  diuino  cuUu,  de  perpetuo  sacrifido,  de  ioi  poitiSj  de  iot  earmlsubus, 
de  tua  perenni  gloria,  mansurdq}  |  wtemUaie.  Nam  quang  iue  laudes  longe  plures 
ac  potius  innumerf  sint,  iamen  sic  velim  Coryd  existimes,  iuam  feUcttatem  koe  vno  U-  35 
belio  contineri,  Eienim  hf  tibi  statue,  preeter^  quod  carminibus  ei  monumentii  tot  poe- 
iarum,  perennitaiem  iibi  coniuleruni,  etiam  siatuam  in  cmlo  siatueruni,  aut  cerie  lo- 
cum  de  sedem  pepereruni,  in  quibus  tu  resideas  sempiiemus.  Quod  si  .P.  VergiHus  in 
iua,  aut  tu  in  iUius  iempora  incidisses,  habuissei  itle  quidem  quid  de  ie,  pneier  hor- 
iense  studium  condnerei,  prwdicasset  in  homine  natione  extemo,  Romanum  ingenium,  iO 
vrbanam  dexieriiaiem ,  lUteraria  studia,  titleratorum  comerda,  fesiiuam  vrbanUatem, 
extemporariam  dicendi  facuUatem,  aniiquUaiis  et  marmorum  vetustorttm  amorem,  ium 
vero  rigidam  in  iustitia  et  suppUdbus  UbeUis,  quibus  iam  sub  sex  Ponti/idbus  pram- 
des,  seueriiaiem,  atq^  etiam  isiam  iuam  canidem^  corpusq^  teres  ei  viuidum,  isiamq} 
tunicam  ienuem  aiq}  expedUam,  in  frugi  hondne,  ei  ab  omni  ambitUme  semoto,  cum  45 
miens  aHoqui  vestiarium  tibi  sU,  profdicasset.  An  vero  iile  iUum  tuum  solennem  diem 
tacere  potuisset,  quo  iu  Annf  Chrisii  \  Auif  sacrum^  ianio  culiu  ei  honore,  ad  iuas 
primum  siaiuas  siato  sacrifido,  inde  ad  fu)rios,  pingui  et  lauto  epuio,  atq}  adeo  omni- 
bus  bonis,  omnibus  dociis,  indicio,  concelebrasY  Nam  eo  bonorum  atq}  erudiiorum  vi- 
rorum  ea  cohors  coit,  ac  diem  celebrat,  vi  in  iuis  horiis  medias  Aihena»,  empefriumqy^ 


BL088II  PALLADII  AD  COBYCIANA  PRAPATIO.  275 

poMti»  ffideri  iito  die  ineludere,  et  musas  de  /ielicone  et  Panuuso  dedu- 
eUUp  im  TarpeiMm  et  Quirinalem  tuig  horlis  imminentcSy  transferre,  Vbi  alius  ad  ar- 
koret  eUritUf  oHum  ad  hortenscs  parietes^  alius  ad  puteos,  aut  signa^  que  i/lic  plurima 
mmi  ei  epedesaf  amnia  antiqui  operis  ct  glorie  plena,  hac  illac  temere  et  varie,  car- 

iwumm  mfligiad  iues  staiuas,  tuam  pietatem,  Hheralitatemq^  eius  diei,  tam  in  Deos  i  in 
ktmmeM  itaUam,  tmo  ore  concelebrant,  Deniq^  nullum  in  orbe  terrarum  (ausim  hoc  di- 
eere)  eauMiHwm  aut  conuiuium  est,  Ulo  tuo  iUius  diei,  nobiHus  atq^  Utustrius^  quum 
wume  saerificijs,  et  re  diuina,  post  vergente  vespera,  selecta  doctissimo- 
itsrkmt  ei  quasi  flores  litterarum,  in  hortos  tuos  coaceruantur :  quos  tu  quidem 

l^ptariM  j  regee,  ptmisq}  §  Satrapas  vniuersos  wsiimas  et  iure  wstimas.  Neqy  enim 
pkHoeopho,  immo  sapienti  \  tibi,  plus  animum  purpure  ac  mitrfy  qudm  earmina  et  metra 
pMrmadami,  neqy  pluriM  eoM  faeis,  qui  sunt,  g  qui  esse  reges  merentur,  Possem  ego 
ImimM  kic  iOMerere,  ae  nomina  poetarum  tui  temporis,  posteritati  indicare,  nisi  pene 
immmmserabiifi  esMeni^  ac  bona  eorum  pars  in  Hbello  ipso  carminum  annotaretur,     Quare 

i&te  iiermm  atqy  iterum  felicem  iure  appellauerim ,  cum  tu  in  ianta  vbertate  ingenioH^ 
fmmmiam  noMirm  tuHt  tptas,  non  sotum  annumerari,  sed  ab  omnibus  vnus  celebrari  merue- 
riiff.  Eami  igOur  isti,  qui  laquearia  aurea  supini  suspiciunt  in  cameris,  suasq}  opes 
Mlhi  kiAeni,  aui  auare  ocdusas,  aut  inutiUter  profusas,  aut  indignis  eirogatas,  nee 
qmie§  im  poetae  et  doetos  viros  largiuntur.     Tu  enim  non  vsq}  adeo  diues,  sed  tamen 

79  MmiiM  amimio  dtusM,  ac  diuitiarum  prudens  partitor,  nobiii  hac  HberatUate,  quam  in  per- 

fleium  et  in  solenne  hoc  epulum  contnlisti,  tum  alia  indesinente  et  perpeti, 
in  ornnes  oMMidue  bonos  per  oecasionem  exerces,  factus  es  sempitermts.  Siqui- 
im  dbtOM,  qui  Mupra  homines,  in  homines,  qui  inter  homines  doctrina  excellerent, 
OMiendiMii  Mimmi  pietatem  ac  UberaHtate.     Verum  iUi  cum  suis  pbtrimis  opibus,   quibus 

ttvlf  me-\Kimermni ,  interibunt^  nomenq}  vnd  atq}  opes  in  terra  eondent,  tu  paucissimis 
Arfff  dimii^fM  perbene  vsusy  bene  ac  sempiteme  vteris,  Etenim  in  ccelo  tibi  aiemitatem 
Dimi,  in  ierriM  optimi  homines,  optimis  monumentis,  perennitatem  rependent,  Quo  ma- 
giM  mdrmiuM  mHquando  sum,  te  tam  inglonum,  atqy  immortaHtatis  coniemptorem  fuisse, 
wl  imf  giorif  inuidereM,  earmindqi  tot,   totqy  ingenia  supprimeres,  et  cwn  gloriam  tam 

lawgrirfffift,  meritam  tam  contemneresj  aut  certe  negligeres.  Ecce  iam  Decennium  cir- 
emmtMKimm  est,  ex  quo  ista  confluta,  emissa,  diuisq}  donata  sunt  nec  dum  in  lucem  d 
te  pr^ermntur,  Inuidisti  tibi,  immo  etiam  Diuis,  immo  et  nobis  omnibus^  qui  non  sumus 
tmm  pkOoMOphi  qudm  tu,  qui  Gloiiam  amamus,  qui  famam  non  contemnimus,  Ergo  (di- 
emm  enim  iam  libere)  tecum  furem  esse  qportuit,   atq}  istum  HbeUum,  quem  tu  sepul- 

3ft  fiflii  aiq^  oeeuitum  volueras,  subfurari  tihi,  atq}  in  lucem  edere  opus  fuit,  vt  nobis  omni- 
bus  oHquam  afferret  lucem,  Scio  non  esse  nos  Vei-gUios,  neq^  tam  nos  assecutos  his 
ptmrimiM  versibus,  g  iltum  iUis  paucissimis:  Sed  nec  vUos  alios  prwter  Vergitium  fuisMe 
VergiiiOM,  et  t^  ilii  Corycio  ante-\ponendum  (vt  dixi)  non  dubito,  neq^  quia  nos  tibi 
VergiHj  esMe  non  possumus,  Ideo  tu  nobis  non  eiis  Corycius.     Viues,  viues  in^  nolns- 

16  riflR,  et  hoe  vno  remedio  mortem  vincemus,  vi  mortui  vita,  per  famam  et  gloriam  viua- 
muM.  Quod  Mi  aitera  quoq}  ceternitatis  via,  que  arrnis  et  victorijs  quaritur,  in  precio 
esl,  qmimmmmo  preeiosioi'  quibusdam  habetur,  Ego  istam  miM  amabo,  que  prodest  scri- 
bendo,  non  obest  rapiendo,  que  innocentia,  humanitate,  pietate,  non  audada,  ira,  vi, 
temeriiate  contendit,  Ita  vt  tonge  mihi  prwoptem  (si  id  assequi  possemj  poeiam  me  esse 

iij  mdiitem.  Verum  ad  me  redeo,  quem  furem  fuisse  fateor  ne  tu  esses  inuidus,  neu 
forte  id  nobis  quod  olim  itli  ^ueniret,  Cui  diuina  opici  roscruni  carmina  mures,  Li- 
brum  iiaqy  istum,  quem  tu  c^psula  occlusum  tenebas^  in  tua  ceUuia,  ad  leuam  manum, 
sopito  nuper  tibi  subripm,  et  quasi  u  Sileno  dormienle  VergUiani  pueri,  sic  ego  d  Co- 
ryeio  sene,  tetema  carmina  clam  extorsi,  inuuiganddq^  iypi^  dedi,    Dabis  tu  veniam, 

50  oe  mteeum  redilns  in  gratiam,  vt  voles,  neqi  me  sic  furem  aderis,  vt  non  reeogites,  te 

18* 


276 


BLOS8II  PALLADII  PRJBF.  CORTCIANOR.         MOMINA  POKTARVM  COBTCIANORTM. 


potius  odio  habendum  \  fuisse,  ut  inuiditm.  Demg^  aUiges  me  vt  vii  ad  tuam  Tarpeiam 
rupem,  me  nunj  pcBnitebit  fuisse  Prometheum,  Qui  vt  ille  de  ccelo  ignem,  sic  tibi  ar- 
dentia  et  victura  carmina,  ad  perennitatem  nostram,  swculiqy  voluptatem,  subripuerim, 

V  A  L  E. 

Nomina  poetarum  quorum  Epigrammala  contmerUur    ,  5 

CORYCIANORVM   LIBRO    PRIMO. 
Mariangetus  Accursius  \  lanus  VitaUs  Panhomdtanus  1  Franciscus  Speruhts  \  Sil- 
uius  Laurelius  \  Lucius  Gabriel  Rubimontius  |  Faustinus  Buturinus  Veronen»  \  Blossius 
PaUadius  Romanus  |  Pctrus  Cursius  \  loannes  Maria  Cataneus  |  lacobus  Sadoletus  |  C<B' 
sar .  Saccus  \  PhUippus  Beroaldus  lunior  \  Vincentius  PimpineUus  \  P.  Antonius  Gppius  \  le 
Andreas  Fuluius  \  Corradus  de  Grassis  \  Marcus  Caballus  \  Petrasancta  |  AntOnius  Lw- 
tius  I  Angelus  Colotius  |  luUus  Agathidius  Vigil  Spoletinus  \  CamiUus  Porcius  \  Petrus 
Bembus  \  Fabius  Vigit  Spoletinus  \  Baptista  CasaUus  \  Sauoia  |  Fauonius  Vergerius  \ 
Aegidius  Gattus  \  lo.  Baptista  Sanga  Romanus  \  Carolus  Mazzeus  |  loannes  Muzzarel- 
lus  Mantuanus  \  luiianus  PrinciuaUus  Camers  |  lo,  Baptista  Cataneus  Imolen.  |  P.  Iler- 1& 
siUus  I  Nicolaus  Oruciger  Patav.  \  Hieronymus  LaureUus  \  lo.  Anionius  Areas  \  CapeUa  \ 
lo.  Benedictus  Annius  Viterb.  \  M.  Ant.  Pisaurius  Venetus  \  Hector  FUscus  \  PhiUppus 
Antonius  \  Aesehines  HispeUas  \  Felix  HispeUas  \  Faustus  Capiferreus  Ro.  \  lo.Bap.Lu- 
tius  Ro.  I  lo.  lacobus  CipeUus  Cremonen.  |  P.  Paulus  Thebaldus  Ro.  \  Stephanus  luUa- 
rhts  I  /0.  Andreas  Saurius  Amerinus  ]  Curtius  Phrygepanis  \  Seuerus  MonachMts  \  Cof-  M 
cius  I  M.  Antonius  Casanova  \  lo.  Franciscus  Anysius  |  Scipw  Carteromachus  \  loannes 
Macerata  \  M.  Hieronymus  Vida  \  Paulus  louius  \  Caluus  Minacianus  \  Antonius  Am- 
temus  I    Donatus  PoUus  \    Christophorus  Suchtenius  Germanus  \  lo.  Frandscua  Philo- 
musus  I  M.  Angelus  Ruspinus  \  Gaspar  Vrsinus  Germanus  \  P.  DeUus  \  Hierendas  Cusa- 
trus  I  lo.  Stephanus  Cotta  \  BaUhassar  Tacco  |  Galeatius   CapeUa  \    P.  Dardanus  Par-rb 
mensis  \  Paulus  Bombacius  \  Pierius  Vaierianus  BeUuniensis  \  Grapaldus  \  Sebastianus 
Sperantius  |  Nicolaus  Mandosius  Amerinus  \  P.  Franciscus  Modestus  \  Aibertus  (Hsta- 
reUus  I  Hieronymus  Pacinas  \  MarceUus  Palonius  Ro.  \  Nicolaus  Idburnus  \  Atoysius 
Vopiscus  I  Aurelius  Fossa  |  lo.  Capito  Arretinus  \  Michael  Nardinus  \  DeUus  Hieron^- 
mus  Alexandrinus  \  Michael  Venetus  Futginas  \  Ca'sar  Steccatis  Ro.  \  Pauhts  Cerratus  \  30 
Laurentius  .Vallatus  Ro.  \  A.  Orpheus  PeUnlus  \  Petrus  MeUinus  Ro.  \  Petrus  Aperba- 
ckius  Germanus  \  Caius  Siivanus  Germanicus  \  Ballhassar  Castiiiionus  Comes  \  Ludouicus 
Faber  Phanen.  \  Andreas  Maro  \  Baptista  Pius  Bononiensis  \  lo.  Franciscus  Binus  | 
Antonius  Bizar  Senensis  \  Franciscus  ArsiUus  SenogaUiensis  \  Horatius  CocHus  Otricu- 
lanus  I  BarptotenuBus  Simonetta  \  VitaUs  |  Facius  Polydorus  Panonius  \  Antonius  Ner-  35 
Hus  I  Huldericus  Huttenus  Eques  Germanicus  \  lanus  Dfpnianus  Senensis  \  Hieronymus 
Ferrarius  Semanus  |  Gregorius  Angelus  Germanus  \  Lucius  Salimbenus  \  Petnts  Andreas 
Sanstuccius  FidenHoianus  |  Franciscus  Coptius  Narniensis  \  P.  lanus  HadeHus  Saa^  | 

CORYCIANORYM   LIB.  II.  HYMNI. 

LiHi  GregorU  Gyraldi  |  lani  VUalis  Panhormitani  \  Frandsci  CenteUes  |  Leonardi  40 
TosUb  I  DeHi  Hieronymi  Alexandrini  Ro.  |  Hieronymi  Corfini  Veronen.  \  Laowiedontis 
Tardoti  Camertis  |  C.  Siluani  Germanici  \  lo.  Baptistoj  Aimadiani  \ 

CORYCIANORVM   LIB.  III.  ANNALES   DIES. 

Fabn  VigUis  Spoletini  \  SUuU  Laurelii  \  Hieronymi  Vidas  \  C.  Siluani  Germanici  \ 
lani  Corycii  Lucumburgen.  \  Francisci  ArsilHi  SsnogaUieu.  de  Poitis  Vrbanis,  Ad  Pau-  45 
tum  louium  LIBELIVS.  [in  quo  Germanicornm  poetarum  meniio  nnlla  fit.] 

^  Singnla  nomlna  semel  tantdm  ponam  etiamsi  saepius  in  libro  redeant,  omis- 
818  carminibus  quibus  *Adelon*  inscriptnm  est. 


HVTTENI  AD  C0LVMNKM8ES  B0MAN06  EPIGBAMMA.  277 


EIVSDEM 

AD  COLVMNENSES  ROMANOS 

EPIGRAMMA. 

Dii  medio  in  Lalio  solidam  posuere  columnam, 

Qua  lovis  inlerdum  fessa  quiescal  avis. 
Bellum  erat,  exieranl  Galli  exierantque  Leones, 
4  Thuscus,  in  Euganea  quique  palude  regit; 

Fessus  ibi  quolies  requiem  sibi  posceret  Ales, 

Fulcivit  gratas  illa  columna  vices. 
$i  nilmeres  annos,  medio  si  in  marte  labores, 
^         Hanc  molem  belli  suslinuisse  putes. 
Vive,  Golumna,  diu  nuUoque  intercide  lapsu, 
Quae  colis  Imperium  sola,  tenesque  fidem! 


Falso  hoc  epigramma  Coritianis  adnumerant  2,  sqq.  ncqno  extat  inter  Cory- 
ciana  Rome  a.  1524.  4^  pnblicata.  Poterat  hoc  cpigr.  inter  ea  qnse  Ciesari  ad- 
scripta  Bont,  recipi;  scd  cum  ipsc  Huttonus  uon  focerit,  neque  mihi  licere  vo- 
Ini.  '  Esi  etiam  in  insignibus  Columncnsium  in  rubro  fundo  column;i  nrgontea 
cnm  corona  aurea  in  aureo  pede  stans.  '  lovis  avis]  i.-  e.  Aquila  impcr.  ^  Leo- 
nes]  Thuscns  =3  Leo  X.  Florcntinus,  et  in  Eug.  qui  pal.  regit]  Venetus  Lco  S.  Marci. 
*  Columnenses]  veins  a  Columna  in  agro  Kom.  sito  vico,  quem  antiquum  Labi- 
cnm  ease  fonint,  nomen  gerens  nobilissimum  gcuus.  Prospor  Columna  in  pugna 
Vieeniina  Livianum  vicit  a.  1513.,  Fabricius  C.  item  sub  Ferdinando  Catholico 
miliians  a.  1507.  magniis  regi  conostabulus  factus  post  ligam  Camaraccnsem  con- 
iraetam  Veneiis  possessiones  suas  Neapolitanas  ad  oras  Hadriatici  maris  eri- 
puii;  deinde  Inli  II.  exercitui  prsefoctus  iu  prwlio  Kavcnnensi  (pasch.  a.  1512.) 
ab  Alphonso  Atestensi  Ferrarise  duce  captus  et  libertato  donatus  huic  contra 
poniificis  Ferrafiam  invadentis  dolos,  ut  in  ducatum  suum  restituoretur  auzilio 
fnii:  nifi  Inlius  II.  a.  1513.  cxspirasset,  Fabricium  ad  a.  1520.  usquo  non  vizisse 
credendnm  est.  Pmcipue  deniquc  huius  epigrammatis  laudes  tribnuntur  Marco 
Anionio  C,  Peiri  Antonii,  fratris  Prospcri,  filio  nat.  a.  1478.,  qui  celcberrimus  mi- 
liinm  dux  lulium  II.  a.  1510.  e  Bononia  obsessa  liboravit,  Kavennam  coutra  Gal- 
los  sirenue  defendit  ct  Maximiliani  I.  cxercitni  proifectus  Venetos  cum  Gallis 
coniuncios  Veronam  fortissime  optimiit  sequenti  anno.  Paco  Noviodunensi  a. 
1517.  inter  Ciesarem  Venetosque  iuita  M.  Autonius  Francisci  I.  exercitui  prceesse 
coepii»  in  quo  munere  a.  1522.  bombardse  Modiolanensis  ictu,  ^uem  ut  fertur  ipse 
avnnculus  Prosper  fratris  filio  a  sc  non  adgnito  destinavorat,  percussus  obiit. 


278 


HVTTENI  AD  CBOTVM  BVBJAMVM  DE  STATV  BOMANO  EPIOBAMMATA. 


VLRICHI  DE  HVTTEN 

AD    CROTVM    RVBUNVM 

DE  STATV  ROMANO 

EPIGRAMMATA  £X  VRBE  MISSA. 

1. 

Vidimus  Ausoniae  semieruta  moeuia  Romie, 

Hic,  ubi  cum  sacris  venditur  ipse  deus, 

Ingentem,  Crote,  pontificem  sacrumque  senatum 

4  Et  longo  procercs  ordine  Cardineos, 

Tot  scribas  vulgusque  hominum  nihil  utile  rebus, 

Quos  vaga  contecto  purpura  vestit  equo; 

Tot,  Crote,  qui  faciunt,  tot  qui  patiuntur,  et  illos, 

8        Orgia  qui  vivunt,  cum  simulent  Curios; 

Rursum  illos,  qui  ncc  simulant  bona  nec  bene  vivunt, 

Qui  rident  mores  cxibilantque  bonos, 

Quos  iuvat  csse  malos,  quibus  et  licet,  in  iuga  quorum 

12         Consensit  miseris  Teutona  terra  modis; 

Qui  dant  quique  vetant,  qui  quos  clausere  redudunt 

Arbitrio  coelos  distribuuntque  suo, 

Romanas,  neque  cnim  Romanos:  omnia  luxu 

16  Omniaque  obscoenis  plena  libidinibus: 

Atque  haec  post  Curios,  Pompeios  atque  Metellos 

(0  mores  atque  o  tempora!)  Roma  tulit. 

Desine  velle  sacram  imprimis,  Crote,  visere  Romam: 

20  Romauum  invenies  hic,  ubi  Roma,  uihil. 

• 

2.  DE  EODEM. 

Vendit  Roma  deum,  vcndit  sacra,  vendit  honores, 
Ipsaque,  quod  mirum  est  dicere,  Roma  venit: 


1.  Cf,  Ind.  bihh  n.  XXt,  1,  %  et  2, ..4,  .  ab  2.  4.  nomen  om,  3.  mibsa]  a.  1516. 
cf.  vol.  I.  p.  105.  n.  XXXV.  ^  Cf.  In  temp.  lul.  sat.  v.  40.  sqq.  ^  „Carios  qui  si- 
mulant  ct  Bacchanalia  vivont".  luvenal.  sat.  II.  3.      ^'  dant]  licentias. 

2.  *  venit]  voluU  vcnit,  venditur.  Similiter  in  bomam  scripserat  Baptista 
Mantuanus : 

Si  quid  Koma  dabit,  nugas  dabit,  accipit  aurum, 
Verba  dat;  heu,  RomsB  nunc  sola  pecunia  reg^at. 


HTTTBNI  AD  CHOTVM  BVBIAMYM  DE  STATV  ROMAMO  KPIORAMMATA.  279 

Usque  adeo  nihil  est  quod  non  ibi  comparet  aurum, 
4         Scilicet,  ut  fiat  aurea  Roma  iterum. 

8.  DE  ROMANIS  VT  NVNC. 

Dicunt  sancta  patres,  operantur  pessima  Roma), 
Quidam  etiam  dicunt  nec  benc  nec  faciunt, 

Relligio  tamen  et  Cliristus  iactantur  ab  illis, 
4  0    Tollitur  et  passim  prostat  imago  crucis, 

Et  piscatoris  gliscunt  patrimonia  Petri, 
Vibrantur  magni  fulmina  pontificis; 

Vestit  summa  pedes  a  vertice  purpura  iongum 
8  .       Pone  sequens :  dicas  vivere  simpliciter ; 

At  nisi  me  fallat,  sed  nunquam  adeo  omnia  fallunt, 
Ista  ovium  miros  vestit  imago  lupos. 

4.  OMNU  ROMiE  PECVNIA  REDIMI. 

Ite,  viri,  conferte  manus  ct  vivite  rapto, 

Caedite,  de  sacro  vellitc,  obite  nefas, 
Ite,  profana  sacris  miscete,  assuescite  luxu, 
4  Orane  voluptatum  per  genus  ite,  viri, 

Dicite  et  ex  ipso  facite  omnia  pessima  dicto, 

Scilicet  et  nullos  esse  putate  deos. 
Vidiraus  hsec  Roma;  fieri  (quid  sanctius  illa?) 
8         Et  tamen  ad  coelos  non  minus  esse  viam. 
Aurum  quisque  ferat  Romam,  virtutis  ahunde  est; 

Summa  furit  Romse,  qui  bona  nescit  emi; 
QuineUam,  ut  facias,  emis  auro  turpia  Romse. 
12         Quae  cum  ita  sint,  dico  quod  prius,  este  mali! 

5.  DE  STATV  ROMANO. 

Liquit  Aventinas  arces  Tarpciaque  saxa 

Et  debellata  caetera  in  urbe  Petrus, 
Proque  Petro  subit  iile  Symon  regnatque  per  aras 
4         Et  debellata  regnat  in  urbe  Symon. 
Nescio  quo  captiva  ratis,  ecclesia  quo  se 

Proripuit:  Romae  est  tale  videre  nihil. 

Vendit  sacra  Symon  venditque  profana  periude, 

8         Atque,  ita  me  Christus,  omnia  vendit,  amet. 


^  Auream  RomBin  nescio  qais  dicat,  nisi  de  nummo  aureo  Romee  nomine  signato. 

5.  Hac  epigr,  om,  3,  ^  A  quo  Simonia.  —  el  ita  in  sqq,  Simon  2, 4,  et  664. 
(ef-  Ind.  bibliogr.  p.  36^.  v.  5.  sqq.)  ^  quo  navis  captiva,  eccl.  ed,  eu  1664.  ^  pro- 
phana  2, 4.  et  ed.  a,  1664. 


280  HVTTEHI  AO  CROTVM  RYBIANVM  DE  BTATV  ROMANO  SPIGRAMMATA. 

Non  lutiim  est  emere  ista  tamen:  licel  emeris  auro, 

Rcdditur  a  plumbi  stemmate  bulla  gravis. 
0  bullas  atque  o  Romam  regemque  Symonem! 
12         Sacra  emere  et  Roma;  vendere  sacra  licet? 

6.  DE  EODEM  AD  GERMANOS. 

Quis  modus,  o  cives,  quo  se  hc-ec  patientia  tandem 
Proferct?  ha)c  Roma;  qua;rimus  atque  eminffc? 

Sic  nos  bulla  capit,  sic  se  Germania  nescit, 
4  Ut  petat  haec?  sic  nos  ista  sigiila  iuvant? 

XgvOea  xakxeCaiv,  et  adhuc  mutatio  peior, 

Tantum  auri,  ut  redeant  plumbea  signa,  dari. 

7.  DE  EOD^M  AD  EOSDEM. 

Cieca  magls  cuiquam  mens  est,  magis  indiga  lucis 
Quam  coelum  Romae  qui  sibi  credit  emi? 

Aut  qui  quantum  auri  est  quemquam  putat  esse  beatum, 
4  Quando  iilic  auro  vita  beata  venit? 

Qui  Stygias  contemnit  aquas,  neque  triste  veretur 
Suppliclum,  Romse  ccclica  fretus  emi? 

Aut  non  ipsc  Pethis  summa  excandescat  ab  ira 
8         Esse  aliquem  coBlum  qui  locet,  ipse  malus? 

Proinde  nefas,  cives,  fugite  atque  inquirite  rectum: 
Hac  vobis  coelum  merce  licebit  emi. 

8.  QVODAM  MORTVO  EPISCOPO.  AD  GERMANOS. 

Occidit  antistes,  petite  altera  pallia,  cives, 

Quai  dabit  acccpto  Romulus  aere  Symou. 
At  tu,  donec  habet  cerebrum  Germania  nullum 
4  Et  nulios  oculos,  pallia  vende,  Symon. 


9.  QVINQVE  GALLIS  SE  INVADENTIBVS. 

Desinite  irasci  sine  causa  et  crimine,  Galli: 

Quse  meruit  Ccesar,  non  ea  culpa  mea  est. 
Ille  apud  Insubrem  bellorum  ambagibus  urbem 
4  Districtus  casu  volvitur  ancipiti. 


6.  cf.  Cic.  Cat.  I.  1.      «  Profert?  2...^.      *  Hom.  II.  VI.  236.  Aurea  pro  aheneis. 

7.  Hoc  epigr.  om.  3,      '  quenqusm  2.4.      *  fr^tus  /. 

8.  De  quodam  2.,.4.      Simon  2,„4,      Kom.  Pontifex. 

9.  Cf.  vol.  I.  p.  105.  §.  4.  p.  14(5.  §.  3.  p.  104^  §.  1.  vol.  II.  p.  361.  vol.  V.  p.  48. 
§.  38.  Epigrammata  9„,13.  omisii  3,      '  Mediolani. 


HVTTStfl  AD  CHOT.  RVBIAN.  DE  8TATV  ROM.  EPIGR.      IN  QVINQVK  GALL08.      281 

Quam  licet  espugnet,  licet  his  pervincat  in  armis, 
Aut  quidvis  faciat,  non  ea  culpa  mea  est. 

10.  AD  EOSDEM. 

Oravi  pacem,  Galii,  oravique  salulem, 

*Ne  solum'  dixi,  'perdite,  quinque  viri! 
Quinetiajn,  ofTendi  quia  nil  vos,  parcite,  Galli, 
4  Caede  fera  innocui  sanguinis  esse  rei!' 

Nec  multae  valuere  preces,  promissa  salutis 

Innocui  mores  nec  pepcrere  mihi; 
Quin  'morere!'  unus  ait,  *Caesar  te  hoc  vulnere,  Caesar 
8        .'Immolat  et  morti  tradit  amore  sui*. 

11.  AD  EOSDEM.    . 

Invitus,  -Galli,  vohiscum  hanc  consero  pugnam; 

Si  libet,  expertes  caedis  hahete  manus, 
Caedis  habete  manus,  nec  me  faciteesse  nocentem, 
4  Dum  capio  vestro  forsitan  arma  malo. 

Sin  est  illa  mei  sitis  importuna  cruoris, 

Ut  tangant  nuliae  pectora  veslra  preces. 
lam  quiddam  ipse  manu  audeho  conli*aque  resistam, 
8  Indecorem  ne  quis  dicat  ohisse  necem; 

Audebo.  et  quoniam  iustum  antc  aequumque  poposci, 

Non  flectam  post  hac.  ulteriore  prece: 
Este  autem  memores  quid  possint  fasque  nefasque, 
12  AUfue  homir\um  curam  credite  haherc  deos, 

Tum  vero  immenso  vires  gliscere  pcriclo 
Et  desperatis  sa^pe  redire  deum! 

12.  .  AD  SE  IPSVM  EODKM  IN  PEKICVLO. 

Usque  adeone  mori  miserum  est?  timor  omnis  abesto 
Forte  aliquid  secuni  nostra  ruina  trahet. 

Me  patiar  Gallos  terrere  liis  vocihus  ullra, 
4  Convelli  ignavis  ipse  puterquc  miiiis? 

Aut  ubi  proposita  est  mors  et  fuga  mortis  adempta, 
Armorum  miserum  vi  cecidisse  putem? 

Quin  ha^c  una  mihi  potius  solatia  niortis, 
8  Et  iuvat  has  igitur  pra-tcipitare  moras. 

Vos  testes  prius  este,  dci,  ferre  arma  coactum, 
Multa  adeo  Gallos  praemouuissc  diu, 


11.    *•  gliacere  male  pro  glisccre.  possis  crevisse. 


282 


HVTTBHI  AO  CBOT.  BVBIAM.  DE  8TATV  BOM.  VPIGB.      lA  QVIHQVE  0ALL08. 

Tum  iactasse  preces,  voluisse  occidere  Gallos, 
n  Insontis  flecti  non  voluisse  prece: 

lam  certum  est  tumidls  vitam  hanc  efTundere  Gallis; 
Dii  faxint,  liorum  concidat  illa  malo! 

18.  GALLO  AB  SE  C^SO. 

I  morere  et  Stygias  tecum  hoc,  Galle,  affer  ad  umbras, 
Esse  aliquem  Gallos  qui  neget  esse  deos. 

Qui  vici  tamen  et  quem  tu  aequo  haud  marte  pelisti, 
4  Ossibus  ipse  tuis  molle  cubare  precor. 

In  me  quinque  virum  tua  proxima  dextera  visa  est, 
Testis  ero  et  vulnus,  quod  tuli  ab  ense  tuo,  est. 

14.        IN  QVINQVE  GALLOS  AB  SE  PROFLIGATOS. 

Non  pudor  est,  Galli,  non  est  scelus?  ense  pelistis 

Unius  Hutteni  corpora  quinque  caput. 
Fert  fortuna  nefas,  non  fert  deus;  hoc  ego  dicam 
4         Aut  aliquis  dicto  possit  habere  fidem, 
Quinque  dedisse  fugam,  atque  uni  dare  terga  coactos, 

Hos  pauloante  minis  verberibusque  feros? 
Ne  tamen  uUa  meo  scribatur  gloria  facto, 
s  Vicit  enim  Gallos,  non  ego,  quinque  deus; 

Vicit  et  insontem  tulit  iegre  invadier  armis 

£t/nihil,  in  mortem,  qui  meruisset,  agi. 
Gloria  prima  deo,  qui  me  servavit/ut  illos 
12  Perderet,  et  vicit,  non  ego,  quinque  viros. 


15.       AD  QVENDAM  ROM^  EPISCOPVM  INSIGNEM 

MEDICVM. 

Urbe  frequens  tota  te  prodit,  episcope,  rumor 
Posse  pudendagrse  pestis  obesse  malo: 

Audivi,  exilui,  dubiam  spes  ardua  menteni 
4  Erexit,  trepidos  deposuique  metus. 

Ne  contemne  tamen  siquid  Germania  sperat: 
Cum  Rhent)  Tagus  est  iunctus  amicitia, 

Regnorum  est  idem  dominus  rectorque  duorum, 
8         In  bellum  gentes  causa  agit  una  duas, 

Miscentur  castris  socio  Germanus  Ibero, 

Ilinc  habet  atque  iilinc  Carolus  imperium. 


13.    *  di8ci88a  bucca.  cC  vol.  V.  1.  c. 

15.  Hispanum  episcopum  fuisse  ex  ipso  epigrammate  adparet,  ceterum  non 
novi  hominem.  Hoc  quoque  epigr,  om.  3,  ^^  Carolus  V.  post  avi  materni  Fer- 
dinandi  Catholici  mortem  (d.  23.  lan.  a.  1516.)   regnorom  eius  heres  factiu  tom 


H7TTBHI  AD  QVKMDAM  BOMiB  EPIBCOPVM  MEDICVM  BPIGRAMMA. 

Foedus  habel  populos,  amor  atque  unita  voluntas 
12  Imperio  Gallos  exuere  et  Venetos. 

Per  patriae*  gentis,  socia;  per  gentis  amorem, 

Perque,  quod  utriquc  est,  foediis  amicitiae 
Communesque  deos  oro  et  socialia  iura, 
16  Hospilis.Hutteni  commiserare  vicem: 

Deseruil  reliquum  morbi  contagio  corpus, 
Mansil  in  extrema  calce  relicta  lues: 
Tu  potes  effreni  medicinam  opponere  morbo, 
30         Tu  potes  hserentes  pellere  relliquias; 
Ne  sine  te  frustra  iuvenis  Germanus  adoret, 
Sed  quoniam  potes,'  his  artibus  afTer  opein. 


283 


AD  MAXTMTTiUNVM  C^SAREM  ACCEPTA  LAVREA. 

Dedimus  hoc  epigramma  vol.  I.  p.  145.  n.  3.,  nam  cum  Huttenom  d.  12.  lul.  a. 
1517.  lanream  a  Csesare  accepisse  cons^tet,  illud  *ex  urbe  Roma^  anno  ante  ab 
aaetore  relicta  'ad  Crotum  missum'  esse  non  potest ,  cni  errori  priorum  editorum 
(ttiam  a.  1519.  editi  exempli)  incuria  facile  occasionem  praebere  possit,  cum  no- 
vissiiiiiim  ei  locom  inter  epi^ammata  ex  urbc  missa  dcdissent. 


Oermanicam  qaidem  imperinm  uondum  habebat,  scd  iam  diu  amisso  patre  etiam 
avi  Maximiliani  regna  expectabat,  qua)  tribus  annis  post  adquisivit.  Hsec  adno- 
tavi,  ne  quis  me  repraehendat  quod  hoc  epigramma  inter  ea  quse  Huttenus  'ex 
urbe*  miait,  cum  ceteris  editoribus  conlocavi,  cum  Romam  ante  cxitum  mensis 
Xulii  a.  1516.  reliquisBet  auctor. 


284     DB  FRIDBBICO  IMP.  INMOCENTIO  PP.  III.  MAXlMILIAHO  CJES.  EPIGRAMMATA. 


DE  PRIDERICO  SECVNDO  IMPERATORE 
lACOBVS  MICYLLVS. 

Principe  in  hoc  patuil  Romani  iniuria  Papae, 

El  quanlum  sccleris  Curia  tota  fovel; 
Qui  nisi  erat  coeplis  lolies  retractus  ab  armis» 

Unus  nunc  loto  Gaesar  in  orbe  foret. 

DE  EODEM 
VRSINVS  VELIVS. 

Uic  quoque  Ponlifices  vcxans,  ad  csetera  summus, 

In  Siculis  vafri  concidit  arte  nothi.  /o 

PRO  EODEM  PRIDERICO  SECVNDO  IMPERATORE 

IPSO  LOQVENTE. 

Astra  docent,  et  fata  monent,  aviumque  volatus, 

Quod  Fridericus  cgo  Ualleus  orbis  ero; 
Roma  diu  titubans  variis  erroribus  acta  i& 

Decidet  et  mundi  desinet  esse  caput. 

INNOCENTIVS  PONTIFEX  MAXIMVS  RESPONDET. 

Astra  silent,  nil  fata  monent  aviumque  volatus, 

Solius  est  proprium  nosse  futura  Dei: 
Niteris  iucassum  Pelri  subvertere  classem;  ^ 

Fluctuat,  at  nunquam  dcsinet  esse  caput. 

AD  H^C  VLRICHVS  HVTTENVS  POETA. 

Ut  sileat  coeluni,  moneant  ncc  fata,  nec  ales, 

Solius  et  maneat  nosse  fulura  Dei: 
Certe  humana  docet  ratio  qiiandoqnc  futurum,  3& 

Ut  cadat  hoc  orhis  exiliale  caput. 

ECCLESIA  CHRISTO  DE  MAXIMILIANO  CiESARE. 

Nobilitas  prisco  nimium  discessit  ab  ortu, 

Unus  adhuc  nobis  Ma^milianus  adest: 
Hunc  serva  ct  miscra;  mihi  longos  differ  in  annos,  30 

Ne  nova  sublato  Caesarc  damna  fleam! 
Vix  ita  consisto,  quodsi  milii  Caesar  abibit, 

Nascentur  tantis  mox  graviora  malis. 


Hzec  cpigrammata  dedimus  ex  Gobleri  chronicis   ad   epigramm.  ad  Maximil.  10. 
supra  p.  210.  citatis,  quse  undo  Huttenicum  habeant,  nondum  exploravi. 


"  Vesinus  Vclius.  Gohler, 

17  Innocentius  UL  a.  1198...  12 16. 


BVTTBHI  BPIQRAMMATA  DE  8B  IP80  ET  IN  LAVDBM  BEETTiE. 


285 


[EPTGRAMMA 

QVOD] 

VLRICIIVS    DE  •  HVTTEN    EQ    GERM- 

[IMAGINI  SVJE  INSCRIPSIT.] 

Desine  foriunam  miseris  inimicaque  fata 

Obiicere  et  casus  velle  putare  deos: 
laclatur  pius  Aeneas,  iactatur  Ulysses 

Per  mare,  per  terras,  hic  bonus,  iilc  pius. 
Crede  mihi,  non  sunt  meritis  sua  praemia,  casu 

Volvimur:  haud  malus  est  cui  mala'proveniunt; 
Sis  miser  et  nulli  miserabilis,  omnia  quisquis 

A  diis  pro  merito  cuique  venire  putas. 


Indic.  bibliogr.  n.  XXIIII.  1.  $.  — 'Munchius  omisit. 


Huc  referrem,  si  poetica  scripta  Hutteni  in  lioc  uuum  volumen  redigenda 
»sent  omnia,  odam  „Hac,  huc,  Musa,  mcis  lassa  doloribus'*  e/c,  Mo;?unti8e  a. 
518.  conpositam,  qnaip  cx  Camerarianis  libellis  vol.  I.  p.  239.  uum.  CIIII.  rcpctii, 
ic  inscriptsm 

HVLDERICVS  DE  HVTEN  EQV. 
CHRISTOPHORO  HACO  S. 


EPIGRAMMA 
ULRICIU  VEL  HIILDARICI  AB  IHITTEN  EQ.  FRANC. 

IN  HONOREM  BRETT/E 

PHILIPPI    MELANCIITHONIS    PATRIiE. 

Fortihus  ampla  viris,  speciosoque  auctn  Iriunipho, 
Salve,  Bretta,  tuo  M^  rcperla  duci: 

In  te  nii  tumidi  polueruiit  coriiua  cervi, 
Sueva  Palatinus  contudit  arina  leo; 


Vide  Indic.  bibliof^apli.  Hutten.  num.  XLVIIII.  p.  00*. 

»  Verg.  Aen.  L  3.  IV.  14.  Homcr.  Od.  I.  4. 

»  Script.  a.  1519.?  «*  Cf.  loa.  Nauclcri  Memorabb.  (Tub.  1510.  fol.)  IL  p. 
CCVII*.  Hausser  Geach.  der  rhein.  Pfalz.  I.  p.  473.  **  duci]  Palatino  contra 
Iricham  Wirtenbcrgensem.  *''  timidi  ZeUler.  Cf.  vol.  IIII.  p.  18.  not.  0. 
ello  Bavaromm  Palatinorumque  dc  snccessione  in  bona  Georgii  divitis. 


27 


in 


286  RYTTBKI  KPiaHAMMA  III  LAVDKM  BMBTTiB. 

His  nova  doctiloqui  iunxit  se  fama  Philippi; 
Primus  erit  vates  moenibus  ille  tuis. 


'  iungit  Zeilter,  In  MS.  meo  ^sec  adscripta  sunt:  ,,Victoiiam  Bretta  ob- 
tinuit  sdyersus  Wiirtenburg.  ducem  [d.  28.  lun.]  An.  Chi.  1504.  In  memoriun  Pb. 
Melanchthonis  foribus  sedium ,  quibus  in  lucem  adspexit  vitalem,  sequentia  yerbi 
sunt  adscripta 

*DBi  PiBTATB  uatus  in  hac  domo  doctissimus  Phil.  Melanchthon,  xti.  Febr.  Ao. 
1497.  obiit  an.  1560. 

Turri  quoque  templi  huius  imago  est  appicta  subiunctis  his  yersibus: 
O  cives  Patrise,  moniti,  confidite  sancto 

Corde  deo,  cuius  nos  pia  dextra  tegit. 
Vivite  concordes,  defendite  rura  patema, 
Concors  sit  verae  relligionis  amor. 
Michael  Heberer  Brettensis  in  servitute  Aegyptia  Iici  p.  5.  0.*    Inscriptionem 
illam  quse  'm  dem  Thorgegiell  des  Hmuei^  darinn  er  in  dieie  t^elt  kam,  so  am  eck 
des  Markts  stehet,  eingehauen  worden^,  dedit  etiam  Zeillerus. 


■nam  la  mKOBiui 


286* 


Gole  deum,  exin  publica  ama  iustuaique  luere.  H.D.Xvm. 


Hniu  «orei  DQmmi,  qui  iu  iiiemorisin  recoDciliationis  Francisci  de  Sickin- 
l^ii,  post  debellntoB  Vormntieiues  d.  15.  Mai  a.  1515.  impcrutoria  tnandato  [MuncA, 
Stekbigen  II.  32.  Bqq.]  proscripti,  Oenoponti  m.  Aprili  a.  1518.  cuni  CKisarc  Maxi- 
niliano  factn  cam  Himili  minoris  formiB  prodiit,  cnm  vcrauB  ab  I^tutteno  conpo- 
Biti  ferantnr  (cf.  ro!.  IIH.  p,  373.  adnot.  et  Miinchii  Sickingen  vol.  I.  cap.  8.  ct 
p^gg.  33'i,  eq.) ,  Egnram  ad  eiemplar  regii  muaei  nummarii  llcrolinensis,  dccnra- 
tiorem  esm  qnam  in  Hiinchii  libro  do  Siciiingensi  scripto  {SUittg.  ii.  Tfib.  18'27.  eqq. 
nL  B*.)  extat,  TOgatn  rneo  redemptores  hniuB  editionis  transcribE  curarenint. 


Armis 
Mercuriiim  si  non  prn^ponas,  maximf;  Omr, 
Scmper  eris  victor  fauslaquc  regna  tenens. 


YLRICHI  DE  HYTTEN 

EQvms  <;ermam 

de  piscatvra  yenetorvm 

iip:roicvm 


M  A  R  C  Y  S 

HEROICVM 


QflBVS  ACCESSERrXT 

MARCI   ANTOM  SABELLICI 

RERVM   rENETAliVM  PANEGriUCVS  PRIMVS 
CVl  GENETHLIACON  lyscnifflTfH 

E  T 

DE  VENET/K  VRBIS  APPARATV 

PASEU I  'IIICVM  CAHMES 

QrOD  ORGANON  ISSCHlIilTVR 

QVOD  GERMANIA  NEC  YIRTYITBYS  NEC 
DVCIBVS  AB   PRIMORIHVS  DEC  ENERAVERrP 

VLRICHI  DE-HVTTEN 

inaiOICVM 


*• 

•  l)M/ 

KaMHHJBpHpl 

^^ 

^^^^^ 

^y^^^^^^P 

^^^^^ 

^^^S^^^^p 

HVTTBlfl  DE  PI8CATVRA  VBNBTOKVM  HBKOICVM. 


289 


VLR.  DE  HVTTEN 

EQVITI8 

DE   PISCATVRA   VENETORVM 

HEROICV^. 

Exierant  Veneli  piscatum,  ita  fata  rerebant, 
Non  uni  Veneti,  toto  genus  orbe  coactum, 
Et  feces  populorum  et  magni  opprobria  mundi 
loter  se  itmxere  manus  et  pacta  vicissim 

5  Constituere :  hiunileis  primum  lulit  Adria  cuntes , 
Retia  panduntur,  curvis  conlenditur  bamis: 
Fenret  opus,  cadit  omnc  gcnus  quod  vivit  in  undis; 
Ipsi  agili  cymba  et  curva  rate  fluctibus  erranl 
Et  non  lata  vagis  audent  pelcre  xquora  lembis. 

!•  Dumque  ita  dissimulant,  vicinis  montil)Us  orlas 
Dicuntur  secuisse  trabes  magnasquc  repeute 
Extruxisse  fretis  puppes  et  fluclibus  aplas 
Armaqiie  convexisse  viri,  murisque  suli  alto 
Fundamenta  mari  sub  iniquo  aptasse  profundo, 

15  Aequoris  in  medio  cincti  nutricibus  undis, 
Fcenore  iam  dites  et  adactis  inercibus  aucli, 
Quas  Arabum  populi,  dives  quas  miserat  Indus 
Finibus  eois  et  de  Gangetidc  coclo. 
Cocpta  est  interea  Veneti  captura  senatus 

10  Suspiciosa  animos  reguni  passimque  petitos 
Irritare  duces:  cocunt  ex  urbibus  omnes 
Italiae  proceres,  tentant  divellcre:  servat 


I.  =5  Ind.  bibl.  Hutt  n».  XX.  i.  €.      2.  =  Ind.  bilfl.  Hutt.  n".  L.  pagg.  G  7-...  H  1»». 
S.  =  Delit.  poet.  Germ.  (Ind.  bibl.  Hiitt.  n».  01.  part.  III.  p.  608...702.       4,  =j  Munch. 

(Ind.  bihl.  Hutt.  n^.  78.  tom.  I.  p^23i...234. 

Bononie  Bcriptnm  puto  a.  I5iG.  Cf.  Cochlroi  cpist.  ad  Pirckheimemm  Bono- 
ni»  d.  9.  Bept.  a.  1516.  scriptam,  quam  vol.  I.  p.  12G.  n.  XXXVIIII.  dedimus.  Quod 
Miinchiiis  Bum  hoius  heroici,  itom  Marci  vcrsioni  annnm  1514.  adscripsit,  fecit 
pro  sno  more  temere.  Cotcrnm  vix  opns  crit  adnoturc  Ileroici  nomcn  non  sino 
acommate  his  Oibellinicis  (sit  venia  verbo)  carminibuB  addi.  ^  Cassiodorum 
(Variar»  XIL  24.)  non  legerat  UuttenuH,  sod  commodo  ad  hanc  descriptionem  ille 
eooferetnr.       **  Suspitiosa  2,., 4.  « 

HvTTBMi  Opp.  yol.  IIL  1 9 


290  HVTTBMI  DK  P18CATVRA  VEllBTORTIf  HBEOICVM. 

Casibus  in  mediis  liitos  Fortuna  marisqiie 

Esse  iul)et  dominos.  ita  qui  paulo  ante  parabant 

25  K  lenui  victum  ([uaestu,  lunc  retibus  actis 
Humanas  piscantur  opes,  cumqne  urbibus  ipsos 
Subiiciunt  bomines;  ibi  siquis  forte  comesto 
Excilus  est  bamo  ceciditque  in  retia  princeps, 
Imperium  cessit  victori:  Antenoris  urbem 

30  Altinasque  donms  et  terras  quae  inter  anMBDum 
Contingnnt  Atbesim  celerisque  fluenta  Timavi 
luxta  Opiterginos  scopulos  Aquileiaque  arva 
Euganeas  sedes  et  qua  tenus  urget  lader 
Adriacos  fluctus  patriumqiie  Limenis  ad  amnem 

»5  Et  qusd  se  Eridanus  perdit  prope  Httora  primum 
Imperii  statuere  modum;  nondum  aurea  tecta 
Auratasque  trabes  Pbrygi^e  erexere  columnae. 
Itur  in  Oeootrios  fines  et  Gallica  rura 
Ilaliae  per  utrumquc  latus;  tunc  Roma  supremum 

40  Post  Gothicas  clades  et  magni  bella  Suevi 
Excidium  timuit;  compressae  fraude  dolisque 
Quaedam  urbes,  alia;  tolerant  iuga  viribus  actae. 
Tunc  Itali  servire  duces  et  ferre  iributum 
Victori  Veneto  iussi;  tunc  Istria  paret 

45  Dalmataque  et  iuncto  Slavorum  regna  Liburao. 
Per  mare  grassatum  est;  das  magnam,  Graecia,  pcenam 
Victa  morae,  vexata  Rhodus  Tbracesque  petiti, 
Capta  lovis  Crete,  facta  esl  provincia  Cyprus; 
Divitiae  ingentes  cumulatae  omnesque  subactae 

50  Insulae  lonio  in  magno,  quas  dicere  longum  est 
Et  numerare  pudor.  fortis  sese  impete  primo 
lanua  in  occursum  Venetis  grassantibus  oflert. 


^  Ant.  urb.]  Patavium.  cf.  Verg.  Acn.I.242.8qq.  c  Serv.  item  Liv.  L  1.  *  Al- 
tino  ad  Silis  ostium.  '*  Opiter^ium  =  Oderzo,  .Aqaileia  =  Aglar.  ••  Eu- 
gan.  sed.]  cf.  Liv.  I.  c.  Iader*=:  Saione.  ^*  Limenis  amn.  =  Lewieney  cnivm 
ostium  supra  Caorle  est.  ^  qua  2.,. 4.  Eridanus  =  Padtig,  Po.  littera  3, 
^  Oenotr.]  In  Calabriam  itum  cst  contra  Sarracenos  a.  1005.,  in  Gallica  rura  i. 
e.  in  Transpadanam  Galliam  ssepe.  ^  vtrunq^  1,  ^  Friderici  I.  imp.  **  Istri- 
anoB  Dalmatasque  primus  oppressit  dux  XXV.  Petrus  Urseolus  II.  a.  997.  ^  Cuni 
Tergestinifl  iam  ante  medium  idem  sseculum  pugnatum  erat,  cum  laderUniB  a. 
1043.,  Croatia  a.  1117.  subiecta.  *^  Rbod.]  a.  1098.  1125.  Tracesq;  /.  «  CreU  a. 
1206.  1208.  1213.  1227.  1330.  Cyprum  (captam  a.  1473.)  Comara  regina  a.  1487. 
Venetis  attulit.  ^*  Genua.  „Veneti  Ligusticas  vires  penitus  fregemnt:  centum  et 
ampliufl  annos  paribus  odiis,  saepe  ctiam  viribus,  inde  beUatum,  binc  qaoque  tam 
diutiumi  ct  aliquanto  longiores  fuerunt  labores:  ut  ab  illis,  ita  quoque  ab  his  ama 


HYTTBIII  DB  PI8CATVBA  VBMETORVM  HBROICVM.  29 1 

Et  recte  audaces  Ligures,  si  casibus  aequis 

Dispenset  fortuna  vices:  ultroque  citroque 
&&  Vincendo  victi  Ligures,  aliquolque  per  annos 

Successu  vario  pugnatum  et  viribus  aequis, 

Donec  ad  eventum  quo  iam  inclinaverat  exit 

Alea  bellorum.  quid  iam,  Sors,  addere  posses, 

Cromnia  quid  velles  quo  nata  superbiat  ultra? 
M  Addis  adhuc  aliquid,  sed  quo  nil  maius  habebis: 

Praedones  regnare  iubes,  tunc  quisquis  ad  undas 

Venerat  Euganeas  curva  vix  integer  alno, 

Pisce  onerans  scabra  limosam  asrugine  cymbam, 

Hunc  regem  facis  et  populos  quibus  imperet  addis. 
6&  Das  etiam  cultum  et  speciem  concedis  honori: 

Continuo  argentum  mensis  solidoque  ex  auro 

Pocuh  et  artifici  lances  nidore  supinas 

Exponunt  Veneti  et  cocco  sublimibus  ornant 

Aurea  fulcra  toris,  atque  hoc  torpore  quietis 
70  Baetica  lana  viris  Camisinaque  fit  toga  vestis; 

Callaicum  soiis  aurum  solisque  revectae 

Littore  Erythraeo  et  rubeo  de  gurgile  gemmae; 

Assyriae  iactantur  opes  et  purpura  solis; 

Praedia  sunt  solis  omnem  excedentia  luxum; 
75  Quicquid  Hymettus  habet,  quicquid  lapidosa  Carystos 


^puuidoqae  posita,  odia  vero  nanqnam  ...  superba  Genna  abiectls  armiB,  quia 
phu  noii  potait,  victoribos  Veneti^  perpetuo  [?]  cessit".  Sabeilie.  dec.  II.  lib.  L 
Uaiiaa  md  a.  1409.  novem  bella  cum  Genuenslbus  gesta  Veneti  historici  namerant. 
"*  iaa  feei  ex  com  edd.  ^  Cronia  2.  Cronnia  3,  Cronia  4.  Cromnia  nata,  i.  e. 
Cromiii»  filia  Venetia  h.  1.  adpellatur  a  Cromna  PaphlagonisB  oppido  (KqAhvu 
Hmb.  IL  n.  855.  Apollpn.  Rhod.  Argon.  II.  942.  Plin.  H.  N.  VI.  2.  IX.  83.  all.),  quo- 
irfaai  ab  Hen^tia  Paphlagonicis  Antenore  duce  in  Italiam  venientibus  Venetos  ori- 
finem  daoere  creditam  est,  ut  a  Strabone,  Plinio  (VI.  2,2.)  et  Solino  (c.  44.)  aliisque 
«I  Cnrtio  (III.  i,tt.)  qaem  Huttenas  sedulo  legebat,  relatum  legimus.  ceterum  prss- 
eoworat  Sabellieas  genethl.  v.  53. 121.  Idem  hist.  rer.  Venetar.  1. 1.  ^Comelias 
KqKM  ol  ipao  ez  Henetifl  qui  Cromnam  Henetis  oppidam  circa  Paphlagoniam  te- 
anonnit,  Yenetos  eoram  cognomines  in  Italia  ortos  existimavit'*.  Cf.  Com.  Nep.  ed. 
Stavoron,  fragm.  VII.  5.  ^  emgine  edd,  ^  corpore  J.  ^°  Bethica  edd.  BoBtica 
lona  (amdabuieehe  WoUe)  a  rutilo  colore  nativo  magni  sestimata;  PUn.  H.  N.  VIII. 
48, 9S.  Mmrtiai.  XII. 66.  XIV.  133.  luven,  sat.  XII. 40.  Item  Canusina.  PHn.  1.  c.  Mar- 
UaL  XIV.  127.  —  Alia  fnit  Canusina  toga  Henrici  IIII.  imp.  ^^  Callai  cUm  4. 
Do  CaUaieia  aarifodinU  cf.  Plin.  H.  N.  XXXIII.  4,21.  ^i  Erithr^o  i.  Erjthreo  4. 
Do  margaritis  amaragdisque  Erythrsei  s.  rubri  maris  (gurgitis)  cf.  MariiaL  V.  37. 
X.  18.  Siai.  ffilv.  IV.  6, 18.  Ciaudian.  III I.  cons.  Honor.  563.  c.  interpp.  ^  AasyrisB 
opoo:  porpara,  ebar,  aaram,  aromata,  balsama,  suci,  cortices,  fructns.  ^*  Prss- 
dlta  t...4.        ^  HymettuBJ  Imetus  edd.  Atticse  mons  thjmo  floribuaique  et  apibus 

19* 


292  HVTTBMI  DK  PI8CATVRA  VBMETOBVM  HBROICVM. 

El  vcnosa  Thasns  vel  quo  se  marniore  iactat 
Taygctum,  AlUnae  poscit  structura  paludis; 
Fcrlur  pinguis  onyx  et  fertur  pinguis  ophites; 
Ipsos  grata  tenet  suflartis  culcitra  plumis, 

80  Fragrantes  unguenta  et  quos  phoenicis  odorcs 
LectuB  liabet;  signant  sua  tempora  Mausolieis 
Sydereis,  Venetique  vocant  monimenta  trophasi. 
Insula,  fundus,  aqua;,  pecudes,  portoria,  villae 
Cui  desunt  Veneto?  cultique  rosaria  Pa^sti, 

85  Alcinoique  horti,  et  vigili  mandata  draconi 
Ilesperidum  prata?  Stant  ductae  ad  sydera  turres, 
Atria  longa  patent,  ah  aprico  porticus  oistu 
Qu<x'  defendat  adest;  intus  conclave  superbum 
Ornant  Phidiaci  preciosa  toreumata  cceli 

90  Mentoreaeque  artes  et  adhuc  in  honore  vetusli 
Praxitelis  statuse,  sunt  certatoris  Apell<e 


ac  mellc  dalcissimo  celebratas.  Caristos  edd,  Eaboete  oppidam  (hod.  dutel  ivmso) 
mannore  clarum.  P/in.  H.  N.  IV.  12,21.  c.  interpp.  ,,fcrax  .varii  lapidis  Carystos" 
Senec.  Troad.  836.  ^  Venosa  2„.4,  ae  si  de  oppido  sermo  esset.  Thasus  8. 
ThasBus  Aegcei  maris  insula,  item  marmoris  feracissima,  hodieque  Taso.  Et  Ve- 
nosa  Thasus  2„.4.  ""  Thaigetum  edd.  Taygotus  s.  Taygeta  (plaral.)  mons  ad 
Eurotam  Spartamque  ^viride  marmpr  cunctisque  hil^rius*  habebat  Plin.  H.  N. 
XXXVI.  7,11.  cum  Martial.  VI.  42,11.  Altinfle  structura  paludis]  Venetomm  arb«. 
^®  ping.  onyx]  Martial.  VI.  42,14.8q.  ,,8iccos  pinguis  onyx  anhelat  lestus  Et  flamms 
tenni  calent  Ophitin".  ^  Fraglantes  1.  phoenicis  lectus]  nidus  saave  olens.  Pboe- 
nicius  odor,  ut  Senec.  Hippol.  303.  Assyrius  odor,  ut  Lacan.  VIIL  730.  odores 
Eoi,  Lamprid.  Heliog.  31.  odores  Indicos.  <^'  signant  etc.]  L  e.  SBdlflciis  snimptao- 
sissimis  ct  ad  sidera  usquc  erectis  signant  sua  tenipora  sive  reram  a  se  memo- 
rabilinm  gestarum  monumenta  eondunt.  ^  Sidereis  2.  ^  Pesti  i.  pesti  2...^. 
(Sind  Kosenan^n  der  Verflihning*  M&nch.)  rosaria  Psesti  yerg.  georg.  IV.  119.  thrid, 
met.  XV.  708.  Propert.  V.  5, 69.  *Vidi  ego  odorati  victura  rosaria  Psesti*.  cf.  PHm,  H. 
N.  III.  5, 10.;  Wemantia  Pfesti  litora*  Sahellic.  genethl.205.  PsBgtatti  8.Po8idonia,  La- 
caniflB,  hodieque  vilis  vious  nomen  Pesti  s.  Pesio  retinet  et  iemplam  mirie  pol* 
chritndinis,  sed  pro  rosis  paludosa  solitudo  angaes  gfignit.  ^  Alc.  horti]  'po- 
maqae  et  Alcinoi  silvse*  Verg,  georg.  II.  87.  c.  interpp.  ^  Hesp.  pr.]  cf.  Verg. 
Acin.  rV.  484.  sq.  c.  Servio.  PUn.  H.  N.  V.  i,l.  SoHn.  24.  sidera  2.  ^  *QaU  te 
Phidiaco  formatam,  lulia,  csbIo*  Mariial.Vl.  13,1.  Phidias  celeberrimus  omniam 
qai  umqaam  vixerant  scalptoram  lovem  Olympinm,  Minervas  malias,  Venerem 
UVaniam,  nnam  ex  ebore  et  aaro,  alteram  e  Pario  mannore,  Matrem  deornm 
Aliaqae  opera  toreutica  et  statuas  et  signa  ac  simulacra  permulta  reliqait.  cf. 
in  primiB  PHn.  H.  N.  XXXmi.  8,19.  cieli  2.  ^  Mentoreos  labores  MariiaL  IV. 
99.  Mentorea  pocala  Id.  IX.  De  Mentore  celeberrimo  csslandi  artifice  cf.  PHm.  H. 
K.XXXm.  11,63.  12,  &5.  VII.  38,39.  •>  Praxit.]  stataarias  et  scnlptor  Olymp. 
Cini.  ex  msrmore  et  ere  palcherrima  opcra  fecit.  cf.  PHn.  H.  N.  XXXIIII.  8,in. 
1 10.        Apell»]  Apelles  cur  'certator*  cognominetar  h.  1.  (Miinchias  *creato- 


UVTTENI  DK  P18CATVBA  VKNETOUVU  HKUOICVU.  293 

ViVeules  labula*.  sola  i])sis  haluen  ciiric 

Et  (luetse  chorca;  nuineris  el  niulle  Iheatnnn 

i$ca3uaque  nocturnxque  epula);  sibi  balsania  inunguut, 
95  Inquc  luto  geminas  et  coccina  syrmala  verruul^ 

Sunt  nardo,  sunt  strata  croco  subsellia,  nec  iam 

Transtra  forique  animos  lerrent  malique  vaga^que 

Cornibus  anlcmnae  ct  naulis  metuenda  Charybdis 

Scyllicique  canes  atque  elatrantia  saxis 
100  Monstra  Notique  leves  cursii  Borcaique  volucres: 

lam  desueta  opera  atque  usu  damnata  recenti. 

Horibus  his  cum  iam  ceutum  durasset  in  annos 

Atque  alios  centum  Veneta;  piscalio  gentis, 

Iratae  rremuere  Alpes,  ruil  excita  celsis 
105  E  speculis  regina  avium  cursuque  librato    , 

In  Venetas  armalur  opes,  non  ipsa  nerandain 

Aflectans  prxdam,  sed  captum  ut  liberet  orbeui, 

llt  spoliatorum  misere  patrimonia  regum 

Restituatque  loco  donetquc  heredibus  a^quis. 
lioTeutona,  quid  faciat,  fcrtur  quxsisse  iuveulus, 

Tempus  id,  cx  Aquila,  quid  agat  conamine  tanlo, 

Et  quo  tela  feral,  (|ucm  se  sic  armel  in  hostem. 


rem'  eum  fecit,  „de8  Schopfers  Apelles  Gemdlde''),  ex  hoc  Pliuii  (H.  N.  XXXV. 
10,90.  nom.  11.)  loco  mihi  explicandum  esse  vidctur:  f,Scitum  est  inter  Proto^e- 
nem  [pictorem  nobilissimum  et  statuarinm]  ot  eum  [Apcllemi  qui,  ut  idem  V\i- 
nios  ait,  et  omnes  prius  genitos  futurosque  postca  supcravit]  quod  accidit.  111  e 
Rhodo  vivebat,  quo  cum  Apolles  navigavissct ,  avidus  cognoscendi  opera  eitiM 
faaia  tantnm  sibi  cogniti  continuo  officinam  petiit.  aberat  ipse,  sed  tabulam  ain- 
plA  magnitndinis  in  machina  aptatam  una  custodiebat  anus.  hsec  foris  esse  Pro- 
tog^aem  reapondit  interrogavitqtie  a  qu4  qusesitum  diceret.  'Ab  hoc\  inquit 
ApeUeiv  arreptoqne  penicillo  lineam  ex  colore  duxit  summse  tenuitatis  per  tabu- 
lanu  BoTerso  Protogene  quse  gesta  erant  anus  indicavit.  ferunt  artificem  pro- 
Unoa  contemplata  suptilitate  dixissc  ^Apellem  veuisse,  uon  cadere  in  aliiun  tam 
abeolatom  opns',  ipeumque  alio  colore  tcnuiorem  lineam  penipillo  m  illa  ipsa  du- 
ziate  abeontemqne  prsecepisse,  si  rcdisset  illo,  ostenderet  adiccretque  ^hunc  cssc 
qoem  qoereret*.  atque  ita  evenit:  rovertitur  enim  Apelles,  sed  vinci  erubescens 
tarlio  colore  lineas  secuit,  nullum  relinqucns  amplius  suptilitati  locum.  At  Pro- 
togenes  Tiotum  ae  confessus  in  portum  devolavit  hospitcm  quserens;  placuitquc 
aia  eam  tabulam  posteris  tradi,  omnium  quidem,  sed  artificum  prsccipuo  mira- 
cnlo**.  **  coreae  /.  ^^  Scoendqj,  2,  ^^  fori  h.  1.  significant  loca  ubi  nautffi 
■edentes  remigant,  non  Spalten  des  Schiffs.  '''•*i-  Cf.  Verg.  ecl.  VI.  74.  sqq.  Aen. 
IU.  420.  sqq.  c.  Servio.  Hygin,  fab.  190.  alios.  ^"  Scilleiqj  edd.  clntr.]  i,e,  e  sa- 
zia  latr.  ***  Verg,  Acn.  V.  242.  „ ..  noto  citius  volucrique  sagitta  Ad  tcrram  fu- 
git  ..'*  VL  355,  sq.  ,,notus  violentus''.  notus  pra^ccps  Ovid.  epist.  10.30.  Bor.]  Sil. 
Ital.  X.  10.  sq.  „Velocius  inde  Htcmonio  Borea  pennaquc  citatior  ibat".  ^^^  reg. 
aTinm]  Aquila  i.  e.  imperialis.        ^^  repum  2.       '^^  hft;redibus  2. 


294  HVTTBMI  DE  PISCATVBA  VEMKTURVll  HKROICVM. 

'Regali  a  culto'  respondit  'et  urbe  relego 
'Piscatum  VeDelos;  miseroruni  vincula  regum 

11&  'Et  diras  solvo  manicas:  per.me  omnia  prisc» 
'Libertatis  erunt;  faciam  discrimine  iusto 
'Ut  populi  sint  ulque  duces,  civilia  iura 
'Urbibus  imponam,  reges  amissa  tenebuut 
*Qui  per  me  cupient;  studium  est  aperire  revinelam 

m  *A  Venetis  pacem  et  tota  lellure  receptam 
'Afnictae  Italiae  pressaeque  ostendere  Roms. 
'Arcebo  excursus  et  sumpta  latronibus  arma 
'Infringam,  legesque  dabo  ereptamque  tuebor 
'lustitiam.  post  qui  fictis  piscatibus  orbis 

125  'Regna  afTeclarunt  et  se  penes  omne  subacti 
'Sperarunt  mundi  caput  imperiumque  futurum, 
'Quique  mihi  bello  et  contractis  viribus  ausi 
'Et  terra  et  certare  mari,  quod  origine  constant» 
'In  piscatores  redigam  priscasque  per  artes 

130  'Scrutari  vada  et  aerumnoso  vivere  quantu 
*Exuto8  rapto  cogam,  laceraque  carina 
'Nautica  sulcato  cantare  celeumata  ponto'. 
Hsec  dicentem  Aquilam  molitamque  omnia  factis 
Plausu  exceperunt  reges  laeleque  refecti 

135  Optarunt  coeptum  votis  succedere  bellum. 
Quodsi  tu  casu  Venetos  servabis  in  isto 
-CsBsare  ab  irato,  diis  ulteriora  potentem 
Te  dicam,  Fortuna,  deam  templisque  sacrabo. 

FINIS. 


***  Non  sic,  MAximiliane  Hnttenicei  non  sic;  nam  et  popnli  moii  qiikli 
poMnnt,  8ed  in  nterum  nnde  exorCi  sunt  recogi  non  possnnt.  Getehim  bodle  iiee 
Hattenoa  si  viveret  Aquilae  partes  contra  Sanam  defenderet.  ^  Cf.  •npra  pagg* 
102.  sqq.  Maximiliani  imp.  responsnm  Venetis  oratoribns  datam.  '**  enimnoio  i.»J. 
'"  Celenma,  niXiviiay  xAevtf/ia,  clamor,  sonitns  s.  canticnm,  qno  nAat«  incitaiitiir 
reg^torye.  Hnttennm  etiam  ipsum  nayiculariis  Venetis,  qnoram  cantica  voci- 
ferationesque  adhuc  audiri  possunt  ex  oribus  ab  Aquila  dilaceratoram  hominaoi, 
olim  osum  esse  constat.  *'**  "N-  Huttenus  Fortunam  ipsam  vix  salToe  Venetos  fa- 
cere  posse,  at  non  sese  optare  ut  fierent  salvi,  significare  Toluit,  at  ex  noTii- 
simo  yersu  videri  possit,  qui  aptior  ad  Venctorum  hostis  mentem  sic  acriberetar: 
Te  dicent ,  Fortuna ,  deam  tcmplisquc  sacrabunt.        ***  fimib.  om.  2,.,4, 


Llt.   IlE    IIVTTEN 

Kll.  UERItAM 

MARCVS 

UEBOICVM. 


Ruperst  AdriBci  slagnanlia  rliiiistra  profundi 
Batpaxog  vimottg  (oxQov  d^fiag  vSari.  Xevxp, 

f.  =  Iiid.  blbl.  Hntt.  n*XX.  I.g.     ?.  =  Ind.  hnil.  Hnlt.  i|0.  T..  p.  H  I^..H  4*     J.-= 

Mfi>c]i  (Ind.  bibl.  Hntt.  n".  78.)  tom.  I.  p.  ■J37...240.  —  In  Dclttiix  poFtftrDm  Germa- 

aorain  hoo  heroicnm  receptnin   qod   est,   propter  (triecaH   forle   ex  Hatr&chomyo- 

inBchia  desnmptaa  pnrticulas,  quibiis  cxprimenclis  t;i>i  deftierint. 

Ho«  UTmen  aperte  recena  conpo^itiim  Cocblieus  l'irckliaiinero  il.  0.  Scpt.  a. 
1516.  e  Bononia  miKit.  cf.  vol.  I.  p.  l->f>.  niim.  XXXIX.  S,  Marcua,  Venetisram 
palronui,  pri>  ipais  VenotiB  supc  poHitus.  Cf.  ait  seq.  SaticUici  (jcnethliac.  v.  111. 
adnotktionem.  *  81.  Kana  eUvanB  pallicltim  corpus  ex  aqua  allia.  oifxsdag  3. 
tttitae}  tiftnMttiaag  B.  (=  i.  e.  Batrachom.  e<l.  Raumeister.  ISIiS.)  cipauilens. 


296  UVTTKKl  MABCV8  nEROlCVM. 

liiiprovisiin)  orbi  inonstrum  illud,  deiyov  OQccfnay 
Nec  soliti  gencris,  vel  qualem  sa;pc  videmus 

5  I^xiQxrlOai  xaxa  y^v,  xal  iq>  vSaOi  Oayia  xaXvifai. 
Vastum  corpus  erat,  qua^damque  in  corpore  vires, 
Et  non  contemnenda  animi  vis,  inOma  temnens, 
Alta  pclens,  longcque  sua  se  a  sorte  movebat, 
Audebatque  loquens  ingentia,  nokka  d'  ifioa, 

lu  Vicinosquc  ad  se  populos  rcgesquc  vocabat 
Magna  locutura  et  grave  de  communi|)us  actis 
Consultura  viris;  Rana  os  bumerosque  pedesque, 
Omnia  Rana,  scd  Euganei  regina  profundi 
Quae  titulum  adseruit,  iam  uon  contenta  palucies 

15  Et  luteas  habitare  casas  coenumque  relictum, 
Aptum  bumeris,  aptum  cervici  innnane  Leonis 
Induerat  tergus  villosque  aptarat  et  ungues: 
Tunc  Venetos  inter  populos,  Athcsina  fluenta 
Altinique  arces  iuxta  atque  Antenoris  urbem 

20  Sedit,  et  induta  vobiit  Leo  pelle  videri,        '  . 
In  medioqqe  virum,  quancpiam  eig  tpvoiv  ovdlv  ofAOtov 
'jiv^Qoixois  XB  d^eotg  xb  xal  ovgavioig  XBXstivotg 
Aut  illi  foret  aut  se  dissimulare  quid  esset 
Ipsa  satis  posset,  tamen  ba^c  aggressa  loquendo  est, 

25  Kal  xotov  fpaxo  fivd^ov^  otco  (Trd/iarog  d*  ayoQBVBV 
'Res,  Itali,  vestrae,  vestra  et  fortuna  coegit, 
'Cum  possem  Adriacas  moderari  tutius  undas, 
'Regnis  usa  meis/animum  ad  maiora  referre: 
*Namque  ut  bellorum  transmissa  cx  Alpe  proceUas 

30 'Teutona  terra  diu  ferali  effuderit  ura, 
'In  vos  arma  movens  nostras  accessit  ad  aures; 
'Utque  erat  ingenio  et  rebus  communibus  sequum, 
'Indolui  facto  remque  indignata  peregi 
'Hecum  segras  noctes  gcmituquc  urgebar  anhelo. 


'  32.  d.  OQ,]  horrcndum  spectaculum.  cf.  Verg.  Aen.  I.  379.  ^lnprovisam  »8pri8 
veluti  qui  sentibus  anguem  Pressit'^      ^  60.  Exsultaro  per  tonram  et  in  aquis  cor 
pu8  condere.      SnsQxijoai^  4,       ^  cf.  Vcrg.  Acn.  V.  396.  ,,effet«B  in  corpore  virea'' 
>  76.  n.  d'  ifi.]  multumque  clamabat.      ip6a]  ipdctQHj  W.  [i.  e.  Wolfii  ed.  Batra 
chom.]  ipmosv  B.      ^*  Ut  ap.  Vorg.  Aen.  I.  589.  Aeneas  „08  umerosque  deo  simi 
li8'\        ^'  Euganei]  Adriatlci,  Veneti.        '^  c.  rcl.]  a  mari;  lagunas  nunc  dicunt 
"  Ant.  urb.]  Patavium.  cf.  Dc  pisc.  Venetor.  v.  29.        **  volvit  4,        "  32.  quoad 
iiaturam  omnino  nou  similc.     ig  tp.  ir.  J?.        **  26.  Hominibusque  deisque  et  ce- 
lestibus  volatilibus.      *'  illij  Leoni.        '^  77.  Et  talem  dixit  scrmonem  et  ab  ore 
locuta  est.    &'  dyoQsvcsv  IF.  t'  aYOQSvasv  B.      ^  Nanq^  1,      "  In  nos  2. 


UVTTENI MAUCV8  UEKOICVH. 


297 


35  'Cum  vacus  curis  placidoque  sopore  quieUe 
'Sors  Romana  mihi,  fugiens  a  sede  Quirini 
'Tarpeias  arces,  miserando  squallida  iuctu» 
'Ederei  has  voces:  ''Tu  nunc  tranquilla  superbos 
"Imperio  Venetos  premis  et  tuto  a^quore  regnas, 

40  "Romani  secura  mali,  secura  cadentis 
"Italiae,  divesque  tua;  gratare  quieti, 
"Non  equidem  immerito;  at  si  quid  nova  gloria  tangit 
"Ociaque  ob  solidam  potes  interrumpere  laudem, 
"Ut  facias,  modus  est:  ego  te  caput  orbe  subaclo 

45"Eniciam  rerum,  per  me  Europa^a  subibunt 
"Regna  tibi  facientque  AsisB  tua  iussa  tyranni 
"Pcenorumque  urbes  Afrique  a  soie  perusti; 
"His  ego  relliquias  Troum  Phrygiosque  penales 
"Aeneadasque  deos  maiestatemque  sepultae 

50  "Adiicio  Romse  Vestamque  ex  urbe  potentem, 
"Imperii  excubias,  vigilemque  huc  transfero  flammam; 
''Tanlum  hortare  viros  libertatemque  ruenti 
"Fortiter  Italiae  refer  et  moto  adsere  bello. 
"Rdgnatum  Latio  satls  est,  honor  immutati 

65  "Te  penes  imperii  est".     Ea  fata  simiilima  vento 
*Et  levibus  boreis  in  mollem  evanuil  auram; 
'Me  sopor  et  domitrix  curarum  diva  reli(|uit; 
'At  superum  monitus  tantique  oracula  fati, 
'Oenotrii  cives,  non  est  contemnere  tutum. 

00  *Etjd  d*  iyto  fiaaiXevg  ^voiyvad^og,  og  xaza  Xiyivriv 
'  Ti^AyLai  fiazQdxcjv  '^yovfievog  rjiiata  ndvxa  * 
*Kal  fie  nariiQ  IlT^ksvg  noxa  yaCvaxo^  'TdQO(L6dov6rj 
'MiX^ilg  iv  <pil6xrixv  naQ*  ox^ccg  ^HQidavoto , 
'  UxfinxQovxov  fiaaUija  xal  iv  noXifioLOi  liaxfixijv 

65  '  Ovdinox'  ix  nokifioio  xaxrjv  dnitpvyov  dvxijv , 
**AXX*  evd^vg  fiexd  iifoXov  iciv  nQO(Ldxoi0^v  ifuxd^riv. 


»  cf.  Verg.  Aen.  IV.  522.  »  iEderet  2.  <•  faciuntque  4,  ^  cf.  Verg.  Aen. 
V.  787.  reliquiao  4.  *»  cf.  Verg.  Aen.  I.  530.  sqq.  III.  163.  sqq.  w  17.  8um 
eniaiego  rex  Buocinflans  (Pausback),  qui  p/er  paludem.  **  18.  Honoror  Rana- 
min  dnx  dies  omneo.  *'  19.  £t  me  pater  Coeninus  (Kothmann)  quondam  genuit 
Aqiuer«gim».  notk  2,  IlvkBvg  noTl  4,  nozB  yBiv,']  dvB^Qi^^cixo  B,  ^  20.  Miz- 
tiiB  in  amore  conubiali  in  litoribus  Padi.  ^*  22.  Scoptriferum'  regem  et  in  bel- 
lis  pagnaeem.  SKvntgovxov  1.2,  fiaxi^triv.  2,  ^^  42.  Numquam  ex  pugna 
mmlom  efFagi  elamorem.  ov9i  notB  ntoXifioio  nanrjv  dnitpsvyov  dvt^qv  W,  dni- 
^9vyo9  etUtm  B.  ^  43.  Sed  statim  in  pugnoi  iabores  ruens  propugnatoribus  me 
inmiscai.      tv^g]  l^vs  H^.  B.      tnv  1. 2.      ifirix^v  2. 


298 


HVTTKMI  1IABCV8  HBBOICVM. 


'Ov  dsdi^^  av^QtoxoVy  xainsg  iidya  6(5iia  ipofowra, 
*^Akla  dvo  fiaXa  navxa  xa  deCdia  jcaaav  ix*  alav, 
'Erigite  infractos  animos  lassalaque  corda, 

70  '  luque  yicem  audentes  fessis  succurrite  rebus ; 
'Quoscunque  in  populos  emittite  me  duce  bellum. 
'At  grandi  eloquio  et  verbis  acuentibus  iras 
'Nemo  fortis  eget*.    Postquam  est  ea  fata,  siientes 
Obstupuere  animi,  digna  admiratio  factis 

75  lussil  inaudita  populos  novitate  pavere. 
Confestim  adcurrunt  Veneti  regemque  salutant, 
Quoque  aliquid  posset  quaesit»  accedere  famas, 
Dant  alas  'Marcum*que  vocant.  illa  accipit  omen 
Acceptoque  animis  pro  condicione  superbit 

80  Et  Venetis  Ranis  et  adhuc  stipata  novorum 
Accessu  procerum;  tunc  regna  invasit  et  urbes 
Perdomuitque  duces  regesque  eiecit  opesque 
Condldit  immodicas:  toto  stupor  unus  in  orbe 
AifivoxaQTig  Tcokwpi^fiog  crat;  timuere  tyranni 

85  Et  victas  tribuere  manus;  regna  omnia  Marco 
Territa  sunt  Veneto,  sola  huic  Germania  monstro 
Indignum  duxit  famulum  summittcre  collum. 
lUa  Tridentinos  tamen  est  invadere  montes 
Herciniumque  nemus,  qua  parte  obnubilat  Istrum , 

«oAusa,  sub  hac  specie  simulatique  ore  Leonis; 
Per  fas  perque  nefas  recta  et  prava  omnia  niiscens 
Extollensque  malos  meritosque  in  Tartara  mergens 
Quos  potuit  quorumque  fides  sibi  credila,  sontes 
H»c  eadem  sibi  coniunxit  sociisque  sub  omnes 

95  Usa  est  eventus;  tum  quos  non  vincere  bello 
Aut  virtute  sua.potuit,  mlscente  veneno 
Cunctantes  vicit;  sacra  omnia  et  omnia  iura 
PoUuit  egrediens,  vis  at(|ue  ininria  belli 


*'  44.  Nec  timal  viruin  qaamvis  ingens  corpns  habentem.  Ovdh  ^i  «.  1. 
9«90Mrfa  1,2,  ^  48.  Sie  1.2,  ei  Frohetdana  a,  1518,  ('Sed  duo  valde  omBia  ti- 
meo  omnem  per  terram*)  Fersus  reeiius  ab  Huiieni  carmine  abestei^  vei  ei  ewtemie- 
nm»  cam  W,  iXla  dvm  navtatv  nigideiiSia  %,  i.  telav,^  ami  cum  B,  iXlu  S,  w,  fimlm 
dMta  w,  i.  aluv,  nam  in  vetere  carmine  Rana  tUqimv  %al  yulifiv  (accipitrem 
et  felem)  se  timere  adicit,  cam  in  Hatteni  carmine  nihil  eios  modi  sequator. 
^  rebas  Buccarrite  fessis.  Verg.  Aen.  XI.  335.  ^  Hanc  metamorphosin  describit 
plctora.  accarront  2,3.  ^  conditione  2.  ^  12.  Paladegaadentios  maltiia- 
ctans.  Avpkvoxaffis  1...3,  Ilolwprmog  4,  *  obnnbilat]  Hercjaiam  nemos  = 
silva  nigra,      **  qaorunqj  /. 


HVTTBMI  MABCV8  UEROICVII. 


299 


Omnis  causa  fuit,  paeem  bellunique  periiide 

100  ItauU/ amare  fidem  el  iuratum  iiescia  pactum, 
Armata  insidiis  semper.     Qua  cuoi  arte  parasset 
IlolXa  fiak^  iv  Xviivy  xal  ixl  x^ovl  d^avfiat*  idi^d^ai, 
Cooata  est  levibus  coelum  contingere  pennis, 
Cum  quidam  eventu  gaudentem  et  nomine  Marci 

105  Fertur  praemonuisse  feram  'Ne,  Rana,  superbi, 
'Neu  caput  b.oc  istosve  oculos  sublimius  effer 
'Quam  tua  sors  permittit:  ix^i  d^sog  ixdtxov  oiifia, 
*noLv^v  6v  xlOBigj  ne  coelum  insurgere  contra 
'More  gigant^o  maioraque  viribus  aude: 

110  'Ov  kr^^aig  xa  d^aovg^  0v6iyvad-a,  xavxa  xoii^6ag\ 
Sprevit  eos  monitus,  nec  adhuc  lcmerario  ccepto 
Abstinuit  vetito,  xal  aXevaxo  xrJQa  ^ikavvav 
Tum  vero  iratus  postquam  tot  viderat  annos 
Criroina  Ranarum  et  Venctse  incrementa  pahidis 

nslupiter,  hac  Aquilam,  qua  despicit  omnia  ab  arce 
Demittit  Ranisque  super  non  mollia  iussa 
imperat,  ut  ficto  sacra  derogct  omnia  Marco, 
Et  doceat  non  esse  deum,  raptoque  ferocem 
Exuat  et  spoliis,  palantesque  aequore  Ranas 

120  Arceat  Adriaco  pelagoque  remergat  avito. 

Huic  dicto  concessit,  inal  (liya  of  ad^ivog  '^bv, 
Et  rostrum  et  laceros  acuens  lovis  afmiger  ungueis 
Hxaiixo  S\  JC0Qdij6Biv  paxgdx^ov  yivog  aix(ii]xda)V' 
Utque  in  vindictam  disparsum  colligat  hostem, 

m  Fertur  ab  Alpino  avvaCQBiv  fiaxQaxovg  fiXayLaaivmv 
in  Venetos  speculata  iugo.  quo  >ix  bene  viso 
Rana  fugax  ox^aitsi  fiad^aiaig  ifiZB6s  q^avyav, 
Abiiciens  sceptrum  et  torvi  simulacra  Leonis,  - 
Regnorumque  omnes  curas,  veniamque  precando 


iM  ii|fidii8  4,  ^^  58.  Permalta  in  paludc  et  in  terra  mirabilia  visu.  JivpLvji  2, 
***  cttlqm  2,  *^  qnidam]  Calaber  abbas  loacbinus,  patOi  de  qao  vide  sopra 
p.  i90.  ezhortatoi*iam  carmen  a.  1510.  ad  electores  scriptum,  v.  269.  '^  97.  habet 
dens  iiute  indioantem  oculum.  ^^  08.  Poenam  tu  Bolves.  av  1, 2,  ai  t.  cv  W. 
f  «mnft^  T.  ai  B,  cselum  2.  '^  Giganteo  4.  ^*^  03.  Non  latebis  deos/  Buccin- 
flaos,  talia  faciens.  li^efi^B  1.2.  re  ^sovg],doUag  W.  B.  dolose,  astutiis. 
'**  86.  ot  eTitavit  fatum  nigrum.  ^^  Cf.  picturam.  luppiter  2.  Aquilam]  im- 
peiialem.  *"  209.  qooniam  magnum  ei  robur  erat.  ^**  ungues  2.  "^  Adse- 
rebat  antem  se  excisnrum  Ranarum  genns  pugnacium.  Versum  reiecU  B.  ^^  dis- 
perinm  2.S.  *^  275.  neci  dare  Ranas  fremens.  AKler  rec.  B.  ^^  221.  ripis 
profdndia  inmisit  se  fugaz.  ox^ai  fiad^sirjg  W.  Aliler  rec.  B.  (psvytov]  i.  e. 
Raiui  proftigitt. 


300 


UVTTKNI  MABCVS  UKROICVM. 


i:to  Adflexa  est  Aquite  genibus,  quam  cum  illa  negaret, 
"AxQtitftov  (iBtdvoLav  efLBfupeto,  noXXa  daxQvav 
Diffidensque  sibi  auxilioque  exuta  suorum 
Jeiva  d'  B7C66tovdxLiB  y  <p6fiov  XQvoBvtog  dvdyxtj 
Extremum  turbala,  [ioqov  d*  ovx  ^i/  vnalviai. 


FINIS. 


"**  Id  cst  Veiietorum  leg^ati  Bupplices  ante  Maximiliaiii  peden.  cf.  supra  p.  123. 
*^*  70.  Inutilem  pnnitentiam  accusabat,  (69)  multa  lacrimatut»  fiacrimata].  da- 
HQOOiv  2.  ^^'  73.  Vchementer  autem  ingcmiscobat  timoris  tremefacientis  ncces- 
sitate.  insctsvdxi^S^  l^'*  vnsotovdxi^s  B.  dvdyniTj  2.  •/.  "*  90.  fatum  autem 
non  erat  evitandum. 


8ABBLLICI  BBRVM  VENBTABVM  PANBOTBICV8  I.  OBMBTHLIACON. 


301 


MARCI  ANTONII  SABELLICI 

RERVM  VENETARVM  PANEOYRICVS  PRIMVS 

QVOD 

GENETHLIACON       ' 

INSCRIBITVR, 

Quis  superum  mihi  plectra  dabii,  quis  certa  roganU 
Ocia  pandei  iler  Cirrhmaque  in  antra  receptum 
Instruet  Aonio  cantu?  videt  Adria  mater 
Pulchra  diem,'flavi  quo  Tyhridis  amula  tandem 
5  Abluit  cequoreis  nascentem  fluctibus  urbem , 
Urbem  terrarum  imperio  pelagique  potentem , 
Quam  gremio  complexa  fovet:  non  Phabus  et  Euan^ 
Non  mihi  Pegasides  dederint  in  carmina  vires 


Recte  qnidem  monnit  Cochlsen8  (vol.  I.  p.  126.)  ^eins  [Hutieni]  Marcum  [cum  he- 
roico  de  piscatnra  Venetomm]  tunc  recto  accipies,  qnum  prius  legeris  Sabellici 
carmen  de  Venetomm  ortn  et  fato  [i.  e.  haec  quie  'Genethliacon*  et  'Oraculum'  in- 
Bcribnntnr],  sed  non  niai  nna  ex  parte  vemm  est  quod  ille  adicit,  „nil  cnim 
quflerit  iste  Marcns  nisi  irrisionem  eorum  iactaniia;** :  nam  Hnttenns,  ui  fult  pa- 
trisB  amantissimns  homo,  qno  amore  Cochlsens  param  movebatnr,  in  id  quoque 
cummaxime  animnm  intenderat,  nt  Oormanos  suos  ad  bellum  contra  hostes  Ve- 
netos  strenue  proseqnendnm  exhortaretur.  Cochlsei  adnotatio  Foerstemannnm  in 
enm  errorem  induxit,  nt  opinaretnr  Marcum  dici  horc  carmen  a  Sabellici  nominef 
cnm  a  sancto  Marco  Vcnetiaram  patrono  adpellatum  esse  manifestum  sit.  —  Sa- 
bellici  carmina,  qnie  Hnttenici  egregia  qnasi  snpplementa  conmentariaque  sunt, 
qnamvis  ForUm»  triste  iter  circa  omnem  Italiam  aliaqne  non  nnllaf  sedium  im- 
primis  molcBta  fere  recensio,  longiora  videantur,  ita  recognovi,  nt  menda  inpcdi- 
mentaqne  quse  scribendi  et  interpungendi  parum  rectns  editionis  eius,  qua  utor, 
mos  lectoribns  obiceret  (utor  antem  excmplo  quod  sine  officinn,  anni,  loci  in- 
dicatione  [Venet.?  a.  1502.?]  in  fol.  sic  inscriptum  prodiit  pobma  .m.  antomii  ba- 
BBLLici.  I  Genethliacnm  Venetae  urbis:  ad  Georgium  Coraelinm  Equitem.  |  Do 
apparatu  Venetse  nrbis.  Poema  nnnm.  |  etc,  nam  Herm.  Torrentini  recensionem 
cnm  comm.  a.  1408.  4^.  editam  [ffain,  n.  14060.]  ad  manus  non  est.) ,  qnantnm  pos- 
8em  tollerem,  aduotarom  antem  panca  qnse  legendi  commoditatem  augerent,' ne- 
que  indicatis  veteram  poetarum  locis  quse  Sabellicns  conpilavit,  neque  varianti- 
bns  q.  V.  scripturis  adscriptis  nisi  ubi  qusedam  necessitas  cogeret.  Ipsius  aucto- 
ris  Historise  reram  Venetarum  ab  urbe  condita  libri  XXXIII.  et  in  primis  Franc. 
Sansovini.  Venetia  ciitd  nobiKssima  et  singolare  (In  Venet.  1604.  4^)  pro  conmenta- 

rio  ad  hoc  carmen  scripto  csse  possunt. 

» 

Qvoo]  t.  e.  cui.        ^  Cirrh.  a.]   locus  oraculi  Delphici.        "*  euam  1.  Baechus. 


302       BABBLLIOl  BBBVM  TBHBTABVM  PAMBGTBICyB  I.  OEMBTHI.IACOB. 

Ex  Helicone  dece:  Tu,  qui  super  teihera  magnum 

10  PraspeUbus  voUtas  pennis  quique  ardua  cceli 
ScrutahiS  miranda  caniSy  pater  urbis  aquosaSy 
Dexler  ades  cmptis:  neque  enim  nunc  horrida  beUa 
Condere  fert  animus  vanasque  Cupidmis  arieis, 
Sed  genUs^  dux  alme,  tum  primordia  et  urbis 

15  Ihilcia  nascentis  sunt  incunabtda  cttras, 

Tu  genus  anUquum  causasque  et  iempora  rerum 
Da  vnlem  memorare  tuum,  si  grala  vetustas 
His  Ubi,  dive,  locis  Pario  de  marmore  templa 
QuassUumque  procul  Phario  de  Ultore  corpus, 

30  Aetemum  imperii  pignuSy  sacravit  honore; 
Denique  cosUcolum  si  nuUa  frequentius  ara 
Humana  pietate  calety  terraque  marique 
SuppUcibus  voUs  Veneto  tibi,  Marce,  Utahir: ' 
Da  faciles  cursus  [sunt  nam  tua  ccerula  et  undee 

35  Quicquid  ubique  iacet),  da  tuto  insistere  portu, 
Sparserat  antiquas  fatum  lacrimabUe  Troite 
Dardaniam  Sf^olem  miseranda  sorte  per  orbem: 
Hinc  alias  aUi  divum  responsa  secuU 
SortiU  terras:  gelido  pars  una  sub  axe 

30  ConsUtilj  hi  Libyen  profugi  videre  calentem, 
Hesperias  iUi  gentes  maioribus  acti 
AuspicUs;  sedit  LaurenU  liUore  victor 
Dux  Anc?ttsiades ,  Romani  sanguinis  auctor. 
Hinc  Vesta  iUa  potens  arcanaque  sacra ,  Penates,^ 

35  SUvia  progenies  Albanaque  purpura  patrum 
Hinc  gemini  fratres,  proles  Mavortia,  et  ingens 
Roma  fuity  Roma,  imperio  quas  insignis  et  alta 
Fruge  virum  sese  subUmibus  intuUt  aslris. 
Undivagam  sed  qua  vetus  excipit  Adria  Tethym, 

40  Quaque  latus  lasvum  ^cinas  nubibus  Alpes 
Squalentisque  humeros  pasne  alto  in  gurgite  Ungunt: 
His  medius  terriSy  quas  flumine  sulcat  amceno 
Hinc  SiUs,  inde  rapax  AthesiSj  post  Pergama  beUo 
Evicta  Anienor,  per  ferrum  lapsus  et  ignes 

45  ArgoUeos,  fatis  concessa  sede  quievit, 

Ocior  hic  cursus:  nec  enim  iam  grandia  rerum 
Pondera  moUri  fatorum  immobUis  ordo, 
Sed  melior  fortuna  fuit^  quce  certa  trahebat 
Imperia  et  nuUos  uhquam  frustrata  nepotes: 

60  Venerat  Antenor,  sed  non  Sigeia  tantum 
Dardanii  sunt  signa  viri  regemque  secuU, 
Jpsa  vioB  comites  dederat  sociosque  laborum 
Eventus  Forluna  parens,  quos  Cromnia  niater 


*  S.  Maratm  ittvoeat,  **  Anno  828,  sancti  Marci  evangeKsiiB  corpuM  furto  Ma^ 
tum  Alexandna  Venettas  in  wdem  ei  dicatam  translatum  e$t,  "  Aeneas.  **  Silv.  prog.] 
Gemini  fratres,  Martis  fiiii,  Romulus  et  Remus  duplici  nomine  hic  veniunt,  Alb.  p.  p.] 
Senahts.    *  thethjm  1,    ^  anthenor  1,  fere  ubiq,    ^  Cromn.]  vf,  p.29i.  adn,  adv,S9. 


8ABBLLICI  BBBVX  TBNBTABVII  PANBOTBICYS  I.  GBBBTHLIACON.  303 

Mtterai  dd  Troiam  Venelos,  quum  Phocidos  Auhs 
5&  7o/  Danaas  classes  uUriciaque  arma  teneret, 
ffis  circum  lUacas  arces  dum  sasva  cieret 
ProBHaj  magnanmum  regem  furialis  Enyo 
AbstuHi  et  StygOs  undis  damnavit  et  Orco, 
Morte  ducis  perculsa  falanx  Antenoris  armis 
9bffceserat;  at  postquam  Priami  domus  excidit  ingetis, 
ExUu  comites  facti,  per  tela,  per  hostes 
Perque  novos  castts  et  mille 'pericula  rerum 
Suganea  potiuntur  humo:  tum  Troius  heros, 
Virtutesne  virum  an  divum  responsa  secutus 
65  Ihcertum  est,  quoscunque  sacra  deduxerat  Ida 
Quosque  dedit  Scyihicis  undis  obiecta  CarambiSy 
Nomen  ferre  iubet  Venelum,   Venetamque  vocari 
QuiBsiiam  bello  terram  populumque  laremque, 
QuiSy  proh  fata  deum,  el  tu,  sors  ignara  futuri,  ' 
70  Crediderit  gentem  extorrem  iam  magna  daluram 
Momenta  ffesperHs  rebus  totque  urbibus  olim, 
Tot  poptdis  mite  imperium  regimenque  fuluram! 
Sed  sic  Byrsa  potens,  parvis  sic  Martia  Roma 
Exortam  auspiciis  paulatim  scandere  ccelo 
75  Progeniem  memmere  suam:  primordia  cunctis 
Esse  dedit  Natura  parens  non  grandia  rebus. 
Nec  lastis  mora  longa-fuit  successibus  inde: 
Condidit  Antenor  spaliosis  moenibus  urbem, 
Euganeumque  simul  dudum  fera  bella  moventem 
80  ffaud  semel  evictum  patrHs  procul  expulil  oris; 
ffis  magni  Akidce  comiles  posl  Martis  ffiberi 
PrmUa  et  infames  superatas  cursibus  -  Alpes 
Consedere  locis ,  alto  cognomine  fassi 
Sanguine  se  claro  genitos,     Tum  maior  haberi 
85  Res  Venetum  cospitque  nom  se  gloria  rebus 
Tollere  et  Oengtrios  longe  trascendere  fines: 
Quantum  flava  Ceres  Cererique  inmixtus  lacchi 
Culius  habet  terrisque  vagus  disctirrit  amoeniSj 
ffinc  qua  frugiferos  ambit  celer  Ahdua  campos, 
90  lAttus  in  Adriacum  septenaque  ad  usque  Timavi 
Ftumina,  ab  arctoa  rursus  cceloqtie  nivali 
Prmcingunt  Aipes  tepidoque  infusus  ab  austro 
fferidanuSj  Venetis  tanlum  concesserat  armis, 
Victridsque  ttitit  gentis  terra  Itala  nomen. 
95  Tantarum  sed  tristis  opum  mox  cura  laborque 
Per  dubios  rerum  motus  perque  horrida  bella 
Successus  fregere  novos:  hinc  Gallia  fraclis 


■"  enio  /.      ••.  Caramb.]  promontorium  PapMagonitF,  ubi  Henetos  Troianos  expo- 
seribii  Sabettieus,  cf.  Plin,  H.  N.  VI.  2,2.        ^  Veuet.}  recHu»  Henetom  Hene- 

taanqae.      '*  Hesperiis]  experiis  /.      ""  Byraa]  Carthago,       "'^  Pataoium,       •*  Cf. 

PHm,  H.  N.  IIJ.  20,  ?4.       ^  Adda.       »'  Po,       '^  'Tantis  parta  malis  cnra  metnqne 

maioii  aervantnr*  vetu*  manus  exemplo  quo  utor  adscripsit. 


304  SABBLLIOI  BESVM  VBNBTABVM  PANBGrBICVS  I.  OBNBTHLIACOM. 

AlpHniSf  mde  ferox  surgens  Germania,  et  omnts 
Arcioi  rabies  cceli,  lceta  ocia  ierrw 

lou  Motibus  assiduis  subitoque  everlere  bello, 

Nec  meminisse  iuvai  quotiefis  ab  origine  prima 
Fluxerit  huc  Rhenus  Rhenoque  nocentior  Hister^ 
Autr  quas  hic  rerum  clades  quas  vexerii  itle 
Nec  quam  preecipHes  posi  Gallica  damna  procellas 

105  Sparserit  hic  ierris  Geticis  furor  excitus  oris. 

Sed  quid  nunc  Scythicas /:lades ,  quidve  Hunnia  dicam 
Tempora?  In  Hesperium  nomen  ium  protinus  otnnem 
Europam  iurasse  putes,  proh  fata  dolorquel 
Cardine  ab  extremo  devexerat  uUima  Tethys  * 

110  Infandas  armorum  acies  infandaque  bello 
Pectora,  non  uliam  nisi  quam  fecere  ruina 
Conienta  ire  viam^  diros  arcere  furores; 
Non  potuit  vis  ulla  patrum,  non  ipsa  nivosis 
Occurrens  natura  iugis,  non  (lumina  scevis 

115  Cursibus:  Oenotrias  subito  gens  dira  tumultu 
Fregit  opes;  iparsum  vidii  miserabile  vulgus 
Adria  mcesta  suum,  pulsumque  a  sede  vetusta 
Aequoreis  trepidare  vadis  medioque  profundi) 
Casibus  infractum  ierramque  et  summa  paventem 

120  Sidera.     Parce  novo  nimium  indulgere  dolori^ 
Cromnia  progenieSj  et  tu  precor,  Adria  mater, 
Prcesentes  cognosce  deoSy  hisque  annue  fatis: 
Si  domus  Assaraci  Phosbeaque  mcstiia  mmquam 
Versa  forent  ftammis,  non  inclyta  Roma  fuissei: 

126  Carihago  non  illa  potens,  ni  morie  Sichcei 
Fraternisque  eiecta  dolis  Sidonia  Dido 
Exui  in  ignotis  sedisset  fcemina  terris. 
Quid  vehatj  ignoras,  seges  hasc  immetisa  laborum 
Exiliumque  frequens  disiectaque  fata  tuorum: 

m  Quid  si  res  Venetas  tot  scevis  casibus  actas 
His  sistal  Fortuna  locis  medioque  profundo 
Destinet  imperium  mansuraque  limina  genti? 
Haud  atiter  quam  quum  saxo  concussa  vetusto 
Pars  montis  divulsa  ruit  subiioque  fragore 

135  Concidit  in  pelagus,  tum  quanquam  vertice  mutto 
Emineat,  pateatque  recens  licet  area  ponto, 
Huc  tamen  instabUem  fluctus  propellii  ci  illiu:, 
Nec  certo  sinit  esse  loco;  si  caperit  unqunm 
Inniti  illa  vadis  fundoque  cohceserit  imo, 

140  Ificoncussa  manei  longoque  immobilis  cevOy 


^^  lam  ineunte  sia*c.  Gotlhi  in  Italiam  inruperunt.  *^  nnnia  /.  Aitila  Aquileiam 
cepit  tfi.  45 1,  "'  cf.  V.  53.  ***  Hectora  qnis  nossct,  si  fclix  Troia  fuissct?* 
Ooid.  Trist.  IV.  3,75.  ,,Iln8  Assaracnsqno  et  Troise  Dardanus  aactor**.  Verg,  Aen. 
VI.  «50.  cwm  iervio.  "*••«•  cf.  Verg.  Aen.  I.  338.  sqq.  Cartago  1.  *«•  Frateni.] 
PygmaUoni»,  iss-.ut  ffaac  imaginem  in  aversam  partem  nummi  in  konorem  Franciwei 
Guicciardini  facti  posterioret  receperuni. 


9ABBLLICI  RBBVM  VBNBTABVM  PANBOYBICV8  I.  GBNBTHLIACON.        305 

Veniartifn  ridet  rabiem  pelagique  furentis 

Aspemata  minas,  staiio  est  tutissima  nautis. 

Nunc  Hbi  cuncta  labant  trisiique  impulsa  rttina 

Faia  premunt;  verum  fceda  heec  ei  dira  remittet 
145  Tempestas  aderunique  iui  sine  iurbine  soles, 

Sunt  mundi  rerumque  pices,  has  terra  fretumque 

Altemis  agiiant,  alternant  ignis  et  aer^ 

Usque  adeo  summis  una  minimisque  negaium 

Certo  stare  loco  siabiHque  insistere  cursu: 
150  J96c  quoque  iriste  nefas  et  ineluctabile  fatum 

ExcuOei  ventura  dies;  iam  candida  Parcte 

Indpknl  lceHs  ttbi  currere  siamina  fusis, 

Immensum  succedet  opus  Venetisque  sorores 

Faiorum  adiicient  miranda  volumina  rebus. 
155  Sed  quid  ego  hcec  tanquam  venturis.  obruta  sceclis 

Nec  dudum  vulgata  cano?  nil  maxima  iellus 

Quod  maius  miretur  habet,  nil  denique  ponius^ 

Quum   Venetas  respexii  opes  famamque  decusqtte, 

Imperium  et  mediis  surgentem  fluciibus  urbem ; 
160  Qtiin  poHus  sacros  quando  hcec  sibi  vendicat  orttiS 

Aetemtm  memoranda  dies,  huc  sedulus  ultro 

Pieriam  contendo  chelym ;  sed  lceia  paranii 

Dicere  adhuc  superant  quce  candida  plecira  morentur. 

Vix  eienim  scevi  iam  tmlneris  alta  cicatrix 
165  Cceperai  exaciis  sensim  se  obducere  lustris, 

Ccejrtdeosque  abscissa  sinits  disiecia  capillos 

Hadria  adhuc  niiidos  lachrimis  tergebai  ocellos 

Invidiam  faciura  deis,  quum  irisiis  ab  arcio 

Biphceisque  excussa  itdgis  vis  Hunnia  flammis 
170  Obrtiit  incauiam  nec  iam  graviora  iimeniem 

Quam  dudum  perpessa  forei:  tum  denique  fatis 

Litius  et  eiectce  cesserunt  mosnibus  tirbes; 

Ac  velui  CBsHvis  subito  quum  mensibus  anni 

Induit  obscuram  faciem  sub  nubibtis  ceiher, 
175  Fulgurat  et  toto  crebrescunt  murmura  ccelo, 

Tttm  si  forie  ruat  rutilum  per  inania  ftdmen 

DisHciatque  cadens  veieris  fastigia  templi 

Excultumve  capui  surrecice  ad  niibiia  itirris, 

Ccelestis  dum  flamma  micai,  dum  cuncta  fragore 
180  Dissilitini,  gremio  complexce  pignora  maires 

Aitoniice  sine  voce  sedent,  nec  cura  futuri 

Ulia  mettis  menies  tremefactave  corda  recursal, 

Interea  si  flamma  recens  maiorque  ruina 

Concidat,  irato  ierris  love,  tum  pavor  amens 


^•*  Scilieet  SabeUicus  (fdst.  rer,  Venet,  /.  1.)  sibi  persuoJterai  Vli.  kal.  Apriles  (a. 
11.)  primardia  urbis  Venetorum  cwpisse,  quo  ,,eodem  die  ipsum  humani  f/eneris  pa- 
mlem  a  deo  optano  formatum ,  ipsum  quoque  dei  ftlium  in  virginis  utero  roncepiutn^'' 
9ime  Htiertp  iesiarentur,  ^^  vnlneris]  Gotthorttm  inruptione  inflicti.  **^  occ<*l- 
B  /.       '^*  lurbcBj  Aquileiat  Concordia,  Altinum  omnisque  fcre  Veneta  ora. 

Htttbhi  Opp.  vol.  III.  20 


306  8ABILLICI  BEBVM  UUTABVM  FAHICOYBICVS  I.  aBNSTBLIACON. 

185  Omnia  prmcipUai^  iam  sese  ei  <mncia  perisse^ 
Mens  humana  puiai:  ialis  fuii  Adria^  iales 
Supretnis  evicia  maHs  sub  pectore  curas 
Versabaiy  quum  iam  ferus  omnia  perderei  Htinnus; 
lamque  AquHeia  polens  placidasque  Limenis  ad  undas 

190  Exciderai  Scylhicis  pinguis  Concordia  flammis 
Aliinumque  veius  dociceque  Anienoris  arces; 
lam  vicina  freio  tellus  ei  nobile  liiius 
Ter  face  barbarica  mersum  irisiique  favilla 
Sparserai  aniiquos  prceienia  in  siagna  colonoSy 

195  Flebai  Amyclwi  culiu  spoliaia  Timavi 

Nympha  veius  palrisque  moras  damnabat  ineries^ 
Quod  non,  septenis  Dryadas  quum  forie  viderci 
Aiionitosque  malis  Faunos  incumbere  ripis^ 
Assurgens  venissei  aquis  clademque  levasset; 

200  Flebai  ei  innisos  qucerebai  condere  fluciu^ 
Damnaiis  Celina  vadis^  his  quesiibus  ire 
Mcesia  per  arva  Silis  viduisque  Liqueniia  campis; 
Has  alii  ceAtum  iaciatis  fontibus  amnes 
Exequias  pfttrio  lachrimasque  infundere  busto: 

m  Paulaiim  sed  irisiis  hyems  sese  illa  remisii; 
Cessit  ei  ipsa  maris  getiio  fatisque  fuinris 
Per  iot  lusira  tenens  seiries  immensa  malonm. 
Tum  nitidi  venere  dies  vuliuque  sereno 
Fulsit  uierque  polus:  mediis  ium  blanda  sedeniem 

210  Fluciibus  extorrem  geniem  complexa  benigno 
Excepit  Foriuna  sihu:  decesserat  olim 
Invita  Ausoniis  ierris  atque  urbe  Quirini, 
Imperii  quuni  pompa  velus  nomenque  decusque 
Bistonias  Latio  presserunt  pondere  ierraSy 

215  Opiaruntque  locum  regno  sceplrisque  fuiurum 
Hic  qua  cyaneis  agitaias  cauHbus  undas 
Transmittuni  ienui  Nepiunia  claustra  meaiUy 
Quaque  freto  Inachice  vestigia  pressa  iuvencce 
Trisiia  dani  rapidos  iesianiia  nomina  cursus: 

220  Ilia  quidem  lachrimis  vuliumque  obducia  per  omnem 
Oenotriam  fasces  Romanaque  signa  secuta  esi. 


^"°  Concordienses  vastato  oppido  suo  ah  Uunnis  a.  453.  Caprtilas  (Caorle)  condi- 
dere.  *'*  docttc]  Patavinum  gymnasiuin  Sabeliici  lempore  celebre  fnii.  '••  lam] 
I  iam  /.  "'  Ter]  PHmum  a,  407.  liadagaisi,  deinde  a.  413.  AlaHci  exercitum  fu- 
gientes  Patavinos,  tertiitm  Attilam  fugientes  Aquiieienses  a.  453.  Fenetianas  lacunas  in- 
habitasse  scriptores  narrant.  ^^^  Amyclsei}  Amyclis  Laconias  Leda,  Castoris  Poltu- 
cisque  mater,  ah  love  conpressa  ferehatur;  inde  Timavus  m/  Anienoreus^  ita  etiam  Le- 
d(Bus  a  poetis  Latinis  adpeltatus  esi.  '^^  sept.  rip.]  Modo  sepiem  modo  novem  ora 
tiihuuntur  Timavo,  moilo  uno  ostio  emitti  dicitur.  ^^  venisset]  -oiiiisaat  i.  ***  Ce- 
lina]  clima  /.  Cclina  s.  Cselina  s.  Cilina  fl.  per  Medunam  in  LiquenHam  deferiur. 
""  extorrem]  ejc  locis  Jlunnis  expositis  profugum  populum,  •'*  'Bist.]  Thradat. 
"^  Situm  Constaniinopolis  describii.  **'  Nept.  cl.]  freia.  "^  Bosporus  TkraciMS. 
*•"  Illa]   Furiuna, 


8ABBLLICI  BKRTM  VBMBTABVM  PANEaVBICVS  I.  OENKTHLIACON. 

Mox  ubi  dUecUe  superis  confinia  ierrce 
AUigii,  hic  hcerens  lachrimis  sic  crediiur  orsa: 
^Tene  ego  ierrarum  specimen,  Saturnia  ielluSy 
235  '  Cuius  dexira  poiens  rerum  moderaiur  Jiabitiis , 
''Dum  sequory  incerias  faiorum  conscia  curas 

*  JDestUuam?  iune  immodicis  assueia  iriump?us, 
^Quce  viriuie  virum  rebusque  innixa  secundis 
^Sub  pedibus  domiium  ierrarum  4espicis  orbem, 

230  ^Prwsidio  spoUaia  deum  veierique  favore 
^Mox  ruere  incipies  reiroque  abiecia  neferri? 
*Non  erii  hinc  culirix  Tarpeice  rupis,  ui  o/iw», 
^  Imperii  Foriuna  comes?  vix  excidei  omni, 

*  Di  reor ,  Hesperia ,  nec  si  iam  liiiore  ioio 
235  ^Submoveor  primaque  veior  consisiere  ierra, 

^FitiCiibus  in  mediis  sedes  opiare  recuso'. 
IHxii  ei  Oenoirus  egressum  finibus  agmen 
Fulgeniisque  aquilas ,  ioi  iam  quibus  illa  per  annos 
Fida  comes  fuerai,  lachrimis  speciabai  obortis; 

240  Tum  flelu  perfusa  genas  miserabilis  uno 
Obtuiu  defixa  sedei  meereique  iuendOj 
Dum  procui  ire  videi  iotisque  excedere  campis 
Signa  mari  terrisque  olim  graiissima,  nunquam 
Ad  visus  reditura  suos,  tum  denique  ab  imo 

2i5  Peciore  dai  gemiius,  postquam  vanescere  conlra 
Omnia  prospexit,  sensimque  affecia  reiorsU 
Lumina  in  Ausonias  ierras  qua  Martia  septem 
Roma  sedet  tumulis  lachrimansque  hcec  ore  locuia  esi: 
^  Fcelices'^  inquii  *sedes,  fcslicia  templa, 

r.o  *  Romuleique  lares ,  quos  demum  invita  reiiqui , 
^Accipiie,  exirema  namque  hcec  vos  ailoquor  hora, 
*Iiicei  cetemum  iam  me  deus  avocai  ille, 
^lile  deus  qui  cuncia  regii,  qui  cuncta  gubertiai, 
^Cuius  iussa  sequor:  neque  enim  mihi  certa  poiestas, 

255  ^Oualem,  Roma,  puias  finxitque  indocta  veiusias: 
^llims  immensis  alienas  qu(erere  sedes 
^Cogimur  imperUs;  sed  iu  morialia  tantum 
^Desine  mirari:  non  arx  eris  orbis,  ut  ante, 

*  Al  pieiaiis  eris',     Dixitque  et  iussa  sedere 
260  Finibus  BesperUs  immensas  suspicii  Aipes, 

Suspicii  ei  ccelo  surrecla  cacumina  damnat 
Perpetuasque  nives,  liquidumque  per  aera  iapsu 
Prcepeiibus  pennis  varioque  insignis  amictu 
Perstringit  geiidum  iaiaribus  Apenninum; 
265  ffinc  vada  prospexii  Vari  scopuiosque  Moncechi 
Devexumque  ialus  quod  Galiica  verberai  unda, 
Quoque  Ligur  succinctus  arai,  mox  liliore  lcevo 
Accelerai  iimosque  ocuios  huc  flectii  et  iiiuc, 
Proiinus  occurrunt  iniecice  fluciibus  arces: 


807 


•••  ab  orlis  /.       ^^  Monnccns,  Monaro, 

20 


308        SABBLLICI  REBVM  VBNBTARVM  PAMBGTRICVB  I.  OBMBTHLIACON. 

270  Incubai  et  vacttum  proBScrihit  flexibus  orbem 

Ingeminatque  instans  plausus,  geniumque  locumque 
Pcene  probat,  sed  fata  vetani  Similemque  volenti 
Sidere  conveUuni^  Ligurum  confinia  Macran 
Tuscorumque  avulsa  videt,  iamque  Herculis  aru 

275  Offert  sese  oculis,  iam  iam  se  luddus  Amus 
Tyrrhenas  placido  qui  gurgite  verberat  undas. 
Huc  quoque  deflexU  volucris  Fortuna  parumper 
Lumina,  et  avertens  liquidas  agitata  per  auras 
Prcepes  iier  celerat,  nec  ie,  Populonia  mater, 

280  Respicit,  aut  Pyrgos  veteres  pinguesve  Graviscas, 
Hinc  procul  inspecta  flaventis  Tybridis  unda 
Ingemuii  moestosque  oculos  detorsit  in  austrum, 
Ac  velut  orba  parens  natum  quum  luget  adempium^ 
Ne  totiens  doleat  lachrimasque  effundat  inaneSy 

285  Proxima  busta  fugit  cineresque  videre  sepultos 
Mens  affecta  nequity  Romam  sic  illa  propinquam 
Non  potuii  spectare  suam,  sed  concita  cursu 
Inde  procul  fugietis  Laurentia  prcaterit  arva; 
Nec  Circeia  iuvant  Ithacis  immitia  regna, 

290  Dirave  Lcestrygonum  sedes,  non  Dardana  nutrix, 
Non  littus  Phrygio  quod  quondam  insigne  sepulchro 
Aemulus  effecit  Triton,  non  nobilis  uma, 
Aula  nec  Ismario  periit  quce  Acheloia  cantu; 
PrcPterit  inde  iuos  iumulos,  Palinure,  nec  ultra 

295  Respicity  cequorei  refugit  vemantia  Pcesii 

Littora;  non  Siculam  patitur  spectare  Charybdhn 
Scyllceosque  audire  canes,  latrantia  saxa. 
Inde  aversa  ruil,  nec  te,  Lacinia,  plausu 
Herculeive  probat  iittus  geniaie  TarenU; 

300  Linquitur  loniis  obnoxia  fluctibus  Hydrus , 
Quodque  satis  fida  potuil  slaiione  placere 
Bmndusiurh,  fugit  iila  tuos,  Gargane,  recessus, 
Quceque  incuita  secat  Latio  faialibus  undis 
Aufidus,  et  Venerem  quam  Dorica  perdidU  Anehon. 

:i0>  Hic,  quamvis  late  circumsonei  Adria  fluctu, 


^*  Hetc.  ara,  Libumi  portus^  Livorno.  '^  liiciclus]  lyerius  laridus  8.  luteus. 
*^  Pop.  mat.]  Verg.  Aen.  X.  172.  **^  pygros  ^-  Pyrgi  vetcres  Verg,  1.  c.  184. 
grauistas  /.  pin^^ues,  alias  graves  a  grauitaie  soli  sive  aeris,  •**  lachrimas 
quuB  /.  *8*  cf.  Homer.  Od.  XII.  144.  sqq.  ^  Lestrigonum  1.  Caieta,  Gaeta. 
Dardana  nutr.]  Cumie.  cf.  Verg.  Aen.  VI.  2.  wi.»q.  Misenum.  cf.  Verg.  Aen.  VI. 
160.  sqq.  •^*  nobilis  Urna  Neapolis  est,  prope  quatn  Vergili  ossa  a  Brundusio  trans- 
lata  sepulta  sunt.  '^'  Prope  Surrentum  templum  (aula)  Minervw  ac  Sirenum^  {Acheloi 
filiarum)  fanumfuit.  Palinuri  ^gaudct  cognomine^  {Verg.  1.  c.  383.)  promontorium, 
portus,  oppidum.  *'•'*  pesti  /.  *•'  Scilleos  quaj  1.  ***  Croio,  ad  Lacinium  pro- 
montorium  (capo  delle  colonne)  sita.  Sed  Lacinia  designatur  etiam  luno,  cuius  celebre 
temptum  ibi  conditum  fuit,  ^^  Otranio.  '"'  G.irjyanus  hodie  monte  di  s.  Angeio, 
^^  Ad  Autidum  ( Ofanto )  C&unse  fuerunt.  '^  Ancona.  GrsBcc  !4yxa>y.  c{.  luvenal, 
sat   IV.  40. 


SABBLLICI  RERVM  VENETARVM  rANEGYRlCVS  I.  aENKTHLIACON.        309 

Non  Senonum  placei  ora  ferox,  non  proximus  illi 

MuUtfido  qui  se  iraducil  in  wquora  lapsu 

Heridanus ,  nec  qum  pelago  dedit  Adria  nomen, 

AlhuUt  sed  keta  locis:  sentire  putasses 
310  lam  fatale  solum  terrasque  astare  repostas; 

It  procul  ac  celeres  cursus  librare  per  auras 

Incipit  et  Imio  sese  demittere  plausu, 

Spargitur  Adriaco  passim  non  una  recessu 

Insula,  qua  Dorim  infusam  latequc  vagahtem 
315  Littus  ab  insano  fluctu  defendit  et  austro : 

HuCj  simul  iratum  prcesensit  Nerea  Tethys^ 

Natarum  comitata  manu  se  proripit  alto 

Glaucaque  furiivo  complectens  flumina  nexu 

Aequoreas  undas  undis  fluviaiibus  uUro 
330  Miscet  et  ignoto  geminat  nova  pignora  furlo. 

His  fortunatis  nuUus  iunc  incola  ierris, 

Aut  si  fama  vetus  vera  est,  perrarus  agebai: 

Lascivis  sed  sparsa  choris  per  densa  vagari 

Agmina  Nympharum,  lentaque  sub  arboris  umbra 
325  Naidibus  mixtoe  Nereides  alla  fovere 

Ocia,  et  aprici  vemaniia  liltora  circum 

Spargere  fatidicos  canius  ad  sydera  cygni: 
•  SubstiHt  et  mentem  Oebalio  demulta  canore 

Terque  quaterque  vagos  repetitis  plausibus  orbes 
330  Explicat  et  ccelo  sensim  demissa  sereno 

Fata  secuta  deum  foelicibus  incubat  oris. 

Sic  ubi  in  eoo  reparavil  scecula  buslo, 

Sensit  et  invisa  se  exutum  membra  senecia, 

Lmtus  ad  Aethiopas  remeat  terrasque  beatas 
335  Aspiciens  lceto  phfenix  clangore  saluiai: 

Tum  vero  insontes  populi,  quos  pailidus  aiiri 

Nil  movei  aspectus,  visa  procul  alite  currunt 

Allapsamque  polo  excipiuni  votisgue  receplw 

Mille  optant  annos  melioraque  iempora  vitcc, 
340  Tam  placido  Fortuna  gradu  prcepesque  volatu 

Affuil  et  superum  faiis  allapsa  per  auras 

Desilit  cethereas,  lastos  seniire  putasses 

Accessus  toio  plaudentes  cequore  NympJias 

Prostraiumque  fretum  ripisque  inflexa  canoris 
345  Flumina  et  hccc  circum  medilantis  carmen  olores. 

Illa  autem  ccelo  libraiis  molliter  alis 

Labilur  et  siabiles  dextro  sibi  numine  ierras 

Deligit  aique  omen  secum  ferl  Iceta  fuiuri 

Imperii,  cui  terra  olim  serviret  et  cequor. 


4 

**  Inter  Anconam  Ravennamque.  ^  Po.  '*°  repostas  i.  Cf.  Ferg.  Aen.  III. 
364.  •**  dorim  1.  i.  e,  Duriam  s.  Doriam  maiorem,  Dora  baltea.  ^**  tethvs  1. 
Cfleli  Tellurisqne  filia,  Occani  uxor.  cf.  Ovid.  fast.  V.  81.  sqq.  ^^  Lagunarum  de- 
seriptio.  "^  Sustitit  /.  OebaHus  i.  e.  Spartanus.  adluditur  ad  cygnum  qni  cum 
SpRriana  Leda  rem  habuit.      »3«-«qq   Cf  in  primis  Piin.  H.  N.  X.  2,2.  c.  interpp. 


308        SABBLLICI  RBRVM  VBNBTARVM  PAMEGYRICV8  I.  QBNETHLIACON. 

270  Incubat  et  vacuum  proBScribil  flexihus  orhem 

Ingeminatque  instans  plausus,  geniumque  locumgue 
Pcene  probai,  sed  faia  veiani  Similemque  volenli 
Sidere  convellunt,  Ligurum  confinia  Macran 
Tuscorumque  avulsa  videt,  iamque  Herculis  ara 

275  Offeri  sese  oculis,  iam  iam  se  lucidus  Arnus 
Tyrrhenas  placido  qui  gurgiie  verberat  undas. 
Huc  quoque  deflexii  volucris  Fortuna  parumper 
Lumina,  ei  avertetis  liquidas  agitata  per  auras 
Prcepes  iier  celerai.  nec  ie,  Populonia  maier, 

280  Respicit^  aui  Pyrgos  veteres  pinguesve  Graviscas, 
Hinc  procid  inspecia  flaventis  Tybridis  unda 
Ingemuit  mcestosque  oculos  detorsit  in  austrum , 
Ac  velut  orba  parens  natum  quum  luget  adempium, 
Ne  totiens  doleat  lachrimasque  effundat  inanes, 

285  Proxima  busia  fugil  cineresque  videre  sepultos 
Mens  affecta  nequit,  Romam  sic  illa  propinquam 
Non  potuit  spectare  suam,  sed  concita  cursu 
Inde  proctd  fugiens  Laureniia  proterii  arva; 
Nec  Circeia  iuvant  Ithacis  immiUa  regna, 

290  Dirave  Lcesirygonum  sedes ,  non  Dardana  nutrix , 
Non  liiius  Phrygio  quod  quondam  insigne  sepulchro 
Aemtdus  effecit  Triion,  non  nobilis  uma, 
Aula  nec  Ismario  periit  qum  Aeheloia  canttt; 
Prcpterit  inde  tuos  tumulos,  Palinure,  nec  ultra 

m  Respicit,  cequorei  refugii  vemaniia  Pcesii 

Littora;  non  Siculam  palitur  speciare  Charybdim 
ScyllcBOsque  audire  canes,  latrantia  saxa, 
Inde  aversa  ruii,  nec  ie,  Lacinia,  plausu 
Herculeive  probat  liitus  geniale  Tarenii; 

300  Linquitur  lonOs  obnoxia  fluctibus  Hydrus , 
Quodque  satis  fida  potuit  staiione  placere 
Brundusium,  fugit  illa  tuos,  Gargane,  recessus, 
Quceque  inculta  secai  Latio  fatalibus  undis 
Aufidus,  et  Venerem  quam  Dorica  perdidii  Anehon. 

m  Hic,  quamvis  late  circumsonet  Adria  fluctu. 


^*  Hetc.  ara,  Lihumi  portiis,  Livorno.  *^  lucidiis]  verius  luridos  *.  Inteus. 
*^  Pop.  mat.]  .  re7'g,  Aon.  X.  172.  ^'^  pygros  ^»  Pyrgi  veteres  Ferg,  1.  c.  184. 
grauistas  1.  pingues,  a/itu  gravcs  a  graviiaie  soU  sive  aetHs,  ^^*  lachriinas 
quae  /.  *®'  cf.  Homer,  Od.  XII.  144.  sqq.  ^  Lestrigonum  1.  Caieta,  Gaeta, 
Dardana  nutr.]  Cumie.  cf.  Fier^.  Aen.  VI.  2.  wi-«q.  Misenum.  cf.  Verg.  Aen.  VI. 
160.  sqq.  •**  nobilis  Urna  Neapolis  est,  prope  quatn  Vergiti  ossa  a  Brundusio  trans- 
laia  sepulta  sutit.  **'  Prope  Surrentum  tcmptum  (aula)  Minerva;  ac  Sirenum  {Acheloi 
fiUarum)  fanum  fuit,  Palinuri  ^gaudet  cognomine*  (Verg,  1.  c.  383.)  promontorium, 
portus ,  oppidum.  *'*  pesti  1.  *•'  Scilleos  qu»  i,  ••®  Croto,  ad  Lacinium  pro- 
montorium  (rapo  flelie  colonne)  sita,  Sed  Lacinia  designatur  etiam  luno,  cttuts  celebre 
templum  ibi  comliium  fuit,  ^  Otranto.  ***  Garganus  hodie  monte  di  s» 
'^'  .4(1  Autidum  (Ofanto)  Cannse  fuerunt,  '®*  Ancona,  Qtmcc^Aftmw*  of. 
sat  IV.  40. 


5ABELLICIEEBVM  VKNETABVMrAKKOYBUVS  X.  <iKNHH.'.i'     > 

Aoif  Senomm  pUicet  ora  fero,c,  non  pnKrifW'^  >  * 
MuUifido  qui  se  iradudl  in  wquora  lapsu 
Hmdimns,  nec  qua*  jKlago  dedil  Adriu  n^jtnoi. 
AttudU  sed  lata  locis:  sentire  putasses 
:«ii)  lam  fatale  sohtm  terrasque  astare  reprtstas  • 
//  proad  ac  celeres  cursus  lHirare  per  auras 
Incipit  et  licto  sese  demittere  plausu. 
Spargitur  Adriaco  passim  non  una  recfstu 
Insula^  qua  Dorim  infusam  lateque  rufjoutf  '* 
31'.  Littus  ab  insano  fluclu  defendit  et  austru  • 
Huc,  simul  iratum  prwsensit  yerea  Tetht^, 
Natarum  comitata  manu  se  proripit  alto 
Glaucaque  furtivo  compleclens  flumiua  nt\ni 
Aequoreas  undas  undis  flumlibus  ultru 
;»i  Miscei  et  ignoto  geminat  nova  pignorn  furi-. 
Uis  fortunatis  nullus  tunc  incola  terris. 
Aut  si  fama  vetus  vera  est,  perrarus  «<;»'•«.  . 
Luscivis  sed  sparsa  choris  per  densa  roijut 
Agmina  Nympharum,  lentaque  suh  arhiiri^  r./M*/.' 
32:.  Saidibus  mixta:  Nereides  alta  foiere 
OciUy  et  aprici  vemantia  littora  circum 
Spargerc  fatidicos  eantus  ad  stjdera  nf*fni: 
•  Sulistitit  et  mentem  Oehalio  demultn  cnnorc 
Terque  quaterque  vagos  repetitis  plausihus  nr'.. » 
x\t\  Explicat  et  codo  sensim  demissa  sereno 
Fata  secuta  deum  fwlicibus  incubal  oris. 
Sic  uH  in  eoo  reparavit  sa*cula  buslo. 
Sensit  el  invisa  se  exutum  membra  scnectn. 
Lwtus  ad  Aethiopas  remeat  terrasque  Itentn^ 
XAU  Aspiciens  Mo  pha^nix  clangore  salutat: 
Tum  vero  insontes  jwpuli,  quos  pallidus  anri 
Ml  movel  aspectus,  visa  procul  alite  curruht 
Allapsamque  polo  excipiunt  votisque  receptn 
Mille  optant  annos  melioraque  temporn  ritfr. 
•.ii.)  Tam  placido  Fortuna  gradu  prwpesque  ro'ntit 
Affmi  el  superum  fatis  aUapsa  per  nuras 
IfpsHii  aahereas ,  ]arUa  sentire  puUis^es 
Accessus  tol..  plaudenies  cr/jur^,  .v,W,«v 
Proslraiumque  frelum  r,>«.^«,  ^.,^ 
■.U5  Flumina  ei  hmc  rircum  J^J 

llla  nutem  c«lo  M  nu^ ^'^'''  "-'"''' 
Lnhitur  ei  sialnks  dexirt,  lii  J* 
Dclifjit  aique  omen  seom  f^,  T!Z  l'""-'' 
Imperii,  cui  terro  #&.  Jv  "^  M^*n 
^  *^«  ^i  eequor. 

;«'*»    Intcr  Ancnnam  HoftiuuaufMe.     ^  tL,  \\l 

^  SI4  dorim  i.  i.  e.  Ihiriam  i.  Ar^rt»  "^  ^epostas  /.  Cf.  frvi.  Ai'»-^  , 

-UTeUunsqucfiUH,  Oceuiii^y^fj     *"''»'««.  Oora  hnltca.         '"    ^^'^'•'"./ 
riplio.       •"  BuBtiUt^i.     o^  1,^1^''  V.  81.  smc,        --  A. /--;;:..' 

^  f  ^k.  '^  ^.  11.  N.X.2,.>. '•"''' 

/ 


310  SABBLLICI  BEBVM  YBMBTABVM  PAMBOYBIOVS  I.  GBMBTHLIACOB. 

350  Tempore  iam  ex  illo  pfHlam  succincia  tedebai 
Exceptura  suos  fmlix  Fortuna  colonos^ 
Quos  ubi  deiectos  vidii  iam  sede  vetusta 
Infractosque  malis  medio  sUn  qucerere  flueUi 
Effugia^  arridens  sese  venientibus  offert 

355  Pronaque  in  amplexus  duplices  simul  expHcat  tUnas; 
Suscipit  et  trepidos  pergit  complexa  fovere: 
Non  secus  ac  visis  subito  per  compita  larviSj 
Non  secus  ac  viso  personce  horrentis  Haiu 
Quum  natum  trepidare  videt  matremque  vocare 

360  PrcBcipitante  metu  fit  nutrix  obvia  et  illum 
Excipit  ac  fotum  gremio  iam  vaua  iimere 
Blanda  vetat  secumque  novos  miserata  pavores 
Abstergit  lachrimas  mulcentiaque  oscula  ftgit, 
At  non  admotos  tunc  respicit  Badria  vultus^ 

365  Non  blandos  irata  sinus;  quin  plorat  ei  odit 
Infandas  tot  passa  vices:  iam  sederat  aUo 
Sepia  mari  miseranda  manus  iuvenesque  senesque 
Consortes  thoriy  traductaque  pignora,  nati, 
Ipsaque  nobiiitaSf  prassagia  certa  futuri, 

370  Imperiif  hortatur  sparsum  per  cmrula  vulgus 
Damnatas  totiens  bellorum  casibus  urbes 
Linquere  et  undoso  circumdare  limina  ponto 
Mansurosque  optare  focos,  pro  mcenibus  unda 
Stet  quibuSj  adverso  qua?que  exeat  obvia  belio: 

375  Hic  mansura  domus,  fas  hic  servare  Penates, 
Ciadibus  innocuos  fas  libera  iura  tueri, 
ExtuUt  his  animum  dictis  generosa  iuventus 
Consiliumque  probat;  iam  iam  mens  omnibus  una 
Deserere  infaustas  terras  altumque  ienere; 

3S0  lam  tegetes  humilesque  casce  iamque  alta  paiusiri 
Culmina.  consurgunt  calamo;  pro  dulcibus  arvis 
Litlus  ei  unda  piacet,  proque  ipsis  momibus  alta 
Aequora,  multivago  sese  cingentia  fluciu, 
Bis  ter  dena  vago  distinguitur  insula  Nereo, 

385  Quas  rerum  Natura  parens  collegit  in  orbem; 
Omnia  cernere  erat  has  infercrescere  cuitu, 
Quotque  saio  steterant  numero,  tot  castra  puiasses 
Disponi  et  vastis  simtd  oppida  surgere  campis, 
Urbs  erat  una  tamen ,  sed  qua  stetit  aiia  profundis 

300  Insuia  septa  vadis,  kinc  atque  hinc  ardua  ripis, 
Res  dedit  ipsa  loco  nomen  nii  cedere:  turbce 
Sedula  nobiiitas  urbique  intenta  futurce 
Hortatrix  operum  stabat,  pariterque  movere 
Consilia,  ul  culius  genti  utque  immota  maneret 

395  RelligiOf  qua  parte  forum ,  qua  prima  senatus 
Limina  et  his  cultrix  superum  consurgeret  ara, 
Et  iam  tempus  erat,  quo  aversi  cornua  tauri 


••*  ccedere  /.      '•*  tempns]  ve^mHm. 


8ABBLLICI  BERVM  VENETARVM  PANSaYRICVS  I.  GKNETHLIACON. 


311 


AuraUmque  caput  radiorum  verbere  pulsat 
Ph{Bbus  el  a  tergo  veciorem  respicU  Helles: 
m  Vernabnl  slratum  zephyris  mukentibus  oiquor, 
Sidereique  poli  sese  iam  moUibus  horis 
Induerai  varios  iellus  adoperta  colores; 
Certabani  passim  scopulis  et  liliore  curvo 
Aequorecp  uolucres  altemo  ad  sidera  canlu; 
405  Ibai  in  ampfexus  sublimis  et  oscula  nat(e 
luppiter  et  loeto  radians  Cyllenius  astro 
Infernum  fugiebat  avum  mersunique  profUndo 
Aethere  et  aniipodum  meditantem  pnelia  Uartem. 
Hcec  erat  astrorum  fcelix  concordia  et  anni 
410  Temperies,  quando  vufgi  claudente  corona 
Nobilium  sletit  ille  palam  venerabiKs  ordo^ 
Hic  urbis  quee  prima  pice  fundamina  genti 
Ponere  et  extrucio  placttii  nova  limina  saxo: 
Non  augur  lituo  innixus  de  more  v^tusto 
415  Inspeciurus  aves,  extisve  admotus  aruspex, 
Sed  pius  in  nivea  productus  vesle  sacerdos 
Constitii  anie  aras  supplexque  hasc  ore  loculus: 
0  mundi  supreme  parenSj  o  rector  Olympi, 
Qui  super  wihereas  nubes  et  sidera  irina 
m^Maiestate  sedes ,  profugis  da,  conditor  orbis, 
Nam  tua  iurba  sumus,  mansuram  sedibus  urbem 
Condere,  quam  iumidce  amplexam  pro  mc^mbus  undce 
Perpetuo  servent  perganlque  augerc  nepoles. 
Si  ittssu,  pater  alme,  tuo  vultuque  potenii 
425  ^Aethere  se  medio  iellus  libravii  et  cequor, 
Si  volucer  discreius  aquis  sublimius  ignis 
Constiiit,  obliquo  sepitnaque  sidera  lapsu 
Contendunt  adversa  polo,  totque  ardua  secum 
Lumina.  perpetuo  raptat  veriigine  mundus; 
430  *Si  cceli  rerumque  vices,  si  mensis  et  anni, 

Quceque  infema  iegunt,  iua  grandia  iussa  scquuntur, 
Da  siabUem  sedem  mansuraque  mosnia  dexira 
Hunc  populum  fundare  pia;  da  fluctibus  aliis 
Crescere  nasceniem  lceiis  successibus  urbem. 
435  ^Pcr  te  aniiqua  raiis,  quum  cuncia  immersa  iacereni 
Diluvio,  incolumis  per  ccerula  vasia  cucurrit, 
Recioremque  suum  servataque  semina  rerum^ 
Resiituit  terris  qua  primum  illcesa  resediL 
Ter  tua,  dum  ludam  servas,  Nilumque  Pharonquc 
440  '  Dexlera  percussii  iumidamque  refregit  Erythren , 
Cui  per  luslra  vago  rigidis  e  cauiibus  undam 
Elicis  ei  largo  immensis  erroribus  actum 
Rore  levas  [iantum  pietas  veius  illa  movebai) 
Tu  genus  humanum  el  soriem  miseraius  iniquam 


*®*  Mercurius,     '  *^  arca  yoe.       *^*  lufiam]  Israeliias.      ^^  crithcn  i.  Rubrum 
mare,      *^*  cantibus  1,  Moysi  s.  IsraeHtis.      **'  manna. 


312  BABKLLICl  &KBVM  VKIISTABVM  PANBOYRICVS  I.  OBMKTHLIACOH. 

445  ^Anliqui  sceleriSf  quum  codlum  el  cuncia  teneres 
^  Ingenli  complexa  manu,  ie  i^gittis  alvo 
^lncludi  alque  humili  cingi  dignaius  amiciu, 
^Passus  e(  exiguis  quce  sunl  immensa  coire, 

*  Non  orlus  latuere  tui  procul  astra  secuti, 
450  ^Grandia  ab  eois  potlaruni  munera  reges, 

*  Tus  simul  ei  mirram  mirraque  poieniius  aurum ; 

*  Obsiupuil  laikes  versos  in  pocula  Bacchi 
^Mundus,  ei  admissa  mulios  iam  morie  recepios, 
'  Terga  insueia  poiens  glauci  tua  plania  cucurrii 

455  *  Nereos ,  ei  vacui  iibi  ianua  cessii  Avemi; 
^Te  StygH  iremuere  lacus,  ie  pallidus  Orcus 
•         ^Fugii  ei  admissam  ienebrosa  in  Tariara  lucem; 
^  Tum  tero  iUa  vetus  numerosaque  iurba  piorum 
^Postibus  eversis  Erebi  fraciisque  caihenis 

460  '  Vindice  ie  superas  victrix  emersit  ad  auras. 
^Denique  si  cislum,  si  te  ipsa  elementa  sequuniWy 
^  Observanlque  iuos  labeniia  iempora  nutus, 
^Deccter  ades  votisque  piis,  paier,  annue,  et  aram 
^Hanc  iibi  perpeiuam  prcesenti  numine  firma; 

465  ^Da  populum  aniiqua  se  relligione  iueri 

*•  Successusque  augere  suos ,  da  grandibus  ausis        , 
^Digna  eventa,  precor;  stabii  sine  diviie  cultu 
^Nunc  hcec  parva,  iuo  quee  nomine  tollUur,  ara; 
^Nuda  colei  pietas,  ac  si  non  irrita  vota 

470  ^Hcec  fuerinty  cenium  his  terris  tibi  grandia  iempla 
^  Ccslii^usque  tuis  radiabunt  marmore  ei  auro\ 
Dixii,  et  intonuii  lceva  de  parte  serenum, 
*  luveruntque  preces  populi  non  improba  vota 
Et  favor  et  lacitis  conceptum  meniibus  omen: 

475  lam  deus  et  lceiis  labentia  cursibus  astra 

Signa  dabant  manifesia  polo;  iam  mollior  annus 
Ei  formosa  dies  aderai,  si  vera  veiusias, 
Hcec  lux  illa  fuii,  mundo  quce  prima  rjscenU 
Fulsit,  et  e  summo  missam  quce  sensit  Olympo 

m  Prima  dei  sobolem,  plaudebant  omnia  cceptis, 
Sydera ,  ierra ,  freium  fervensque  acceniibus  ceiher, 
lam  vero  superum  monitus  ei  lceia  secuice 
Omina  mille  manus  operosaque  bracchia  mille 
Sese  operi  expediunt,  pars  hasc  fufidamina  sacris 

485  Prima  locant  aris,  insiant  pars  claudere  sulco 
Ei  qua  iecia  fori  nec  adhuc  miranda  sederet 
Curia,  sed  qualem  rerum  fortuna  sinebai: 
Sic  fervebat  opus  passimque  antiqua  locorum 
Mutari  facies,  pro  culmo  ulvaque  palusiri 

490  Consurgunt  fragili  posies  ei  limina  iexia: 


**®  tres  regcs.      **•  aquam  1n  vimtm  inmulatam»       **•  mortuorum  resugeitationes, 
*'^  super  mareingressus,      ^^^  Cf.  supra  ad  v.  160. 


tABBLLICI  DB  VBMKTiB  VRBIS  APPAKATV  PANEGYBICVM  CAKMKM.  OBACVLVM.     313 

Maleries  hmc  prhna  ftdl;  nam  marmor  et  aurum 
Et  quibus  ipsa  recens  urhis  nunc  forma  coruscat^ 
Illa  vetus  meruii  pietas ,  peperere  nepotes, 

r/Nis, 


M.  ANTONII  SABELUCI 

DE   FENET.E   VRBIS  APPARATF 

PANEGFRICVM  CARMEN 

QVOD  ORACVLVM  INSCRIBITVR, 

Hic  ubi  in  aliemo  Fortuna  immobilis  cesiu 

Accubat  ei  rebus  non  impacaia  secundis 

Dat  pelago  variare  vices,  tibi,  maxime  recior 

Undarum ,  cui  glauca  cohors  deservit  ei  omnis 
5  Thfityos  aula  vagas,  si  vera  est  fama,  per  umbram 

Reddita  vox  coeilo  iua  grandia  fata  reiexii. 

Illa  per  obscuram  nociem  dum  sponie  per  arius 

Insinuai  se  grata  quies  allapsa  iacentem 

Terque  quaterque  ciens  uliro  hcec  iibi  faiur  ad  aures: 
10  ^Hic  ubi  sacratos  acius  ei  grandia  rcgis 

''Monstratis  monumenta  tui,  magne  aliger,  orbi, 

'  Undosis  qua  septa  vadis  nunc  hospiia  ieUus 

*  Te  tenei,  astemum  tua  molliier  ossa  quiesceni*. 

Annueras  fatis,  sed  qua*  iam  certa  futuri 
15  Tunc  mens  ausa  foret  clara  hwc  peneiralia  cuiiu, 

Hoc  rerum  sperare  decus?  quis  limina  divum 

Tercentumque  aras  posse  hoc  consurgere  fluciu 
,  Crediderit  vates?  sed  sic,  cui  summa  poiesias, 

lusserat  immoias  deducere  siamina  Parcas. 
20  Nuda  erai  hwc  terras  facies,  quam  siagna  refusi 

Nereos  et  placido  sulcabant  flumina  atrsu; 

Nondum  coelicohim  sedes  hominumve  superbi 

FlucHbus  extabant  posies ,  non  litiora  circum 

Aurea  sublimes  feriebant  sydera  iurres; 
25  Stagnanii  non  ulla  freio  navalia,  nulli 

Remorum  pulsus,  non  lenia  celeumaia  nautum, 

Sed  pelagi  planctus  audiri  et  questus  ad  auras 

Nociumus  volucrum. 

At  quamvis  hominum  culiu  deseria  iacercni 
30  Omnia,  credibile  est  [nam  mens  afftaia  propinquo 

Numine  faia  videt,  fati  ncc  cwca  fuiuri 

Ulla  obstat  caligo  piis)  iibi  nocte  silenii 

Hanc,  quw  sparsa  iacet  spaciosa  per  wquora,  molem         |  SlJjJ,"^' 

Obversatam  animis  ctirvisque  hunc  flexibus  orbem. 
35  Scilicet  arcana  suspensm  luce  per  umbram 


PiJiAOiBicvM  i.    ^  in  ora  maris  accessu  recessuque  varia,    ^  cf.  p.  309.  ad  v.  316. 
«oruiD  /.      ^  LagwuB. 


314 


SABELLICI  DE  VSNETiE  VKBI8  APPARATV  PAMEGYRICVM  CABMEM.  ORACVLVM. 


lam  mediam  lacito  qu(erebas  peetore,  quaiis 
Illa  recens  templi  facies,  cui  Palladis  arbor 
Proxima  forte  fuii,  nascenli  occurrere  Phabo 
Pergerei,  et  fesia  cervice  cfflarier  euro 

40  Ciavigeramque  senis  dextram  nomenque  magislri 
Miratus  servare  tui,  mox  lceva  per  undam 
Lumina  laxabani  longe  pomaria  ductu, 
Exiremumque  latus,  gelidam  quod  suspicit  arclon, 
nia  vetus  pietas  baculo  subnixa  tenebat, 

45  Ouam  non  mille  olimclades,  non  morbus  et  alra 
Funera  natorum  subiia  fregere  ruina. 
Humidushinc  limes,  fluctu  tibi  visus  aperto 
Currere  ad  Besperios  fluctus ,  qua  Marlha  sedebat, 
Virgineo  stipaia  choro,  dchinc  curva  per  austrum 

5»  Perque  sacras  divum  sedes  arasque  madentes 
Rursus  ad  eoas  currebat  semita  metas, 
Hic  subiio,  miranda  fides,  per  littora  ei  altos 
'Fluctibus  extantes  scopuios,  quos  ccerula  curvis 
Area  discurrens  spaciis  complexa  ienebat, 

b&  Culmina  divorum  s%tr,gunt  clarique  Penaies    • 
Perpetuique  Lares  hominum,  suprema  relictis 
Nubibus  aerice  iolluntur  ad  cethera  turres, 

*  Unde  hoc ,  quod  passim  ieciis  el  postibus  aurum 
^Fulget\  ais,  ^pelago  quisve  huc  quis  Hymeliia  saxa 

tio  '  Taygetumque  iulit  viridem  niveamque  Caryslon  / 
^Quid  sibi  vuli  hic  a?quoream  concursus  ad  urbem^ 
^Quid  Tyrice  Pharimque  rates  hwc  stagna  frequenianti 
^  Divitias  huc  ferre  suas  quid  Vesper  et  Arcios 

*  Sic  properant ,  densceque  prcmunt  hcec  iittora  puppes 
G5  *  Unde  frequens  siatio  hcec  stipataque  puppibus  ora , 

^  Quidve  secant  passim  fluclus  tot  millia  cymbce? 
Quid  non  Chalcidicis  obnoxia  fluciibus  Aulis  • 
^laciat  miiie  rates  Danaum?  quid  flebilis  Helle 
'  Se  sub  Achcemenia  queritur  iacuisse  carina  ?* 

70  Maiores  oriuniur  opes,  sed  marmore  et  auro 
Hccc  qwe  tempia  mican(,  Petreia  nomina  servant: 
Nimirum  manet  hoc ,  pqstquam  terrena  relinqucl 
Clavigerum  penetrale  senem  limenque  velusium, 
HcBC  qum  sudificum  consurgit  ad  ceihera  turris, 

75  Herbidus  et  tota  campus  deserviet  ora. 
Failimur  an  contra  respondei   Virginis  ara, 
Ara  pueliari  cceiu  venerabiiis?  heu  fieu, 
Nocturnas  cohibete  faces  et  dira  minisiras 
Semina  flammarum!  Sed  longe  cautius  ornat 


Divt  PMr 


I<»ft  tem- 

p/um 


Martlw 
fmnum. 


Simulacrum  l'f- 
netat  urbu. 


A*dt$  iwi 

t^i. 


yeT$ituum 
famum. 


^y  Pall.  arb.]  oHva.  *^  Cathedralis  ecclesia,  ^  S,  Giobbe.  Franciscanorm 
minorttm  observantium ,  dictorum  Zoccolanti.  *"  Virgf.]  nonnarum  Augnstinianarum. 
'••  imetia  i,  **  giib  Acli.  car.]  sub  Persarum  elasse,  '*  CathedraHM  ecclesia, 
'*  Roma,       '•  S,  Maria  maggiore.  reparata  a,  1407,       '^  paell.]  Franciscmuprum. 


8ABBLLICI  I>K  VENETAS  VRBI8  ArPAHATV  rANKUYBICVM  CARMEN.  ORACVLVM. 


315 


80  Vicinus  sua  sacra  chorus,  defendil  el  ignes 
FaHdicus  nil  damna  limens  tam  IrisUa  vales, 
Nec  qui  terrihiles  vati  parsere,  leones, 
Qu€e  fnoles  hinc  dextra  sedet,  quasve  urbis  imago 
Cceruleis  proiecta  vadis?  navalia  mirum 
85  Ni  hmc  sint:  ecce  rudes  longo  nunc  ordine  tidunt 
Pontibus  ofquata  ter  centum  fronte  carinas, 
Ecquoe  congeries  sparti,  qtiw  immensa  rudenttm 
Maieries  vasta  iacet  hasc  contortilis  aula? 
Aut  quos  remorum  cemo  confusus  acervos 
90  Velaque  Threicium  Boream  fractura  Notumque, 
StructiUbus  congesta  tholis,  uncosque  tenaces? 
Vei  quce  vulnificis  telis  sHpata  recumbunt 
Tecta  adoperta  procul?  ni  oHm  mentita  vetuslas 
Esset  vana  deo,  scevi  hcec  sacraria  Martis 
95  Credere  et  cequorei  poteram  penetraUa  regis: 
Tot  galeas  clipeique  cavi,  tot  protinus  enses 
ArgoHcas  potuere  manus  armare  Phrygasque 
Inter  Pergameas  arces  ripasque  sonantes, 
FataHs  Scamandre ,  iuas ;  te ,  in  Bactra  moveniem , 

100  Nine,  et  Abydenis  metantem  Persida  campis. 
Mcenibus  hic  vero  campus  navaHbus  hcerens, 
fferbida  quem  vestit  facies,  succincta  pharetris 
Agmina  quis  labor  exercet?  quid  figere  metas 
Usque  procul  tendunt?  vel  quw  se  in  nostra  retorquet 

105  Lumina  tercentum  stralis  domiis  ardua  fulcris? 
Suprema  pietate  patel  sanctissima  partu 
Virginis  alma  parens^  sed  fiHa  sanctior  una  est. 
Lceva  suburbanis  incumbit  fluctibus  hancque 
Undique  circumstant  vittata  fronte  ministrw. 

110  Hunc  propiore  tholo  tam  ietrica  tecia  tenentem 
Haud  equidem  agnosco,  coelesH  lumine  quamvis 
Os  radiat;  quid  pulla  toga  esi  Umicwque  nivaies? 
CoelHis  ante  pedes  quid  tam  numerosa  recumbit 
Calva  cohors?  siantem  cuncH  mirantur  et  orant. 

115  Ignota  illa  etiam  facies  extrema  premenHs 

Stagna  senis,  madidos  qui  longius  exii  in  austros: 
Canicies  veneranda  genis  prolixaque  barba 
Mortales  oculos  humanaque  peciora  tanguni, 
0  pelagi  ventura  dies,  o  tempora  reruml 

120  Quos  ego  suspicio  Pario  de  marmore  posies , 
Aut  quos  sub  nivea  famulantis  vesie  ministros? 
Sed  quo  iam  retro  capimur?  qtue  obliqua  sacrorum 


Danttlii  mtdM 


PuMleum 

MOOl*. 


I    IMieMA. 

Ho9pttali4    «po. 
«o/or ufN  ionms. 


I   Anntu  fanum 
I    «t  «irfiuitMii. 


Dominiei 
otde». 


Antonit 


Bltuii  mtdM  tira«- 
eo  onUu  ctMrala 


**  S,  Daniello,  virg.]  Cisterciensittm,  ^  Arsenaie»  **  prseta  1.  fed  piecta. 
••  thraiiciam  /.  »«  Armameniarium,  »*  seq.  reg.]  N^eptmi.  ***  met.  Persida]  Xer- 
xem,  tanaicos  sic  1.  ^^  ministrsD]  ordinis  s.  Benedicti,  ^'^  S,  Domemeo,  Do- 
mitticanorum  monachorum.  ^*^  S,  Antonio  di  castello,  Canonicorum  reguiarium  s,  sai- 
fftdoris,  *••  S,  Biagio,  Grwcorwn^  usque  dum  sibi  hi  swculo  XVI,  conderent  S,  Oior- 
gio  de^  Greci. 


\ 


316 


8ABKLLICI  DE  VKNETiK  VRBIS  APPABATV  PANEGYBICVM  CARMBN.  ORACVLVM. 


Hanc  geminos  inter  flucius  sibi  vendical  aram 
Belligio?  aui  quales  surgunt  a  fronte  Penaies 

125  Ccelicolum  regi?  sed  cur  aliaria  cultu, 

Cur  auro  gemmisque  vacani,  ingraia  veiustas^    ' 
Cur  non  Dalmaiico  splendeni  hcec  templa  meiallo? 
Quem  magis  alius  honos  decuii?  se^  nuda  Tonaniem, 
Nuda  iuvai  pieias:  liiai  hcec  non  ctiltus  ei  ara: 

m  Sed  mihi  quis  fletus  infantum  perculit  auresT 

Quce  miseranda  manus  puerorum  hcec  curva  recursat 
Atria  ?  scire  veior  rapiorque  per  acla  viarum , 
Nec  satis  agnosco  campo  qui  cultus  aperto 
Cominus  assedii  Thrax  lingua  hic,  Graius  amiclu. 

135  Nec  propiore  iholo  multo  mihi  notior  ore  esi 
IUey  acri  qui  vecius  equo,  pieiaiis  amore 
Ignarusque  doK  sua  pallia  dividit  Orco. 
Provehor  in  boream  gelidamque  Lycaonis  arcton: 
Ecce  iterum  immensi  genitrix  veneranda  Tonaniis 

140  Sese  offeri  gremio  centum  complexa  ministras, 
Glauca  sub  exiremis  qua  mcenibus  cequora  rauco 
Murmure  dissiUuni  contra  lux  irina  coruscat 
Ulieriore  solo.     Nativa  veste  quis  ille  est 
Stigmaia  grata  gerens,  cui  circumfusa  ministrai 

145  Turba  frequens,  exuta  pedes  et  fune  recincta? 
Quot  simul  Oebaliis  terris  quum  bruma  cohercet, 
Perque  Numce  silvas  densce  coiere  palumbes^ 
Aui  quum  scevii  hyems,  passim  per  stagna  lacusque 
Aequorece  glomeraniur  aves,  lentaque  sub  umbra 

15U  Accubat  cestivis  ovium  grex  Appuius  horis, 
Tam  numerosa  manus  pergrata  silentia  servat, 
Pastoris  decreta  sui,  cultumque  propagat, 
Hmc  qtice  virgineo  froniem  vittaia  decore 
Inde  aversa  sedei^  siadio  submota  virentiy 

155  Noia  mihi  facieSj  sacris  operata  sacerdos 
Plurima  perque  vices  solennibus  incubat  aris? 
Vel  quce  hcec  anie  oeulos  dexira  lcevaquc  reclusis 
Porticibus  picecR  dissectaque  robora  passim 
Materies  proiecia  iacet?  quce  iurba  phareiris 

160  Certat  Iturceas  sumptis  imitarier  artes? 

Est  domus  an  potius  sunt  hcec  penetralia  divum 
Porro  cequata  polo?  gemini  fastigia  fratres 
Alta  ieneni,  sed  ferri  acies  inienditur  illis: 
Infandas  inhibeie  manus,  neu  perdiie,  scevi, 

165  Insontem  sobolem!  iam  iam  pietatis  amore 


Dti  fu- 


fStMi/4 
pieta$. 


MmrUni 


ginu  a»de». 


Trtntmn 
aed$4. 


Franrien 

faimm. 


itutina*  at4*t 
ti  virginum. 


Vieu$  !«• 
bulmnu». 


Stadiwn  M- 
gtUarium. 


Inannn     *t 
Ikutti  mt4u. 


***  S.  Salvatore?  ***  La  Pietd.  Infantium  expositorum  domus.  *••  S,  Giovanni 
Battista  iu  Bragola.  "*  S,  ^fartino,  paroch,  *'•  S»  Maria  Celestia  s,  Cetestria. 
^*"  ministras]  ord,  Cisierciens.  ***  S.  Trinita  s.  Temitd.  paroch.  eccl.  cf.  infra  v.  <VII. 
^**  S,  Francesco  delta  vigna.  *^  iarba]  Zoccolanti.  "•  Oebal.j  Sabinis,  qui  a  La- 
cedwmoniis  originem  ducunt.  **'  virg.j  Augustiniani  ordinis,  **•  Bersaglio.  "*  Gio- 
vanni  e  Paolo.  regularium  Dondnicanorum. 


SABBLLICI  DB  VBMETA  VBBIS  APPABATV  PANRGrBlCVM  CABMEN.  OBACVLVM. 


317 


Opiat  ulerque  mori  cceloque  admota  rependunl 
SuppHcia:  altemum  sydus  fulgebit  uterque. 
0  merito  proles  ccelo  speclanda !  quid  ultra 
Vana  Therapnceos  miraiur  Grcecia  fratres? 

170  Martigenas  quid  Roma  suos?  Acfieronta  reclusit 
His  sua  cuique  dies:  at  vos  convexa  tenetis 
SyderOy  vos  pedibus  lunam  calcalis  et  astra. 
Sed  cui  Chalcidico  late  hcec  pendentia  saxo 
Mausolea  vacani?  quando  huc  aut  unde  relaia*    • 

175  ExuvifB?  Phrygios  arcus  Scyihicasque  secures 
Aspicio.  sed  sdre  nefas,  quo  ex  hosle  trophcea 
Hcec  sint  aut  quales  passim  pendentibus  umbrce 
Claudantur  tumulis.     Quis  pleriis  calvus  inerrat 
Porticibus  ccetus  nigranti  cullus  amictu? 

180  Heu  quce  flamma  nocens  hcec  aurea  tecla  profanis 
Postibus  invasit!  nociumas  occurrite  pesli! 
Ferte  citi  lymphas  iactatis  ordine  saccis! 
Invaluit  sed  dira  lues:  heu,  damna  meorum! 
Ariis  ApellecB  quantum  nox  abstulil  una! 

1S5  At  meliora  adsunl:  late  tenet  improbus  ignis 

Omniay  nec  deest  in  medium  qui  conferat  aurum, 
Quique  trabes  et  saxa  ferant:  en  altera  rursus 
Moenia ,  et  auraio  surgunl  fasiigia  saxo. 
Nec  procul  hinc  gemince  consurgunt  virginis  arce, 

190  Quarum  dexira  situ  scucoque  exesa  velusto 

Stat  rudis  aspcctu.  nec,  quem  posi  terga  reliquil, 
Agnosco  divi  fade^n ,  nec  noiior  ore  est 
Hic  qui  doctiloqua  meditatur  murmura,  lingua 
Aurea  verba  sonans.     Ast  hcec,  quce  lccva  recumbit, 

i«ir»  Virginis  ara  recens,  pro  quanlo  assurgit  honore? 
Quid  sibi  vult  hominum  subiius  concursus  eodem? 
Quid  choms  iste  recens,  congestaque  munera  lolis 
Postibus?  arridet  Spartano  blanda  meiallo 
Frons  procul,  hanc  Libycce  commendal  purpura  vence 

200  Niiiacusque  lapis  Phrygiusque  el  quicquid  Eirusco 
Littore  Luna  secat  secuiique  Argiva  Can/stos. 
Sed  rapimur,  dum  plura  sequor,  quce  Graia  sacerdos 
Vidna  regione  sedet,  vitiata  capillos. 


Pttri  Moeenici 
aepulvhrum. 


Colltgium  Maive- 
Oinum  tt  9%ut  in- 
etndium. 


A«d«»  vtrgini»  eo- 
gnomento    nuvar. 


Cmneiani 
a*d»4. 


htanntt  Chry- 
uotlomt  otdtt. 


Mtraeulo- 
ruin  aedn. 


Mariwr 
aedtu. 


*••  I)i08cur08.       *^°  Romulum  Hemumque.       *'^  Petrus  Mocenicus  dux  S'eneiorum 
a.  1474... 1476.       Sepulchro  inscripium  est: 

IUe  ego  qui  Phrygias  urbes  Asiseque  potentis 

Oppida,  qui  Cilicum  classem  Cyprumque  recepi, 

Aequora  piratis,  Scodram  obsidione  levavi, 

Patrum  consensu,  populi  Du\  voce  crcntus. 
•^  Scola  di  S.  Marco.  ^**°  incend.]  a.  1479.  h.  l.  indicari  opinor.  ^^'  S.  Mann 
nova,  *'*  S,  Cantiani.  item  parochialis  ecciesia.  *®'  *S'.  Giovanni  Crisosiomo.  item 
paroch.  **•  S.  Maria  sive  Madonna  de'*  miracoH.  ^"^  cborns]  monacharum  Frun- 
ciicanfirum,  "^*  iV.  Marina'  corpus  e  Consianiinopoli  Veneiias  transtulerunt  in  ec- 
elesiam  oiim  ss.  Alexio  ct  Liheruli  dicalam. 


318 


SABBLLICI  DB  VBNETiE  VBfilS  APPABATV  PANBQYBICVM  CABMBB.  OBACVLVK. 


Pallenlesque  affecia  genas  pallamque  recincla, 

205  iVec  satis  ille  senex  noiuSy  cui  tempora  cana 
Milra  tegit  sacroque  capui  consurgil  honore; 
Dulcior  affaiu:  quamvis  ei  murmura  linguoe 
Nil  iriviale  sonent.     lamque  in  se  nostra  relorquet 
Lumina  syderei  maier  formosa  Tonantis, 

210  Sed  quid  me  fessum  rapiunt  hific  fata  reirorsum 
Obiiciturque  procul  iuvenis,  qui  nuda  revinclus 
Membra  iacei  mediis  flammis?  nec  dira  recusat 
Suppliciay  admotumquerogum  non'sentilf  konore 
Percitus  arcanoi  hinc  oculis,  hinc  pectore  toio 

215  Pendet  et  admotas  non  respicit  ore  ministras. 
Accubat  ardentiy  suras  nudaius  et  ulnas, 
Contectusque  humeros  venlrisque  extrema  rigenti 
Coriicey  demissi  cui  sunt  pro  veste  capilli: 
Nimirum  hic  iile  esi,  celebrat  quem  maximus  orbis,  ' 

220  Quique  tuis  castum,  fatorum  conscius,  agnuMf 
lordaneSy  immersit  aquis,  vox  ferrea  mundo 
Inclamat  ^properatCy  viri,  sil  semita  regi 
*  Undique  aperla  suo\  sed  quid  crucis  agmen  ad  aras 
Conspicor  armiferum,  vel  quce  manus  impigra  circum 

225  Excubat;  an  numquam  stalio  hwc  tam  fida  remitUl?  . 
Heu  nimium  segnis!  quid  me  mea  voia  moranlur 
Per  geminos  scopulos  surgentia  limina  divum? 
Huius  dexlra  quatil  palmam ,  quatit  ilie  sinistra 
Prasmia  devictw  per  loi  certamina  ierrcB. 

230  Fallor  an  arcanos  coeli  scrutaia  recessus 

Hcec  avis  Ula  potens,  quce  nunc  super  ardua  mundi 
Prcepeiibus  voliiat  pennis,  nunc  lceta  relabens 
His  sacrata  vadis  sibi  debita  iempla  revisil, 
0  divum  memoranda  domus,  circumflua  leilus, 

235  Ecquce  nam  superum  non  ?us  simulacra  coruscani 
Litioribus  y  sparsis  en  circum  tempora  canis 
Fatidicus  vates,  magnus  cui  voce  sacerdos 
ProdUur  ante  diem  terris,  nunc  sydera  pulsal 
Vertice  et  exhauslis  uni  cadit  Ida  metaliis, 

240  Dalmalicumque  lalus  Chalcisque  undosa  resedii: 
Miraiur  sua  templa  senex,  miraiur  honores 
Fosmineumque  chorum  et  plena  sacraria  divis. 
Cui  sup^rimposiio  parva  hwc  vacai  ara  sacello, 
Aut  qualem  ante  oculos  proles  Alpheia  moiem  1 


jrarfo*    for- 


iMtmtit 


lo.  HifnMolf  • 


Amtonini  tlSw- 
huti  •tde». 


lo    «Ml 


PhiUppi  H  Im- 

M  dommt 
intttnfttt 


*^  S,  Lio,  ^  Mitra]  papte.  •°®  S.  Maria  formosa.  antiquissimum  Mariano 
rum  tempiorum  P'enetiis  extructorum.  ***  5.  Lorenzo.  ***  ministras]  ord.  Bene- 
dicti.  ***  S.  Giovanni  del  tempio  s.  de  Furiani,  prioratus.  ^  S.  Antonino.  paroch. 
sorbuli  i.  Fult  S.  Senniti,  puto.  sed  S.  Severo  propior  est  S.  AntoninoT  ^  S.  Gio- 
vanni  nuovo  a  in  oglio;  illius  oleo  fervenii  interempti.  ••*  S.  Ztaccaria.  •*•  chorum] 
Benedictinarum.  pl.  sacr.]  Benedidus  PP.  III.  non  nuUa  sanctorum  eorpora  Airur 
templo  donavit.  SS.  Feiippo  e  Giacomo.  Bencdictinorum  olim.  'It  palazzo  ducale, 
arserat  a.  1477. 


•ABBLLICl  DK  VENET.«  VaOIS  APPARATV  PANKOYRICVM  CARIlEN.  ORACVLVM 


.  319 


245  Suspicil,  ex  summo  surrecta  palaiia  ccelo 
Miratur,  quortim  laie  candentia  duro 
Saxa  adamanle  rigent  fallunlque  cacumina  sensum, 
Hic  te  suspensiiim  dudumque  incerta  movenlemj 
3larce,  reor  raptum  [neque  enim  pia  credere  cuiquam 

234»  Arbitror  esse  nefas)  Uquidumque  per  aera  victum        1 
Coniinuo  anie  fores  aurataque  limina  templi 
Aligeri  statuisse  manus ,  qui  missus  ab  alta 
A/fuit  arce  poli,  ne  te  tua  faia  laterent: 
Tum  vero  ambiguos  visus  per  cuncia  ferenlem 

255  Bcerenlemque  animo ,  nec  adhuc  bene  prima  tenentem 
LiminOy  purpureo  a/falus  sic  cceperii  ore: 
^Quid  tu  suspensus  premis  hic  vesligia,  divum 

*  0  ccetus  auciure  scnex  ?  lux  fida  piorum , 
^Ne  dubita,  nil  vana  vides:  iibi  nuncius  adsum 

280  ^Sedibus  alhereis,  teque  hic  venlura  docebo. 

^  Hcec  tempii  fades,  quce  marmore  splendei  et  auro, 

*  Cuius  adacia  poio  radiani  fasligia  Graiis 
^Ariibus  ei  fulvo  signis  distincia  meiaUo, 

*  Tergeminaque  procul  surgcns  icsiudine  pendet, 

•m  *  Ter  cenium  nitidis  hinc  atque  hinc  fulta  columnis, 

*  Cui  venosa  Thasos  lalus  hoc  prwsirinxil  ei  illud 
^  Taygelusque  virens  nec  non  cerealis  Hymeiius, 
^Aspice  quam  variis  serpant  assarala  figuris 
^Sparsa  solo,  quoe  vestii  onyx,  quw  hlandus  asbesius, 

270  *  MoUe  rubens  croceros  maculisque  inspectus  ophites , 
^El  nomen  cui  flamma  dedil,  cyanosque  thaosquc: 

*  Quid  Carchedonios  preciosaque  nomina  mille 

*  Venarum  consecia  loquor,  sacraria  quanquam 
'  Sini  hoec  digna  deo?  muUum  veneraberis  iliis: 

275  *  Te  postes ,  ie  summa  coleni  fastJgia ;  nuUi 

*  Serviet  usque  tholus  plus  hic ,  tibi  iota  vacabuni 

*  Limina ;  posi  cineres  defunctaque  membra  iacetiii 

^  Hic  tibi  ccria  quies.     Age,  nunc  tibi  faia  tuorum 
*Expediam:  cernis  vacua  hwc  ambiia  veiuslis 
2H0  ^  Atria  poriicibus,  sublimis  Curia  lccvam 

*  DegravaL  an  spectas  qualis  consederii  ordo .' 

^  Bis  cenium  coiere  senes,  quos  purpura  vestil, 
^Canicies  menio  ei  iaciU)  venerabiiis  ore 
'  Maiestas.  veius  illa  fuii,  fuii  indole  talis 
2%  ^Curia,  quam  doctce  quondam  vidistis  Aihenas, 

*  Fidii  ei  inionsos  talis  sua  Roma  Quiriles, 

^  Aspice  ui  in  medium  sedeant  censere  paraii, 


dto<>  per  quttttm 
obv0r$ata. 


i  Aurta      divi 
I   Maret  atdta. 


T*mpli  ap- 
paratu$. 


Curta 

S*natu9 

VtHttua. 


.■**  Evangeiisiai  MarcOf  yeneliavum  patrono,  cuius  corpus  ifn  reposiium  est  (cf. 
mpra  Geneihi.v,  19.),  sacrum  iemplum  celebrutissimum.  '^^  liiinetus  1.  '^^  assa- 
roia  1.  malim  assnlata  i.  c.  casmentn  marmoreaf  Mosaikboden.  '^  asb.]  apistos  i. 
'*•  croceros  1.  puto  croceum  erotylum,  gemmam,  sigtnficari,  ^^  malim  inspersus  oph, 
^^  gyamosqj  thaosq^  1,  J)e  cyanis,  color^  cairiilco  cf.  Plin.  H.  N.  XXXVII.  9,3S. 
thaofl  fori.  ieg,  tlmsos  =^  Tliasio.s. 


320 


SABBLLICt  DB  VBNBTA  VBBIS  APPABATV  PANBGrBICVM  CABMBN.  OBACYLTM. 


^Quisque  cequi  rectique  letiax;  ul  cultus  in  auro 
^Sublimisque  throno  sedeat  velut  arbiter  illiSj 

290  ^Purpureus  quem  velat  honoSy  cui  candida  barba, 
^Subnixus  solio  tacite  moderatur  habenis. 
^  En  tibi  quam  nullo  subeat  suprema  tumultu 
^Limina  patricius,  nec  supplex  ambiat  ordOy 
^Sancta  sed  immoto  servet  vestigia  ritu, 

J95  ^Subter  strata  fori  trepidis  subsellia  fervent 
^Septa  reis:  irce  hic  regnant  rabiesque  dolorque 

*  Ancipitesque  metus  infandaque  murmura  vulgi. 

*  Ima  tenent  sontes  damnataqne  crimina  sasvis 
^SupplidiSy  gemitus  ccecis  tractceque  catence 

900  ^lnsultant  tenebris:  quodsi  componere  fas  est 

*  Nomina  perpetuis  fato  debentia  rebus , 

''Sic  procul  cethereis  Styx  sedibus  atra  recessit 
^lnfernique  lacus^  sic  iam  minus  improba  poenis 
^Quamvis  dira  salis  consurgunt  mollius  arva 

305  'ElysHs  vicina  iugis.     Tuque  impiger  adsis 
^Et  mea  digressus  late  hinc  vestigia  serva: 
^HcB  gemince  quarum  fasligia  celsa  columnce 
^  Astra  petunt  scelerum  diras  expendere  poenas 
^Aspicietit  sontes,  toto  nec  maior  in  orbe 

310  ^lusticice  tUm  cultus  eril.     Sed  suspice  qualis 
^Fulget  apex  quantumque  illi  sit  syderis  instar^ 
^Dum  procul  igne  micat:  nec  quce  subiecta  recumbunt 
^Sint  tibi  tecta  morce:  late  hcec  sine  currat  et  illa 
^Porticus,  et  spaciis  late  discurrat  apertis 

315  ^Area ;  sed  postes  et  pulvinaria  divum 

^Luminibus  serva:  nec,  quas  post  terga  relinquis 
'  Bassanas  mirare  fores :  sacraria  pandit 

*  NascenU  jgeminoe  tulerint  cui  nomina  sortes , 
^Nomina  nunc  noctis  tenebris  immersa,  sed  olim 

320  '  In  medium  ventura  diem,     lam  respice  quales 

*  Virgo  tenet  sedes,  celebrat  quam  terra  fretumque, 
^Suspiciunt  quam  templa  poli,  quam  Tartara  rursus 
^Effugiunt:  eadem  multum  statione  propinqua 

*  Miratur  laudatque  senis  pia  limina  vatis , 
325  *  Qu(e  procul  cequatis  tollunt  se  frontibus  ultro, 

^  Hcec  vetuSy  iUa  recens,  ambce  sed  virginis  arce: 
^Sed  quce  dextra  sedet,  quatn  supplex  turba  fatigat 
^  Assiduis  votis  cumulatque  altaria  doniSy 
^Assidet  huic  cuslos  succmctus  murice,  palmam 
330  ^Concutiens  dextra,  sublimiquc  hospiie  gaudet. 


CbmfML 


I  Carwr  fm- 

i    MlCM. 


GffmiiiM  n- 


Tmrri4  Mv- 

er«M. 


G«m»m*mM 
m»in. 


JUnu  tftri- 


I   JTmm 
miin. 


Kmrime  iukm' 
lUOM  m«dn. 


Fmntiiu 
m«4tB. 


*••  Le  prigioni.  ^  Cotonne  di  piazza  s.  piazzetta,  dxuB  ex  tribus  Constantino- 
poli  ereptis  supersunt,  quarum  altera  Marci  leonem  atatum,  sanctum  Theodorum  altera 
fert,  '**  apes  i.  Campanite  di  s.  Marco,  '*^  s.  Basso.  parochialis  ecct,  '•*  *.  Ge- 
miniano.  item  paroch.  ^  Santo  spirito.  Canonicorum  regularium.  *■*  Mossis  /. 
San  Moise.  paroch.  ^**  S.  Maria  Zebenigo,  a  gcnte  Giubanica  cond'ta.  parcch.  maler» 
^**  .S'.  Fantino.  (confessoris  Syracusani)  paroch. 


■ABBLLICI  DB  TBMRTiB  VKBIS  APPARATV  PAMBGTRICVM  CARKBB.  ORACTLVM. 


321 


335 


340 


345 


350 


355 


360 


305 


370 


His  tubmota  locis  flucluque  iniecla  Irisulco 
Cuhnina  pHsca  coiei  saxoque  insirucla  velusto 
MauriuSy  ignotus  lerris  nunc,  MarcCy  sed  olim 
Insiffnem  faciet  pieias;  fovei  aliera  magnus 
Aliger^  ante  polos  pontumque  et  Tartara  mecum 
Mente  satus  pura  rerumque  ab  origine  prima: 
Respice  ut  eiecium  pedibus  premai  aureus  hosiem 
Vktor,  et  examen  librans  siei  pronus  in  hastam. 
Sed  caveas,  lux  fida  poli,  ne  corruai  ingens 
Turris  apex  feriaive  cadens  per  inania  fulmen. 
Proxima  tempta  lenei  lapidoso  infringiiur  imbri 
Cui  iuvenile  caputy  Sotymis  deiectus  aduslis 
Procubuii  moriensque  manus  servare  nocentes 
Urgentis  poputi  didicil  crimenque  levare ; 
At  nunc  diffusi  carpil  pius  ilie  cruoris 
Prrnmia ,  stant  arm ,  nitido  stant  cutmina  culiu , 
Sacrificusque  chorus.     Sed  quce  mora  segnis  inertes 
Nos  tenei?  Eia  oculis  opus  esi  ei  prcepete  gressu: 
Buc  adeSy  et  divum  quce  sini  prope  iempla  docebo. 
Heec  quas  amplexa  crucis  gesiai  venerabile  nomen, 
Regibus  infestum  Stygiis  ^  cui  nobile  flavum 
Prcecinxii  diadema  caputy  memorabilis  olim 
Muitum  prole  sua ,  sed  famam  cultumque  perennem 
Culta  dabii  pietas,  stabit  succincta  ministris 
HospicU  memor  aniiqui  vaiisque  propinqui, 
Martyris  inde  aram  irinis  prope  fluciibus  udam 
Respectans  nunc  adde  gradum  ei  vesiigia  reiro 
CorripCj  et  hunc  nigro  lceva  qui  occ.urril  amiclu, 
Atque  huius  dextra  perstringas  limina  planta. 
Aceelerans  ne  qucerCy  precor,  sunt  nomina  prorsus 
Nunc  ignota  viris,  sed  erunt  posi  inclyla  terris 
Collegce  secreia  tuii  nec  iecta  requiras 
Quce  conira  abducia  se  conduni  fronte;  per  asra 
Perque  graves  sonitus  properans  aique  arcta  viarum : 
Differtas  opibus  cemes  hinc  alque  inde  iabernas, 
NobiHs  aurata  qua  semita  currit  ab  ara; 
Nec  ie  tantarum  ieneani  miracula  rerum, 
Sed  divos  mirare  tuos  sedesque  beaias. 
lam  tibi  notus  erit,  vicina  sede  propinquus^ 
Cui  subducia  vice  non  grandia  iempla  recumbunt. 


Ifaiinlii 


I    Amf»h 

Otdtt. 


I   Stephmni 
I   m9dt». 


Htltnat 
atdtt. 


Sammrli» 
fanmm. 

Vttalit 
I    fatmm. 


BtHtdieti 
fanum. 


Aafff-nfani 
atdtt. 
Lucat 
fanum, 
Vicut  amra- 
rtut. 

fia  mtr- 
:  rarta. 


Mtani 
ardet. 


■■*  Manrtii  i.  gcribendtm  Mauritii.  S.  Maurizio,  paroeh.  '•*  Manrius]  S,  An- 
ffeH  wdes  Momto  dedicata  ftterat,  extatque  ibi  Joa,  Bapiiittai  statua  inscripta  lulii 
Maiiri  opas.  "*  magnis:    Aliger:    1.   S,  Angelo   Gabriele.   eccfesia  parochialis, 

•••  S.  StefoMO  (protomariire).  **''  choms]  Augusiinianorum  regutarium.  •••  po- 
pe  i.  ^  Santa  Lena,   Constaniini  malri  a,   1420,  sacrata,        HflBcq)  ampl.   /. 

••  prole]  Constantino  M,  '^  S,  Samuele  (profeta).  paroch,  ^^  S,  Vitate.  paroch, 
••  8,  Bemedetto.  paroch.  •••  collegie]  item  evangetista',  tui]  Marci,  S,  Pater- 
niamo.  paroch,        ^  S,  Luca,  paroch,       *»*  S,  Giutiano.  paroch, 

HvTTBHi  Opp.  tol.  III.  21 


322 


BABELLICI  DS  VBMBTJB  VaBIS  APPABATV  PAHBOYBICVM  GABMBH.  OBACVLVM. 


375 


3% 


3S5 


390 


39a 


400 


405 


410 


Haud  procul  (ispicio  antiquas  iesiudinis  aurum^ 
Quam  rerum  servator  habei,  siat  proximus  iili 
Exsectam  qui  humeris  peliem  ceu  pallia  poriaS. 
Non  ralibus  te  ripa  frequenSy  non  fervida  ponUi 
Agmina  defiganiy  nec  quas  Germania  dives 
Explicai  hinc  merceSy  illinc  sua  siamina  Seres; 
Quin  errata  prius  repeiens  iria  compita  retro 
Prospice  bissenis  sacraiam  fratrihus  asdem. 
Hinc  Sophice  penetrale  sacrum,  campumque  virentem, 
Qui  iacet  anie  fores,  ei  gua  mox  dextra  recedU, 
Ui  virgo  stet  cincta  rotiSy  irasque  minaces 
Negiigat,  et  fidens  solium  miretur  et  ora^ 
Virginis  ora  suce:  prohibeni  hcec  dira  timere 
Suppliciaf  auxilio  ternis  simui  excubai  aris 
Diva  parens,  hinc  signa  movens  victricia  nati^  | 

Ter  cenium  inde  viros^  pieias  quos  iunxii  alitque^ 
Hortanamque  manum  magni  hanc  iutela  giganiis 
Arma  Umere  veiat,     Sed  quis  madet  usque  supremis 
Fluciibus?  an  specias  regum  hic  qui  ex  stirpe  creatus 
Ui  miseras  coniempnat  opeSy  diademaia  calcet? 
Cemis  ei  inde  senem  diversa  in  parie  sedeniem^ 
Quique  uiraque  manu  divina  volumina  versat. 
Cesserii  ille  licel  meriio  tibi  magna  paranti 
Scribere  et  ingentes  quisquis  cantaverii  actus 
Et  regis  monumenia  pii,  post  ecce  virentem 
Vendicat  ipsa  viro  dulcis  facundia  palmam^ 
Ei  nunc  virgineum  propius  iam  respicit  agmen. 
Sed  maius  miratur  opus^  quod  ad  ubera  cemit^ 
Virginis  admoium  ccelum  qui  ei  cuncia  creavk. 
Hoc  stupei  ilie  senexy  non  grandia  iectay  nec  aurum, 
Servitiumque  frequetis  ptenisque  altaria  donis; 
Hoc  stupet  adverso  obtutu  MarcelluSj  ei  oree 
Arbiter  extremw  FeliXy  ei  iuncia  duobus 
Fusca  sedens  divis,  nec  non  pia  cominus  unclrix, 
Flavenies  resoluta  comas  iergensque  capillis 
Quos  sine  fine  pedes  lachrimis  rigai  anxia  sacros. 
Ai  qui  prcecelsa  stat  nixus  iurre  sacerdos , 
Quique  altis  obiecia  vadis  altaria  servai, 
Idem  oiim  Oebalio  qua  Carnica  regna  Timavo 
Laie  obversa  iacent,  posl  te  tua  templa  ienebit. 


SalMtor- 


Mmr^tattmfn 


Gtrmmmtmm. 

Apottoloirum 
I  Saitkim» 


Cmlh^rimmt 
mo4t$. 


Mmrim»  «ntci* 
g»rm*  mHUt. 
mrimt  mimrttor- 
4tmmm0  mtde: 
Kmrimt  korlmHmt 
me4tt.  N^t  Chn- 
ttophori  timm- 
tmorum. 


Lodotiti 


J 


Jli«nm|rM 


Stroorum  ftmom 
dimimmt  •(tyiiM. 


Jf «retffi 
mtdtt. 
Ftltta 


Pmttmt 
mtim. 

Kmgdmltmmt 


Htnmm^rtt 
mt4tt. 


'^*  S.  Saivatore.  canonicorum  regularium  et  parochiatis.  •"  S.  Bartotommeo.  pa- 
roch.  «^  Foniico  dei  Todegchi.  «^*  SS.  AposioH.  parock.  >"  S.  Soffia.  parock. 
^^^  S.  Caterina.  monachar.  Augustinianar.  ^^  S.  Maria  de  crocicchieri,  manachor. 
ord.  S.  Cteti.  '^*  S.  Maria  di  misericordia  b.  La  misericordia.  abbaiim.  •*  Ln 
Madonna  delT  Horio.  monachar.  Cisiercieng.  ^^  S.  Luigi.  monachar.  AmgnMHniantr. 
.^'*  S.  Cfirolamo.  nonnarum  Augustinianar.  ^'^  S.  Maria  de*  servt  rtgmlarium  Serwi- 
tarum.  *••  Marcelli  1.  S.  Martiale  s.  Marcidano.  paroch.  ^  S.  FeHee.  peroek. 
^  Santa  Fosca.  paroch.  *^  La  Maddaiena.  paroch.  ^  S.  Hermagora»  VemeUs  etiem 
Marcuola  dicitur.  parochiaUs  est  ecclesia. 


■ABKLLICI  DK  TRMRTJE  VRBIS  APPABATV  PANEOTBICVM  CARMBll.  OBACVLVM.      323 


415 


43» 


42J 


430 


435 


440 


445 


450 


Nunc  age  ei  hic  sceva  insignem  qucm  compede  cernis, 
Quantus  erit  nunc  scire  nefas,  sed  in  astra  receplus 
Hisque  oUm  terris  templo  sncratus  et  ara 
UHro  aderit^  manicas  nexis  et  dura  relaxans 
Vincula,     Dexter  abi  et  celeri  fastigia  gressu 
PonHs  age  exsupera,  nec  quce  post  terga  relinquis 
Sint  tHbi  iesqua  nioro?,  licet  his  plus  fuderit  auri 
Pasteriias  oputenia  locis  quam  Lydius  Hermus 
Vohitai  ei  HesperOs  Tugus  impiger  obrual  undis: 
Nec  procul  ilia  senis  facies  toieralibus  apta 
Humanisque  intnctn  malis,  quce  suspicit  arcion, 
Exiremamque  urbis  caicat  miserabilis  oram, 
Te  teneai:  nec  quce  circum  navalia  crebro 
Jrtificum  resonani  pulsuy  non  atria  et  una 
Permixice  pueris  lusu  glomerante  puellce. 
Sed  tu  quid  dudum  speclas,  quid  iumine  fixo 
Respicis  auraiam  coUegce  immobiiis  urnam? 
lamque  hinc  toiie  gradum  ei  qua  se  libi  cernuus  offerl 
Faiidicum  cognosce  senem,  qui  turris  ad  ima 
Accubaty  el  reciam  mecum  per  operia  seculuSy 
Perque  salicia  piam^  duplicem  properemus  ad  aram 
Virginis  hanc,  placitura  prociSy  mirabiie  dictu, 
Lumina  cui  rapiet  ccslo  devoia  volenti 
Virginitas,  ne  offensa  ruat,  iam  Graia  Carysios 
Sicanio  dives  mediialur  dona  sepulchro. 
Sanciior  affinis  iongeque  bealior  ara, 
Cui  sacrata  dabii  venerabiiis  luistia  nomen: 
His  dare  tura  focis  discreta  sede  ministras 
Olim  cernere  erit:  nunc  densis  ripa  salictis 
Vndique  operia  iacei,  nec  qui  modo  seperai  Isthmus 
Arciior  aiiapsam  Tethyn  fluviaiibus  undis, 
Semper  erit,  nec  cur  iam  desinei  esse  requiras. 
Quin  dexirum  potius  scopulum  pes  occupei:  iliic, 
Qua  daiur  apricis  statio  nunc  ardua  mergis, 
Immodico  stipata  choro,  miranda  sacerdos 
Nuda  pedes  et  reste  iatus  succmcia  sedebii. 
Talis  in  adversa  famulanium  ccelus  arena 
Per  Siygios  gestata  lacus  et  flumina  Averni^ 
Nunc  niiido  radiata  polo  crucis  alma  fovebii 
Signa  tenax.  necj  qui  exirema  melatur  in  ora 
Liminaj  piscalor  qtwndam,  nunc  incola  caliy 
Marce,  tuum  retnoretur  iter:  deserviet  ilii 
Quamvis  casia  manus  mullusque  ailaria  circum 
Stabit  honos:  quin  amlo  advcrsam  invisimus  oram 


Ltonardi 
medta. 


Comflaluria  o//l- 
cm«  ioefum  vo- 
eaMf. 


tohi9  fm- 

«WWI. 


iUriifm  Mmura- 
nmm  cum  ii«- 
vmli. 


Atrium  Mau- 

roiuim. 
LaiM*  eomdtionum 
in  lobt»  fmno. 


Hiertmiae 
atdft. 


I    Luciof 
I    medr$. 


Corporit  Chntti 
mtdft. 


Vtiut  Itlhmun  in- 
l»i  Clmi  •«  rt  Corpo- 
ri«  Chiit:t  ariitt. 


Clarat  aedet  tt 
vtrginiuiH. 

L't  II  cit  oede»   tt 

tirginium. 


Andremr  medtt 
et  virginium. 


*"  S,  Leonardo.  paroch.  **^  La  zecca.  **^  S.  Giobbe.  Franciscanor.  minor.  ob- 
PTMMfiafM.  *••  Murano.  **•  S.  Luctn  evang.  corporis  reliquife,  *•*  S.  Gieremia. 
arock,  ••'  Sania  Lucia.  paroch.  monachar.  Augusiin.  *^  Corpus  domini.  mona- 
Itr.  Domtnic.  ***  tcthin  /.  ***  Sanla  Chiara.  monachar.  Franciseanarum.  ^*^  La 
^roee  di  yemezia,  item  monachar,  Franciac.      ^*'  S.  Andrea.  nonnar.  Augustinianar, 

21* 


324 


8ABBLLI0I  DB  VBNBTJB  VBBI8  APPABATV  PAMBOTBICVM  CABMBN.  OBACVLVM. 


455  '  Fiuminis  el  retro  scopidum  per  aperta  remensi 

*  LiUora  devexce  facies  htec  parva  lacunce 
*DiscimuSf  ut  sedes  divis,  mirabile  diclUy 

*  Una  duohus  eril^  reddet  lamen  ampla  capacem 

*  Religio.    Caput  incanum  barbamque  verendam 
460  *  Prospice  nunc  vatis  palmas  miranlis  et  uinas 

*Quce  regem  tetigere  suum.    Sed  discere  dignum  esly 

*  Gaudeat  ut  luco  icetusque  recumbat  in  umbra , 

*Nec  semper  brevis  hcec  quce  ampiectHur  area  lucum, 
^Quum  zephyri  spirant,  caiamis  stridehit  et  ulva: 
465  'Miiie  simid  radii  percussas  peciine  teias 

*  Percurrent  sonitu,  nec  quce  mox  Gaiiia  et  omnis 
'Baunia  tendebunt,  iassent  tot  veiiera,  dextras. 

*  Hic  quoque  post  geminos  ponles  suspecius  ad  auras 
*Qui  tibi  surgit  apex?  rueret,  nisi  divus  ad  ima 

470  *  Accubei,  innixus  iateri  servetque  vetustis 
*Sedibus  ambiguam  molem.    Stat  proximus  iiU 
*Cui  optare  thronos  cosii  Zebedeia  coniunx 
*Inscia  fatorum  nixa  est.    Lifique  ocyus  aram 
*C(Biitis  et  vastoSy  surgunt  qui  a  fronle,  penates: 

475  *  Nunc  rerum  simuiachra  vides,  sed  vera  nepotes 
*Omnia  conspicieni:  hcec  quce  iachrimabiiis  urna 

*  Toilitur  ante  ocuios  et  gemina  cum  stirpe  paretdes 
*Contegei  effigies  quos  iorserit  impia  tauri, 
*Corruat  hic  anceps  verlex,  qui  nulat  ad  auras, 

480  *Qua  thoius  hic  dexter  deiubraque  sacra  recumbunt, 

*  Ni  regat  ancipitem  moiem  teneatque  supremas 

*  Virginis  aima  manus,  suhnixaque  cominus  ara. 

*  Sed  tu  marmoreos  posies  Umenque  vetusium 

*  Ne  nimium  mirare ,  precor ,  qum  protinus  hinc  ie 

4S5  'ProripCy  et  acceierans,  surgunt  quce  tempia  propinquo 
*Limitey  cui  pateant,  ne  sit  cognoscere  curw; 

*  Huc  geminam  sed  ftecie  aciem ,  qua  ietiis  ab  ausiro 

*  Fiectit  in  Hesperios  sensim  sua  ftumina  soies 

*  Meduacus  scopidumque  sinu  curvoque  meatu 

490  *  Aiiigat  impiicitum:  nomen  vada  grande  madenli 

*  Aita  dabunt  ripas;  siivis  nunc,  Marce,  coruscis 
*Omnia  mersa  iacent,  oHm  comertia  mundi 

*  His  fervere  iocis  Maurosque  videbis  ei  Indos 

*  Mercibus  aitemis  inter  se  iungere  dextras: 

m  *  Quicquid  habet  rerum  teiius,  huc,  quicquid  et  arquor, 
*Puppibus  advectum  precio  mox  transiget  orhis: 
*Hcerebunt  ripis,  oneraria  turba,  carinaSy 

*  Et  vocum  ambiguo  resonabunt  cuncia  stisurro. 

*  Quid  fora  terna  ioci  memorem  mensasque  heaiaSy   - 


im4mt  t4e*. 


Snn0«mtM 
m*d0» 


•itfu. 


to.d*collmti  •0dtt 
H  turrit  mceltmU. 


laeo4i 


Ci«aC«dkti  mtiu 
rt  eomdttarimm. 


Matrit  io- 
«tiMi  atdti^ 


CaMMHl 

m^dtt. 


Hivi    «Ili 
deteriftio. 


Comtrtio  Ri- 
vomlttnm. 


IVlM 

form. 


**^  Sim.  et  ludaa]  S,  Simeone  piccoio.  paroch,  **•  S.  Simeone  profeia  8.  gnmde, 
paroch,  *••  S,  Giovanni  decoUato.  paroch.  ^'*  S.  Giacomo  dell*  Orio.  paroch,  ***  S, 
Eustachio  8.  Stai,  paroch,  ^^  S,  Maria  mater  domini,  paroch,  ^  S,  Cassiano.  pM- 
roch.      <w  Hiaito, 


•ABBLLICI  DB  TBNET^.  VUBI8  ArPARATV  PANEOTRICVM  CARMKM.  ORACVLVM.      325 


500 


505 


510 


&I& 


63» 


525 


530 


535 


510 


In  mensisque  ingens  argenti  pondus  el  auri.^ 
Aut  quid  votivam  trepidaUs  ignibus  aram, 
Quantaque  porticibus  geminis  spatiabilur  umbra 
ffic,  ubi  in  extremo  riparum  margine  mollis 
Silva  viret?  quicquid  nunc  lenior  occupat  alnus , 
Nobile  marmor  erit:  tantum  mutare  valebit 
Longa  dies:  surget  iuxta  vicinior  astris 
Pons  opere  insignis  ripamque  amplexus  utramque 
Fluminis  et  cunctis  calcandus  gentibus  olim, 
Huius  dextra  latus  claudit  quw  terra  sub  altis 
Aggeribus  gemet  Alpinis  tumulata  metaUis. 
Par  onus  excipient  passim  conclavia  centum 
ffis  di/feria  locis,  sed  onus  pulo  gratius  illiSy 
Namque  Arabum  messes  et  odoris  mercihus  Indus 
fforrea  stipabunt,  accwnbet  ditior  infus 
Area,  portabunt  procttl  huc  sua  munera  SereSy 
ffesperkeque  rates  tepidis  quod  mersit  ahenis 
Docta  Tyros  Cowque  olim  radioque  coloque 
Explicttere  manus:  nihil  ambitiosa  velustas 
ffis  conferre  queaty  stabunt  venalia  longo 
Margine  riparum  populo  quwsila ,  receptis 
Obtutit  hospitibus  qum  mystica  dona  sacerdos. 
Nec  phiS  hic  infra  maiorave  pondcra  rerum 
Quam  supra  eequatis  suspendet  lancibus  auri 
Posteritas.    Nunc  adde  gradum  mecumque  retrorsum 
Aspknes  densa  stipatas  merce  tabernas; 
Nec  nova  achademiw.  facies  sacrataque  divi 
lAmina  detineanty  sed  tendere  longius  ultra 
Pergey  precor,  gentisque  tuce  cognosce  futuram 
Luxuriem :  his  mensiSy  quarum  nunc  conspicis  umbram , 
Cernere  erit  quicquid  gemmarum  prodiga  mittit 
India ,  quicquid  opum  pelago  scrutatur  Erythre, 
Nec  sua  templa  coli  post  hcec  pius  abnuet  ille, 
Qui  simul  ac  citus  quceslus  odisse  nefandos 
Didturf  et  vitce  contrarius  isse  priori; 
Oderit  inde  nefaSy  sed  habendi  insana  atpidt) 
ffas  circum  sedes  adiget  focdare  nepotes. 
Sanctius  inde  procul  templum  sacrabitur  huic,  qui 
Pastorum  excipiet  dotalis  munera  terrfPj 
Primus  ab  imperio,     Verum  hcec  sacraria  linque 
Et  quas  dextra  volens  colet  is  qui  ab  ApoIIine  nomen 
Tam  verum  quam  grande  feret.    lam  cominus  ecce 
Post  geminos  ftuctus  pandunt  se  limitia  Pauli, 
Limina  quce  vultu  strictoque  tuebitur  ense 


Htvonltini  la- 
co6i  a«tlt$. 


llMen«  portieu$ 
Rtvoaltinu$. 


Pun»  Rit«- 
allinu$. 


Ffrrmi  1« 
rtpm. 


Apolkteat  sro- 
matana». 


I      KlMi    «I  fMMlt 

;   annona. 


to.  R>txii/fini 
aedt$.  Acha- 
dtmia. 


MaUhnti 

aed4$. 


Silpettri 
lanum. 


Apollin«ri$ 
1'anum. 

I   fWi 
a9d»$. 


••*  S.  Giacomo  di  Hialto,  Hoc  antiqnissimttm  templum  fertur  a.  421.  conditum. 
•*  Ponie  Rialio.  ***  Dazio  del  vino.  ^*^  S.  Giovanni  di  liialto  s.  elemosinario.  pa- 
•odt  "*  erithre  1.  "*  .S'.  Matteo.  paroch.  ^^  S.  Sitvestro.  parorh.  "»  Donatio 
^hae^ro  a  Constantino  facta.  ^  Sant^  Appoiinare  s.  Apponale.  paroch.  ^**  S. 
Pmoto  8.  Polo.  paroch. 


326      SABELLICl  DK  VBMBTJ5  VRBIS  APPABATV  PAMEOYBICVM  CABMEM.  OBACYLVM. 


645 


550 


555 


5G0 


56] 


570 


575 


580 


535 


Ille  senex^  magno  iolum  qtii  conculU  orbem 
Eloquio,  monslratque  viam  quce  miiiil  ad  aslra, 
Inde  eral  unda  Iriplex  inflexaque  semiia  nobis 
Esuperanda  prius  quam  religiosa  paiereni 
Templa  Syri,  cui  ni  permissum  cernere  coram 
Traieciumque  laius  ferro  coniingere  dexira^ 
Quod  sibi  ceria  salus  Siygiis  remeassei  ah  undis^ 
Credere  non  poiuii,    Sed  qua  se  dexiera  nobis 
Area  diffundii,  brevior  via  ducil  ad  umbram 
Frondeniis  luci:  luco  hoc  gaudebii  ei  ara 
Inier  ccelicolas  non  uliima  fama  decusquCy 
Si  quando  ad  vUce  superas  emerserii  auras. 
Sed  famoR  maiora  maneni  momenia  sedeniem 
Limiie  in  adverso,  riius  ei  iura  paraniem 
Scribere  supremis  pacaice  civibus  aulce. 
Aliius  hic  alius  lunam  iranscendii  ei  asira 
E  regione  sedens;  magnm  aliiis  insiar  in  auras 
Niiiiur  (elhcreas,  ei  sydera  verberai  alis. 
In  lan>am  nunc  flecie  oculos^  nec  discere  ienies, 
Cui  sacer  hic  fuerii  limes  quem  coniegii  ulva: 
Multa  laieni  quae  ionga  dies  posi  deiegel:  al  iu 
Hanc  ccdio  educlam  moiem  laieque  vaganiem 
SuspicCy  el  ingenies  maneai  quam  puichra  nepoies 
Religio,  iam  scire  poies:  venerabile  nomen 
Virginis  hcerebii  iemplo;  iam  cernere  fas  esl 
Sacrorum  qui  cuiius  eriij  quam  densus  ad  aram 
Serviei  usque  chorus.    Sed  iu  per  cttncia  vagari 
Desine  luminibuSj  nec  diiia  mausolea 
Te  ieneaniy  passim  radiani  quce  marmore  et  auro, 
Nec  quce  porlicibus  vacuis  bina  airia  currutUy 
Poniificis  qua  iecia  senis  secreia  recumbuni 
Quin  age  el  angusta  digressus  virginis  mde 
Hunc  mecum  mirare  virum^  quem  Gailica  vesiii 
Penulay  ei  innixum  baculo  domal  tUcus  aperti 
Inguinis:  hic  ierris  olimy  mox  urbe  vagaius 
Inter  odoraias  sylvas  opuleniaque  dona 
Perpetuo  conienius  agei.    Nunc  prolinus,  ecce, 
FlucHbus  incumbii  geminis  cui  Qrcecia  nomen, 
Cui  tellus  hcec  iempla  dabii.    lam  respice  conira 
Qualis  virgo  sedei,  scevum  pressura  draconem. 
Sed  nec  virgo  ferox  dudum  properaniibus  obsiei: 
Quin  per  aperia  soli  divce  veniamus  ad  cedem 
Sacrificumque  chorum,  mollis  cui  Syria  ei  ingens 


Thowm 


Kmkatti 


Amftlim 


lo.  wmatlidt 


;  St'»* 


JfiaoniM 


iVirelM 
m»4n. 


JlocvAi 

«mIm. 


Mmrfrm» 


Cmrmtt^mm 
•$40$, 


^  S.  Toma  8.  Tomaso.  paroch.  '*'  S.  Ubnldo  s.  Baldo.  poroch.  **•  S.  Ago- 
stimo.  paroch.  ^^^  S.  Giomnni  evangeliHla,  priorai.  ^  S,  Siephemu  eonfessor  eti 
l^eneiis  S.  Siin,  m.  Sieno.  ecct.  paroch.  est.  **^  S.  Maria  gloriosa  s.  i  /Van*.  "•  S. 
Niccolo  de*  frari  ndnori,  Franciscanorum  conventualium.  •^'  S.  Hoceo.  oratorimm. 
Rocchi  ofdes  a.  1494.  wdificata.  ^^  S.  Panlaleone.  paroeh.  ^  S.  MargkerHm.  pa- 
roch,      *•*  La  Madonna  dei  Carmini.      *^  Sacrificiuinq}  1, 


•ABKLLICX  DB  VBNET.1S  VBBl»  APPAKATV  PANBGYBICVM  CABMEN.  OKACVLVII. 


327 


*J)eiuHl  exlremo  nomcn  Carmclus  ab  orlu. 
*Omliguas  nunc  prwler  aquaSy  qun  semita  rectum 
'Mvnstral  iter^  mulire  gradum:  non  pauca  supersunt: 

590  *Et  qua  irigeminus  se  fundit  in  wquora  fluctuSy 
*Siste  pedem,  vultuque  novo  poslrema  tenentem 
'Culmina  prospecta:  nostri  hwc  illa  hospita  regiSj 
'QuWy  simul  admoniia  est  vitas  melioris,  abegit 
^Duice  minisierium;  castis  nunc  septa  pueiiis 

696  *Lasia  sedei  iuditque  choro,     Miraberis  olim 

*  Belia  miile  vagis  petidetiiia  pontibuSy  hic  qua 
'Expiicat  extrema  cursum  via  mollis  in  ora, 

*  Barelis  sed  tempia  senis  qua:  proxima  surguni 
'PonUbuSj  et  pueri  quam  dux  habet  aliger  aram 

eoo  'Posse  procui  spectare  satis.     Nunc  aspice  dira 

*  Supplicia  ei  iuvenem  insontem  posl  terga  revincium^ 
'Teiorum  quem  spissa  seges  confixa  per  artus 

'  Texerit :  est  iiH  pieias  immensa :  reponet 
'Pramia.  Respondei  contra,  sed  notior,  austro 
•Oi  'Jra  veius:  Latia:  hic  artis  sunl  tecta  foresque, 
'  Vesie  sacra  Latius  custos,  per  ca^tera  Graius, 
'  Solis  ad  asstivos  ortus  pia  limina  divis 
'  Omnibus  hcec  statuet  vicinis  sedibus  olim 

*  Postera  reiigio  sacrisque  operabilur  agmen 
610  *  Virgineum,  Sed  qua  telius  proccdit  ad  euros, 

'Consurgunt  gemince  sedes:  ha:c  vergei  in  arcton, 
'  liia  notum:  similis  facies  ambabus  ei  rntas, 
'  Sed  culius  non  unus  erit,  comes  iiie  supremi 
'Regis,  at  hic  martyr,  ccelo  sed  dignus  utcrque. 
616  '  Haud  nunc  scire  iicet ,  sed  iempora  longa  reciudent , 
'  Quis  sii  in  exiremw  iatitans  qui  margine  ripa^ 

*  Personam  sub  veste  tegit  mitramque  iacentem 

*  Lugei  ei  ignotee  miserabitis  assidel  arm: 

'  Sed  meiius  operare  licet,  ne  induige  dolori, 
03»  'Chare  senex,  iam  iam  tuta  iibi  iinter  in  unda  est: 

*  En  iibi  sacra  cohors,  quamvis  ignobilis  adsis, 

*  Expedit  hospiiium,  peiagi  dum  sceva  remittai 


m*4»9. 


Bfteolai  tofno' 
fmnto  NMfidi- 
culi  m*d09. 


Rmpka0li$ 


JtaiAai 
m€M. 


S»bm9timni 
mtd9$. 


!    Bmtilti 
I   a«dM. 


Bmm^hmt  «t  An- 
droMMii  a#rfM. 


ChoritattM 
m0dt$. 


>  Attxmndtr 
I   pontifts. 


*•*  S.  Marta,  monachar,  Augustinianar.  ^®*  puellis]  nonnis  Augusiinianis,  *'^  S, 
Siecoio  dt"  mendicoli,  paroch,  «"»  BarctisJ  S.  Mccolo  de  Bari,  di  Castello.  ^^  S. 
Rmffdeiio.  paroch.  posi  lacobi  lUpattini  antiquissima,  ^^  S,  Sebastiano  s.  Hastiano. 
Eremiiar.  Hieronym.  ^  TcUorum  /.  «»  repon.]  cotiiget,  reporiabit.  «>•  S.  Ba- 
sOio  s.  Baseio,  paroch,  •^  Ogni  santi,  **°  Benedictinarum.  •**  S.  Barnaba.  paroch, 
Androuasii  1.  San  Trovaso  yenetis  est  SS,  Gervasii  et  Protasii  temptum,  paroch,  **•  La 
Caritd  s.  Maria  detta  caritd,  canonicor.  Lateranensium,  *^^  mitram]  AtexandH  PP, 
ttt.  In  ip$a  ecclesia  Sansovinus  supra  portam  principalem  hunc  titutum  exiare  rettu- 
lU:  Alex«  III.  Pont.  max.  Federici  a  rabie  profugus  has  sacras  Regularium  »dea 
pro  monere  recept»  hospitalitatis  inexausto  Indulgcntiarum  thcsauro  perpetuo  di- 
CATii.  MCLXXVII.  cf.  etiam  Sansovin,  (  Venetia  descritta  etc.  renet,  1604,  4^,)  tib. 
Xit,  foi.  337.  sq.  — Mireris  /Juttenum  hunc  Cocci  tocum  non  perstrinxisse  suo  carmine, 
De  koe  proverbio  cf.  THbull,  II.  5,34.      ^*'  ignob.]  ignotus. 


328      8ABKLL1C1  DK  VKMETA  VHBIS  APPARATV  PANBOYBICVM  CARMKM.  ORACVLTM. 


625 


630 


635 


640 


645 


650 


655 


660 


665 


Tcmpcslas,  aderunl  placidi  sinc  turbine  soles, 
Litlore  in  advcrso,  qua  plurima  vergit  in  auslrum 
Insula,  cernere  erit  nostri  qui  nomina  regis, 
Marce,  feranl.  conlra  paucis  comilata  sedebil 
Virginibus  princeps ,  Latiis  quce  in  montibus  ultro 
Supplicia  expendet;  trince  dum  lucis  amore 
Prodere  non  dubitat  sancli  commercia  cuUus, 
Martyr  erit  qui  templa  colit  vicinay  sed  undis 
Hoc  discrela  solo:  divo,  quis  crederet,  olim 
Omnibus  huc  annis  veniet  tuus  ille  senatus 
Gratatum^  populusque  frequenSy  quod  turbine  smvo 
Sit  patrice  servatus  honos  armisque  retenta 
Libertas;  festa  patietur  luce  revinclus 
Medoacus  sua  terga  premi,    Nunc  aspice  quali 
Septa  choro  radiet  viridi  lux  almh  recessu, 
Sed  tu  quid  circum  lustras  navalia  et  altis 
Horrea  cuhninibus?  quin  hanc,  qua:  Imva  recumlnty 
Miraris  sedem  Latii  pasloris,  el  aram 
Cui  trinus  prwsedit  honos  triplexque  potestas, 
Hoc  caput  extremum,  volucres  qua  currit  in  euros 
Insulay  velivolce  rostrum  quce  imitata  carince  est, 
Perferet  impositam  molem  limosa,  refusis 
Obruta  nunc  undis  ulvaque  immersa  palustri 
Hinc  atque  inde  iacet;  planta  calcabitur  olim 
Humidus  hibernam  scopulus  qui  suspicit  arcton; 
Omnia  fervebunl  densis  hinc  puppibus,  inde^ 
Qua  notus  usque  ruity  salis  horrea  vasta  patetnml; 
Fors  et  multa  dabit  terrce  post  copia  nomen, 
Quce  contra  ingenti  tellus  lihi  curva  recessu 
Obiicilur,  sua  sacra  colet  divosque  chorosque, 
Aemula  nunc  certe  reparantis  cornua  lunce, 
Ast  urbis  post  instar  eril,  quam  vincere  cursu 
Aut  cequare  volet,  ni  mox  pius  armiger  illi 
Vectus  equo  infestam  venienti  intenderit  hastam; 
Hic  tibi  sacrorum  cultus  teque  inclyta  circum 
Centum  coelicolce  servabunt  tccta  piosque 
Rite  sibi  iam  quisque  choros^  sibi  quisque  ministros, 
Nec  minor  alter  honos  venturaque  gloria  rerum; 
Nam  tuus  hic  pelagi  populus  regnator  el  idem 
Terrarum  placidus  rector  censebitur  auro 
Fluctibus  Hesperiis  et  Lydo  ditior  Hermo: 
Regia  quod  Crcesi  cepit^  quod  Persica  regum 
Gaza  veluSy  quicquid  victo  mox  abstuUt  orbi 


•«tfM. 


FiMMrfd. 


Mm  ipin- 


I  GrtfWH 
;    Triiut$Hl 


SAltewn 


f 


6n»rfH 


mliM. 


"*  Gieguati  s.  Madonna  del  rosario,  Dominicanor,      •"  An  SatU*  AgneseT  paroeh. 

•»  S.  Vito  8.  Vio.  paroch.        ««   Processio   quotannis  d,  15,  lun,  habiia,  quo  die  dux 

Gradenigus  fiaiamontem  Tiepolum  tyrannidem  adfectantem  vicU  inque  exUium  mUi»    i 

Sansovin.  Hh.  XII.  fol.  339,        •"  Spirito  santo,  Augustinianarum.        '^  S  Gr 

paroch,      Mo  S.  Trinitd.  cf.  supra  v.  142.       ««  La  dogana  di  mare.       •m  Qi^' 

••*  S,  Giorgio  maggiore,  Benediciinorum.      ^«^  ca<pit:  /.  ' 

'  eea. 


iABBLLlCI  DE  VKMKT.E  VBBIS  APPABATV  rANEOYBICVM  CABMEN.  OBACVLVM. 


329 


friiffli 

mon». 


*  Roma  ferox ,  uni  genti  pia  fala  reponcnt ; 
*IHves  eril  rerum  populus  divesque  senalus, 

'Inque  loga  duplex  palria  spectabitur  ordo;  \  ivJJJI^. 

'Omnibus  unus  erit  cultus,  ius  omnibus  unum; 
670  *Hasc  modo  discrimen  fugient^  at  ca^lera  cuique 

*  Instruel  affectus  sumptusque  oblita  cupido: 
^lustitite  sed  cura  tenax,  nec  parims  honesti 

*Gentis  amor;  facies  candens  flavusque  capillus;  \  ^rilori!!^ 

'Duicia  congressu  el  tacitw  commertia  linguce: 
675  *Heec  te  fata  manent  atque  his  la^tabere  regnis^ 
'Fortunate  senex.  veniet  labentibus  annis 
*Certa  dies,  qua  cuncta  tibi  qua'  insomnia  monstrant 

*  Ipse  tndens  specles  templo  sublimis  ab  alto. 
'Nunc  spe  ketus  abi  merilisquc  hrrc  omnia  firmar 

6S0  Dixii  el  in  tenues  auras  lux  illa  recessii 
In  sedes  abiiura  suas.    Tu  protinus  orta 
lam  luce  excuieris  somno  numenque  precatus, 
Riie  secundarei  visuSy  ncc  plura  moratus 
Surgis  et  accelerans  sequeris  pia  iussa  magislri. 


EPISTOLA  ITALI^ 

AI> 

MAXIMILIANVM    C.liiSAREM 

VLRICHO  DE  HVTTEN 

EQVITE   GERMANO 

AVTORE 
crM 

RESPOiXSORIA  AD  ITALIAM 
MAXIMILIANI  C.^SARIS 

AVTORE 

IIELIO  EOBANO  HESSO 

GERMANO 

I.  paprg^.  100...12f3.  num.  XXXVI.  c  primario  cxemplo,  qiiod  dcscripsimus  In- 
bliod^r.  Hutten.  pag.  14*.  sq.  num.  XI.  i.,  Adhibitis  ctiam  ccteris,  ropctitic 
iuias  rei  nnnc  mc  peenitct:  facilius  euim  ct  rectius  iutcr  alia  huius  vohi- 
de  rebus  Germanorum  cum  Italis  gcstis  carmina  illa  quam  intcr  opistu- 
riaque  priore  voluminc  pnblicata  scripta  lcgerontur,  atque  ipse  nunc  faci- 

ac  pleniorem  adnotationem  prsestarcm  quam  antc  hos  quattuor  annos  a  me 
i  est.  verum  ut  hoDC  carmina  statim  in  volnmcn  primum  operum  Hutteni 
rem,   non   adeo  ineptus  sum  ut  me  moveret,   quod  epistnlamm  nomine  in- 


33U 

Ruriiilft  ■unt;  eeil  illa,  pcBuIinribiiii  primiim  eieniplii  publicata  ( Ini].  bibliojrr. 
Htitt.  num.  XI.  l.'2.p,  14*.),  intcr  Ilutteni  suriptn,  qiia.-  cdcrcm,  Dolni  ilciiilerari, 
unm  priecipuo  ul  nuutomni  corumdemquc  tcmpora  muroBque  co^osceiidoa  fa- 
cere  vidcrcntuT,  et  tamon  eu  etiam  tempore  quo  alterum  volumen  operis  tran- 
ecribcndum  miei,  noudum  Batin  mihi  certum  fuit  fore  ut  reliqaa  volumina  ab- 
eolnta  cdcro  posaom.  Nuno  tandem,  ubi  lioc  tcrtio  volnmiue,  quod  qnarti  qniu' 
tiqiio  editlo  temporo  prteivit,  coloplionem  ipsiua  Hutteni  scriptorum,  li  epistal«i 
obscnroTum  virorum  eiceperis,  a  me  ndornato  eiomplo  inpoiiturus  BUm ,  aiuim 
spcrftrc,  quamvis  sexagenarius,  foro  ut  volnminis  lepttmi  indicei  adnotationci- 
que  iis  iacommodia  quie  ei  iiimaturiori  horum  carminum,  loii|>ii>rum  qnam  qn« 
iterum  repetcre  liccret,  cditiouc  moleatiorique  conim  Iqcq  forte  «aa*cealur,  m- 
tU  benc  mcderi  deos  KdnuAl. 


HVTTBIII  GKRMAKIAM  MONDVM  DEOIiMEBA88£  HEBOICVM.  331 


QVOO  AB  ILLA  ANTIQVITVS  GERMANORViM  CLARITVDJNE 
NONDVM  DEGENERAVERINT  NOSTRATES 

VLRICHI  DE  HVTTEN  EQ. 

H  E  R  O  I C  V  M. 
[a,  1518.] 

Rbenigenas  popiilos  el  robustissima  miindi 
Pectora  quisquis  avis  atque  a  virtute  prioruiii 
Degenerasse  putas,  non  ceijuo  remque  diescpie 
Arbitrio  pendis:  liceat  cum  tempore  prisco 

5  Prosentem  conferre  staUim:  non  sempcr  iii  arinis 
Eaae  iicet,  mollem  non  semper  amare  quietem; 
Altemas  luvat  ire  vices,  belloque  rcmissos 
Tota  quies  aiilmos  paxqiie  iiiterposla  resolvunt. 
Nec  tu  crede  deos  ita  nos  iiitendere  coiitra, 

10  Ut  rerum  invideant  summam  et  fastigia  uoliiit 


QVOD  GERNANIA  NEC  VIRTVTIBVS  NEC  DVCIBVS 
AR  PRIMORIBVS  DEGENERAVERIT 

HEROICVM 

E  I  y  S  D  E  M. 

[a.  1511.] 

Rheoigenas  populos  cl  robustissima  mumli 
Pectora  quisquis  avis  atque  a  virtute  priorum 
Degenerasse  putas,  iion  a»quo  ref(|ue  animosi[\\Q 
Arbitrio  pendis:  liceat  cum  lempore  prisco 

5  Pnesentem  conferre  statum:  non  semper  iu  arniis 
Esse  licet,  molli  semper^ti^  vacare  quieti; 
Altemas  iuval  ire  vices,  bclloque  remissos 
Tuta  quies  animos  paxque  intcrmf^^a  rcsolvunt. 
Nec  tu  crede  dcos  ita  nos  inteuderc  contra, 

10  Ul  rerum  invidcanl  summam  et  fastigia  noliiit 


^  Aimam  i. 


332  HVTTKNI  OARMANIAM  NONDVM  DBGBNERA88B  HBBOICVM. 

Germanos  orbisque  caput  iuoleinque  tenere. 
Tunc  cum  tempus  erat  gerere  arma  et  cogere  gentes» 
Expugnare  urbes  regumque  infringere  fastus» 
Fecimus  egregie  motisque  indulsimus  arniis: 

15  Nunc  placidas  artes  pacemque  admittere  curis 
Est  opus  atque  animos  tranquillum  advertere  in  usum, 
Dum  Sophia^  fruges  cultumque  et  quaslibet  artes 
Post  tot  gesta  virum  noster  quoque  calleat  orbi»; 
Ergo  adit  ftalia;  quisquam  loca,  ut  adferat  inde 

20  Ingenii  cultum  et  Latiis  commertia  linguse 
GriBcorumque  artes,  nimirum  illa  ampla  parentum 
Cum  satis  eniteat  gestarum  gloria  rerum. 
Nec  minus  hoc  ducibus  curae  est:  dant  prsemia  doctis 
Passim,  academias  statuunt,  et  honoribus  augent 

25  Altiloquos  vates  ac  musica  sacra  professos, 
Ingeniisque  favent  mansueta  frugc  colendis. 
Sunt  tamen  interea,  siqua  intercesserit  illis 
Causa  recens  studiis,  qui  prisca  negocia  tractent. 
lamque  iterum  Gnes  Italorum  et  Martia  regna 

30  Caesar  adit  motoque  auimo  sese  obtulit  armis, 
Ut,  Venetum  luxus  vanamque  ubi  presserit  iram, 

Germanos  orbisque  capul  moleinque  tcnere. 

Tunc  cum  tempus  eral  gererc  urma  et  cogerc  genles, 

Expugnarc  urbes  Regumque  iiifringere  fasUis, 

Tum  fines  proferre  suos  ei  ab  hoste  (Heri, 
15  Fecimus  egregic  rudibusque  indulsimus  armis:  (i4) 

Nunc  placidas  artcs  paccmquc  admittere  curis 

Est  opus  atquc  auimos  tranquillum  mverlcrc  ad  usum» 

Dum  Sophi%  fruges  cultumquc  et  quaslibet  artes  (i7) 

Doctaque  Bomulece  ei  Grcecee  commertia  linguae  (») 

30  Post  tot  gesta  virum  nostcr  quoque  callcat  orbis ;  (ig) 

Ergo  adit  Italiie  quisquam  loca.  ut  a/Tcrat  inde 

Ingenii  cultum,  tanquam  satis  ampla  parentum  (30.?i) 

Gloria  lucescai  rehus  pro  laude  gerendis, 

Nec  minus  ista  Ductim  cura  cst:  sibi  quilibei  inlra  (») 

35  Oppida  gymnasium  statuii  sua  deliiiasque 

Ponit  in  ingeniis  per  seque  suosque  colendis, 

Sunt  tamen  interea,  si  qua  intercesserit  illis  (37) 

Causa  reccns  studiis,  qui  prisca  nego/ia  tractcnl. 

lamque  iterum  fincs  Italorum  ct  Martia  regua 
30  Caesar  adit  ifotoque  animo  sesc  obtulit  ultro, 

Ut,  Venetum  luxus  vanamque  ubi  presserit  iram, 


^'  Afran,  ap,  Gell.  XIII.  8.  ,,Sophiam  yocant  me  Grai,  yos  Sapieutiam'*. 


HYTTSNI  UBRMAMIAM  NONDVM  DKOKNKBA8SK  HKKOICVM. 

Ostendat  pacem  qui  admiserit,  arma  pra^orsas 
Non  etiam  timuisse  minas,  potuisse  iu  utramque 
Esse  animo  constante  vicem.    lam  discimus  arles» 

35  Scribimus  et  scruni  nos  commendamus  in  sevum , 
Famaque  compertum  est  quantum  res  adiuvet  istas , 
Quae,  cura  cura  levis  nostris  maioribus  esset, 
Acta  ducum  tacuit,  nec  quid  Germania  rerum 
Egerit  invictaque  manu  quas  ceperit  urbes, 

40  Quos  dederit  ieto  reges  et  vicerit  bostes, 

Scire  datur:  neque  enim  scriptis  calamoque  vacabant 
Utiliora  armis  corda  et  prasstantibus  actis; 
Maluit  illa  setas  quam  scribere  nitier  armis 
Edereque  insigneis,  quod  scribcret  altera,  pugnas. 

4s  Quod  si  nostra  forent  victuris  gesta  libellis 
Scripta,  velut  Latiie,  velut  ampia  volumina  Graia; 
Cernimus  historio;,  non  tantuni  baec  ultima  scirent 
Secula  Teutonicas  Alpino  in  vertice  pugnas 
Cymbrorumque  manus  et  quas  tuni  fffimina  strages 

Ostendat  (pacem  qui  adiiiiserit)  arma  praeorsas 
Non  etiam  timuisse  minas,  potuissc  in  ulraiiique 
Esse  animo  constante  vicem.  iam  discimus  artes. 

35  Scribimus  et  serum  vos  commeiuiamus  iu  tpvum . 
Famaque  compertum  est  quantum  rcs  adiuvet  i//as. 
Qus,  cum  cura  levis  noslris  maiorilnis  csset, 
Acta  Dncum  tacuit,  nec  quid  Germania  rcruin 
Egerit  invictaque  manu  quas  ccpcrit  urbes, 

40  Quos  dederit  leto  Reges  et  vicerit  Jiostcs, 

Scire  datur;  neque  cniro  scriptis  calamoque  vacabant 
Utiliora  armis  corda  et  proBstantibus  aclis; 
Maluit  heec  Aetas  quam  scriberc  belia  suhire 
Edereque  iiisignes  (<|uod  scrihcrct  altera)  pugnas. 

4'i  Quod  si  lanta  forent  vicluris  gesta  libellis 

Scripta,  velut  Latix',  vclut  ampla  volumina  Graiie 
Cemimus  h^storijB,  non  tantum  hoec  ultima  scirent 
S^rcula  Teutonicas  Alpino  in  vcrticc  clades 
Cymbrorumquc  manus  ct  quas  tuin  foemina  strages 


333 


w  vtranq3  2.     »»  coeperit  2.    -"  loeto  2.     « ••«»  Scculo,  Teut.  2.     Florum(IIl.  3.) 
irimiB  in  hac  Cimbrici  bolli  coumemoratioue  Huttenus  sequitur,  prieeipue  hos 
m:   „CioAhri,   Theutoni   atque  Tij^urini  ab  oxtremis  GalliaB  profugi  ...  cum  in 
iiam  remigrarent,  miscre  legatos  in  castra  Silani,  inde  ad  senatum,  petentes, 
Ifartius  populos  aliquid  sibi  tcrroe  daret,  ...  Kcpulsi  igitur  quod  nequiverant 

»»  Qtranqj  L        »•  cteperit  /.         *^  licto  /.         **"  Srpcula:  Teut.  1,        *«  tum] 
a  1. 


334  HVTTBNI  OBRMANIAM  MOIIDVM  DBOBNBBA88B  RBBOICVM. 

:>o  Miscuerit,  fractuinque  dolis,  uon  viribus,  hostein; 
Ter  victasque  acies  ftalas  orbisque  retusum 
Ingenti  terrore  caput  Romamque  timentem 
Feralemque  urbis  planctum,  qusB  castra  cohortes 
Sibuii  dederint,  quas  Caepio  senserit  iras, 

55  Utque  fuga  tnrpi  patrias  repetiverit  arces 
Manlius,  attritse  quse  desperatio  Romae; 
Quale  Dionseo  confectum  a  Caesare  bellum, 
Quse  vix  dum  visi  fuerit  victoria  Rheni 
Mentitaeque  fugae  et  coepti  solatia  pontis; 

50  Miscueril,  rractum  dolis,  non  virihus,  liostem; 
Ter  victasque  acics  Italas  Orbisquc  retusum 
higenli  terrore  caput  Romamquc  timenlcm, 
Feralcmque  urbis  planclum,  quem  castra  cohortes 
Syllani  dedcrint,  quas  Cepio  senserit  iras, 

55  Utquc  fuga  turpi  patrias  repetiverit  arces 
Manlius.  attriUe  quae  desperatio  Romae; 
El  quam  ridiculum  confectum  a  Caesare  hellum, 
Quae  vix  dum  visi  fucrit  virloria  Rheni, 
Mentitaeque  fugae  et  ccepti  solatia  pontis; 


precibuB ,  nrmis  petere  constituunt.  sed  nec  primum  qnidem  inpetam  bBrharomin 
Silamis,  nec  secundum  Manlius,  nec  tertium  Caepio  sustinere  potnerant:  actQm 
erat  nisi  Marius  ille  sseculo  contigisset  ...  barbari  ..  recessere  igitnr  increpantei 
et  (tanta  erat  capiendse  Urbis  fiducia)  consulentes  siquid  ad  nxores  suas  manda- 
rent.  nec  segnius  quam  minati  fuerant,  tripertito  agmine  per  Alpes  ...  fereban- 
tur.  Marius  ...  prselio  oppressit.  ...  In  patentissimo  .«  campo  concnrrere  ...  Istic 
qooque  imperator  addiderat  virtuti  dolum,  ...  primum  nebnlosnm  nactus  diem, 
ut  hosti  inopinatus  occurreret,  tum  ventosum  quoqnei  nt  polvis  in  ocalos  et  ori 
ferretur,  tum  acie  conversa  in  orientem,  nt ..  ex  splendore  galearnm  ac  reper- 
cussu  quasi  ardere  ceelum  videretur.  Nec  minor  cum  nxoriboB  eomm  pogaa 
quam  cum  ipsis  foit,  com  obiectis  nndique  plaustris  atqne  carpentis  altsB  desn- 
per  quasi  e  turribus  lanceis  contisque  pugnarent.  perinde  speciosa  mors  eamni 
fuit  qnam  pngna  ...."  Cf.  Liv.  epit.  65.  67.  Oros.  hist.  V.  16.  *•••«•  Cf.  Panegrr. 
in  Alberti  except.  Mogunt.  v.  721. ..785.  ^*  Silani]  Syllani  owmeg.  sed  aperte  M. 
Innius  Silanus  cos.  a.  n.  645.  intellegendns  est.  Coepio  2.  Qnintns  Servilias  C»pio 
cos.  a.  u.  648.  in  proconsulatu  victus.  ^**^  Gn.  Manliaf  Maximas,  cos.  a.  n. 
649.  Dionsei  Caes.]  Ferg.  ecl.  IX.  47.  i.  e.  ab  Aenea  Veneria  filio  originem  dn- 
centis.  &7"  m  Hkc  quoque  ad  quartum  belli  Gallici  annum  (n.  699.)  pertinentia 
ex  Floro  (III.  10.)  explicantur:  „..  Csesar  ultra  Mosulam  navali  ponte  transgre- 
ditur  ipsumqne  Rhenum,  et  Hercyniis  hostem  qnserit  in  silvis,  Bed  in  saltns  et 
paludes  genus  omne  diffngerat:  tantnm  pavoris  incnssit  intra  ripam  snbito  Ro- 
mana  vis.  nec  semel  Rhenus  et  iterum  quoqne  et  qnidem  ponte  facto  penetra- 
tns  est.  sed  maior  aliquanto  trepidatio,  qnippe  cnm  Rhennm  sic  ponte  qnasi  iugo 
captum  Tiderent,  fnga  mrsns  in  silvas  ac  paludes,  et,  qnod  aeerbisaimnm  Cie- 
sari  fait,  non  fuere  qni  vincerentnr.**  Cf.  Suet,  Cies.  25.  eic, 

»  dolis  i.  (-  -)  sed  ed.  U.  recte  dolis  (— )      ^  dederit,  1. 


335 


BYTTKHI  OIBMAlflAM  MONDVM  DEOEMBRA88B  HKSOICYM. 

co  Vindice  ut  Ariniiiio  celeris  prope  riira  Visurgis 
Romanas  acies  niiro  Gerinania  niotu 
Quinliliunique  dureni  concideril;  undc  birostrae 
Contigerint  Aquilab,  traducti  insignia  regiii, 
Kxcussumque  iuguin :  non  tantum  lia;c  teinpora  nossent 

65  Quo  tunc  Roma  inetu  nostrorum  expaverit  iras» 
Praemia  quae  belli,  nec  non  qua  laude  Cherusci 
Re  bene  tunc  gesta  tuierint,  et  gloria  qua;  sil 
Ereptum  imperiuin,  coinpressa  superbia  fastiis 
Italici  pulsumque  nefas,  ut  libera  tandem 

70  Teutona  gens  faisos  posset  ridere  triuniphos, 
Quos  egit  caligic  notus  cognoniine  Qcsar, 
Tunc  ubi  se  rutilis  aeqiiabant  nigra  capillis 


60  ImbeUes  Ubn  victiqne  hoc  Marle  Sicamhri, 

Ui  celeris  prope  rura  Lici  se  vindice  belio 

Eripuil  Laliis  Germnnia  mula  Iriumphis 

El  geminas  Aquilas,  Iraducli  iiisigiiia  rogni, 

Excussumquc  iuguni  non  tantuin  Iupc  tcnipora  scirenl, 
65  Quam  foret  incursus  petulantiaque  hostis  avari 

Egregio  punita  mato,  spoliisque  cnientis 

Ereptuni  imperiutu,  et  comprcssa  supcrbia  fraudis  (m) 

Italiw,  pulsumque  nephas,  ul  lilicra  tandoni 

Teutona  gens  ficlos  [lossot  ridoro  Iriuinplios. 
70  Quos  ageret  caligae  diclus  rognoiiiine  Ciosar, 

Tuuc  ulu  se  rutilis  leqnarunt  nigra  capillis  (72) 


■••••«*  Cf.  Ftor.  IV.  12,2I...3«.  et  Sitet.  Octavlan.  23.  alio8  de  notisflima  elade  Va- 
riana  a.  p.  Chr.  9.  ^  Quintilinin  Varum  procons.  et  lep^atum  AagUHti  in  (^er- 
■lania.  birofltr.]  de  bicipite  imperiali  aquila,  qua  tamen  constat  imperatores 
ante  medium  fMBC.  XIV.  usos  uon  esse,  etiam  Huttenua,  ut  multi  olim,  accepitise 
Yidetar  qnod  Flonis  (1.  c.  §.  3S.)  post  alios  rettulit  ,,aquila8  duas  adhuc  barbari 
pouident.*''  •*  non  tantumj  cf.  v.  47.  "  Ipse  Aruiinius  Cheruscus  fuit.  ''^-''^  De 
hls  triumphis  male  sani  C.  Csvsaris  CalifiruliP  cf.  Snet.  in  ei.  vita  45.  sqq.  *"  '[C. 
Cesar]  Calif^ulae  nomen  castrensi  ioco  traxit,  qiiia  manipulario  habitu  inter  mi- 
lites  edncabatur*.  Suet.  Calig.  0.      "^  Suet.  1.  c.  47.  „..  coegitque  non  fantuni  ruti- 

**  ,,Ubio8  et  Sugfambros  dedentes  se  traduxit  in  Galliam  atijue  in  proximifl 
Rheno  agris  conlocavit''.  Suet.  Octav.  21.  De  Clado  LoUiana  (a.  1(5.  a.  Chr.)  ef. 
Suet.  Octav. 23. ct  Huttcno  non  notos  l'eU.Pat.\l.^l.  Dion.  Cass.  LIV. 20.  Vindelicia, 
Raetia,  Noricum  a.  15.  a.  Clir.  a  Tiberlo  Drnsoque  provincim  fact.i^  sunt.  cf.  Horat. 
carm.  IV.  4,  I7.  sqq.  14,7.  sq.  etc.  Suet.  Tib.  0.  *»•  prope  rura  Lici]  Scilicet  Huttenus 
cnro  flequalibus  suis  Varianam  cladem  apud  Au(]^ustam  Vindelicorum  le^ionibus  Ko- 
roanis  infiictam  esse  putarat.  (cf.  Pancgyr.  in  Alborti  exccptiouem  Moguiit.  v.  7G7.) 
In  editione  11.  reiecta  falsa  interpretationc  rectius  „prope  nira  Visurgis".  *^  potii- 
lantia]  *Huttenus  accipit  pro  qnadain  tenieritntc;*  vetiis  inaiins  oxeniplo  nico  ad- 
•cripsit.      ''-*  fictos]  *cxcog^itatos'  i^^el.man.,  vuU  emeiititos. 


336  RYTTBRI  OBSMANIAM  HONDTM  DBOBRBSA88B  HBBOICTM. 

Tempora,  et  Ausoniis  stridebant  barbara  lln^is 
Miirmura»  ubi  currus  simulata  trophasa  pudendi 

75  Pone  sequebantur,  fingentemque  ista  prxibat 
Plebs  sua  victorem  Germanum  imitata  susumim: 
Non  haec  clarorum  praeter  tot  milia  patrum 
Cognita  facfa  forent,  sdremus  iit  ordine  gesta 
£t  quse  bella  sient,  nec  gens  tantum  uUa  loquacis 

80  Scriberet  historise:  nunc,  cum  facere  inclyta  nobis, 
Scribere  sors  aliis  dederit,  Germania  tantas 
Perdiderit  pugnas»  et  quae  clarissima  quondam 
Confecit,  lateant,  obscura  in  nube  feratur 
Quae  patribus  virtus  fuit  aut  quae  gloria;  nemo 

85  Possil  ab  antiquo  Germanam  extendere  laudem ; 
Attigerinl  nuUos  veterum  monimenfa  nepotes, 
Idque  errore  palrum:  Nos,  quo  ne  oblivio  noslri 
Temporis  obscurel,  si  quid  memorabile  gestum  est, 
Scribere  tenfemus  cultumqiie  inhiemus  ad  istum; 

90  Utque  hac  esse  olim  possimus  laude  superbi, 
Bella  remittamus  quantumque  a  Marte  licebit, 
Ocia  Musarum  et  piacidas  vigilemus  ad  artes. 
Ul  iion  sit  mirum  si  segnius  arma  feramus: 
Nec  ferimus  segnes,  quia  iam  prudentia  maior, 

95  At  furor  est  levior,  nec  qui  nos  provocet  hostis 
Contigit  his  armis:  siquis  volet,  inferat  ultro 

Tempora,  et  Ausoniis  slridehant  barbara  linguis  (^) 

Munnura,  cum  curnis  simulata  troplupa  pudendos 

Ei  raptm  sequereniur  opes  ipsumque  prceirei 
75  Piebs  sua  victorem  Germanosque  ore  referrei:  (TD 

Non  hsc  claronim  praeter  tot  milia  patnim 

Cognila  facta  forent,  sciremus  ut  ordine  gesta 

Qwjeque  suo  fuerini,  nec  gens  iamen  ulla  loquacis 

Scriberet  historia?:  nunc,  cum  facere  inclyta  nobis, 
80  Ei  scripsisse  aliis  dederit  Foriuna ,  feremus 

Non  sine  laude  iamen^  cuUuque  carMmus  islo,  (SS) 

Utque  hac  esse  olim  possimus  parte  superbi» 

Ocia  musarum  moliesque  foveinmus  artes,  (flZ) 

Ut  non  sit  minim  si  segnius  arma  feramus: 
85  Nec  ferimus  segues,  quia  iam  pnidentia  maior, 

At  furor  esl  levior»  nec  quod  nos  provocet  hostis 

Contigit  tis  anuis:  si  quis  volet,  inferat  ultro  (9i) 


lare  et  sabmittere   comam,   sed  et  sennonem  Oermanicum  addiacere  et  nomina 
barbarica  ferre  ./^      ^'  errore]  neglegentia. 

^  molesq)  /. 


RYTTVMI  OKKMANIAM  NONDVM  DEOENfiBASSR  nRROICTM.  337 

His  bclluni  populis,  rcquicm  tcntctque  supinam, 
Sentiet  ultrices  in  se  concurrere  vircs 
Compcrietque  lianc  nos  paccm  formassc  rudcsque 

100  Erudiisse  animos  studioquc  acuissc  sc(iuestro ; 
Sentiet  horribilcs  non  frustra  cxirc  Suevos 
Atque  etiam  lingua  Francos  vcrbisquc  timcndos, 
Terribiles  equitum  turmas  ct  fulmina  bclli, 
Vindelycasque  aquilas  atque  cbrietatc  fcroccs 

Hi5  Saxonia".  populos ,  nec  egentcm  viribus  FIcssuui , 
Et  nunquam  domitum  Rhenum  toticsquc  petitum, 
Et  medias  gentes,  quarum  nunc  gloria  maior 
Quam  fuit  illa  vclus;  cui  siqucm  tcmporis  huiiis 
Poenituil  sorlis(|uc  suce,  prieconia  laudum 

110  Altribuit  meliore  loco:  prxscntia  sordent 

Dura  quibus  fortuna  vcnit;  cui  prospcra  non  sunt 
Tempora,  focliccs  primos  vocat,  ultima  damnat. 
Si  sumus  imbelles  priscasque  amisimus  artcs, 
Cur  non  nostra  venit  Romani  irrumpcre  Gallus 

115  iOmulus  imperii?  cur  non  sesc  Ftala  tcllus 
Eripit  his  titulis  nobisque  subcssc  recusat? 
Cur  non  cuncta  pctcns  animo  Mahuincticus  hoslis 
Audet  in  has  vires?  ccrte  haud  hoc  temporc  quisquam 

llis  nova  bella  locis,  populum  tontc^tquc  quictum,  (97) 

Scutict  ultrices  iii  se  coiicurrerc  vires 
fM)  Et  sciel  lianc  populum  pac(;in  fonnassc  rudesipic 

Erudiissc  animos  studiocpic  ncuissc  soqucslro,  (loo) 

Sentiet  liorriliiles  non  fruslra  oxire  Suevos, 

Alque  etiam  iingua  Francos  vorhisqiie  liinoiidos,  (lo?) 

Et  nunquam  domitum  Rhenuin.  lotiosqiio  potiluin.  (io(i) 

05  Et  niedias  gcntos,  ({uarum  nuuc  gloria  inaior 

Qiiam  fuit  aul  animis  aut  leclis  viribus  unquum.  (los) 

Si  sumus  imbcllcs  priscasquc  amisiinus  artcs,  (ii:t) 

Gur  non  nostra  venit  Romani  irrumpcre  Gallus 

Aemulus  imperii?  cur  non  scsc  Itala  tcilus 
100  Surripit  iis  ducibus  nobisque  subesse  rccusal? 

Cur  non  cuncta  pctcns  animo  Mahmnolicus  liostis 

Audet  in  has  vircs?  nempe  liaud  Jioc  tcmpore  qiiisqiiani  (iis) 


stnd.  seqaestro]  quasi  apucl  quod  res  dubue  inccrtflcvc  tuto  deponcrcntur. 
5zire]  i.  e.  exisse.  '^  tot.  pct.]  quamvis  ssepe  petitus  esset.  ^''^  mcdius  g.| 
rioris  Germanifl)  gentes.  "^  Cuni  hoc  carnicn  rctractarctur,  alio  qunm  qui 
n  Tersos  est  sensu  Gallus,  Franciscus  I.,  ir^mulus  imporii  fuit.  '^^  Kmnlus 
***  tit.]  impriinis  Impcrii  Uoniano-Germanici.  Nunc  sesc  eripnit  ae  subcssc 
UAi,  q.  b.  f.  f.  f.  sit. 
HvTTBm  Opp.  vol.  III.  22 


338  HVTTBNl  OBBMANIAM  NONDVM  DBOBNBBA88B  BBBOICVM. 

Bella  gcrit  qui  non  noslris  se  viribus  armet: 

m  Nos  Asiae  reges  Tanaisque  ferocia  regna 
Et  fera  Turcarum  manus  Assyriaeque  tyranni, 
Sarmata  nos  Partliique  legunt,  nos  Persia  dives 
Ante  aciem  statuit,  nos  ultima  regna  sequendis 
AfTectant  castris,  nos  ultimus  appetit  orbis; 

m  Nos  penes  est  studium  armorum ,  nos  ista  docemus , 
Nos  facimus,  per  nos  alii  faciuntque  sciuntque; 
Indicunt  alii  iurantque  in  bella  vicissim, 
Nos  gerimus,  vincit  Germano  milite  quisquis 
Bella  gerit,  nostra  est  haec  gloria,  solaque  nostra  est. 

130  Quid  dicam  mores  ita  nulla  in  gente  pudicos? 

Quanquam  aliquas  dederint,  quod  nostras  polluit  urbes, 
Molliculi,  labes,  Itali;  quanquam  improba  Roma 
Venerit  in  ritus  spurcisque  infecerit  istud 
Acre  libidinibus,  castum  corruperit  omne, 

i35Roma,  sacerdotum  luxus  vitamque  supinam 

Pontificum  non  tam  ipsa  ferens  quam  semine  sparso 
Gentibus  immittens.    Quid  dicam  ut  in  urbibus  ipsis 
Tol  veniant  cultus,  totopes,  tam  splendida  cuncta, 
Ut  nulli  nobis  ausint  certare  priores? 

140  Nos  etiam  argentum,  nos  nobile  mittimus  aurum, 


Bella  gerit  qui  non  nostris  se  viribus  armet:  (ii)) 

Nos  Asiae  reges  Tanais(|uc  fcrocia  regna 
105  Et  fcra  Turcarum  manus  Assyriaequo  tyranni, 

Sarmala  nos  Parthiquc  legunt,  nos  Persia  dives 

Anlc  aciem  slaluit,  nos  omftia  regna  sequendis 

AITcclant  castris,  nos  ultimus  appetit  orbis; 

Nos  pencs  esl  studium  armorum,  nos  ista  docemus.  (is) 

110  Quid  dicam  mores  ita  nulla  in  gente  pudicos?  (isi) 

Quanquam  aliquas  dederint,  quod  noslras  polluit  urbes, 

Semiviriy  labes,  Itali.  Quid  in  urbibus  ipsis  (isiiST) 

Tot  memorem  cultus,  tot  opes,  tam  splendida  cuncta,  (is^) 

Ut  nulll  nobis  possinl  certare  priores? 
115  Nos  etiam  argentum,  nos  nobile  mittlmus  aurum,  (im) 


*"  ult.]  remotissima.  "°  nulla]  non  ulla  adscr.  vet.  man.  ***■  ***  isiud  acre]  l 
e.  acres  (puros,  severos)  animos.  ''^  cast.  omnc]  i.  e.  castitatem  omnem.  *^  ,,Ar* 
gentum  et  aurum  propitii  an  irati  dii  ncgaverint  dubito".  Tac.  Germ.  5. 

,     , ^      ^ ^ ^  I  I  ^  ■  I  _^^m       ■■  ■ ^^** 

*w  uon  1.  "*  Nos]  Hos  U  ^^  uos  i.  ®  uos  /.  Non  insto  loco  vet.  wMr 
nus  hic  adscripsit  adnotationem  ^Hjspania  a  claBsicia  acriptoribas  dicitmr  nlti- 
mus  orbis^*. 


BVTTBNI  OBRMAMIAM  NONDVM  DEQENEBAS8E  HEROICVM.  339 

Nos  leglmus  gemmas  et  succina  prisca  recenli 
Speroimus  invento:  tanta  est  industria,  tautum 
Crevimus  ingeniis:  et  adliuc  quis  tingit  al>  liorum 
Degenerasse  patrum  virtute,  iilustrii)us  actis, 

1I&  Cum  videat  cultusque  novos,  possitquc  vetustam 
Barbariem  votis  odisse,  \mc  tempora  votis 
Omnibus  amplecii?  Nam  qua  non  aspera  quondam 
Dicta  magis  tellus  alia  est,  nunc  omnia  gignit» 
Vina  etiam  pulchrumque  crocum  vestesque  superbas 

150  Velleraque  et  fruges  confertim  atquc  omne  metallum. 
Prseterea,  ut  fingis,  donec  desedimus  isto 
Id  torpore  pigri,  dumque  lias  tractavimus  artes, 
llac  in  segnitie,  interca  qua^dam  egimus  onmi 
lugenio  veterum  maiora  ac  iaude  parentum: 

155  OI)iice  desidiam,  torporem  et  molle  quietum 
Obiice,  livor  edax,  nos  quasdam  invenimus  artes, 
Quarum  nulla  satis  laudem  celebraverit  astas: 
Nam  quse  sydereas  vocalis  macliina  turreis 
Deiicit  ac  solidas  impulsu  concutit  arces 

160  MoBniaque  et  spissos  aggesto  pondere  muros 
Aequat  humo  sternitque  domus  et  destruit  urbes, 
Prodiit  a  nobis;  nos  primi  excudimus  iere 
Et  sculptis  mansura  notis  tot  secla,  tot  annos, 
Omne  genus  scripti,  vatum  aeternosque  labores; 

Nos  legimus  gemmas;  et  qua  uoii  aspcra  quondam  (i-i6.  147) 

Dicta  mngis  tellus  alra  cst.  minc  omuia  gignit,  (i48) 

Vina  etiam  pulchrumque  crocum  vcstesquc  superbas 
Velleraque  et  pecudes:  nos  quasdam  invcnimus  artes,  (150.  156) 

130  Quarum  nulla  satis  laudem  cclcbraverit  a>tas :  (157) 

Nam  quae  sfdercas  vocalis  macliina  tunrs 
Deiicit  el  solidas  impulsu  conculit  arccs 
Moeniaque  et  spissos  coti geslo  pondcre  muros 
Aequat  humo  stcrnitque  domus  ct  dcstruit  urbcs, 

125  Prodiit  a  nobis;  Nos  primtim  cxcuf^imus  lerc 
Et  sculptis  mansura  notis  tot  sa^cla,  tot  annos, 
Omne  genus  scripti,  vatum  astcrnosquc  iaborcs  (i(M) 


***  „So1i  omniiim  succinum,  quod  ip»i  glesum  vocant,  inter  vada  atque  in 
10  litore  legunt*\  Tacit.  1.  c.  45.  ^^^  ,/rerra  ..  in  universnm  aut  silvis  horrida 
itpaludibuB  foeda*'.  Tacit,  1.  c.  5.  ^*^  ^Proximi  ripse  et  vinnm  mercantur'\  TaciC. 
c.  23.  crocnm]  Celcbris  Huttcni  tompore  Thuringia  imprimis  cultura  planta- 
m  tinctoriamm  fuit.  vest.]  cf.  7'acit.  1.  c.  17.  ^^  nQ^iid  mihi,  Livor  edax'' 
s.  Ovid.  Amor.  I.  15,  l.       ^^  *Intelligit  bombardaii'.  vct.  m.       ^^*  Vatum,  set.  2. 

•«*  Nos]  H08  i. 

22* 


340  UVTTKNI  OBBMANIAV  MONDVM  DBOKHBBA88B  BBBOICVlt. 

165  Qurcqiie  diu  nemo  perituris  scribere  chartis 
Posset  et  in  niultas  ita  passim  spargere  gentes, 
Per  nos  una  dies  in  mille  volumina  profert: 
Quod  tantum  est,  ut  si  cunctas  perpenderis  artes, 
Itala  quas  acies  Latiumqe  exercet  acumen» 

170  fnvenias  omneis  hac  utilitate  minores: 

Nunc  quisquam  innumeros  etiam  de  paupere  turba 
Exiguo  parat  a^re  hbros,  et  munere  nostro 
Conscquitur  decus  ingenii  parvoque  labore 
Omnia  vcl  per  se,  quae  longo  addisceret  usu 

175  Et  vigili  cura  somnoque  carentibus  horis, 

Fmbibit;  hoc  tantum  est,  ut  quod  nunc  omnia  plenis 
Sunt  congesta  libris,  ut  quod  nunc  oppida  doctos 
Cuncta  viros  referunt,  quod  nulla  ita  barbara  tellus, 
Quin  animum  colat  ct  foecundis  artibus  omet, 

iso  Solis  deberi  nobis  nemo  neget  usquam: 

Esse  rudes  igitur  quisquam  nos  dicat  et  istam 

Segniter  aetatem  duci  vel  in  ocia  lapsos, 

Dum  suiat  hanc  nobis,  ubi  ademerit  omnia,  laudem. 

FINIS. 

Qiic-nciuc  (liu  ncino  pcrituris  edere  chartis  (itt) 

Possct  cl  in  mullas  ita  passim  emUlere  gentes, 

130  IVr  nos  una  dios  in  luille  voluiuina  profert: 

Hoc  lauluin  osl,  quod  si  cunctas  pensaveris  artes,  ' 

ilala  quas  acies  Laliumque  tnvenil  acumen, 
Dccernas  omnes  Iiac  utilitatc  minores:  (I7«) 

Nunc  quisquam  innumcros  etiam  de  paupere  turba 

i3r>  Kxiguo  [larat  ierc  libros,  cl  muncre  nostro 
Cunsc(iuilur  (lccus  ingenii  parvoquc  labore 
Omnia  vcl  pcr  sc  (({ua3  longo  aildisccrct  usu 
El  vigili  cura  somnoquc  carentibus  horis)  (17&) 

Imbibit;  Iioc  tanlum  cst,  ut  quod  nunc  omnia  plenis 

140  Sinl  congcsla  libris,  ul  quod  nunc  oppida  doctos 
(^uncta  viros  habeaniy  quod  uulla  ita  barbara  tellus 
()u'ujue  auimum  colal  et  secundis  artibus  omet, 
Omnia  debcri  nobis  nemo  negat  usquam:  (180) 

Essc  rudcs  igitur  quisquam  nos  dicat  et  istam 

14:>  So<;nitcr  xlatem  duci  vel  in  ocia  lapsos, 

Dum  siuat  liaiic  nobis  (ubi  dtmpseril  omnia)  iaudem.  (iss) 

FINIS. 


**^^  cf.  /mi'Cw.  sat.  1.  18.       **®  Qao(!]  inventnm.       "•  boc]  invenium. 


*'^  pcritnrus  /.         ***'  Quin]   Quiq3  /.    sed  legendum  esse  Qnin  iam  pet.  man. 
t\refnp/o  meo  adsrr.       '*'  ^fadianus  neget  legii\  vei.  m. 


HVTTENI  POEMATVM 


PARS  TERTIA. 


CARMINA 


PANEGYRICVM  CVl^I  EXCLAMATORIO 


DEPLORATORIVM  TRIVMPHALE. 


[a.  1514. ..1517.] 


m  LAVDEM 
REVERENDI8SIMI 

ALBERTHI 

ARCHIEPISCOn    MOGVNTIM 

VLRTCIII  DE  HVTTEN 

EQVITIB 

PANEGYRICVS. 

/«.  15t5.] 


PR^CESSIT 
IN  BCELER^TISSIMAM 

lOANNIS  l'EPERICORNI   VITAM 
VLRICI  AB  HVTTEN  EQVITIS 

EXCLAHATIO 

CVM  tlBKllO 

'pxt  grft^ii^l  vnnb  bthanntnn^ 

bn  grtauflun  Jubrn,  gtniinnt 

^•|)annn  ))ft)fcThBrn. 

[a   15t5.} 


PROLOGVS. 

Kriint  qiii  cum  Exclamationcm  iii  Pcpcricornum  cum  Panegyrico  in  laudem 
Alborti  una  qnasi  manu  porrcctam  conspicicnt,  infacetum  hominem  dicant  edi* 
torcm,  cui  uc  c  re  quidcm  essc  videtur  rationom  coniunctionis  illins  reddere, 
quam  ([ui  utrunique  carmen  legerint,  sine  interprete  cognosccnt;  qui  autem  non 
lcgcnt,  multo  minus  hanc  prfcfationem  inspicicnt.  Ceterum  eqoidem  hanc  pu- 
tidi  fanatici  odii  plenam  exclamationem  (Ibidcm  christianum,  immo  antichristia- 
num  dixcrim)  ab  liutteno,  tum  quinque  ct  viginti  annis  maiore,  alioquin  nec 
supcrHtitioso  nec  inhumano  iuvene,  longe  malim  non  conpositam  esse,  multo  vcro 
magis  cupiam  cum  a  ceteris  omnibus  nefandse  punitionis  partibns  absolvi  posse. 
Libcllum,  si  per  tcmporis  rationcm  Licuisset,  quasi  malam  adnotationem  ad  pul- 
chri  Pancgyrici  malam  partcm  quoi  de  Pepericorno  agit,  posuissem.  De  primo 
ciiis  cxcmplo  (Indic.  bibliogr.  Hutt.  n.  IX.  1.),  quod  nondum  videre  mihi  contigit, 
cognoniinis  loanncs  Pfcfferkom,  Coloniensis,  in  quem  Hutteniim  (Triuraph. 
Kcuchlin.  vv.  088.  sqq.)  pariter  acerbitatem  suam  etiam  altra  qnam  quod  poetis 
licct,  effudit,  in  libro  ab  oodcm  Hutteno  altera  parte  Epistolamm  obscc.  virr. 
8ii*pius  carpto,  caius  an  prseter  exemplar  nuper  meum  factam  aliud  non  extet 
ncscio,  Coionxe,  ^nno.  u£.rot.  [i.  e.  1510.]  et  scripto  ot  edito  (nam  qai  primas  meum 
cxomplum  possedit,  ei  se  a.  1510.  couparasse  inscripsit),  quadratie  formse,  sic 
inscripto  ^e^tnfio  ^oanx^  \  pepnimnx .  totva  famofaf  :  crtmtna|ltf  otfcuroiir  otrfr 
rpl'U9  ei  c.  pag.  jniij*  hanc  mcmorabilem  notam,  omnibua  qui  adhnc  de  his  re- 
bus  Bcripserunt  ignotam,  rcliquit:  Imp^rlTuf  rttd  tfi  ^O0Utte  iibt^A  Jtn  malfftcU). 
auctorc  tilrtco  tuttcno  x^nt  ttufiu .  tn  cuv)  pfatoe  i  mil^i  i  p^ofopit  mre  tmmertto  maie- 
tiicxt.  ^anta  nuc  tfi  quoiuba  P20|))olo2  pfcu^o  rpiano^f  Uuitaf  .  tdtai|3  ott^o^rr  fitri  tt- 
^cnernf  au))acia  .  2i .  Vcreor  equidem  (nam  cf.  vol.  I.  p.  32.  sq.  num.  XX.)  ne  ve- 
rum  sit,  Huttcno,  si  non  'auctore%  tamcn  ^adsessore  indicc*  ad  ignem  damna- 
tum  atquc  'alf  rin  frommcr  Cl^si^'  exnstum  esse  furciferum  ludflfam.  cetenuo, 
ut  ulia  huius  temporis  de  Christianis  pueris  a  ludfBis  sacrificii  caaaa  lauiatis 
tetrica  carmiua  narrationcsque  prseteream,  Trebclius  quoque  Notianaa,  Hutteni 
olim  prmccptor,  anno  1509.  post  cncomium  heroicuni  divse  Annse  ediderat  'Pjrram 
Marcliiticam  de  pcrHdia  Indscorum  Bcrlini  crematorum  lib.  I.'  (cf.  vol.  I.  p.  10.  v. 
2(>.  sq.),  ncquc  Reuchlini  tfitfd)  mi|ft0f,  UKirumb  ^ir  ^u^i  fo  laii0  tm  eftriA  ftnH,  a. 
1505.  cdita  ab  iniquis  de  ludoeis  crroribus,  quos  Christianam  fidem  esse  tam  pu- 
tabant,  ut  nunc  suut  qui  putcnt  multi,  liberam  esse  constat.  qnid  qnod  his  no- 
stris  dicbus  turpcs  istas  fabulas  recoqui  pcrsecutionesque  renovari  aadimus? 
ipsius  Pfcffcrkorni  Colouicnsis  crimiuibus  responsum  dabimus  infra  p.  351.  sq. 
l\x'dct  dc  his  inmuditiis  plura.  loannis  Hcnrici  Maii  de  Hutteni  epistolls  de 
Pfeffcrkomio  scriptis  narrationcm  dedimus  vol.  I.  p.  33.  sq.  nnm.  XXI. 

Longc  la^tiora,  paucis  particulis  cxccptis,  de  panegyrico  in  laudem  Alberti 
Moguntini  pncdicanda  esscnt,  nisi  eum  post  ea  quo:  iuterpretationis  causa  adno- 
tavi  pra.'futionc  mea  nun  cgere  putarcm.  dc  Iluttcni  autem  Deploratione  in  gcn- 
tilis  sui  intcritum  nc  dc  Triumpho  Reuchlini  peculiaribus  prefationibns  dicere 
visum  cst. 


IN  SCELEKATISSIAIAM 

lOANNlS  PEPEIUCORNI 

VITAM 

VLRICI  AB  HVTTEN  EQVITIS 

EXCLAMATIO. 
AD  LECTOREM. 

Hic  diras  scelerum  formas  fiinestaque  narral 
Crimina  subtili  commoditate  liher, 

Qu»  Pepercornus,  recutiltc  gentis  alumims 
Sed  baptizatus,  fecit  et  igne  luit. 

Tantane  ferali  potuit,  prok  lupitcr,  ira 
Exciri  rabies,  aut  tam  violentus  ab  alto 
Transmitti  Phlegethonte  furor  ?  Nos  crimina  summo 
Viderimus  provecta  Ioco«  nos  pessima  morum 

5  Ftcdarit  facies,  nisi  adbuc  peiora  redundant 
Tempora  succcssu  vincetque  exempla  priorum 
Ultima  quosque  dies?  Qua;  non  prior  audiit  a^tas 
In  nostros  cecidere  dies.    Quid  tempora  demens 
Aetatemque  queror?  potuit  Germania  tantum 

10  Frogenerare  nefas?  te»  proistantissima  rerum, 
Diis  superis  dilecta  parens,  potuisse  videri 
Ferre  Pepercornum?  Date  dira;  oblivia  fama^» 
Numina,  contingat  nostros  nescire  minores 
Quorum  nos  puduit,  vel,  si  meminisse  licebit, 

15  Censeri  maiora  fide,  Germania  ne  sit 

Nominis  indicium!  quid  enim  non  iila  venemun 
Triste  salutiferas  inter  produceret  berbas? 
Tum  solum  dedit  illa  locum  partum(|ue  maligni 
lignoris  admisit:  tota  est  fudxa  propago, 

30  Unde  Pcpercornus,  terris  invisus  alunmus, 
Prodiit;  huic  mater,  patcr  est  ab  origine  ludie; 


*  Phlegetonto  2. 


346       HVTTENI  IN  8CELERATIS8IMAM  lOANMIS  rEPERICO&Nl  ViTAM  EXCLAMATIO. 

Merserat  iiidigniim  Chrisli  iiaplismale  corpus 
Dissimulato  errore  patrum.    Ne  tingite,  cives, 
Si  tinxisse  nocet,  ne  nostro  ascite  periclo 

25  Stirpis  inhumame  sobolem ;  sinite  esse  sepultam 
Nocte  sua,  diramque  iterum  ne  admittite  genteni 
fn  patrios  ritus:  poterit  sciuncta  caveri 
Quse  coniuncta  nequit.    Nam  quo  non  crimine  diras 
Polluit  iste  manus?  quid  non  simulator  iniquus 

30  Admisit  scelerum  ?  quodve  unquam  immanius  Orci 
Prodiit  c  latebris  monstrum?  Certe  omnibus  bvdris 
Saevius  exarsit  Lernaeque  ferocius  angue 
Orbis  in  exitium  scelus  hoc,  mansuescere  torvas 
Quod  sinat  Eumenides ,  Lyciam  quod  abire  Chimaeram 

35  Sa3vicia  cogat ,  monstrum  quod  vincat  Iberum , 
Gorgones  Harpyiasque  necet  sub  seque  reiinqiiat 
Centauros,  Diomedis  equos  Scironque  Sinimque 
£t  crudum  Antipliaten»  quo  non  Laeslrygones  aust 
Ulterius  fuerint;  Siculos  mitescere  reges 

40  Quod  faciat  Phalarisque  bovem;  Medea,  pusillos 
Quanquam  excarnificet  natos,  cui  prima  rellnquat 
Saeviciae  monumenta;  ad  quod  requiescere  possit 
Foeda  Tamurlanis  caedes  bellumque  cruentum 
Et  tria  castra  ducis,  triplici  diversa  colore 

45  AustraH  horridius  flatu,  violentius  orani 
Oceano,  Adriacis  quod  se  implacatius  undis 
Colligat  in  rabiem,  sub  quod  sua  robora  vimque 
lu  cumulum  dedit  omne  nefas,  Diis  gratia  primum, 
Dehinc,  Alberte,  tibi,  pcr  te  clementia  divum 


>i  Ovid.  met.  IX.  192.  sq.  »  Ovid,  met.  IX.  158.  ^  mans.  siuat]  faciat  ut 
mansaetse  videantur.  '*  Chimera  2.  (hid,  IX.  646.  sq.  abire]  inferiorem  esse. 
•*  Ibenim]  Geryonem.  (hnd,  IX.  184.  ■•  Oorg.]  cf.  Omd.  met.  IV.  800.  Harp.]  cf. 
Verg,  Aen.  III.  210.  sqq.  '^  Scjronq^,  Scinimqj  2.  Cent.]  Serv.  ad  georg.  III.  115. 
etc,  Diom.  eq.]  humano  came  vescentes.  Serv.  ad  Aen.  I.  752.  ete,  Sciron,  Sims) 
latrones.  Ovid,  met.  VII.  446.  sqq.  ^  Lestrigones  2.  Antiph.]  Laeetrygonum 
crudelium  rex  anthropophagus.  Ovid,  XIV.  233.  sqq.  cf.  Hom,  Odjss.  X.  106.  sqq. 
**  Sic.  reges]  Dionj^sios  tyrannos.  ^  Phal.  bor.]  cf.  dialog.  Phalariam.  Med.] 
cf.  Ovid,  VII.  304.  sqq.  etc,  ^  Timnr  leng  (Timur  claudns)  Aai»  minoris,  Mon- 
golic8e,  Persicse,  Indico}  expugnator  crudelissimuB  sed  et  magnaalmiis.  f  a.  1405. 
cnm  in  eo  esset,  ut  Chinam  etiam  bello  sibi  subigeret.  ^  Aoster  farens,  tor- 
bidus,  vehemens.  ^  Hadriaticum  mare  inquietum,  procellosom,  ferum,  pr«- 
ceps.  ^'  Alb.]  Brandenburgensis,  tum  Magdeburgensis  ecclesise  presul,  ad 
quam  Hala  ad  Salam,  ubi  excarnificarunt  Pepericomum,  pertinebat.  clemen- 
tia  divum]  dementia  csBca  diceremus  hodie,  sed  etiam  heroes  ud  tewtportM  /B£  smiA' 


HVTTBNI  IN  8CBMBATIS8IMAM  10ANMI8  PEPfiRICOBNI  YITAM  BXCLAMATIO.       347 

50  Abstulit  hanc  terris  pestein  ntque  in  Tarlara  mersit. 
Ausus  erat  temerare  deos,  violare  sacroriim 
Omne  genus  divisque  manus  et  noxia  membra 
Admoliri  ct  inaudita  novitale  furebat; 
Argento  spoliare  deos,  donaria  templis 

&5  Eruere ,  incestam  sacris  opponere  dcxtram , 
Et  ficta  pietate  preces  fundebat  ad  aras, 
Tractabatque  deum,  sancti  mystcria  panis 
Vulnere  mactabat,  nec  adhuc  (mirabile  dictu) 
Caede  furens  media  subito  emanante  cruore 

60  Subslitit  incepto ,  vidit  se  efTundere  passini 
Sanguineos  rivos  insperalumque  Ii(|uorem 
Irrorasse  manus,  sensil  pro  pane  vigentis 
Indicium  carnis;  perstat  tamen  improbus  ardor, 
lamque  audet  socios  in  ca^dem  admitterc  verpos 

es  Et  mercede  nefas  factuinque  immane  pacisci. 
lo  teneros  furit  infantes  et  ab  ubere  parvos 
ATellit  fostus  idem  ferroque  crucntat 
^Palpantem  sobolem  vitanique  a  labe  remotam 
Ignaramque  sui.  magicas  debinc  pergit  ad  artes, 

70  Fraudibus  invertit  populum  vatesque  vocari 
Gestit,  agit  medicum:  quod  nullo  tempore  credes, 
Accipe,  posteritas;  utinam  quam  ficta  putabis, 
Tam  non  facta  canam:  poluit  promiltere  vitam, 
Praestilit  interitum;  iussit  sperare  salutem, 

7s  Intulit  exitium :  prssentem  inducere  mortem 
Huic  medicina  fuit  conquisitumque  venenum; 
Quas  herbas  Medea  legit,  medicamina  Circe 
Quae  probat,  infernique  canis  damnabile  sputum 
Miscet  opem  morbis.    Quid  quic  nondum  acta  reliquit, 

80  In  medio  cursu  scelerum  dispergere  virus 
Saxonas  in  campos,  quanta  est  tua  Marchia  fontes, 
Prata,  lacus,  fluvios  sylvasque  et  pascua  et  agros 
Inficere  exitio,  tibi  mittere  toxica,  fratrem 
Morte  abolere  tuum  totamque  exlingucre  Ccieca 

85  Peste  domum,  tibi  iamque  aliquos  promiserat  Orco. 
Continuo  placitum  diis  finem  imponere  rebus, 
Prsecipitem  cohibere  iram,  nebulonis  iniqui 
Propositum  conferre  retro  frenumque  miuaci 


*>  Ad  8qq.  cf.  adiectam  ||tf4td)t  otin^  btkantnu^  ttt  oetauftm  fnun ,  gntannt 
^HiUf  yfrftrkorn.      ^^  vates]  sacerdos.      ^*  tua]  Alberte.      ^  cGeca  2, 


318      HVTTfiMI  IN  BCiiLKBATIBBIMAM  IOANM18  rKPliBICOBMI  VITAN  EXCLAMATIO. 

Iiidere  peniicieque  lua  frulris4|ue  duiuusque 

90  Sacrilegas  arcere  uiauus.    Te  iure  beatuin 
Feliceiuque  voco,  cui  tautaui  avertere  fraudem 
Autores  voluere  dei,  puuire  nocenleni 
Tot  viliis  lanlisque  malis  cui  nuniina  donant 
Al  quaiitos  inors  illa  metus  quantuuive  dolorem 

95  Iiicuteret  populis!  te  tanto  afTerre  periclo 
Sors  audax  voluit  nobis4|ue  liorrenda  miiiari? 
Scilicet  iiigeiiti  constant  discriiiiine  semper 
QuiC  dii  summa  voluut:  tu  vive  tuentibus  illts 
Fortiiniequc  tua)  blandas  amplectere  doles. 

KN)  Tu  morere  et  tenebras  lustra  |)allenlis  Averui, 
Prodigiale  caput,  superos  fuge,  sallibus  erra 
Tartareis,  Acheronta  bibe,  in  Cocytia  merge 
Slagna  caput:  certe  borrebit  tua  facta  tuumque 
Hegia  Ferseplioues  nomen,  truculenta  cicbis 

105  Umbra  nietus,  Diti  fugient  te  pessima  noctis 

Monstra  tenebrarumque  duces:  te  iiitrare  volentem 
Cerberus  arcebit,  diros  ponentque  ceraslas 
Eiimeiiides  terrore  novo;  te  portitor  undis 
Non  volet  ire  Charon ,  neque  enun  peioribus  umbris 

110  lura  dedit  Minos,  levius  Salmonea  plectel 
Sup])licium,  Tityon  levius  iram,  Sisyplius  urget 
Mobilius  saxum,  portabunt  Belides  undas, 
Tautaliis  esuriem  slringet:  tot  nomina  pcenx 
Pars  quota  facta  tua)?  At  si  vitam  intrare  receptara 

115  Per  Samii  documenta  senis  tibi  lupiter  unquam 
IVrmittet,  pete  Germanis  longissima,  si  qua  est 
Fiiiibus  eois  regio,  iiostriqiie  recede 
A  regione  poli;  careat  le  Martia  tellus, 
Quu^,  cum  ferret,  erat  tam  tristi  obnoxia  fato. 


**  Cf.  Panepyr.  iii  exc.  Alberti  Mog.  v.  1258.  sqq.  *<"  cf.  Verg.  Aen.  VI.  570.  sqq. 
"«  Saliuoii.]  yerg.  Aeii.  VI.585.sqq.  >"  Tytioii  2.  Cf.  Verg.  ibid.  v.  595.8qq.  Orirf. 
IV.  457.  Sisyph.)  Ovid,  met.  IV.  400.  "•  saxum]  „iion  exuperabile  saxum"  yerg, 
{;eorg.  III.  39.  Bolides]  Danaides:  Danaus  Beli  6Iius.  Ovid,  met.  IV.  403.  i,Ad- 
sidiiff^  repetunt  quas  penlant  Belides  uudas*\  Ibid.  177.  358.  '^'  Tantal.]  Ovid, 
mct.  IV.  458.  sq.  ,, ..  Tibi,  Tantalc,  uullae  Deprcndimtur  aqn»,  qaeqae  inminet 
cffugit  arbo8*\  ^^'^  Samii]   Pythagoni':  Ovid.  Fast.  III.  153.  ..Sive  hoc  a  Sainio 

doctas,   qui  posso  rcnasci  Nos  pataV*.       **"  Mart.  tell.]  L  e.  Germania. 


1>IB  OBSCniCHT  ITND  BRKANNTNUSS  I»KS  GRTAUFTKN  lUDKN  PPRPKBRKORN.       349 

Ut  triflto  qaod  prffimittitiir  carmcii  omitterc  non  liciiitf  ita  scqnentem  con- 
mentarium,  do  quo  videndus  cst  Iiidcx  bibl.  Iliitt.  num.  IX.  a,  b,  r,  recipero  to- 
tins  operis  edcndi  ratio  nos  cog^it. 

9»  0efc^t(^t  onttb  bckanntntt^  li»  gttanfftrn  ^nhtn, 
b  grnannt  ^ot^annrs  l^fffltrkom. 

Va4  C|»pt  onrrrf  Itebm  iifnrn  grburt,  ^aufrnt  /unfl^un^m  on&  tm  oter^l^rnben 
iare,  off  «itooi^  na4)  Cgttij,  §ai  man  rinrn  grtauftrn  ^uben,  ^ol^annef  Pfeferkom 
frncnnt,  ju  Hale  t>02  fanct  flloni^  burg  auf  )rm  ^nten  ktrd^of  geb^aten,  onnb  311  00: 
«it  flieiOm  ^anfen  et3ltdK  male  u|)  frinrm  Ipb  grrtlTen,  on)  )ie  nad)uolfen)e  |ludi  tinb 

I*  ikclt|at  in  fefniBknuft  bekant  tinn)  geofrnbart,  tinn^  5u  Irtfl  ^aruber  tierurtetU,  tinn)  ntc^t 
oifeerriifai. 

ftm  3um  erften  ^at  er  bekant:  er  fep  etn  p^iefler  gemefen,  onn)  p2iefirrlt4K  amptf-'. 
fetriben  bp  .rr.  iaren,  on)  ntd)t  grmQd^t  gemrl^t  <iHe|^  friiaUen,  bp^t  fefeffen,  ben  men- 
f^m  taf  ^rament  0eretd)t  of  )ie  6f)erlid)e  jpt. 

ii        ftm  tt  ^at  au4  bekant :  ^m  er  brp  partid\el  griopd)t  oflien  fefiole.    Pm  ein  felber  f .  ?. 
br^lten,  femartert  on)  0eflod)en,  ^as  ^a$  dav  blut  ^auon  gefloffen  tft,  tinb  bo  bat  er 
flankrt  M  ef  fott  t>n^  menf4)  0emeftt  fep.    Pie  an^ern  ^ioep  partidvel ,  )en  ^u^en  tierkauft. 

ftm  n  l)at  au^  bekant:  er  moU  tinfrrm  gnr^ige  l)tv:€n  bril^ag  ^lbse^t,  pe^unt  f*^ 
W^f  3U  IBapeburg  7C.  /Bardigrauen  tion  ^ian^enburg  tin)  fetnem  biixtix  ^oa^im  )cn 

MC|urfflr|Un  on)  aftem  feinem  b^f  geftnn)  tirrgrben  i)aben,  tin)  fcl^o  gamabe  oolbm^t 
|et.    ^arttb  er  ^ii^t  gul^in  tio  )en  ^utie  genomrn. 


^  De   inscriptionc  b  vidc  Indicem  bibl.  Hutt.  I.  c.     I)c  c  iibi   in  orthograpliia 

taiitnm  ab  a  recessit  (qnod  non  ita  saspo  factum  cst),   nihil   adnotabo,   scd  quie 

mddidit,  Germanicis  quas  vocamus  littcris  cxpressa  adicinin.     Cctenim  memorare 

debeo  in  c  utrumqnc  Pfcfferkornium,Colonien8cm  prn*dicatorum  sociiim,  eumquo  qni 

HaliB  combustus  est,  pro  uno  habcri.  Cf.  qaic  vol.  I.  p.  liX  nq.  nd  v.  40.  adnotavi. 

*  HmitM  exordii  loco  c  sic  hahet:  C  "^la&j  bcm  ^at  S»^'*!^  ^}$fefferro:n  bcn  (S^2i{)cu  gelau- 

bm  »lbtr  oerlaugnct,  t)nb  abacfallen  in  bie  3ubfd)cit  (a(«  t?onn  5(lcanbJ0  au4  suuermfis 

ten)  ft<6  wrfencft  t)mb  gto  toniib  geltg  miHen,  bur(^  fcine  fi^crct)  im  ffmffte^unbcrtllen 

tnb  Dtcr^e^cnben  jar,  t?ff  SWitwoc^  na&i  (^gibij  ju  §aa,  i?02  fauct  3Koiit*en  burg  t)f| 

bcm  3ubcn  ftr^off  (^cbsaten,  t)u  guuo:  mit  oiucuben  }augeu  ctli(6  mal  t)g  feiucm  (ct)b 

gcrtffcn.  (O  gctauffter  3ub  tt)ic  cjefclt  bir  ba«).  93ub  bat  bifc  flucf  vub  ilbelt^at  in  ge^ 

fencfnil6  bcfant  t>nb  geoffcnbart,  t?i"i  31   Ictfl  barfiBcr  \?crurtc\)It,  Dnb  uii^tg  tviberrufft. 

^ri^i  b.       gepurt  b.        t)n  tiier^el^en  iar.  <iHitu)od)  nacl)  Cgitii  [^ax  b.        "^  i.  c.  dic  0. 

Septembr.       ^&den  (et  $ic  itbif/ue)  b.       '^  fant  ^oiit^rn  burgk  b.      ^u^nliird)o|f  mtt 

llfienlien  ^angen  gertlfen,  tin)  )arna4)  gebraten ,  tmtP  b.       ^  na(l)folgen)r  ftudi  tm)  obel- 

t^at  in  ^er  gefenknuft  b.      ^'^  tmti  ju  Ir^t  ^arubrr  b.      un^  b.  fie  quo  in  sqq.  non  ad- 

noiabo),      <*  hekant,  Cr  b.      p3i|ler  geme|l,  b.      unb  (ab  c.      priflerli(t)  b.       *'  grtri- 

hen  3»r9ntig  iar  b.      gemet(t)t  gemefl,  /Belfe  b.      Pei(l)t  b.       **  facrament  gerep(i)t  auf 

M«  ^Qfrlifte  ^ept  b.        c  addit:  T)ie  barfuffcr  miln(^  I^ab3  auc^  ciu  getaufften  3ubc  in 

ircm  oibc  mcg^altcn,  ob  cr  getvct)(^t  fei),  tvcip  \^  uit  obcr  facrificicrt.        "  €  Jtem 

n  ^OX  )rf9  partiiKel  gemetc^t  bapien  geflolen,  gemartert  b.  Cf.  cpistulam  hoc  ipso  anno 

clalocccLxi.  KnuLellis  scriptam,  quam  iufra  repotimus.       *®  Klare  plut  ^ruon  i)e- 

flfftn  [»ic\  b.      '^  geglaubet  M9  es  got  b.      gemeft  fep,  )ie  an^eren  5men  b.      *>  €  ^tem 

tx  moit  H.e.S.  ger^g  b.     »»•"  pftunt^t  bif(l)o|f  b.      bcr  acx)t  23if(ioff  c.     "  /ttarggraf  b. 

*''*^  joai^im  C^urfurfl  b.      ,  mit  gifft  Dcr<)cbcu  c.     on  fol(l)e6  gar  nal)ent  oerpra(l)t  bnt, 

fearttMli  b.        "  bun^t  BUtbrn  t)on  ^rn  ^u^en  genumen  l)at  b.        In  c  additum  est: 

(9Hi6  man  biQtc^  bcn  3uben  trd  n^idcnd  n)iUfarcn,  fo  blex)bcuu  bic  ^errcn  on  fo^g. 


350 


DIE  OESCHICHT  UND  BKKANNTNU8S  DES  OETAUFTEN  lUDEN  PFKFFERKORN. 


i.4.  fttm  tx  liatt  aud)  brkant:  ^as  tx  ftd)  ffir  /Hcfftam  oftgtbenn  l^ab,  tmlTn  ju  1P911 
%tma^t,  on)  ^ir  to^trn  Irbrn^ia. 

f.ft.        ^trm  tx  bat  aud)  brkant:  tx  babr  310^9  kin^rr  grflolrn,  ^3  ein  ben  ju^rn  orrlutttft 
un)  frlbrr  brlfTrn  martrrn ,  unnti  0r|)o(t)rn  M0  fo  Ms  blut  uon  tm  fibrrktfmen  bttbrnt  3U 
grbmuc^m  3U  trer  notturfTt.    Pae  an^rr  kin^t  bat  rot  l^ax  grbabt,  ^m  felbtg  l^at  rr  0t-& 
m  bt^nmrg  grfd^idit  on  fd)a)rn. 

f<<}-  ^trm  rr  t^att  aud)  brkant:  ^ae  rr  rin  ar^t  grmrfrn  frp,  un)  ifat  fit^  Nirffir  otfr- 
brUj  on)  nKtn  rr  rinrm  krankrn  mrnfd)rn  l)rlffrn  folt  o)rr  rtn  tranik  gelim  3(1  feinrr 
0rfun)tl)rit ,  fo  bat  rr  )rm  krandirn  mrnfd)rn  ^tfTt  0rbrn ,  uit  Mmtt  .riii.  «eiifi^en  om 
leben  ^fim  tcft  bmd)t.  10 

§.  7.  Jtem  er  batt  aud)  brkant :  M6  tr  rplff  ^rmrfrn  frtnlr ,  onb  er  ter  3v6lft,  Dti  friHI 
turd)  tte  lan^t  ge^o^en ,  on^  l)abrn  un^rr  ^rn  rplffrn  etnrn  uffe^ig  gema^t ,  vnti  iPti  f9 
molten  in  ein  flatt  3irl)rnn,  fo  l)abrn  fp  titn  u|frt)i0rn  uo}l)tn  grf^idit,  on^  Ber  l)Ol  fi^ 
fiir  etn  kir4)en  0elr0t ,  fo  lan0  bi^  tttt  antitxn  rplff  l)rrnad)  kommrn  fein^ ,  vnfe  Mn  |«t 
er  ten  frlbigen  u|fr^i0r  mttprr  0rfunM  ^rmac^t ,  ^auon  fp  0roft  0Ut  ortb  gelt  iibfrko«m  M 
^aben. 

§.8.  Jtem  er  batt  aud)  bekant:  er  l)ab  einem  /Ba^tflro  tirr  rin  pHe^r  geme^t  i(l,  ont 
im  lanM  3U  «Irandvrn  0rfrffrn,  rtnrn  urrbanntrn  tefifrl  0e|lolen,  bamit  er  oil  ^aubrrf 
geubt  mnt  getribenn.  Paxnad)  l)at  rr  titn  ttHfti  xoi^tx  orrkauft ,  unb  omb  ffinf  gullia 
grgeben.  » 

f.A.  Jtem  er  bat  aud)  brkant:  bas  rr  ^tit  barumb  0rnomm  t^ab,  bat  er  mflt  ^m  gtn- 
^n  iantn  in  brpbm  (liftrn  |!la0)rbur0  unn)  IJalbrrfhitt  allrm  lanbtufliK  oergefcen,  imiil 
fp  alle  mit  irm  guttrrn  orrb^rnnrn,  ro  frp  im  oel),  in  fd)euren  ober  in  Mtm,  mimi 
rr  bat  mit  fug  311  mrgrn  bnn^rn  m6d)t.  |Seld)0  l)at  er  )m  Juben  mit  einem  e|^  311- 
gefagt.  ii 

§  10.         Jtem  er  bttt  aud)  bekant:  Me  rr  tim  Jubrn  rtn  epli  gefd)nio2e  l)ab,  100  er  ein  4^- 
(!en  mmfd)en  gefunbt  mad)t ,  bargr^en  n)6ll  er  mi^rrumb  .ro.  non  lefaen  3um  tA  bsingcii. 


'  C  Jtrm  er  b^^i  fid)  fur  me|ftam  au^0rbrn,  t^at  nmfer  3U  wein  b.  *  lebenbig 
(man  er  fc^on  mtt  ge(t  filr  ^apfl,  jtaifcr  DiT  l^er:)  fxdi  ))69i^t,  fo  ifi  er  bannoc^t  nit 
Oott,  bann  got  lebt  nocb.  c.  ^  Jtem  er  bat  3n)ep  b.  *  pif?  bat  fp  taf  plut  non  9« 
erkri0t  bttben,  b.  ,  big  ftc  r.  ^  ^tias  k.  rote  \fax  b.  Scilicet  crinis  Ischarioti- 
cus  yitam  meruit  infaiiti.  ^  iDxtitx  wt$k  0rfd)idit  an  fd)a)rn  b.  /n  e  addiium  nt 
(tlU  b'  3ub  3^(6^^^^^  ^^^  p2ebi(^er  milnc^,  aucb  ben  cleine  finblin  bie  l^er^en  mit 
fc^arpffen  meffern  erfuc^t  t>nb  geftoln  l^at)  omb  gelt.  "*  C  ^tem  er  ifl  ein  art^t  ge- 
mefl,  nn)  b.  ^arfur  au^geben ,  oit  nienn  b.  ^  krandien  b.  getrandit  gebmn  3u  irer 
gefuntbept  b.  ^  onb  )ar  mtt  geto^t,  on)  brep^rbm  b.  '^  to^t  b.  Addii  r:  (3(( 
n)il  fetu  r^at  ober  ar^uex)  oon  9(Ieaub20  cmpfal^en,  ob  in  fc^on  ber  8apfl  n^ibcr  og^ 
fc^tdfte).  "  aud)  om,  b.  0en)efl  b.  3melfft  onUb  finbt  b.  '*  ge^ogm,  on  b.  au^fe|i- 
gm  b.  nwn]  m  b.  *'  flat  3il)m  b.  fie  ^en  au^fe^igm  b.  ^  bi^  fo  lang  ^U  b. 
aplf  b.  kumen  finHt ,  on  ^en  b  ^^  au^fe^igen  b.  gefunt  b.  ^aruon  f ie  b.  ober- 
kummm  b.  In  c  additur:  (3JiiiI|lciu  an  tr  bil^  gc^cncft,  n?4r  jtjt  gctt?e6t).  "  Jtew 
er  ^at  einem  magifUr  b.  *^  tn  brm  b.  orrpantm  teiifel  b.  Mrmit  er  oiei  ^aube- 
rep  getriben  bat,  Harnad)  b.  *'  trufrl  b.  funf  gulben  geben  b.  (bai^  ifl  ber  ^uben 
fauffmanfc^afft).  addit  c.  ^*  ^tem  ei^  ^at  gelt  gmumen,  ^00  b.  **  lan^e  oii  beilim  b. 
<IRag^urgk  oti  jQalberfb^t  b.  SRabcnburc)  c.  lanb  ooUk  b.  ^  fie  b.  ale  om.  b. 
,  Cf  loet^t  im  feltt  in  fUbrlen ,  olier  in  brufrrn ,  loo  er  b.  **  fuge  b.  Il^ol^f  b. 
apte  3U  gefagt  b.  (iBiaic^  fol  fidi  ber  Sifc^off  ju  ^mcin^  )un  3ubc  baltcn).  O  quiS 
cotra  DojS  )>MncipciS,  potcflatciS  et  t>'tuteiS,  Scnac^crib.  addit  c.  ^  ^tem  er  bat  M 
fkun  ein  aplit  gef^mosen,  m  b.     auc^  om.  c.     einen  b.     *'  gefunt  mail^,  b.     ma^e  c. 


DIB  OB8CUICHT  UND  nKKANNTNi:^«8  DKS  riKTAUFTEN  lUDKN  PFKFFERKOHN.       351 

Jun  n  l^att  auc^  bfkatit:  %\t  tt  ju  Prrlpn  tn  m  \9of  |lubrn,  ^o  fant  Cbnflofrlf.ii. 
iil  tinn  vonM  ffMaUt  fUrtf  grftan^rn  vm  5u  ^rm  frlbrn  bil^  srfpso^m.    IHir  flrrp 
te  kie  'Uu  longrr  fd^liK,  on)  trrgft  rin  i^urrnkinbt  uf  Ut  a^frlnf  frin  muttrr  ip  rin 
|ur,  Di  i^  iM  burtittft. 
s        jtcM  rr  ^tt  au4  brkant:  wit  rr  311  Ccttrn  rin  biltt  brraubt,  bauon  fplbrrin  fpan-  $.13. 
ifB  frfitnittfn,  onb  rin  Komttrn  patrr  noflrr  flrnumrn,  tardbrr  brgrtfrn,  on  im  rin 
lUiiKr  w%  ir  ttd^te  oit  Mrfibrr  abgrfd)nittr  mo:)rn ,  uii  brr  f^Kirf ri^trr  br  ooldi  iir  lu- 
AcH  M2  |ert4t  Briupftt. 

Cr  ip  fr^2br  alo  rin  fromrr  d^ufi  un)  ifl  grtauft  n^oi^m  311  €f(^mr  im  lanbt  3u 
if-flcfrK  9f  font  lUtbrrino  brrg  uft  rine  b2un,  )a  von  ifat  .  t).  C  S-  ^o  /Hag^rburf  gitt 
bsicf  onli  flgrl,  Dn  rin  ^i^ottifitirr  pfaf  bot  in  grtauft. 


Defensio,  dc  qua  in  prologfo  dietum  ost,  p.  ^ij^.  sq.  cpistolam  habct  Colo- 
1119  a.  1516.  a  PfefFerkornio  nd  archiopiscopum  Hcrmanniim  scriptam,  ciiins  hie 
particalie  ad  tctriciim,  <le  quo  hic  aflfitiir,  ar^imontum  pertinent:  „..  C|o  ..  nolo 
Dt  ptrrrot  rrttrrm^  pofnitatr  tun.  mr  an  anno6  aliqt  ab  ..  Jlrd){rpo  /Bo|utino  mobrrno 
in  cottfo  iMM^  /Hogutir  intrrrogatu  ?  pfrrtim  raufa  Qrnrrabil'  farramrti  nrri  tti  3 
bois.  tttc  tpif  a  pfinio  iu^ri6  in  Ciuitatr  ipi<)  prrltno  brcrbrrofr  [«ic]  nimio  atq3  impir 
tnutoti.  j>ptcr  qy  q^i  faein^.  frat'  riuf)'  ^ard)io  ^oad)im  piinrrpo  rlrrto)  }c.  iu^roe  (nt 
ocrcyi)  .rrr.Diij.  iufto  fiamat  fupplirio  afrcit:  foluit  43  tiic  rr  mr  frirr  qrr  iuliri 
Jtro  otM  frripto  j>pl)rta:f  }  co tra  manifrfhi  crli  ac  t'rr  intiicia  in  fuio  ita  prtto  rrcrrati 
iintii  cr|o2rcot  frrlo  Biibi  3  rrurrrtrr  i  nrrr  ^icrns  marimd  ptr  bui<)  ptinacie  rlFr  falfoo 
cfl  iib2ff :  qf  ifioTif  Babi  nra  fac^l'  ruan^rliu^  2  in  ^tumrltd.  Mtc^,  infamid  }  biafpbr- 
Mio  focrc  fifeci  nfc  Tpofurrut:  in  quib^  qui^r  lib!l  fuoo  librro9  a  purricia  inflrudt  ac 
Mcot:  }  Iwin^r  cii  Ob  pjourctio^r  rtatr  puenrrtt,  fr  malicir  ^abitil  nd  poffr  Hrrrlinqrr  Ct 
ito  ^uic^fe  contra  tccVia}  ratbolicd  d)rif!ianofur:  mad)tari  pnt:  i)  totu  putdt  acrrptii  tto7 
ittfkcfoctii  cfc  Cuio  rri  grdMi  rrurrrtir  riuf^r  no^'  tvic  rpi  rreplii  talr:  oic3  qilo  iu^ci  t 
^flM  MCMfHo  i|uinqcf  omcrabilr  facramrtii  numrlia  afrcrrint:  p^to  tn  Ihatiflauia: 
rittitotc  fi^lcfic.  9ttb*o  !  pofau  riuitatr  no  Idfr  a  ^anubio  pofita.  Crrtio  in  |l^trmrbrr0. 
CiHortf  in^ciKf^fsf.  poftrrmo  in  Prrlino  oppi^o  iCt  quduie  frmp  fint  i^nitl  fo2cipib<»  p  oi% 
Dicff  Idciiiott.  in  nrrubo  tofli.  ati  rotao  pofiti  2  uiui  ^rfolfi  atq3  cdbufli:  |>pt'  q  ntrrito 
cripiii  flbi  ct'ntt  fumrrrt.  tn  inculratd  fibi  rr  fuis  libcio  2  rr  nuUa  alta  raufo  Itrponcrr 
Maiicio  iif  pnt  nrq3  tiolut  Cdparanf  riii  i^ni  fopito  q  ut  itrj^  infldmaf.  fic  2  ^^ttti  noo 
ittM  Vd  ofe  tpo  rrffantro  paulatim  nob'  ^oimitdtibo  falfio  fuio  cobicibo  rrinrrtunf  2  i^ 
ilttiDr  intirf  moil  ar  mofis  nuUi  malicir  tiaboUcr  pcrntrs.  ^i  p2rtrrra  intrrrosoto 
fK3  ob  ta}ii  ipio  Iburrctia  2  ab  alijo  rttd  l^onrflis  uirio  an  i^oc  tit  mi^i  fpcrtu  2  DOf- 

DfM  lcbc  3um  tobt  b.      Atifiit  c:  (O  umc  fcinb  unr  Q^2i]lcn  fo  (^cfunb)  n>o  bic  ^uben 
tonfer  r^at  feinb. 

*  fttm  n  bat  3U  PrrUn  b.  ^erUn  c.  Criflofjrl  b.  '  mant  grmaU  flrt  0rfp2O- 
4m,  nric  ftcflu  b.  '  burn  kin^  (sequentihus  verbis  omissis)  b.  (,^^62  )9ic  I)aben  bann 
bie  ))3ebtger  miin^  )u  ^ern  bic  miittcr  S^^fu  bcm  fc^nct^bcrfncc^t  t>tn  fiinff^ig  gulbin, 
t>nb  Dmb  ein  bamafl  beuol^cn).  adflU  r.  ^  Jtrm  rr  bat  3u  ^cttm  rin  pilHt  b.  au^ 
om,  c.  (56(n  c.  ^aruon  ftlbrm  b.  "  grnutiim,  ^arubrr  brfrifrnn,  tin)  b.  "^  ftiidi 
ott^  Drm  b.  ^arubrr  b.  )rr  rid)trr  ofrnUib  brm  b.  **  frmrift.  b.  r.  addit.  %.  a. 
0.  bite,  cccc  nefcio  loqui  (9le  timeag  a  facic  co2um.)  .^icr.  [Icrom.  I.  8.]  C  9(rbo2  mala 
ercibctur,  et  in  ioncm  mittctur.  **  frummrr  b.  Qx  ifl  (^cb^atcn  t>nb  ()efio2beu,  t>nnb 
ific.  ian^b.  oufb.  '<' au^inrm  biunnrn,  ^o  b.  SD^abcnburc)  c.  0Ut  b.  **  jiib^t- 
tifi^  b.  In  c  additum  est:  (^cr  mag  bann  .?Ucaub2um  getaufft  bon)  t>nb  i(^  mct)n, 
er  fet)  bem  teilfel  in  arf)  dcfaru,  t)ub  bcm  er  ^ic  gcbicnct  l^at,  b'  geb  im  ben  tonc. 


352      DIB  GBSCHICHT  UND  BBRANNTNUS8  DBS  ORTAUFTBN  lUDBN  PFBPFEBSOBH. 

q^  tu^fi  eogmnf  ijlit  fangutnf  rpianu  [JV  iij]  ar  to  titt  a)  linifnbii  ftU  n^  ffteam  aut 
fo^^ibi  nottnt  oti  coi«  tfi  fama  Hn^i  f0o  p  immo:talf  iuras  ^fu  f^  iftc  tint  mi^i  pm- 
fu«  tn(O0nita.  Burfus  intfrrogato  fum.  €t  quo  rpiano:^'  libfri  4)  ffpiPime  fint  mart^- 
2i3ati  a  iutfio:  t  ipfi  fr  pueros^  tifnulis  fanguinf  miffrint:  2  l)U(  p  oi9  f^nagoiae  fiuf 
liiuiffrint  at  quio  tu  otfrfnt  fangutf  iUo?  €u(  ^fnuo  rtibi  fi  iu^n  pofmt  rptanoo  oi- 
ro0  ita  (offqui  firut  infantulos :  p}0(ul^ubio  ffnfs  (u  iunio2ib9  int'ft(frft  €to'  aiit  otttm* 
fanguitit  rpiano  mibt  fr  toto  no  tfi  pptuj  fioc  aut  mibi  frplo^atu  ffl.  q,  tutrif  fua  nni 
pafd^lf  (flfbmtibo.  ipi  in  mefaj  rfponat  trff  panfs  q  a  grfris  tininf  tjimt  i  pooilif 
oinu  infun^t  rubfu  /Banuf  ioif  fuas  uino  ^fdff  imbufntfo  3  buxo^f  t^ttef  ^i|itif 
tffutiftff  vniufrff  rpianitati  malf^tfut.  p?fffrtim  )f(f5  plagif  pbaraonif  tn  egvpto  faftif 
I^Uto  fpotdt  vinu  iliu)  rubfu  in  Mifionf  2  (ontumflid  rpianitatif.  Cr  b^  n^tt  obffnrf 
^^fiiifrari  pt.  q^  tpft  ^tludt  fangutf  rpiano  uinii  illu):  7  fr  inuttia  fbibdt:  i|ud  ^ahti 
attufrfuf  rpianof:  Uo  plura  )f  ^^ac  xt  frio.  ffft  1)^  butarat:  q  in^iff  plurt  aiia  mola 
peinma  ftid  3  (ru^fltffima  ma^inmf  (t|2i|tianif :  qufmabmott'  ^fmoit^ui  tn  libnf  mfif 
oltm  fmtffif  2  latiuf  iubirarf  [»ic]  pofffj.  p:ff'ttm  qtt  (lan(ulu  :  (dmo^f  pitt  (i ffqui  f(td« 
auctm  ftue  fufrit  in  agrtf  ftuf  opptbif :  fd  rdttnuf  frd0ftrf  2  pftibuf  (fneuUQtef  Mtc 
reffrre  poffum.  q^  Mumeliofif  ubtf  ugtnf  |Barid  affiridt '' 

His  ipsis  qaibus  hsc  fceda  scripta  reccnsnimus  diebns  passim  pablica  diama 
acta  seqaentem  epistulamf  infamia)  nostrorum  etiam  temporam  insig^e  documen- 
tam,  exhibeut: 

93riiffel  ben  2I.311U  1861. 

,,<$tnc  t^citrlic^fett,  ipelc^c  (eute  in  ber  ^at^ebralc  6t.  ®ubula  unter  bem  S^orft^ 
bti  ^arbina^(Srsbif((ofiS  t>on  3Re(^e(n  ge^arteu  ivorbeii,  ifl  bie  SBicbcreinfc^ung  ber  an* 
bSc^tigcn  Srilbcrfc^aft  ))on  ben  iDunbetbarcn  .^oflicn.  SBic  ©anbcruiS  in  fcitum  'Berfe: 
Brabantia  sacra  unb  anberc  ^utoren  ers&^Ien,  l)&tten  bie  Subcn  aud  bcr  Iftieftgcn^a: 
t^arinenfir^c  ein  ^iborium  mit  ^ofiien  flel^Icn  (affcn,  too  ftc  bann  am  $ftng^agc  hti 
Sa^rc^  1370  in  bcr  Svnagodc  sufammenfamen,  btefc  ^oflicn  f^m&^tcn  unb  mit  S)o(< 
(^en  burc^fiiegen,  loorauf  aber  flared  ^lut  aud  ben  £)ofiicn  gefloffcu  fci,  tDoriiber  bic 
3uben  fi^  fo  cntfc^ten,  bag  fie  eiue  ^rau  mict^cten,  um  bie  Mutigen  ^oflicn  na4 
^5(n  au  tragcn.  ^ie  Sac^e  n>urbe  icboc^  ruc^bar,  unb  ^erjog  SScnael  Don  Srabant 
Iic6  bie  3uben  crgrcifen,  auf  bic  J^olter  bringen,  unb  fie  bann  lebcnbig  auf  bcm  @(^' 
tcr^aufcn  t>crbrcnncn.  Uub  bic  (Srinnerung  an  bicfc  abfc^culic^e  ®ef(6i((te,  toobci  el 
ri((  nur  um  bag  (Slelb  bcr  ungliidflic^eu  ©c^Ia^to^fcr  I^anbcltc,  wirb  im  3a^re  1861. 
aufgcfrif^t  unb  biir<^  ciuc  SBriibcvfc^aft  i^crctoigt,  t)on  toclc^cr  bcr  J^er^og  t)on  Krcm- 
bcrg  bcr  ^rci>ot  ift,  n>5]^venb  man  fogar  bic  ©tclle  bev  ^PrcDotin  bcr  ^criogin  toon  ^ra^ 
bant  gugebadftt  l)attc,  nur  bai  \\t  ansuncl^men  ber  ^ol^en  ^amc  Don  bcm  ^5nigc  m- 
fagt  toorbcn  if}.** 


HVTTBNI  IM  EXCEPTIONKM  MOQVNTINAM  ALRKUTI  PANKGYItlCYS. 


353 


IN  EXCEPTIONKM  MOGVNTINAM 

REVEREXDI88IM1     IN     CIIKISTO     PATRIS 

ILLVSTKISSIMI  PKINCIPIS  AC  DOMINI 

nOMINI  ALBERTl 

MOOVNTINENSIS  ET  MAODEPVRGENSIS  ECC^LESIAKVM  ARCHIEPISCOPI 

SACRI  ROMANI  IMPEJMI  AKCIIICANCELLARII 

PRINCIPIS  ELECTOKIS  PJUMATIS  J»EK  GEKMANIAM 

IIALBEKSTADIENSIS  ADMINISTKATORIS 

MAKCHIONIS  I5RANDENPVKGENSIS 

STETINENSIS  POMEKANIAE  CASSVBIORVM  SCLAVORVMQVE  DVCIS 

BVRGRAVII  NOKIBVRGENSIS  ET  RHVGIAE  PRINCIPIS 

PANEGYRICVS 

VLRICHI  DE  HVTTEN 

EQVITIS  GERMANL 

Hanc  pomptnm  vX  plausus  Feslis  ciamoribus  istos 
Vimquc  Iriumpliantis  popuii  ia^tosque  paratus 
Ostensosquc  tiiii,  princeps  Ail)ertlie,  Favorcs 
Non  ab  re  ferimus,  uamquc  ut  tc  excivil  ab  illa 
6  Invilum  palria  picnis  Moguntia  votis, 
Huc  pacem,  huc  requiem  sccura  excire  putavit:      (  ?J*Aib«.K""'" 
Venisti  cupidis  et  tanquam  iiinc  omnia  starcnt 
Fixa  in  tc  trepidic  fuit  cxpcrlalio  plcbi. 
Tunc  quoque,  cum  voto  patrum  induccntc  vocantum 

Cf.  Indic.  bibliograpli.  Huttcn.  num.  X.  p.  13*.  s(|.  —  Epistolam  ad  Eitclvolfum  de 
Lapide,  qnse  hniuB  pancg^Tici  pra;fatio  cst,  dcdimua  vol.  I.  num.  XXII.  p.  34.. .37. 

/»  5.  (mendis  fasde  scatente  excmplo)  ha'r  inscriptio  est:  In  Exceptioucm  Alberti, 
Mognntinensis ,  et  Mapfdcburgcnsis  Archepiscopi,  Electoris.  Magdeburgensis  C. 
Brandenbnrgensis  2...4,6.  Noribergen.  ^.  Vlrici  2.  *  Die  28.  Nov.  a.  1514. 
Albertns   noyus   archiepiscopus   in  urbcm  Moguntiam   sollcmpniter  invectus   est. 

•  Albertc  2. ..6.       qu€v  exempla  fere  ubiquc,  uhi  c,v  1.  th  damus^  simplicem  t  hahent. 

*  nanq3  1.5.  *  patria]  Marchia.  *  [lloc  asterisco  adposito  significatur  adnota- 
tionem  a  manu  sttc.  XVI.  scrij^tam  cxhibtTi.]  l>ic  0.  Mart.  a.  1514.  Albertus  in 
archiepiBcopatum  Mogunt.  elcctus  cst,  nondum  XXIIII  annos  natns;  diem  enim 
natalem  habuit  28.  lun.  a.  1400.  ^  homnuu  2.  cxire  J.  ^  Hoc  lemma  ad 
wuxrg.non  hahet  3.,  ut  sequentium  quoque  maximam  partem  omisit.  nuUa  omnino  hahent 

4.,,Um 

HVTTBHI  OpP.  VOL.  III.  23 


354  HVTTENI  IS  EXCBPTIONBM  MOOVNTIAAM  ALBERTI  PANEOTRICVS. 

10  Noslra  capessentem  et  inigrantem  a  sede  paterna 
Roma  moraretur,  muista  limor  anxius  urbe 
Deslituit  mentcs  animosque  abiccil  et  intra 
Spemque  metumque  fuil  dubii  sententia  vulgi, 
Seu  tibi  summa  duci  rerum  commissa  fuisset 

15  Consultum  bis  terris,  seu  se  importuna  dedissel 
In  mcdium  ratio,  trcpidandum  borrore  supremo: 
In  te  spes  cupidis,  in  te  Gducia  solo 
Omnibus  aita  stctit,  posita  est  ex  teque  pependit 
Civibus  una  salus,  ut  si  tu  baec  munera  nolles 

20  Oblatumque  tibi  dedignarcris  bonorem, 
Essent  Irisliriae  plena  omnia,  plena  limoris. 
Quos  quoniam  eventus  mciior  forluna  redegit 
lucundam  in  facicm  tulimusque  optata  faventes» 
Reddita  corda  sibi  perculsaque  pectora  tandem 

35  In  vullus  rediere  suos,  la^ta  omnia  pulso, 
Omnia  (ide,  mctu,  gaudent,  quia  mole  pericli 
Te  sine  nuila  fuit  gaudendi  occasio,  tanlumque 
IIuc  lecum  invchitur  lucis,  quantum  omnibus  aufert 
Hic  tuus  adventus  ncbulse  et  caliginis  alrae. 

30  Longa  mora  cst  quai  te  lenuit;  fastidia  longa,  |  ajIE^*^ 

Dum  venias,  aluere  tuos;  succumbcre  postquam 
Visus  es  bis  monitis,  non  es  procedere  visus 
Et  caperc  oblatum  fortunaque  obvius  uti 
Priescntique  frui:  fessi  expectavimus  omncs 

35  Quod  te  adigat  tempus;  ssepc  intra  spemque  timoremque 
Ambigui  sletimus,  ne  quam  non  prospera  causam 
Sors  ferat  in  medium  teque  hinc  omnino  revellat. 
Sic  sperat  metuitque  simul  iam  filia  coniunx  |  coapiratio. 

Desponsata  viro:  nam  quem  semel  liausit  amorem 

40  Cunctari  vctat:  illa  <pgre  sua  gaudia  difTert 
Incusatc|uc  moras,  quaecunque  bymen<Ba  morantur 
Tempora  longa  vocat;  ardet  se  iungere  pacto, 
Optatum  cupit  irc  diem  noctemque  iugalem 
Anticipal  votis,  ubi  venerit  hora  frucndi» 

45  llt  placitis  satiata  suis  praisentia  captel: 
Tum  vero  ratio  omnis  abest,  ita  in  omnia  prseceps 


'°  mirantem  5.  "  BuIIa  confirmationis  d.  18.  Aug.  eaqne   qna  Alberto  pal 

liam  datnm  est,  die  1.  Scpt.  datse  snnt.        '*  tristiti»  3.5.6,  (ubiq.  iti)       **  redie- 

git  /.        ••  fida  5.  **  ffoc  quoque  et  sequens  lemma  om.  3.       tej  ta  5.       *  con- 
iuz  6, 


■TTTBMI  IH  BXCKPTIONBM  MOaTHTIMAN  ALBERTI  PANE6YRICV8. 


355 


Fertur  et  in  cumulo  dubilat  (juo)  prima  sequalur; 

Qua5  capiat»  quihus  insistat,  data  copia  turbat 

Et  facit  ambiguam:  nos  haud  secus  impetus  urget, 

M  Deslituit  ralio  perditque  oblata  facultas, 
Quid  primum,  quid  praecipue  Oat  liceatque, 
Quod  quis  in  obsequium  ruat  aut  <|Ute  signa  relinquat 
LaBticiae  insolitae,  quo  gratificetur  bonore 
hm  certus  liberque  metu  optatisque  potitus. 

65  Obvia  turba  tibi  portis  se  efTundit  apertis, 
Tendit  in  occursum  populus»  sunt  ordine  nuUo 
Laeticia  dirimente  modum  iuvenesque  senesque; 
Ingeminatur  lo,  vacuas  conscendit  in  auras 
Clamor,  ab  impulsis  resonat  claugoribus  aetber. 

Gu  Invia  facta  via  est  qua  tu  te  immittis,  ademptum 
Est  plateis  nomen.  quid  si  non  ante  vetasses 
Haec  fieri  candore  tuo?  pudet  auribus  hoc,  quod 
Virtutes  meruere  dari;  verum  illa  pudoris 
Munimenta  tui  nos  efTecere  verendo 

65  Audere  et  vetitos  cupientius  cdere  plausus. 
Tanta  merebatur  quisquis  fa^liciter  olim 
Bellum  ezegisset  domithque  ex  hostibus  urbi 
Invexisset  opes  peregre  spoliisque  superbis 
Auiisset  dominae  nummosa  aeraria  Roma;; 

70  Sive  rebellantcs  armis  superasset  Iberos , 
Sive  leves  Celtas,  aut  sub  iuga  Marte  secundo 
Cantaber  isset  eques,  pleno  cxcipiente  triumpho 
Decrevere  patres  tantis  grata  omnia  gestis. 
Magna  daraus,  nisi  tu  nolis,  maiora  daturi, 

75  lure  pari,  merito  diverso,  non  quasi  belli 
Intuleris  motus  Venetumvc  retuderis  hostem: 
Gratamur  reduci,  sed  qnod  te  principe  belli 
Suspicio  procul  omnis  abcst:  huc  ocia  tecum, 
Huc  pacemque  Irahis,  tutissima  tempora  abactis 


Exceptio 
Mofuotina. 


Candor 
Alberthi. 


TraBqulliitas 
Alberti. 


^  Lietitifle  3,5,6.  {ubiq.  iti).  ^  Prope  piscariam  portam  clerici  novum  pr^e- 
D  ■ecundo Rheno  adventantem  excipicbaut.  ^  lo]  Gcrmanico  Ju,  heia^  hei!  nam 
per  Germaniam  nondum  clamabatur  barbarum  illud  Hurrah,  ^  ad.  cst  pl. 
]  platee  hominibus  totoi  contcctoi  sunt,  iam  non  sunt  platcoDy  nXaxBtm, 
wtma  om,  3,  ut  sequentia  quinque,  ^  sedere  5,  ^  Triumphans  imperalor,  fe- 
ur  3,5,6.  ubiq.  *^  exeegisset  i,  ^  durum  Iberum  M.  Cato  superavit,  Cel- 
^tmsa  lalius.  ^  ^Cantabrum  indoctum  iuga  ferrc  nostra**  (/lor.  Od.  II.  0,2.) 
lamiit  Aagiisti  legati.  ^*  Veneti  pace  cnm  Gallis  inita  cnm  Ctesaro  pacem 
detrectaverant  paullo  ante  quam  hoc  carmen  conponeretur.       "**  otia  5, 

23* 


356  BVTTENI  IN  EXCBPTIONBM  MOOVNTINAM  ALBEBTI  PAME0TR1CV8. 

so  Te  venicntc  malis  subeunt ,  sperata  solutis 
Vita  rcdit,  tranquilla  quies  te  praesulc  inivit! 
Spes  sua  cuique  reilit,  tum  siquis  fleveral  ante, 
It  dolor  itque  timor,  cessant  curseque  metusque; 
LtTticia  ccrtatur,  eunl  matrcsque  virique  | 

85  Uno  hilares  voto  prie  lc  manibusque  supinis 
Attollunl  vultus  laeto  et  clamore  salutant 
Te  patremque  vocant  saliuntque  et  carmina  dicunt. 
Vocibus  aura  fremit,  dulci  quatiturque  boatu; 
Ornatae  nituere  domus,  portceque  viasque 
90  Congaudent  dominis  speciosaque  pallia  lectis 
Dependent,  quod  Zcusis  opus,  quod  pingat  Apclles, 
Texat  Acba^menio  locuples  quod  Persia  fuso, 
Quod  struxisset  Aracbne  et  quod  discriminel  unca 
l^ailas  acu,  quod  eat  Pbrygiis  certare  tapetis, 
95  Delicias  oculis,  veteruni  argumenta  laborum, 
Parictibus  murisque  locant;  hsesere  fenestris 
Intcxtis  aula;a  nolis,  celebraUi  parentum 
Facta  rcviviscunt  magnxquc  ex  ordine  pugnse. 
Praeterea  festi  insuetis  fulgoribus  ignes 

100  Urbc  crepaut  lucentquc  faces  et  lumine  maius 
Excipitur  lumen,  stcllisquc  abeuntibus  instant 
Solares  radii,  el  Pbcjebca;  lampadis  ignes 
Obscuraturi,  siquos  adicre  minores» 
Igne  suo  minor  esl:  quemcunque,  o  maxime  renim,     \lt!i!!^ 

105  Virtutes  tetigcre  tua;,  tu  lumine  lumen 
Excipiendus  ades,  densoque  armata  iuventus 
Stat  difTusa  globo  et  turm<c  panduntur  equestres, 
Ostcnditque  (ibi  dederit  quas  palria  vires 
Quaeque  sequantur  opes:  dic  quis  compelleret  istam 

110  Vi  populum  qui  nunc  sumptis  tibi  se  obtulit  armis, 
Quique,  ut  tu  regnes,  petit  extorquetque  precaodo? 
lleu  quanta  vi  regnat  amor:  discedite,  fastu 
Qui  vultis  captarc  iidem  pelitisque  timeri!  |  ^J^SJ^. 

Undique  tutus  amor;  nunquam  irrequieta  tyrannis 


**  Tu  5.  ®*  Sependent  5.  '*  Aelicmenio  5,  Aclisemonio]  Persico.  Achaeme- 
nes  primus  Persanim  rex.  (Shmcls.)  '^  Arachne]  lanificse  laudibos  artis  clara.  cf. 
Ovid.  met.  VI.  5.  sqq.  '^  Pallas]  Ovid,  1.  c.  23.  ,,seu  pingebat  acn,  acires  a  Pallade 
doctam.  Phryg.]  cf.  Verg,  Acn.  III.  483.  sq.  ***  maius  lumen]  princeps.*  ^•^•H- 
„Sicut  stellse  obscurantur  radiis  solis,  ita  igpies  qni  in  civitate  habebantnr,  tao 
splendore  obscurati  sunt'*.*  *^*  abeuntibus]  snpcratis.  *^  Solares  radiij  prio- 
ceps.*      *•*  suo  edd,  recte;  tuo  correjcit*.      ^^  OstenditJ  8cil.  iaventua.* 


HYTTEHI  IN  BXCEPTIONEM  MOOVNTINAll  ALBERTI  PANBOYRICV8.  357 

115  Suspicione  caret,  odiisquc  obnoxia  regnat. 

Cernis,  ut  est  templis  alius  nitor,  oinnia  cullu  |  pompa. 

Festa  noYO?  quid  tale,  rogo,  prior  annus  habebat? 
Omnia  magna  quidem,  verum  ad  tc  parva  tuoque 
Aequa  minus  decori-:  poles  lios,  pulcherrime»  piausus 

120  Tani  trepide  amplecti  teque  his  censere  minorem?     |  ^ommMdlt'' 
Digne  omni  pompa,  solenni  digne  triumpho, 
Ingredere,  o,  laeUisquc  luum  conscende  tribunal, 
Da  leges,  da  iura  viris,  assnesce  vocari 
Spes  miseris,  tutela  inopi!  dant  numina  solis 

125  Principibus  sapere  ante  diem :  tn  Pallade  dextra 
Oblatis  fruere  et  regni  subeuntis  liabenas 
Arripe  sublunique  animo  contcnde  priores 
Effectis  anteire  tuos;  magis  iste  magisque 
Publicus  ardet  amor  conceptaque  opinio  de  te: 

130  Agnoscisne  tuos  istum  vincisque  pudorem, 
Omnia  qui  vincis,  forlunatissimc  rerum? 
Nam  qua  multorum  fortuna)  dona  videntur,  |  l^^J^ 

Sparsa  locis,  in  te  mixta  et  collccta  tuemur, 
Nomen,  opes,  formam,  genus,  o  te  cuncla  repente 

1)5  Et  pariter  factum:  namquc  ut  le  in  regna  locarent, 
Exiguo  spacio  et  properato  occnmbere  leto 
Ante  duos  voluere  dei  snccedere  pra^  te 
Non  veritos:  haec  sigua  dabant,  dcposceret  isti 
Quem  fortuna  loco  nosque  admonuere  legcndi 

140  Principis  huc  quo  fata  vocent :  si  tertius  esset 
Ausus  in  hoc  solium  vetilo  se  mittere  fato, 
Diis  equidem  iratis  reor  eventuque  sinistro 
Punitum  errorem:  nos  Iseti  ampleclimur  omen 
Fortunamque  tuam  studio  sectamur  ovantes. 

'*^  adiiBqae  6,  ^*^  aliug]  inusitatus.*  ^^^  ad  tej  babita  tuse  personae  ratione. 
**  commendat.  OJR.  3,  *'*  consecnde  J.  ^^5  Pallade]  Sapientia.  Sed  ,,prsecipe 
non  snblime  sapere".  Cf.  infra  v.  1103.  sqq.  ''^  Kffcctis]  factis.*  ***  concce- 
ptaq3  i.4.  *"*  nanq^  1,2.5,  "®  laeto  1.2.5,  „fc.  Albertu  fratrc  forte  vici  duce 
fazoni^  et  unu  de  brncbct  [Hcnneberg?]  qui  fuerut  ct  dicebatj^  coadiutores"*.  Ex 
adnotatione,  qaamvis  mendosa,  vcrsus  130.  sqq.,  qui  aperte  de  prsedeccssoribus  Al- 
berti  (lacobo  a  Liebeusteiu  f  d.  10.  lul.  [nou  d.  15.  Sept.]  a.  1508.  et  Uriele  de 
Gemmingen  f  d.  9.  Fcbr.  a.  1514.)  non  sunt  intellegendi,  explicent  alii.  Dc  coadiu- 
toribua  daobas  ab  Uriele  institutis  nibil  legi  in  loannis  Hist.  Mogunt.  Sed 
Urielem  anteqaam  moreretur  paBuitentiam  in  Cartbusianorum  monasterio  egisse, 
qnod  cellariam  vina  suffurantem  iracundia  motus  vietorio  tudito  percussissct,  ab 
loanni  qnoqae  relatum  est.  *"  dij  con\*  *'^  Albertum  canouici  ideo  elege- 
ront  qnod  ipse  pallii  cmendi  expensas  in  se  susccperat. 


358  HVTTENI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAII  ALBEBTI  PANBOYBICVS. 

145  Ponilc  ForlunaB  reiluci  sua  praemia,  cives, 
El  templis  ornale  deam  sacroque  dicalo 
Mulla  reis  voli  grata  cadat  hoslia  dextra; 
Veslris  iile  animis  multaque  cupidine  nuper 
Expectatus  adest;  tam  longo  tempore  pro  quo 

150  Pallida  turba  fuit,  sub  cuius  spesqiie  limorque 
Constilit  adventu,  cuius  vestra  omnia  vosque 
Commisistis  opi  praesto  est,  qualemque  ferebanl 
Apparet  capiturque  oculis,  gestitque  videri, 
Spesque  omneis  implere  cupit.  Nunc,  Moge,  superbi, 

155  Nunc  tu,  Rhene  pater,  longo  post  tempore  tandem        |  H^^ 
Optatis  satiare  tuis  et  pone  timorem: 
Oblatum  est  quod  tu  muitumque  diuque  petebas, 
Gavisis  transmittis  aquis  atque  accipis  alveo , 
Ut  velles,  dominum;  video  te  augustius  undis 

160  Intumuisse  tuis  et  utraque  hilarescere  ripa,  {  IHSa!^ 

ExuUare  vagum,  la^tosque  involvere  fluctus; 
Auditum  resonarc  nemus  mugireque  nymphis 
Antra  tuis  sonitumquc  remissum  e  montibus  imae 
Accipiunt  valles,  reboat  clangoribus  aer, 

165  Multa  rcpercussis  modulatibus  hisonat  echo: 
Cuncta  silent  studio  insolitum  mirata  fragorem 
Et  piausu  stupefacta  tuo,  scopulisque  resultant 
Gratantes  numeri  el  voces  te  antore  coactse 
Mirantur  Satyri  choreasque  in  iittore  ducunt. 

170  Numina  ruris  ovant,  tu,  festo  ornate  paralu, 
Inveheris  fluviosque  vocas  qui  collibus  errant 
Teutonicis,  largasque  epulas  rcgaliter  antro  |  rS^T' 

Extruis  in  vitreo,  sed  quae  couvivia  raris 
Motibus  exequeris.  non  hoc  citus  abnuit  Ister,  |  SJTaifur**" 

175  Aequalis  fraterque  tuus,  primosque  petivit 

Accubitus;  quem  deinde  sedcnt  popuiaria  circum 
Flumina,  in  Euxinum  quaecunque  hinc  abstrahit  aequor: 
Parvus  Iler,  curvusque  Lycus,  quique  acribus  instat 
Rhaeticus  Inus  aquis,  Bavarisque  in  montibus  errans 

iso  Largus  Eser  Bemusque  Nabus,  quique  impete  ferlur 


**^  Fortuna  Redux  templis  arisqne  votisque  colebatar,  multique  ei  numini 
lapidesque  inscripti  sunt.  prcmia  1,2,  *^  Mogus  =  Moenus,  Sl^^ain.  **•  sa- 
ciare  3.5.  *^®  Vt  Velles  3.  angustius  6.  ^^*  Sub  hac  imagine  describi  pnto 
quot  quamque  diversis  ex  terris  gratulabundi  festumque  Moguntinum  concelebra- 
bundi  advenerint.  *'*  Lemmaia  hoc  el  sqq.  duo  om.  3.  ""^  Iler]  ^VitX,  Lycus] 
ficc^.        «^  Rheticus  1.  2.  4.        RhoBticus  3. 5. 6.        Inus]  3un,  Oeuus.        **•  E«er] 


BVTTBMI  IM  ■XCBPTIOMEM  NOOVMTINAll  ALB8RTI  PAHEaYRICVS.  359 

Trava,  cito  cui  se  comiteni  viciDior  Enus 

Adiicil,  Igla  celer,  piscosus  Thesia,  flcxus 

In  diversa  Moras.  sed  nec  gravissimus  hospes 

Albis  abest  sociosque  vehit  le,  Muilana,  primum, 
1S5  Aegera ,  te  Misnumque  Salam ,  neque  linquit  Ilavelum. 

Hos  prseter  conviva  venit  Quadus  Odera  linquens 

Sarmaticos  colies,  cui  vix  de  nomine  cedens 

Fraternas  dat  Nyssus  aquas,  e  fonlibus  iisdem 

Qui  fluit  et  traclu  lol  millia  ferlur  eodem; 
190  Foecundi  venit  unda  SpreaD,  venit  Istula  nudans 

Terga  Boryssorum,  lato  quiquc  amne  Visurgis 

Vestiphalos  humectal  agros,  Frisiiquc  rebellis 

Qui  per  iugera  fcrtur  Emas,  Eburonicus  astat 

Mosa  tibi  plauditque  simul  gaudetque  vocari 
195  Ad  Gommune  epulum,  quibus  ipse  domestica  misces 

Flumina,  magnamini  qui  scindil  rura  Suevi 

Neccaron  et  toties  vario  qui  errore  moratur, 

Ipse  suos  cursus  replicalo  flumine  Mogum, 

Arma  virum  indomitique  riganlem  iugera  Franci;  ;  Fr«nci. 

200  His  tua  Vesterichum  coniungit  mensa  Mosellam, 

Quo  non  maiores  aller  libi  iniscuit  undas. 

Ilaec  quoquc  fmitimi  veniunt  ad  gaudia  fluclus, 

Et  Germanus  adhuc  Athesis»  quanquam  Alpibus  erret 


3far.  Nabus]  ^ah  ex  silva  Bohemica  venicns.  *«*  Trava]  5^raun.  Euus] 
HhM,  Anisus  (A.  /.  non  =  Oenus,  v.  179.  Inus.)  *^*  Igla]  Sft^^au,  39^aa^<*,  Hut- 
teno  ex  itinere  sno  Moravico  memorabilior  quam  Taya  qui  Iglavam  rccipit,  ut 
ipse  a  Maro  (^arc^)  receptus  Danubium  augcat.  Thesia]  X^ei^,  Tibiscus. 
>M  Moras]  !D>2oratoa,  Margus  s.  Margis,  Mocsiae  I.  fluvius.  Nimium  Huttenus  orien- 
tem  versas  exspatiatur.  ***  Multana]  3)?ulbc  {non  SJioIbau).  *®*  Aegera]  ^gcr. 
Misn.  Salam]  bte  met|ntf4c  (f&c^rif(60  ©ale.  Havelum]  ^ccotl.  Viadrus  in  Mo- 
ravia  oriens  relicta  Sarmatia  nunc  Borussica  Silesiam  et  Marchiam  Pomcra- 
niamqae  permeat.  ^^  Nyssus]  bic  fc^Icrifd^c  ^JciBC  Nissus  6*  **®  Sprea]  ©prcc. 
Ittnla]  ®el(^fel,  Vistula.  "»  Borissorum  6.  Vis.]  SScfcr.  ^»'  Emasj  (Sm3,  Ami- 
sia,  Amasos.  *•*  Mosa]  ^T^aa^,  Meuse,  *•'  Necaron  5.  Ncccar.]  Sf^ccfar,  Nicer, 
Niger.  *••  De  Mosella  Ansonius  (v.  43.  sq.)  ,,Ipse  tuos  quoticns  miraris  in  amne 
recnrsos  Legitimosque  putas  prope  segnius  ire  meatns'\  ^^  Franconiam  pa- 
triam  saam  laadarc,  ubi  potcst,  non  ncglegit  Huttenus.  cf.  v.  1115.  sq.  '^  Vc- 
•terichinm  4,  Mosellam]  Ad  cuius  ripam  cditoris  cunse  stcteruut,  ubi,  ut  olim 
(cam  Trarbacum  meum,  infra  LaurettsB  arcem  couditum,  nomcn  a  prseterflucnte 
TVaotfT-  (nanc  Kauten-)bach ,  contra  Travcnnam  Mosellao  scse  miscente  gerens, 
farentem  inmissis  habenis  nondum  sensisset  Volcanum)  lusi, 

Cui  laurus  nomcn  dignum  dedit,  astu  vetustum 
Surgit  ab  opposita  tibi  Naide,  Bacche  Travennas. 
••'  adhac]  Ac  si  hodie  scribcret  auctor.       Athesi»]  6tf<^,  Adige. 


360  HVTTRNI  IM  EXCEPTIONEM  MOGVNTINAM  ALBERTI  rANSaYRICVS. 

Et  ruat  iu  Veuclos  (leserto  Teulone  campos. 

205  Tot  fluvii  fontcsque  omnes  et  slagna  lacus(|ue 
Conveniunt,  tu  te  niedium  componis  et  urges 
Convivas  niiscesque  iocos  longoque  moraris 
AfTusos  seiinone  deos,  tum  tristia  siquls 
Pertulit,  invitas  animum  ad  meiiora  iacentem; 

210  \n  Venetos  Athesis,  in  Turclias  palluit  Ister, 


Atbests. 
Uter. 


Tu  promittis  opem  et  laceras  deponere  curas 
Corde  iubes  monstrasque  ducem,  spem  rebus  ademptis, 
Cni  festum  celebrare  diem,  cui  gaudia,  prosil. 
Tum  blandum  moliris  lo,  clamantis  ab  ore 

215  Exceptum  referunt  omnes,  resonantia  plausu 
Atria  contendunt,  tibi  gratificatur  amico, 
Inque  vicem  se  turba  ciet.  quos  inter  honores 
Cui  non  Iseticiee,  cui  non  te,  lUiene,  triumpho 
Indulgere  iuvat?  Vos  nunc  conccntibus  sequis,  ]  SJj'' 

220  0  proceres,  laudate  ducem,  cui  talia  flunt, 
Plaudite  cum  vestro,  curasque  amittite,  Rheno, 
Et  fcstum  exercele  diem  votisque  fovete 
Hunc  memorcs,  nitidoque  igitur  signate  lapillo! 
Illum  cquidem  nobis  albo  ncverc  sorores 

225  Vellere  fatales  forlunalumque  vocarunt 
Egregii  natale  viri.  fcrvete  frcquenti 
Igne,  vise,  sparsis  luccscant  compita  flammis, 
Lieticiam  testata  virum,  ])lcbs  omnis  adoret 
Principis  adventum  suinmo  excipiatque  favore 

230  Libera  facla  ducein!  nullis  non  gaudia  templis, 
NuUa  non  siul  plcna  domo  platcisque  foroque! 
Vos  Moguntino  circundate  vincula  lano: 
Pax  erit,  in  curvas  gladios  contundite  falces, 
In  vomerem,  in  duros  galeas  conflate  ligones!  ( Ji*5S!"" 

235  Quis  canet  lios  plausus  lequalique  elTeret  ore 
Lseticiam  populi  et  talcs  te  inlrante  paralus? 
Aut  quae  posteritas  crcdet  flctumque  negabit? 
II<ec  erat  illa  fidcs,  superum  ha^c  promissa  fueruut 


^*  Similiter  Auson.  1.  c.  477.  sq.  „Te  fontes  viviqne  lacus,  te  cserula  noscent 
Flumina,  te  veteres,  pagornm  gloria,  luci".  *^  deos]  fluvios.  •**  Turcas  5. 
5.6,  Venetus  et  Tnrca,  Imperii  liostes.  *•*  flxcoeptum  i.  **•  *^  ipse  ex^  feei' 
***  ,,(liesque  nobis  Signandi  melioribus  lapilHs"  Marlial.  IX.  53,4.  sq.  Pers.  sat.  1,1. 
Plin.  H.  N.  VII.  40,41.  «»  TibuU.  I.  7,1.  „Hunc  cecinero  diem  Parc»  fatalia  nentes 
Stamina".  *'■  circumdatc  6.  i.  c.  claudite  lani  vestri  templum,  pacis,  non  belli 
arma  exercete.       •''  Uoc  lemma  cum  tribus  sqq.  om.  3.      ^  fuemn  /. 


BVTTBiri  IH  BXCfiPTIOMEIf  MOOrMTINAM  ALBKRTI  PANEOYBICYS. 


361 


TeutoniaB  malri  Stygiiim  iurala  per  amnem, 

2ioVenturmn,  Alberlhi  redivivam  a  stemmata  prolem,  |  2!!Km*Ji?i«^'' 
Praesidium  patrisR  et  magna^  nova  pignora  laudis: 
Idque  ila  velle  deos:  namqne  ut  senis  ordine  fati 
Flebilis  emerilos  abrnperat  Atropos  annos, 
fncidit  Jn  laceros  mater  Germania  hictus, 

315  Multa  super  conqnesta  viro,  corpusque  tenebat 
Exanimum  complexa  sinu  blandoque  fovebat 
Brachia  circundans  nexu  et  miserabilis  omnes 
Turbabat  fletu  populos  lachrymasque  ciebat, 
Pallida  labra  manu  tangens,  dumque  oscula  Ggit, 

250  Ore  cicatrices  obduclaque  vulnera  mento 
Gernit  adhuc  dirisque  patentia  pectora  rimis 
Brachiaque  et  multo  sulcalum  verbere  frontem, 
Et  nusquam  non  signa  sui,  monumenta  laborum: 


Hams  Alberthi 
meminerunt  Ant. 
C«mpaBiu  et  Ae- 
neatt  Fius  P.  M. 


•*•  Ex  Alberto  Achille  (Ulixo  qiioque  cof^nominato)  et  Margarctha  Badensi 
loannes  Cicero  pater  novi  archicpi^^copi  uatiis  fuit;  uxorcm  loannes.  habuit  Mar- 
^aretham  Saxonicam.  Is  fuit  loannes,  qui  cum  Arneburgi  morti  proximus  esset 
(t  a.  1490.),  loachimum  filium  natu  maiorcm  ad  se  evocatnm  admonuit,  ut  deum 
«nte  omnia  coleret,  institise  ct  benciicentise  studerct,  subditos  a  potentioribus  op- 
pressos  vindicaret,  nec  nimis  indulg-eret  licentias  nobilitatis.  Prudens  vir  fuit  ac 
disertas.  De  AlbertoAchille  plura  infra  v.  1032.  lc^cntur.  Albertus,  natus  d.  24.Nov. 
a.  1414.  rooritur  in  comitiis  Francofurtcnsibus  a.  1480.  **^  nanq^  1,2,  *^'  circumd. 
6,  •*•  Ant.  Campani  (cf.  vol.  V.  p.  175.)  eiiist.  VI.  3.  (Frehcri  scrr.II.  p.  293.)  „Mar- 
chio  vir  acer,  eloquens,  vafer,  et  qucm  Viilpcm  Germaniaj  vocant,  bellicosissi- 
mus  et  pognacissiraus  omnium  qui  in  Germania  laudantur  (Pius  Achillom  appella- 
vit)  cicatricibus  totus  in  manibus,  pedibus,  vultu,  collo  excavatus;  siepe  singu- 
lari  certamine  dimicavit,  quo  gcnere  pugnse  uunquam  victus  est,  proelio  semcl 
a  Ludovico  Bavaro  eius  consobrino".  Prjecipuus  Acncfe  Sylvii  de  Alberto  locus 
hic  est  (Pii  II.  P.  M.  Commentarii  rcr.  memorabb.  Ff.  1614.  fol.  p.  91.)  „Albertus 
marchio  Brandcburgensis ,  vir  cclsi  animi  ct  rei  militaris  pcritissimus,  qui  et  in 
Hungaria  et  Bohemia  et  in  Polonia  et  in  omni  Germania  militavit,  ordines  du- 
xit  et  magnorum  exercituum  extitit  imperator,  cuius  tot  victoriae  fuerunt  quot 
prselia.  Norimbergcnses  octo  certaminibus  superavit,  uno  tantum  succubuit,  non 
magi^o  accepto  detrimento,  octo  et  dcccm  tantum  vicibus  clypeo  tantum  et  pi- 
leo  tectus  ad  singularem  pugnam  vocatus  victor  evasit.  Torneamenta  tot  de- 
vicit  quot  adiit.  Achillcm  plcrique  Thcutonicum  appcllavcre.  Cum  Ludovico  Bo- 
ioarisB  dnce  bellum  gessit  victorque  pacis  legcs  pro  suo  ar])itrio  dixit.  Rursus 
bello  revocato  relictus  a  sociis  pacem  ab  hoste  rccepit  ...'\  Idemque  rettulit,  cum 
saperiores  Germaniae  civitates  Norimbergcnsibus,  quibus  Albertus  bellum  indi- 
xerat,  aaxilium  ferre  statuissent,  magnusquc  instruerctur  cxercitus,  qusBrenti 
eaidam,  qnid  tantum  populum  advcrsus  unum  principcm  eundemque  non  ditissi- 
mum  instmerent,  a  primore  civc  responsum  cssc  ^Dcsipis,  homo,  in  Alberti  enim 
astutia  et  fortitudine  omnium  Gcrmauiie  principum  vires  opesquc  continentur". 
Cf.  etiam  eiosd.  Aenese  Germaniam,  et  Kurop.  c.  32.  39.  et  passim. 


362  HVTTBNI  IM  EXCEPTIONEM  MOGVNTINAM  ALBEBTI  PANBaYEICVS. 

Tunc  sic  orsa  loqui  "Tu  nunc,  forlissime,  Uotas  i  omio  hmhru 

^  GenarauB  «4  Al- 

2M  „  Perdideris  pugnas ,  nec  tc  tua  splendida  virtus     '  ***^  ^*^ 
^Abstulerit  leto,  decus  iminortale  parentum, 
„Immortale  meum,  fatoque  obnoxius  ibis 
„Contemptum  in  cinercm,  manesque  aeterna  sileotes 
„Noctc  sua  vilesquc  inter  misceberis  urabras? 

260  „  At  si  dignus  honor  claris  virtutibus  esset 
„Desuper  et  starcnt  meritis  sua  prsemia  faclis, 
„Debebas  superesse  mibi,  damnare  nocentes, 
„Erigere  insontes  et  bella  capessere  pro  me. 
„Inf(£lix,  tu  nunc  vacuum  sine  fomite  corpus 

26o„Mente  iaces,  poteritque  tuos  contemnere  vultus 
„Qui  prius  extimuit.  Vos,  o  decorate  supremis, 
„Germani  proceres,  boc  funus  bonoribus:  ite, 
„Ite,  graves  animis  Franci  pullataque,  Suevi, 
„Agmina,  ferte  faccs,  misccte  incendia,  mocstis 

270  „  Illacbrymate  rogis  netuque  lacessite  llammam ,  |  JSiJ" 

„Krrorate  tboros  bunicrisque  subite  fcretrum, 
„Et  cumulate  pyram;  mcdiis  inspargite  bustis 
„Vina,  dapes  mellisque  cados  et  pinguis  olivi; 
„Abluite  amne  sacro  frigentis,  et  ungite,  corpus! 

275  „Flete,  duces,  gemituque  struem  componite  acerbo, 
„Et  ta^das  ipsumque  super  venerabile  pondus, 
„Dignam  anima  carnem,  dignam  vilalibus  auris! 
„Relliquias  mibi  fcrte,  viri,  legite  ossa  sepulcbro 
„Marmoreo,  fundaiii  ipsa  simul  lugensque  recondam 

2$o„Cinnama,  thura,  rosas,  casiam,  croca,  balsama,  myrrham, 
„Desuper  arma  viri  ponam  inconsumpta,  petitum 
„Mille  locis  clypeum  frameamquc  a  caede  rubentem 
„Et  gladios,  tboraca  simul  galeamque  iubasque, 
„Virtutemque  ducis  vcrsu  sua  saxa  loquentur 

2S5„'Hoc  vivo  stelit,  boc  cecitnt  Germania  lapso*.       |  SSSr*!iIrt"  ** 
„Me,  tanto  spoliatii  viro,  viduata  parente, 
„Quo  referam,  superi?  tuque  o,  cui  prima  meorum  |  iS^^^ 
„Cura  fuit,  cui  prima  dedi  libamina  semper, 
„Mars  pater,  unde  mibi  quantum  bsec  rapit  hora  redibit? 


^  tunc  5.  **•  lajto  5.  «"  prcmia  1.2.  «<^*  Infelix  3.5.6.  (u  e.  qua:  sum.) 
^  Illacrimate  6.  Tumulandi  ritus]  i.  e.  non  is  qno  utebantur  exeunte  Sfec.  XV. 
Germani,  sed  quem  depingit  poeta,  qui  corpus  et  rogo  et  tumulo  simul  excipi 
facit.  "•  tedas  1.2.4,  ^  carmen  6.  i.  e.  corpus,  quod  ntinam  viveret. 
•*•  Reliqaias  6.  *•*  cede  1. 2.  *'*  vino  5.  ***  "  prsecipuo  deorum  Marti  grates 
agimos"  Tac.  hist.  IV.  64.  cf.  Germ.  0.  et  infra  v.  330.  727. 


HTTTKHI  IM  EXCEPTIOMEM  MOOVMTINAM  ALBEETI  PANK0YRICV8. 


363 


290  ,,  iDroelix ,  quae  ciilpa  mea  csl?  quo  criinine  licsi, 

„Qua  oon  demerui  superos  pielate  fideque? 

,»Quod  genui,  genuisse  volens,  aveltiUir;  in  quo 

„Speni  posui,  rapitur  Stygiisciue  inimcrgitur  undis. 

„Nec  scelus  hoc,  fatuni  esl.  at  non  Briareia  quondam 
295  ,,Cum  peterent  tormenta  lovem  cenlumquc  lacertos 

^Tenderet  Aegxou  Pindum  iaculatus  et  Ossan, 

„Mitteret  Enceladus  scopulos  furcretque  Typhoeus, 

^Jret  in  adversos  pubes  Titania  ca^ios, 

„Oppugnala  meos  concessi  in  ^dera  montes. 
300  ^Me  miseram,  quod  non  vohii  tentarc  repente 

MCuncta  prius  per  te  falumque  anteire  tuisque 

,,Viribus  ad  maiora  frui,  qua;  multa  fuissent: 

„Hoc  ego  debebam  Venetas  intrare  paludes, 

„Hoc  duce  debebam  Celtarum  excindere  fraudes, 
306  „Turcarum  calcare  nephas  Asiamque  pudendo 

„Exuere  imperio  ct  congestam  ahducere  pra^dam 

,,Bistonia  Thrace  locuplelique  Hellesponto. 
Verum  aliter  visum  superis,  te(iue,  inclyte  victor, 
Invidit  Fortuna  mihi  rapuitque  lahorum 
310  ,,  Kn  medio  cursu :  tu  furvi  palHda  Ditis 

^Regna  petes  Stygiasque  domus  et  pallida  Noctis 

,,Anlra  lenehrososque  specus,  penitusque  latebis 

„Orbe  aiio,  claris  lieros  ereple  Irophaeis? 

„Quis  volet  lios  vultus  fahrefacto  eningere  in  auro, 
.315  ,,Marmore  seu  Pario,  fusove  aiiimare  metallo? 

„Vos  ununKprajbetc  mihi,  si  debita  posco,  |  G?rm*ni«. 

„Si  non  falsa  mco  est  promissa  polentia  lUieno 

„Orbis  et  imperium  mundi,  si  non  niea  tellus 

„PhIegra  fuit,  superi,  saltem  hoc  concedite,  restet 


rt 


*••  Infeliz  3.5,  (tit  ubiq,  e)  ^*  cura  Titancs  caelum  expugnarcnt.  cf.  I/exiod, 
og.  et  yerff.  Aen.  X.  505.  sqq.  Briareon  dii  ceniimanuin  vocabant  eum  quera 
Bona  homines.  //om,  II.  I.  402.  *'^^  cf.  Verg.  j?oorp.  I.  280.  sq.  Aegeon  3,..6, 
Knceladus  centimanus  Tartari  Terra^quc  iilius  Sicilia  supcriniecta  domitus 
cf.  yerg.  Aen.  III.  575.  sqq.  Typhoeus  ccnticcps  Knccladi  frater,  noxiorum 
oram  parens,  lovis  fulmine  in  Tartarum  deicctus.  rerg.  pfcorg.  I.  279.  Aen.  IX. 
TyphocuB,  5.  ^^  pubes  Titauiu]  Titancs,  Uranides  cffdum  expugnatari.  Ego 
inimicis  snpenim  auxilio  non  fui.  cobI.  3.  ubiq.  sd.  '^  Celtarum]  Gallorum : 
oviciu  XII.  a.  1513.  cum  Venetis  paccm  inierat,  CVsari  adversam.  ^^  Thra- 
a  Bistonum  bellicosissimo  suo  populo,  uomen  aBistone,  Martis  ct  Calirrhoes 
,  deducente,  Bistonia  ipsa  adpellata,  Turcis  suhiecta.  Bistonis  terra.  Ovti/.  ex 
fco  II.  9,54.  *<»  te]  Albcrte.  ^io  mi\s]  Plutonis.  atri  Ditis:  Verg.  Aen.  VI.  127. 
irebete  5.      '**  Phlegra]  oppidum  Macedonise,  Pallene,  „nbi,  antequam  op« 


364 


HVTTENI  IN  EXCEPTlONEll  MOGYMTINAM  ALBBKTI  PANBOYBICVS. 

3w  „U^c  (le  stirpe  niilii  soboles,  qua  fidere  possim 
,,Solarique  inopes  casu,  date  sanguine  ab  isto 
„Respirem,  ferat  illa  domus  quo  ablata  renasci 
,,Spes  queat,  hoc  redivivus  honor  de  nomine  surgat. 
,,H<BC,  gradive  pater,  si  non  pr<csentius  ullis 

325  „Numen  habes  terris,  si  prima  ab  origine  genUs 
,,Prona  fui  semperque  tuis  obnoxia  sacris, 
,,Per  Manni  sobolem  natosque  Tuisconis  omnes, 
„Piguora  plena  tui,  surdo  vota  assere  coelo!" 
Dixerat  hsec  fusique  dcos  movere  precatus, 

330  Continuoque  patri  data  summa  negocia  Harti 
Solari  attonitam  et  celeres  responsa  per  auras 
Ferre,  sinat  lachrymas  et  luctu  ccsset  inani, 
Adiiciat  fatis  animum,  consyderet  in  quo 
Sint  humana  statu,  vit^  mortisque  propinquum 

335  Retro  legat  spacium ,  tum  quam  crudele  Necessum 
Vim  gerat,  in  quos  declinent  mortalia  (ines, 
Quove  in  se  redeant  nexu,  'tune  inscia  rerum', 
Mars  ait  'insuetos  tanquam  mirabere  casus 
'Qua;  nunc  eveniunt?  tantis  exercita  fatis 

340  'Fala  reformidas,  et  adhuc  exempla  requiris, 
'Unde  novas,  oblita  tui,  solere  ruinas? 
'Nec  vetera  occurrunt  et  qu<e  maiora  dolendi 
'Instrumenta  forent?  Esto,  dolor  altius  intra 
'Viscera  radicem  iactura;  fixerit  huius, 

345  'Tuque  magis  casum  doleas  ex  omnibus  istum: 
'Fatorumne  paras  irrefragabile  numen 
'Cogere  et  a^ternas  retro  diducere  leges  . 
'Firmatamque  colum  quodque  irrevocabile  pensum  est? 
•Germanai  virtutis  erat  contemnere  mortes, 

350  'Despicere  atque  omnes  infra  se  ponere  casus. 
'Aut  Cimbras  imitare  tuas  (tibi  foemina  magnum 


pidum  fieret,  rumor  est  militia  mundi  dimicatum  cum  gigantibus**.  SoHn,  polyh. 
c.  9.  Stat,  Theb.  II.  595.  sq.   suduri  5. 

'**  Obtestatio  ad  Martem.*  '"  conditobks  oebmamije.*  Tac.  6erm.  2.  ,,Ce- 
lebrant  carmiuibus  antiquis  ..  Tuistonem  deum  terra  editum  et  filium  Mannum 
originem  gentis  conditoresque'\  ^^  cf.  ad  v.  289.  adnot.  ^^  sinut  lacrimaSf  6. 
»•»  considerot  2...5.  ^  'ssBva  Necessitas'.  /Jor,  od.  I.  35,17.  »«^  vixerit  6,  '<•  p»- 
res  6,  irrefragabile,  cui  refragari,  resistere  non  possumus*  ^  ,,Dar»  pera* 
gnnt  pensa  sorores,  Nec  sua  retro  fila  rcvolvunt".  Sen,  Herc.  fur.  181.  sq.  *^  Ct. 
Tae,  Germ.  14.  ^  Dispicere  5.  ^^  Cimbras]  ,fNec  minor  cnm  luoribas  eorom 
(Cimbroram)  pugna  quam  cnm  ipsis  fuit  &c."  Fior,  III.  3,  IG.  17.  cf.  Tac,  Germ.  7. 
foBmiiis]  miiliebris  sexus.  cf.  infra  v.  735.  sqq. 


nVTTBMI  IN  EXCBPTIONEM  MOCVNTINAM  ALKF.RTI  PANEOTRICY8. 


365 


'Condidit  exemplum)  aul  Germania  velle  vocari 

'Desine!  quod  supcrest,  ut  qua  mercede  rependas 

*Funera  mcBroremque  tuum,  pnesaga  futuri 
S.S5  'Ne  pete:  iam  natum  est  quo  se  tua  gloria  passim        |  SdM?."" 

•Prorogat,  ipsa  vides  geminis  c  fratrihus  ortos 

'Hinc  atque  hinc  pueros,  fo^iicia  pignora  matrum, 

'lam  parvos  et  signa  sui  pr»  se  ampla  ferentes: 

'Haud  una  his  tellus,  una  haud  se  regia  dehet; 
3<io  'Non  capies  etiam  ipsa  simul,  sparsosque  videbis 

*Orbe  vago  dominos,  sunmus  virtutibus  omnes,  |  JJSTnalJ.'' 

'Divitiis  omnes  claros,  regescpie  vocahis, 

'Et  nolis  non  esse  tuos:  ohiivio  magni 

'Hsec  erit  Alberthi;  priscos  revocabis  houores 
365  'Et  priscos  hac  prole  duces  iactahis  alunmos, 

'Gaudebisque  tuas  iterum  iuvenescere  vires. 

'Quid  moror?  his  vegetis  nihil  est  quod  deesse  queraris, 

'Addere  nil  cupies,  nequc  quenquam  ita  tcmpora  magnum 

'Ista  ferent,  aUquid  a  quo  tu  rerc  petendum 
370  'Et  cui  non  possis  ex  his  conferre  priorem. 

'Rectores  popuHs  sparges,  diademata  terro^ 

'His  ultro  imponent,  tu  regnum  ccquabis  Olympo 

'Imperiumque  tuum,  maioremque  ipsa  putabis 

'Quam  fueris  nihilque  tibi  tua  clara  vetustas 
375  '  Apparebit ;  erunt  etiam  nova  hella ,  suh  istis 

'Quse  facias  ducibus  melius,  ndeiiiue  sinislros 

'Contundes  Venetos,  Gallosque  immensa  petentes 

'Inconcussa  premes.    \os  sic  adolescite  nati 

'In  patrise  laudem:  certe  vestigia  lant<e 
3so'Indolis  agnoscenda  datis,  tam  moUibus  annis 

'Pubescentis  adhuc  aBvi  splendescere  visi. 

'Haec  soboles  erit,  h<ec  pueri  tihi  tempora  portant. 

•Virtutes  aliis  aliaj:  qui  lumina  lollit  |  l;*^t;S.diSfi?^ 


^  iloc  lemma  om.  3.  Albertas  Achillcs  fiUos  rcliqiiLt  loannem,  Fridericum, 
imiindam:  hic  Syanos  mortuus  cst;  sed  loaiines  iilios  habuit  loachimum  et 
rtnm,  quorum  iUe  quidcm  sed  non  Albcrlus  hic  noster  avo  superstite  natus 
nt  infra  quoqae  v.  1044.  fingitnr.  Inter  Friderici  scx  filios  Casimirus  mar- 
,  de  qno  infra  v.  446.  sqq. ,  Gcorgius  Onohlinus,  et  Albcrtus,  Borussisa  pri- 
dnx,  fnenmt.  ••*  fago  4.  '•*  reges]  potentiores  principes.  '**  oblivio]  so- 
m  morte  amissi  tui  Alberti.  ^^^  putnbis]  te.  ^^^  siuiHtros]  adversarios, 
unptores.  '^  Galli  cum  Venetis  foederc  lUcscnsi  auno  ante  icto  sibi  invi- 
ad  recuperanda  ea  quaa  sibi  ablata  csscnt  auxilium  fercndum  promiserant. 
Mehimufl  I.  sive  Nestor,  academise  Francofurtcusis  atque  iudicii  cameralis 
linensis  conditor.       Boc  lemma  cum  tribuJt  sgq.  om.  3, 


366  BVTTENI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBBBTI  PANEaTRICTS. 

*Et  recta  cervice  sedet  ca^liimque  tuetur 

3H5  'Ingenles  animos  tenero  sub  pectore  versat, 
'Optimus  imperio  populisque  imponere  leges 
'Inque  Ode  relinere  suos,  huic  magua  gerendi 
'Maxima  vis  incrit,  tum  nemo  peritius  artes 
'Militiae  norit  si  quando  hostilia  cernet; 

3(K)  'SoU  consiHum,  soii  prudentia  rerum 

'Nusquam  aberit,  nusquam  ingenium,  mediaque  sedebit 
'Tutus  in  invidia,  Fortuna  tuebitur  omnes 
'Sospitis  eventus,  ipsum  sua  regia  coniunx 
'Foelicem  natis  faciet  prolemque  superbo 

395  'Spem  generi  foecunda  dabit.  iam  regna  tenenti 

'Piscosi  prope  rura  Spreaj  Gt  Marcliia  sedes,  |  tSJhi* 

'Altrix  illa  virum,  qua  te,  Germania,  prisds 
'Moribus  agnoscas,  qua;  nondum  aUunde  petitis 
'Decoxit  vitiis,  pcregrini  nescia  luxus, 

400  'Dedita  moUiliis  nuHis,  venatibus  apta 
'Aplaque  miUtiiC,  recte  Germana  vocari 
'Qu%  possit  teUus,  his  aducietur  HaveU 
'Flumiuis  omne  solum  ct  vicinum  quidquid  ad  Albim 
'Porrigitur  magnumquc  nemus  magnseque  paludes 

4U5  '  Oppidaque  et  viUse ,  reditus ,  portoria ,  magni 
'Ponderis  argentum;  quaeque  invia  reddita  diro 
'Tota  latrocinio  est  et  ab  hoc  purgabitur,  udae 
'Portio  Lusalia^;  tum  quas  citus  aUuit  urbes  {  usku. 

'Odera,  submittetque  genus  Pomerania  dives, 

410  'CassubU  Slavique  vagi,  se  Rhugia  subdet, 
'Bakhica  quam  toUm  circunsonat  Amphitrite. 
'Fortunate  puer,  tibi  tanta  potentia,  lanta; 
'Divitia;  viresque  et  opes,  loachime,  tuorum 
'Augebunt  animum.  quanquam  cessura  minori 


^  recta  cerv.]  ,,Cervicem  rectam  oportet  cssc,  non  rigidam  aut  supinam". 
QidnliL  Inst.  or.  XI.  3,s2.  ^  Miliciaj  4,  *»«  ^esse  in  invidia'  Cfc.  ad  Att.  II.  9,?. 
**'  Sospitis]  Sospita  s.  sospes,  proprie  luno  servatrix.  coniunxj  Elisabetha,  lo- 
annis  Danomin  regis  filia,  nnpta  a.  1502.  f  1555.  ^'*  nati]  loachimus  II.  a.  1506^ 
elector  factus  a.  1535.,  tres  filioB,  ducibus  omnes  nuptse,  loannes  Custrineiisii. 
**^Ioachimu8  I.  a.  1499.  set.  IG.  elector  factus  est.  396.  wn.  Qnasi  legitimos  marcbio- 
nam  Brandenburgensium  titulos  cxplicat.  ^  molitijs  4,  yenantiboa  5*  mol> 
litiis,  nuUis  y.  a.  5.  (!)  ^'  „Vita  (Germanorum)  omnis  in  yenaiionibaa  at^e  in 
stndiis  rei  militaris  consistit'^  Cws,  B.  G.  VI.  21.  cf.  Tac,  Germ.  15.  „Qaotien8  bella 
non  inennty  non  multum  venatibus,  plus  per  otium  transigunt  dediti  somno  eibo- 
qne**.  ^  ab  hoc]  loachimo.  reote  vates.  *^^  circumsonat  3,  5.  6.  Amphitrita] 
mare.   Otnd,  met.  1. 14. 


HVTTBNI  IM  BXCBPTIOMEM  MOOVNTINAM  ALBEBTI  PANEQYBICV8.  367 

4I&  '  Sors  lua  sit  fratri ,  viden*  ut  caput  ille  serenam    |  AlSSjSJlSjJSii" 
'Porrigit  in  frontem  totoque  venustior  ore  est 
'Aureus  egregiae  partus  genitricis  et  omni 
'DigQus  amore  puer?  liic  illum  uomiue  reddit, 
'Quem  tu  quxris,  avum:  primie  pictatis  abundans, 

420  'Poenae  parcus  erit,  nulla  osteutatio  morum, 
'Maxima  temperies,  moderatio  summa,  nec  ulla 
'Ambilione  sequi  vanos  certabit  honores. 
'Quos  reget  liic,  pacem  populis  dabit,  omnia  tula 
'Reddet  et  e  mediis  bellorum  faucibus  urbes 

425  'Eriget;  haud  poscet  mctui,  sed  poscet  amari. 
'In  melius  vertet  sua  tempora;  gratia  simplex 
'Proferet  hunc,  probitas  pcr  se  lucescere  coget. 
'Sacrorum  dabis  huic  curam  diviuaque  primo 
'  Prospicienda  ioco,  genua  hoc  sub  principe  flecteut 

430  'Mille  sacerdotes,  astabunt  vertice  nudo 

'PontiGces  alii,  magno  hic  sub  tosare  primus 
'Consulet  imperio,  gratabitur  ille  secundo: 
'Vulgus  adorabit,  primum  dat  Saxon  honorem 
'Praesule  delecto,  maiora  in  couunoda  Rhenus 

435  'Abstrahet,  occurrent  domini  mediumque  locabunt 
'LaeU  animis  omnes  summisque  favoribus  omnes. 
'Dixeris  hunc  igitur  fa^licem  igiturque  beatum, 
'Quod  tanta  invidise  stimulis  fortuna  carebit: 
'Gratus  enim  multis,  sed  amabilis  omnibus  ibit 

440  ^lstud  in  imperium;  si  quis  sc  obiccerit  armis» 
'Sedabit  non  arma  gerens,  clementia  bellum 
'Destruet  omne  viri:  quis  enini  non,  la^dere  certus 
'Et  iam  grande  nephas  sumplis  molitus  in  armis, 
'Hoc  viso  lenitus  erit  ponetque  furorem? 

445'Macte,  puer,  virlutc  togic  pacisque  reducUe; 

'Ille  autem,  media  qui  se  intranquillus  arena  |  uSS!S^ 


41«  Froniem  4.  **^  Albcrtus,  ut  iUo  Achilles.  ^issq.  ,,pietatis  abundanSy 
PcBne  parcos  erat".  Ciaudian.  IIII.  cons.  Hon.  113.  sq.  **^  ,,Pacatnmque  regei 
patriis  vliiniibus  orbcm".  Ferg.  ccl.  4, 17.  **^  Quidam  rcx  civem  fugientem  ba- 
eolo  percniiens  exclamasso  fertur  'C^i*  foU  miv  nit  fiirc^ten,  er  fott  mtr  lieb  l^aben'. 
Bed  eerte  ille  non  legerat  hanc  suorum  maiorum  laudem.  *^^  Pontifices]  epi- 
leopi.  ^  Moguntinus  archiepiscopus  Primas  Germauise,  eloctorum  principum 
deeanni.  Cf.  infra  v.  1109.  «^  Saxum  3.5.0. .  ^^  felicem  ut  uhiq.  3.5.  "»  ibit 
ia  imp.]  snscipiet  imp.  ^  Casimirus,  Alberti  AchiUis  ex  altcro  fiUo,  Friderieo 
■uurcliione  Onoldino,  et  Sophia  Casimiri  Polonio;  regis  filia  nepos,  nat.  d.  27. 
S^t.  a.  1481.  a.  1515.  cum  Qeorgio  fratre  patri  Onoldinum  Byruthensemque  mar- 
chioiiatum  eripit,  a.  1518.  Maximiliani  Cfiesaris  cx  sorore  nepiem  Susannam,   Al- 


368 


HVTTRNt  IN  VXCKPTIONEM  MOQVNTINAM  ALBBBTI  PANBQTBICV8. 

'lam  |)uer  exercet  ferlurqiic  iu  liaruudine  praeceps, 
'Obvia  (|u<p(|ue  pelens  auliuo  ie(|ualesque  lacessil, 
'Froule  uiiuax,  oculis  ardeus,  cui  multus  in  ore 

45u'Vivit  avus;  iuveui  quam  primum  frena  rcmittet 
'Arcla  pater  dederitque  suo  iam  vivere  ductu. 
'(Foelix  prole  tua,  fu^lix  Germauia»  tantos 
*Uerum  nacta  duccs)  uemo  lioc  instructius  ibit 
'llostis  iu  occursum;  quodsi  tibi  praelia  curae, 

■155 '  Aequabit  Casimirus  avum ,  ncc  laude  minori 
'luduet  Albcrtum:  solum  Germanus  amabit, 
*Solum  hostes  metueut;  quo  uon  fa^iciter  exis 
'lllius  auspiciis?  qua;  nou  tibi  prospera  cedent? 
'Aspice  ut  iudomitum  iam  uunc  caput  obiicit,  omnes 

46U  'Fortis  iu  eventus!  crescet  cresceulibus  annis 
'Vis  auimi,  uativus  houos  atque  iusita' virtus; 
'Excibit  resides  auimos  desuetaque  bello 
'Pectora  in  arma  Irahet,  puguabit  et  ocia  rumpet; 
'Profcret  imperium,  et  si  tu  commiseris  uni 

4G5  'Rem  totam,  maiora  tibi  non  gesserit  alter. 

'  Herculeas  transire  vias  Bacchique  supremam  |  ^^ 

'Hic  poterit  metam  et  Macedum  superare  labores; 
'Perferet  Aedonias  hyemes  Borciequc  frementeis 
'Contemnet  ilatus,  gclidam  calcabit  Ilyberncn, 

470'Spernet  llypcrboream  glaciem,  Uiphaea  ruenti 
'Frigora  non  oberunt;  haud  ulla  ita  fervida  tellus, 
'Sirius  aestivos  ubi  fcrvor  adusserit  agros, 
'Agmiua  duceuti  obstiterit,  nou  Aphrica  Syrtis, 
*Ignea  non  Libyes  plaga,  nou  Acgyptius  ardor; 

475  'Ducet  ad  Euphraten,  fiues  superabit  Iberos, 


berti  Bavarici  filiam  in  matrimonium  dncit  (cf.  dcscriptiones  conventns  Aufpisten- 
sis  vol.  V.  oditas),  moritur  Budse  a.  1527.  wt,  40.  —  Miror  hanc  CasimirianK*  in- 
dolis  descriptionem  a.  1514.  factam,  cum  Casimirus  legis  Plaetori»  annos  non- 
dnm  explesset. 

^*"*  hanmd.]  baculo?  *^*  (  )  fecimus  commodioris  interpretationis  caosa. 
Foelir  k.  /.  etiam  3.5.  ^^  prelia  1.2.  ^  aspiciis  5.  ^  crescet  cresc.  annis 
Vis]  Ita  etiam  epigr.  supra  p.  121.  *«•  otia  6.  <"  cf.  Ferg.  Aen.  VI.  801.  sqq. 
Baochi  metam]  extremos  orbis  tcrrarum  fines.  Bachiq;  5.  ^^  Macedam]  immo 
Macetam  i.  e.  Macedonom,  Philippi  Alexandriquo.  *^  Aedoniasj  rectius  Edonsf, 
Thracicafy  ab  Edono  Thracifc  monte.  *Edoni  Boreffi'  Ferg.  Aen.  Xll.  ^.  ^Edo- 
HM  hiemet*  Stat.  Theb.  V.  78.  et  aaudian.  Stilic.  cons.  I.  123.  'glacialis  lemt* 
cons.  Hon.  IV.  33.  *^^  *Rhcni  glacies  et  Khipsea  frigora'  Claudian.  rapt 
m.  321.  aq.  Hyberborcam  6.  «^s  Africa  €.  «'«  Lybies  5. 6.  ^  £q- 
fratoB.  J.S»      Iberoe]  Aiiaticos,  kod,  OeorgioHot, 


HYTTKXI  IN  BXCEPTIONEM  MOGVNTINAM  ALBERTI  PANEOYRICVS.  369 

'Turcarum  invadet,  si  tu  niandaveris ,  urbes, 

'Diripietque  Asiam,  Byzantia  moenia  raptu 

'Extrahet,  Aemonias  arces  et  Graia  reducet 

'Regna  ferox,  ausus  de  fonte  inquirere  Nilum, 
4S0  '  De  fine  Oceanum,  Tanaini  calcabit ,  Orontem 

'Invadet,  transmittet  llalyn,  contendet  ad  Indum, 

'Caspia  claustra  ruet,  complebit  stragibus  orbem; 

'Et  si  tu  hac  virtute  frui,  si  viribus  uti 

'Ad  maiora  voles,  extrema  per  omnia  curret. 
4S&  'Haec  ego  signa  dedi,  tu  prima  impone  ferenti 

'Quodquod  onus;  decerne  uti  quod  numina  donant, 

'Quod  rapit  hora  fugax;  da  magnis  praemia  factis, 

'Invita  precio  virtutem,  ale  honoribus  arteis, 

'Commenda  studium  donis,  nec  largius  ulli 
490  'Regna  duci  dederis,  provincia  quielibet  illi 

'Conlingat:  maiora  datis,  sine  tempora,  reddet: 

'Vicerit  invidiam,  iuvenis  primordia  regni 

'Diis  reget  aequales  Francos.   Hoc  nunc  quoque  tantce       '  Fr«nc. 

'Indicium  virtutis  erit,  iam  balthea  tractat, 
4»5  'lam  thoraca  movet  clypeosque  et  fcrrea  nudat 

'Instrumenta  necis,  cristaque  et  casside  gaudet, 

'Gaudet  frena  manu  contingere,  iamque  laborat 

'Currere  eques  iaculumque  manu  vibrare,  tubfleque 

'Exilit  ad  sonitum  puer,  et  nunquam  satis  audit 
&00 'Tergora  tensa  boum:  me  totum  absolvit  in  illo 

'Omnes  ad  numeros  rerum  natura  creatrix. 

'Quis  nunc  illorum  de  tanti  insignibus  actis 

'Degenerarit  avi?  nec  in  his  fortuna  rehnquet 

'tllJa  locum:  te  regna  vocant,  ubi  Dorida  pulsat     |  iS^pnJ".^^"' 
50&  'Istula  Sarmaticam,  veteri  regnata  Rorusso, 

'Et  fractae  Livonis  opes  Litavique  palustres. 


^  tuj  Germania.  *""  Bysantia  3.5.6.  ^^»  Aem.  arc.]  Thessaliam.  <w  Ni- 
lam]  qni  ^lnploratas  adest*  Lucan,  Phars.  X.  235.  ^^  Tan.]  Don,  Oront.]  Sy- 
ri«  ex  Libaho  veniens  fl.  hod,  Aassi,  ^*  Ualyn]  Paphlagonis^  fl.  ad  cuius  ripas 
CitBsam  Cjrrus  devicit,  hod,  Kisil-Irmak.  *^'  premia  1.2.  *®'  Hoc  lemma  et  duo 
tqq.  am,  3,  *^  ianqj  i.  ^  Terg.  t.  boum]  tympana,  Xrommcln.  me]  Martem. 
*••  forrana  5.  ***  Doris  Sarmatica]  marc  Sarmaticum.  Doris,  Oceani  et  Tethyos 
filia,  =3mare.  Ferg,  ecl.  10,5.  et  all,  ^*  Istula]  sic  etiam  Queret.  II.  10,?0.  De  Al- 
berto  magno  mag^ro  nltimo  primoque  duce  Prussiflo  (nato  a.  1400.,  a.  1511.  in  ma- 
gisteriam  ordinis  Teutonici  creato,  a.  1525.  Prussise  ducatnm  in  so  suscipiente,  -f-  a. 
1506.)  maiora  prsedicasset  pocta,  si  sciro  potuisset  quantum  princeps  et  litteris 
litteratisque  hominlbus  et  reformationi  q.  d.  fautnrus  csset.  Condidit  hic  Albertus 
litteramm  aniTersitatem  Regiomontanam  (Albertinam)  a.  1543. 

Htttbvi  Opp.  yol.  III.  24 


Gtrmxmm-' 


370  HVTTBNI  IM  BXCEPTIOHEM  MOOYNTINAM  ALBESTI  PANBOTBICY8. 

'In  le  Pannonicae  coniurat  portio  gentis;  |  Jj^i; 

'Gaudebunt  patrii  populi  Venetique  tiuiebunt. 
'Et  tristaris  adhuc  araissaque  pignora  luges? 

510  'Reiice  ab  Albertho  curas,  meliora  dabuntur 
'Teinpora,  per  Stygias  tibi  luppiter  annuit  uudas*. 

Quae  postquam  audierat,  magno  Germania  moiu 
Erexit  sese  et  luctu  revocavit  inani, 
Moesticiaque  animum  solvit  posuitque  iimorem, 

515  Obvia  spem  votis  complexa,  metumque  remisit, 
Et  laeta  incessu  patuit,  videre  recinctam 
Continuo  gentes,  quali  solet  esse  paratu: 
Nam  patrio  velata  sago  spoliisque  ferarum 
Errabat  succincta  humeros,  manibusque  rigentes 

520  Indueral  villos;  errant  a  vertice  circum 

Spirantes  borese  et  nivibus  riget  hispida  cervix, 
Hercynioque  iutenta  iugo  nemora  alla  petivit, 
Ingeiitem  quatiens  frameain  circunspicit  inde 
Omnes  in  populos  atque  omnibus  imperat  oris. 

525  Tempore  iam  ex  illo  summa  expectatio  nobis 
lu  vestram  est  erecta  domum,  dum  singula  nuper 
Evcniunt  maiora  fide.     Da,  niaxime  princeps, 
Da  ludis  pompaeque  locum,  sine  gaudia  laelis 
Adventu  concepla  tuo  se  extendere  passim: 

530  El  pudet  et  facies,  neque  enim  non  gaudia  cogunl 
Saepe  aliquid;  cerne  ut  nequeant  avellier  abs  te 
Nulla  ira  nullisque  minis  qui  te  in  sua  passis 
Accipiunt  inanibus,  cerne  ut  saliuntque  ruunique 
Molu  incomposito  veniamque  ab  amore  mereniur. 

535  Non  aliter  quam  cum  peregre  genitore  profecio 
Multa  diu  cupidos  tenet  expectatio  natos 
Suspensamque  domum,  metuunt  sperantque  vicissim 
Solliciti  votis,  solers  timet  omnia  coniunx 
Omniaque  exquirit,  cum  nunc  rumore  sinisiro 

540  Fertur  in  lonio  puppim  fregisse  profimdo, 

Nunc  snperesse  ncci,  redit  bic  tot  euntibus  annis, 
£t  speratus  adest  avidis,  ncc  gratia  longa  est 
Attenuata  mora,  discurritur,  obvia  certant 


Redit  U 
eiceptioB 


Comfm 
raito. 


^  Georgius,  Pius  dictus,  Casimiri  Albertiqne  frater,  marchio  OnoIdiBUS, 
nat.  a.  1485.,  Ludovici  Hnngarise  regis  nati  a.  i50G.  tutor  factus  post  VladisUi  VII. 
inortem  (a.  I5I6.)  pro  rege  Hungarise  prsefuit.  f  a.  1543.  **"  Alb.]  avo,  Achille. 
*'<  Mcestiti%  3,5,6.  ^^  circumspicit  2..,4,  "'  Hoc  lemma  om.  3.  "•  con- 
coepta  i.      ***  in  composito  5.      *'*'  coninx  6, 


HYTTBNI  IM  EXCEPTIONEH  HOOVNTINAM  ALBERTI  PANEGYRICVS. 


371 


Obsequia,  applaudiint  reduci,  cxanimata  salutat 

516  Laeticia  coniunx :  sic  te  ofTiciosa  tuorum 
Post  desyderia  et  longi  tormenta  timoris, 
Ne  qua  interciperet  medio  fortuna  periclo, 
Excipimusque  hilares  exultamusque  recepto. 
Quis  non  exiluit?  quis  se  exiluisse  putavit, 

&50  Quidve  agerel  sensit,  non  amisitque  pudorera,« 
Si  modo  amore  tui  quicquam  fecisse  pudendum  est? 
Huc  epulae,  genialis  lionos  mollesque  choreae: 
Nos  Fescenninos  numcros  Thymelenque  sequamur, 
Hic  nervi  citharaeque  soncnt,  hic  plectra  lyraeque; 

&55  Personet  omne  tubae  genus,  omnia  cornua  clangant. 
Hoc  iterum  dico,  hoc  iterum,  Moguntia,  gaude 
Et  sponso  gratare  tuo,  vix  rectius  unquam 
Suscepto  gavisa  duce;  hic  contendite,  cives, 
OfGciis,  cantate  deum  laudantia  verba, 

560  Ferte  preces ,  divum  tem|)lis  indicite  honorem ; 
Et  quae  prseterea  noii  ipse  pclitve  iubetve, 
Verum  ingens  meruit  virtus  (piaequc  iiitegra  pulsat 
Fama  polos,  vos,  qui  cupiistis  nuper,  habetis 
Et  pacem  et  tutum  requietaqiie  tempora  pressis 

565  Motibus  exaltare  iuvet  partumque  tucri. 

Ipse  hunc  nec  petiit  nec  dctractavit  honorem: 
Obtulimus;  quodqiie  est  titulo  speciosius  omni, 
Cum  precibus  regnum  accepit  meruitque  rogari, 
Cumque  suas  posset  moderari  tutius  urbes, 

570  Unde  illi  genuinus  honor,    quod  nostra  poposcit 
Utilitas,  dedit  externoque  assensus  amori  est. 
Sspe  facit  lucrum  dominos  rerumquc  cupido: 
Hunc  perspecta  fides  et  commoda  nostra  parentem; 
Saepe  dat  ambitio  regnum:  iiihil  ille  pctivit; 

575  Multos  vota  trahunt:  nunquam  hic  optavit  ab  illa 
Divelli  patria;  multis  occasio  pncscns 
Non  fuit,  ut  ferret  lcctis  sufTragia  punctis: 
Regnat  adoptivus,  plus  quam  genuinus  amatur. 
Huc  ades,  o,  proceresque  tuos  amplectere,  princeps, 

580  Et  tantas,  securus,  opcs  acccrsimus  omnes, 


TrepifUtio  in  ad- 
Tenta  Alberthi 


Rihortitio 
ad  ketici«m. 


I   AlberlhiM  ullro 
I    poittulaluit. 


Vide  maKnam 
laudem. 


***  coniax  6,  *^'  desidcria  3. „6.  *•'•'  Fesc.  num.]  h.  l,  =  carmina  Iseta  et 
OCOM.  Thym.]  saltationes,  hisirionicosquc  ac  mimicos  ludos.  ^^  cythaneq; 
f.5.6.  *•"  Suscoepto  1,2,  ^^  //oc  lemmn  et  sequens  om,  3.  Ipse]  Hajc  non  ita 
trictflB  interpretationis  sunt:  poeta  loquitur,  non  historicns.  Cf.  supra  ad  y.  138. 
4not.      *•*  accGopit  /.  2,      ^  Cunq^  1...5.  Cunque  6.      "'  i.  e.  fecerunt. 

24* 


A  Tere- 


SrMt 


372  HYTTBNI  IN  EXCBPTIONBM  MOOVNTINAM  ALBERTI  PANBOTBIC?S. 

Omnibus  ut  regnes,  dubitas  hseresque  pudore? 

Accipe  poscentes,  ultro  iuga  sub  tua  cedunt 

Qui  cogi  voluere  prius ;  te  principe  rerum 

Dulcior  usus  erit  vitaque  suavius  uti, 
5S5  Fropositum  est  multis,  (|uod  habent  cupiere  tot  annis; 

Spe  maior  meliorque  tua  cupientibus  astas , 

Hae  specie  alque  islis  oculis,  tibi  gratia  forroae 

Nativusque  decor  pr^bent  augmenta  favoris: 

Vix  ita  succensas  sicco  iam  culmine  fruges 
590  Ventus  agens  flammas  exercct  et  impete  nutrit 

Serpentem  crepitum:  tunc  cum  procul  omnibus  esses, 

Finximus  aspectum  qucndam,  non  (inximus  istum: 

Omnia  sunl  vero  maiora:  incredita  prsestas: 

Vivi  oculi  purusque  color,  frons  laeta,  pudoris 
59S  Signa  verecundi,  tantum  os  e  sanguine  rubrum, 

Quanlus  inest  animi  pudor;  optimus  undique  constat 

Membrorum  modus:  ex  omni  te  parle  venustum, 

Ex  omni  aequalem  fecit  deus;  temula  tantae  |  i,iE!'tJ',!!!Jji%-- 

Corpora  virtutis  vultusque  et  amabile  signum. 
600  Expirate  rosae,  summi  vanescite  cultus: 

Hic  decor,  hic  amor  est!  Quid  tum  si  inviderit  istum, 

Dum  malit  reguare  sibi,  vicinia  nobis? 

lam  vetus  heec  lis  est  populis;  pro  dotibus  istis 

Certatur,  quod  quisque  cupit  dum  possidet  alter, 
605  Aestuat  intra  se  melioremque  invidet  auram: 
y    Nos  fortuna  beat  frustra  affectantibus  illis. 

Regia  Francorum  soboles  sibi  vendicat  ortum,  |  Aibfrtto>. 

Marchia  nutricem  iactat,  tum  Norica  civem 

Vult  urbs  esse  suum;  dominum  gens  Saxona  primis 
610  Obtinuit  volis;  maiora  in  commoda  Rhenus 

AbstuUt,  in  maiusque  decus:  ne  credite,  cives, 

Non  diis  auspicibus;  certe  haud  manifestius  unquam 

Hortati  superi:  vos  laeti  admitlite  dignum 

Hoc  desyderio  donum,  sperate  futuros 
615  Accessu  meliore  dies;  iam  prima  iuventus, 

Dant  maiora  anni:  spectatur  ab  indole  virtus  |  iB«ioi«^ 


W5  i.  e.  babent  quod  cupiore  tot  annis.  ^^*  adstas,  3,  5.  6,  "*  Hoc  et 
9€quen»  Umma  omuii  3.  ^  Albertos  pronepos  Friderici  barggpravii  Norimber- 
gensiB  fuit,  qai  primuB  elector  Brandenburgensis  a.  1417.  Constantiie  decla- 
ratUB  est,  moriuus  autem  &.  1440.  Albertus  a.  1513.  archiepiacopus  Magdeburgen- 
iis  eecleii«qae  Halberstadensis  administrator  factus  fuerat.  cf.  v.  i  190.  '^^  de- 
•Iderio  2...^ 


BTTTKNI  IN  EXCEPTIONEU  MOaVNTINAM  ALRERTI  PANEGYBICVS. 


373 


Certa  sui  semper,  qusG  sic  cccpere  subinde 
Immutala  manent;  cui  laus  a  gente  vetusla 
Prodiit,  atque  animos  stimulant  virlutis  amore 

•20  Egregiis  monumenta  notis  et  imago  suorum 
Gentilisque  decor  titulis  famaque  recenti, 
Indole  qui  tanta  est,  istos  spectatus  ad  annos, 
Hic  poterit  non  esse  bonus  aut  dcsinet  unquam? 
Foriunate  pater,  talem  tc  cernere  nu|)er 

825  Ardor  erat  populis,  crevit  rcverenlia  viso; 
0  fecunda  viris  Germania,  sola  priorcs 
QuaB  vincis,  semper  quiB  prisca  recentibus  augcs 
Cultibus,  et  nunquam  sinis  a  maioribus  illis 
Degenerare  decus,  tu  nondum  elTteta  parentes 

630  Aequasti  virtute  nova,  nec  desinis  unquam 
Esse  tui  similis :  dum  flumina  fontibus  errant 
Irreditura  suis,  coBlum  dum  volvitur  aslris, 
Dum  fovet  oceanus  pisces,  animalia  tcllus, 
Constabis  semper  tibi  tu  somperque  fereris 

635  Terra  ferax  magnorum  bominum :  dant  vellera  Seres , 
Fert  hebenum,  fert  Indus  ebur,  sua  tbura  Sabcous, 
Balsama  luda^i,  Tagus  aurum»  rubra  smaragdis 
Est  foecunda  Tbetis,  laudat  sua  pocula  Lesbos, 
Thraces  equos,  Cbalybes  ferrum,  Germania  fortes 

640  Nunquam  exbausta  viros  sobole  producit  abunda. 
Rumpere  lccticia,  gens  Martia,  et  invebe  plausus       | 
Nunquam  aliis  visos,  iugi  conlendite  pompa 
Arctatas  opplere  vias,  emergite  teclis 
Ingenti  clamore ,  viri  innuplicque  nurusque ; 

615  Nullis  fessa  astas,  nullis  pudor  obslet,  honorem 
Vult  fleri  sibi  magna  parens,  nec  LT,tior  ulla 
Pertulit  in  pompa  se  luxuriante  videri 
Indulsisse  sibi  strepitu  nunioque  triumpho. 
Aspice  ut  ingredilur  magna  excipiente  caterva 

650  Ille,  decor  patria*,  iuvenis,  quem  dicere  possis 
Delicias  populi  plaudentis  et  orbis  amorem! 
Rhenus  adest  dominumcjue  suum  regemque  salutat: 
Nunquam  ita  la^ta  deo  facies  prius,  ipse  verenda 


Germania. 


'   Laus  Ger- 
I    maniK. 


Eihortilio  «d 
pom|iam. 


RheBas. 


•»  cf.  Verg.  georg.  I.  54.  sqq.  etc.  ^^  Intus  5,  «'*»  Tothys  L  2. 4,  Thetys  J.  5. 
ie  0.  ruhra  Thetis  =  rubrum  mare.  cf.  Ferg.  ccl.  4,32.  ei  att,  popula  6.  *^  O 
noii  scrihendum  essct  hodie  Tandem  ...  producere  negat!  ^**  nurus,  ut  ssepe 
itpoetas,  pro  iuvenihus  feminis.      6^>«qq-  Haec  Kheni  imago  pulcherrime  quam- 

non  ex  novis  omnihus  partihus  conposita  est.      Lemma  om.  3, 


374  UVTTENI  IN  BXCEPTIONEM  MOGVNTIMAM  ALDERTI  PANEGTB1CV8. 

Maicstate  scdet  fluvioque  invectus  ovanti 
653  Progreditur,  vultu  qux  iam  convivia  liquit 

Ostendens,  liilaresque  oculos  huc  volvit  et  illuc; 
Rorantes  pexere  comas  a  vertice  Nympha^, 
Tum  flores  ac  scrta  super  frontiquc  madenti 

Imposuere  rosas  servataque  lilia  circum 
600  Tempora  connexis  viola  variante  coronis, 

Quas  non  frangat  hyems,  nulla  exiccaverit  sestas; 

Cornua  fronde  virent,  glaucum  caput  omnibus  ardet 

Floribus,  haud  vulgaris  honos  oculisque  genisque; 

Ouam  solita  est  plus  barba  madet,  dat  alacrior  imbres 
m  Sudantis  facies  stillantque  a  vertice  rivi 

£t  laetse  per  pectus  aqua},  tumet  altius  undis 

Ipse  suis,  collumque  levat,  vix  accipit  amnem 

Alveus  immodicum  ripa  turgentis  utraque. 

Ebria  gratantur  tam  lceto  flumiua  passim 
670  Circunfusa  deo,  plauduntque  et  murmure  dulci 

Indigena)  fluvii  miro  modulantur  amore 

Prsesulis  in  laudem;  iubet  ipse  et  plurima  mandat 

Addictis  gessisse  moram,  cui  festus  amictus 

Palla  tegit  latos  humeros  longissima  tractu  |  Kheat 

075  £t  lato  distensa  sinu ,  quse  syrmate  longo 

Immensum  telluris  obit,  tot  iugera  verrens, 

Tot  per  prata  iacens  imos  legit  infima  montes; 

Gramincas  operit  valles  trahiturque  supina, 

Textilis,  Ilercyniae  matris  spectabile  donum, 
6S0  Nympharum  labor:  huic  omnes  quie  flumina  servant, 

Quua  fontes,  qua;  stagna  regunt,  sub  numine  quarum 

Florea  rura  silent,  qutccunque  horrcntia  lucis 

Observant  nemora  et  montes,  centumque  per  amios 

lutentce  sedere  operi:  pars  tingere  lanas, 
6S5  Pars  agiles  radios  extens^  impellere  telae, 

Pars  lento  graciles  auro  circundare  filos: 

Laniflcam  tenet  illa  colum  tractatque  per  artem 

Clostereos  fusos  digitisque  volubile  pensum; 

Pectinis  hsec  moderatur  opus,  coquit  altera  aheno 
m\\u  graciles  discerpta  modos,  quo  vellera  tingat,  |  Diimfio. 


Pallhii 


®^^  convivia]  cf.supra  v.  170.  sqq.  Khenus  sui  paullo  plenior  describitur.  ••*  ex- 
sicc.  5,6,  ^''^  Circunifusa  2.6.  ^'^  Praesulis]  ambigue  Rheni  et  Alberti.  ^  mo- 
ram]  recie,  ^*"^  iediii  editi,  perpcram,  ^**®  circunidare  6,  ***  Clostoreos  editi, 
,»Fus<)S  in  lauiiicio  [iuvenit]  Closter  (der  Spinner)  tilins  ArachDes*\  Ptin,  H.  N.  VII. 
50,57.  Cf.  Clotho  Parca,  yiXfod^Hv,  nere. 


BTTTKHI  IN  EXCEPTIOMKM  MOGVNTINiLlf  ALBERTl  rANKQYRICVS.  375 

Herbarum  succos;  liaec  vix  imitabilc  visu 
Pingit  acu  summorum  homiuum  vetus  argumenlum: 
Ars  precium  supcrat:  vacuis  certamina  Nympbis 
HaBC  posuit  mater;  stimulat  contcutio,  certanl 

695  Esse  pares,  iubet  ailiQces  in  stamine  pugnas 
Ipsa  suae  gentis  cerni  veteresque  labores, 
Primorum  monimenta  ducum  patriosque  triumpbos. 
Hic  honor,  baec  laus  est,  bic  cur  lu,  Alberle,  labores, 
Sponle  subit  ratio,  fert  bic  sua  pnrmia  virtus: 

700  Magnanimos  inter  proceres  flbenique  sodalcs 
Indice  pictm*a  pars  non  temncnda  tuorum  est. 
Primus  honor  Marti,  clypco  Mars  fulget  el  ense     1  "'^"ySsiiSm  «I 
Germanamque  manu  frameam  tenet,  illius  aris  ^'''""^ 

VicUma  prima  cadit»  gentis  pater  ipse  vocari 

705  Gaudet  et  arctoo  sedem  sibi  deligit  orbe.  |  cJSianas 

Cernis  et  Alciden  iunctoque  Tuiscona  Manno  1  "^'.*'t"«S,7.°"' 

Teutonico  horrentes  babitu  pugnataque  bella ,  ***"""" 

Et  Maia  genitum  Teutatem,  immitibus  aris,  |  Mercurios. 

Terribiii  specie,  et  primos  ex  ordine  reges 

710  Immeusa  serie ,  nostroque  incognita  seclo 
Ardua  facta  virum:  velles,  Germaiiia,  velles, 
Quam  vera  cst,  tam  sit  scriplis  tua  cognita  virtus: 
Quae  fecere,  deaj  norunt,  et  pneba  et  ipsos 
Qui  gessere  duces;  nos  vix  extrema  videndo 

715  Assequimur,  datur  ingentes  Istbevones  arinis  |  i^thoTones. 

Noscere  et  Hermionum  pra^ceps  genus  omnibus  ausis,     i  Heraiones. 


pretium  6.  •**  matcr]  Germania.  ®''  prcmia  1. 2.  ''^  cf.  v.  289.  cata- 
m]  quasi  in  indicem  redactua  est  Epigramm.  ad  Maxim.  10.  ''^  f,Herculcm  ct 
tem  concessis  animalibus  placant".  Tac.  Gcrm.  0.  ,,FuissG  apud  eos  et  Iler- 
m  memorant  primumque  omuium  virorum  fortium  ituri  in  proilia  canunt'\  ibid. 

Tuisc.  Mann.]  cf.  v.  327.  ^<^^  immittibus  2.  ^dcorum  maxime  Mercurium 
nt,  cui  certis  diebus  bumauis  quoque  hostiis  litare  fas  est*\  Tac,  Germ.  9. 
.  B.  G.  YI.  17.  Teut.]  ,,Et  quibus  immitis  placatur  sanguine  diro  Teutatcs 
cnaque  feris  altaribus  Hcsus".  Lucan.  Phars.  I.  444.  sq.  '<«  Terribilis  2. 
»relia  1.2,  ^MemorisB  proditur  quasdam  acies  inclinatas  iam  et  labantcs  a 
nis  restitutas  ...  inesse  quin  ctiam  sanctum  aliquid  et  providum  putaut  ... 
nns  sub  divo  Vespasiano  Vclcdam  diu  apud  plerosque  numinis  loco  habitam, 
et  olim  Auriniam  et  complureis  alias  vcncrati  sunt,  non  adulationo  ncc  tam- 
a  facerent  deas'\  Tac.  Germ.  8.  7ir....7i6  datur  ...  noscerc]?  ,,Mauno  tris  filios 
pmnt,  e  quorum  nominibus  proximi  occano  Inga>voncs,  mcdii  Hcrminones, 
ri  Istcevones  vocantur".  Tac.  Germ.  2.  —  „Germanorum  geuera  quinque:  ..  al- 
n  genus  Ingsevoncs,  qnorum  pars  Cimbri,  Tcutoni  ac  Chaucorum  gentes ; 
imi  autem  Hheno  Ista;voncs,  quorum  pars  Cimbri  meditcrranei;  Hermiouos, 
um  Suevi,  Hcrmunduri,  Chatti,  Cherusci  .."  P/m.  II.  N.  IV.  14,28. 


376 


HVTTBIII  IN  EXCEPTIONEM  MOGVMTlNiLM  ALRERTI  PAMSOYBICVS. 


Magna  gerunt,  spernuntur  opes,  at  bellicus  omni 
Quaerilur  ingenio  decor  et  virtute  paratur 
Fama  viris:  viden*  ut  quisquis  fcciiciter  liorum 

720  Rem  gessit,  non  auxit  opes,  verum  auxit  honorem? 
Ecce  vagos  armis  Cimbros  trepidantia  contra 
Castra  Italum,  Latiaquc  metus  in  genle  coactos: 
Carbo  fugit,  capitur  Scaurus ,  Syllanus  in  hostem 
Frustra  agit,  ostenso;  poenam  dat  Cassius  irse. 

725  Praecipit  arma  Bolus,  primam  dat  Gaiiia  praedam, 
Primaque  terrifico  mirata  est  tympana  pulsu, 
Germani  inventum  Martis,  Cimbrique  furoris 
Manlius  infausto  contra  trahit  agmina  cursu; 
Csepio  succumbit,  vasto  tot  miilia  campo 

730  Circunfusa  iacent,  fines  it  victor  Iberos 
Sollicitare  manu  el  vastas  miscere  ruinas: 
Celtiber  obstat  eques,  molis  petit  Itala  signis 
Rcgna  ferox;  contra  est  Marius,  data  copia  pugnae: 
Quis  non  ille  dolis,  qua  non  se  fraude  tuetur, 

735  Dum  vincat  quocunquc  modo?  quam  vivere  credas 
Foemina  picta  movet  pugnas  et  nescia  vinci 
Ipsa  sibi  victrix  morlem  consciscit  et  aufert 
Carceris  opprobrium:  tot  bellum  pendet  in  annos. 


Cimbri. 


I  Cimbri  ia 
I   Romanos. 


Bolu 
rei. 


TjmpaoaB. 


Fsmina 
Cimbroraa 


^*  Lemma  om.  3.        Cymbros  3.5.       ,,dcxl.  aimum  urbs  nostra  agebat,  cum 
primum  Cimbrorum  audita  sunt  arma  ...  at  Germani  Carbone  et  Cassio  et  Scauro 
Aurelio  et  Scrvilio  Coepione,  M.  quoque  Manlio  fusis  vel  captis  V  simul  consulareis 
exercitus  populo  Rom.,  Varum  trcsque  cum  co  legiones  etiam  Csesari  abstulenint'^ 
Tac.  Germ.  37.        ''**  Bolus  omnes.  et  sic.  Huttenus  scripsit:  ante  Freinghemium  enim 
pro  Boiorige  legebatur  Bolo  rege  in  Epit.  Liv.  LXVII.  ,,M.  Aurelius  Scaams  lega- 
tus  consulis  a  Cimbris  fuso  cxercitu  captus  est,  et  cum  in  consiliam  ab  eis  ad- 
vocatus  deterreret  eos  ne  Alpes  transirent  Italiam  petituri,  eo  qnod  diceret  Ro- 
manos  vinci  nou  posse,   a  Boiorige,   feroci  iuvene  occisus  est.     ab   isdem  hosti- 
bus  Cn.  Manlius   cos.  et  Q.  Scrvilius  Ca;pio  procos.  victi  prffilio  castris  qnoqoe 
binis   exuti   sunt,    militum   milia   octoginta    occisa,    calonum   et  lixamm  xl  se- 
cundum  Arausionem  ..."  Cf.  interpp.  ad  h.  1.       ^**  tymp.  pulsu]  cf.  Claudian.  cons. 
Stilic.  III.  V.  364.  sq.       "^*'  Germ.  inv.  M.]  i.  e.  non  Germanorum,  sed  Martis,  Ger- 
manorum   dei,   inventum.    Ceterum   constat  prsecipuum  tympanoram  usam  in  sa- 
cris  Matris  deum  fuisse.       Cymbriq;  5.       ''^  Cepio  edd,      ""  Circumfnsa  6.      Ibe- 
rosj  Liv.  ep.  I.  c.    ,,Cimbri  vastatis   omnibus   quae   intcr  Rhodanum   et  Pyremeain 
siint,   per  saltum   in  Ilispaniam   transgressi  ibiquo   multa  loca  populati  a  Celti- 
bcris   fugati  sunt,  reversiquc   in  Galliam   in   belli   casns  se  Tentonis   conianxe- 
runt"  .cf.  lul,  Ohseq.  Prod.  lib.  c.  43.  Ptutarch.  in  Mario  c.  14.      ^*  manu]  exercita. 
^»'  petit  Itala  regna  &c.]  cf.  Liv,  ep,  LXVIII.  et  Plutarch.  \,  c.  15.  sqq.       ^<  cf.  Pla- 
tarch.  I.  c.        ■"*  Foemina  picta]   in  Rheni  pallio   pictae  CimbriciB   mulieres.  cf. 
supra  v.  351.       Cymbrorum  3.       ^^®  tredecim  annos,  si  conputemus  a  consulata  C. 


UTTTBNI  IM  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBERTI  rANEGYRICVS. 


377 


Germaoi  sub 
lulio  mtlitanlc*. 


Hic  Ariovistus  Gallorum  viclor  in  annis  |  mS*M*x?*'" 

740  Lucet  eques  spernilque  hostcni,  non  spernil  amicuni 

Romanum;  conspersa  vides  collectaque  passim 

Agmina,  Germanos  equites:  hos  Ca?sar  in  omneis 

Secum  agit  eventus,  his  sc  committit,  in  unis 

Spem  locat  his  ponitque  fiilem,  le,  Gallia,  vinci 
74d  Non  pudet,  at  puduil,  terrent  Germaua  Britannos 

Auxilia,  Hispanos  arcent,  pugnantihus  illis 

Splendida  Pharsalico  parta  est  victoria  campo. 

Hic  indignato  pontem  consurgere  Rheno 

Cernis  et  Ausonias  ripa  uUeriore  cohortes; 
750  Inde  hostem,  quem  ne  inveniat  timet,  indice  qua^rit 

Nocte  ferox  Ualus  vacuosque  indagine  montes 

Lustrat,  adit  sylvas  at({ne  ohvia  tesqua  lacessil. 

Parte  alia  collecta  acies  Germana  suh  hostis 

Considet  adventum,  *Q\\o  nunc  ruit  iile?'  Suevus 
755  Exclamat  pugnamque  petit:  tu  Reigica  castra, 

Caesar,  adis  Celtasque  tihi  succumhere  suetos. 

At  tu  non  iisdem  fatis,  non  numine  eodem,  I  Saro"''"' 


Pons  lulii 
in  Rheno. 


Caecili  Metelli  Papiriqne  Carbonis  (a.  641.)  U8qiie  nd  pu^nain  in  campis  Raudiis. 
d.  30.  lal.  coss.  Mario  V.  M'  Aquilio  (a.  053.)  puguatam. 

"•  Ariovistum  Gcrinanorum  regem  ita  passim  agcntcm  ac  loqucntem  descri- 
bit  CafS.  B.  O.  I.  31.  sqq. ,  ut  vclim  nolim  Franciscus  Sickinf^eusis  in  nicmoriam 
rerocetnr.  '*•  ,,Caesar  ...  prselium  equestre  committit;  laborantibus  iam  suis  (Jer- 
manos  equites  circiter  CD  submittitf  quos  ab  initio  secum  babere  instituerat. 
eonim  impetam  Galli  sustinere  non  potuerunt,  atque  in  fugam  coniecti  multis 
amiMts  se  ad  agmen  receperunV^  Cws.  B.  G.  VII.  13.  ^^^  Pompeianae  Pharsa- 
liee  clades  d.  9.  Aug.  a.  u.  706.  ^**  Ipse  Crt's.  B.  G.  IV.  17.  pontem  in  Ubiis  fa- 
ctnm  describit.  cf.  VI.  0.  Aquto  gfuttam  iu  Rhcnum  eifundcrem  si  de  re  toticus  dis- 
pntata  h.  1.  aliquid  adnotarem.  ''^*  'saltus  nemorosaque  tesqua  £t  silvas''  Lucan. 
Phars.  VT.  41.  sq.  '*'  ,,Quibus  rebus  Ctesar  vehemcnter  commotus  maturandnm 
sibi  existimavit,  nc  si  nova  manus  Suevorum  cnm  veteribus  copiis  Ariovisti  sese 
coninnxisset ,  minus  facile  resisti  possct.  Itaque  rc  frumentaria  quam  celerrime 
potnit  conparata  magnis  itiueribus  ad  Ariovistum  contcndit'*.  Cws.  B.  G.  I.  37. 
"*  Snevi  t«  tnarg.  om.  3.  '*^  Do  Arminio  Varianaque  clade  in  sqq.  maxime  Pcu- 
tingernm  (Sermon.  convival.)  secutus  cst,  qui  sua  prseter  Flornm  maximam  par- 
tem  ex  Ottone  Frising.  III.  4.  et  ex  Celtis  vcrsibus  babet.  nam  sic  ille  non  cvi- 
tata  confnsione  cladium  Varianse  IIungarica?que  die  S.  Laurentii  a.  955.  prope 
Ang^ftam  a  Germanis  hostibus  suis,  Romanis  illius,  Avaribus  sive  Hungaris 
hnins,  inlatamm:  „Germani  postca  Quintilii  Vari  libidinem  et  superbiam  haud 
secuB  qnam  ssevitiam  odisse  cceperunt  et  Arminio  duce  armis  correptis  occissB 
sont  Vari  tres  legiones:  nihil  ea  coide  pcr  paludes  perque  silvas  cruentius,  ni- 
hil  insultatione  barbarorum  intolcrantius,  prsecipuc  tamen  in  causarum  patronos 
...  ipsiuB  quoque  consulis  corpus,  quod  militum  pietas  humi  abdiderat,  effossum, 
aqnilas  etiam  duas  barbari  possedcrunt;   tertiam  signifer,   priusquam  in  manus 


378 


IIVTTENI  IN  EXCKPTIONEM  M06VNT1NA1I  ALBKUTI  rANKOYRICVS. 


760 


705 


770 


775 


Vare,  sapis,  viresquc  luas  salis  esse  putasU 
Arctoam  conlra  virlutem  et  Teuloua  bella^ 
Auxiliis  circums<eple  et  legiouibus  illis: 
Ecce  auteni  erepla  pro  libertate  feroces 
Conveniunt  populi  Germanoque  auspice  Brulo 
Arma  ferunt;  vivum  Arminium  vivumque  putares 
Qui  Macedum  trahit  agmen  Avar,  ccBlestia  signum 
Ventur<e  ostendunt  ca^dis,  Ronianus  haruspex 
Pra3videt  iratos  superos  clademque  minanteis: 
Signa  canunt  campoque  Lyci  concurritur  annis: 
0  palria,  o  magnum  muudi  decus!  omnia  bella 
Prospera  llomanae  fortuna;  omnesque  triumpbi 
Non  poterunt  huius  iacturam  aequare  ruinae: 
Profligata  acies,  tot  millia  caitsa  Lalini 
Nominis,  externos  gladii  excepere  tyrannos 
Vindelici:  tot  nostra  neci  dedit  ultio  rcges 
Interiisse  simui,  quot  non  prior  audiit  aetas. 
Indiscreta  aliis  pugna  est,  dux  ipse  minores 
Pra)terit  et  solis  audax  se  fortibus  infert 
Arminius  gaudetque  vagas  se  vindice  Ctedes 
Sanguiue  commixtas  Italo,  sua  libera  regna 


Araiiiiiiu  Gmu- 
■onia  BraUu. 


Avar  ia  aBii- 
UaiB  Koauaii. 


Qades  KoinaBorui 
apiMl  Ljcam. 


hostium  veniret,  evulsitf  mcrsaqnc  intcr  balthei  sui  latebras  gerens  in  cruenU 
palude  latuit.  hac  clade  factum,  ut  imperium  Kom. ,  quod  in  litore  oceani  non 
Bteterat,  in  ripa  Rheni  iluminis  staret.  tuuc  ea  Vari  clade  sive  Titi  Ennii  pne- 
toris  cfiede,  le^ione  etiam  Marcia  amissa  civitas  nostra  [Augshurg]  plarimom  no- 
bilitata,  forum  publicum  apud  nos  Perlacum  a  perdita  legione  [!  Ua  iam  Otto 
Frising,]  cognominant,  ubi  aliquando  inscriptum  fuit 

Indicat  hic  collis  Komanam  nomine  cladem 
Martia  quoque  legio  simul  periit. 
Ceciditqne  ea  pugna  cum  equitatu  Macedonico  Avar  Graecus  Bog^dis  filins:  ni- 
sticee  ex  eo  domns  non  longe  ab  Augosta  adhuc  Chriechsauar  appellantar. 

Hiis  nomen  terris  Bogudis  dat  rcgio  proles 

GrsecuB  Auar  pecudis  de  Suevis  more  litatus.  etc, 
7*0  circunfepte  1.  circumfepte  2.  sqq,  ''"^  Lyci]  fiec^.  Nisi  vidisses  Hnttennm  etiam 
Varianam  cladem  apud  Augustam  Vindelicorum  Romanis  inflictam  esse  opinari, 
conicias  fortasse  Lippi  (pro  Luppia^  2ippe)  scribendnm  esse.  Quid  8i  Huttenos 
ab  Aenea  Sylyio  (German.  c.  35.)  Moguntise  aut  cum  aliis  Fraucofurto  ad  Moeniun 
gloriam  extinctarum  legionum  tribui  animadvertisset?  commodius  certe  cffirmini 
illad  foisset  In  Arminio  dialogo  errorem  quamvis  non  expressis  verbis  correxerit, 
Uunen  non  repetiit  Huttenus:  cum  eum  dialogum  scriberet,  Annalium  priorcs 
libroB  legerat,  qui  nondum  publicati  erant  (beneficio  furti  Arcimboldiani  Corbeic 
commitsi)  tempore  huios  panegyrici  conpositi.  Inde,  cum  prima  editio  de  non 
degeneri  statu  Germanorum  carmen  v.  Gl.  „prope  rara  Lici"  Armlnium  pognare 
feoiftet,  editio  IL  y.  60.  habet  ),prope  rara  Yisargis".      ^  excoepere  1.2, 


^ 


BYTTKMl  IM  EXCErXlOMEM  MOOYNTIMAM  ALOKUTI  PANKGYRICYS. 


379 


Ereptamque  iugo  palrium.   Qui  Ycrlice  criiies 

780  Eiicit  et  secal  ungue  gcuas,  frontemque  caput()ue 
Pariete  collidens,  clamatque  '0  redde  peremptas, 
•  Vare ,  manus  et  signa  reduc !  *  vigiiesque  per  urhem 
Disponit,  maiore  metu  quam  contigit  un({uam, 
Hunc  vocat  'Augustum'  sua  Roma  'patremque  receptie' 

7M  Appellat  '  patri% '.  qui  sparsi  in  montibus  errant 
Ausonias  populati  urbes  praidamquc  ferentes, 
NoricisB  RhaBtaeque  manus,  durique  vocantur 
Algiones;  qui  dcinde  ruunt  terrore  supremo 
Et  flammis  ferroque  viam  per  regna,  per  lu^bes 

790  Efficiunt,  Germame  acies,  excrcitus  Ilunnus, 
Attila  dux,  ingens  bellum:  quo  tempore  primum 
Coniuncta  est  Scytbic<e  pugnax  Germania  genti. 
Non  procui  hinc  autem  Gothus  instat  et  optimus  armis 
Vandalus,  bis  Ilcruli  iungunt  socia  agmina,  mittit 

7(15  Suevus  opem:  tu,  Roma,  novis  populatibus  urbi, 
Clausa,  times,  rapit  bostis  agros  turresque  domusque; 
Ferro  aperitur  iter,  flammis  sese  omnia  miscent. 
Hsec  Roma  est,  cuius  quis  vera  incendia  dicat 
Et  vere  Gotbicis  insessas  bostibus  arces? 

boo  Finxerunt  Nympbae  viva  omnia :  fallere  visus 
Intentamque  aciem  poterit  qui  prsecipit  ignes 
Urbe  vaga  Totilas.  quae  dehinc  nova  surgere  beUa 
Nympbarum  pictura  docet?  proh  luppiter,  ingens 
Gloria,  Francus  eques,  dura  agmiiia  mota  repente, 

M)j  Pipinumque  genus.     Dic  nunc,  Germania,  quis  te 
AUius  extulerit?  longam  fert  Carolus  bastam 
Horrentemque  notis  cly[)eum,  fert  cominus  ensem 
Terribilemque  implet  galeam;  procerius  illo 
Corpore  non  aliud,  toto  non  agmine  maius 

810  Viiibus  aut  belio  melius;  Gallosque  Britannosque 


Aagasti  (^MrU 
coDsteraatio. 


Itenim  Germani 
in  lt«li«m. 


Ilunni  cum  Ger- 
manis  in  Italiam. 


I   AltiU. 


Gotbi  et 
Yaiidali. 


Roma 
incensa. 


ToUlas. 


Caroitts  MagnM 
Francua. 


"»  Cf.  dial.  Armin.  §.  21.  Sueton,  Oct.  23.  (Cass,  Dio  LVI.  23.)  ^«  signa]  cf.  ad 
cami.  de  non  deg.  Germanor.  statu  y.  02.  sq.  adnot.  ^*^  recoept»  i.  ^^*  Apel- 
lat  6.  ''^  Rhet«q3  /...5.  ^s**  Algioncs]?  an  Albiones  pro  Alpini  (AlfiiBig,  "AI- 
irctoftj?  Pnto  ad  Germanicos  populos  qui  sub  Marco  Aurelio  Italiam  infestaruntf 
hos  rersas  referendos  esse.  de  Al^OYieusibus  poetam  dicere  cum  dubitassem,  Haup- 
tiiu  adfirmat.  ^'  Attila  a.45i.  Hheno  supcrato  in  Catalaunicis  campis  Yictus  a.453. 
mortaas  est.  Hoc  ei  sq.  lemma  om.  3.  "^^  Gotus  3.5.  "*  noY.  pop.]  repetitis  depopu- 
latioiiibas.  ^'  Romam  Vandali  depopulantur  a.  455.  Procop.  bell.  Vand.  l.Iornand, 
e.  45.  Sidon.  ApolL  paneg.  AYit.  441.  sqq.  ^^^  aciem]  i.  c.  oculorum.  Totilas  Ostro- 
^othoram  rex  (a.  541. ..552.)  Homum  a.  546.  cepit.        ^  ripinum]   Carolingicnro. 


380 


HYTTENI  IN  EXCBPTIONEM  MOOVNTINAll  ALBERTI  PANEGTBICYS. 


Italianique  domat,  Siculos  rapil,  lioste  fugato 
Liberat  Hispanos,  totum  mare  puppiims  ambit; 
Mirantur  Graiorum  urbcs,  te,  Turca,  paventem 
Attonitse  vidcre  Asia^;  dant  ampla  tyranni, 

815  Dat  spolia  Aegyptus,  Pliarios  dare  munera  reges 
Cogit  Franca  manus;  tota  Aphrica,  totus  adorat 
Victores  Oriens;  Solymam  qui  presserat  urbero, 
Deserit,  augetur  pietas;  pro  crimine  posnas 
Saxones  expcndunt;  tu  perdis,  Gallia,  nomen, 

820  Francia  vis  dici,  tantum  concedis  honori 
Virtutique  ducis:  laudi  gratare  palernae 
Et  proavis,  Alberte,  tuis,  tibi  fama  decorem 
Nominis  ista  feret.     Pius  hinc  Ludovicus  amica 
Pace  sedet,  sua  sacra  viro,  iion  praeUa,  curse. 

826  Pingitur  Arnolphus  turbata  pace  perosus 
Ocia  tranquillosque  dies,  obiiquus  in  omnes 
Deside  qui  torpent  vita,  nec  posse  videtur 
Ferre  sacerdotum  hixus.    Quis  terror  Othonum, 
Quale  decus,  superi!  tu  Pannonas  excipis  acri 

830  Marte  rebellantes ,  te  vindice  !i!)era  Roma 
Liberaque  Italia  est:  qui  pendent  vertice  nexo 
Pannonide  vixere  duccs;  te  Martia  sensit 
Roma  sibi  similem;  namque  in  te  regia  lucet 
Maiestas,  decor  imperii,  componere  Utes 

S36  Ausus  es  et  medio  Romam  censere  senatu, 


I   G4llii  FraKU 
I   diCU. 


Ladoricus  Pias 
Fraoeiu. 


ArDolplMi 
FraociM. 


>   Otbo  priaai 
I  Saio. 


*'•  hoste]  Arabe.  "^^  Africa  6.  ®*^  Sol.  q.  pr.  u.]  Arabes.  Hanin  al  Raschid' 
^"  Saxonicuin  plus  quam  triccnnale  bcllum  finitur  a.  804.  ^  nat.  a.  778.,  imp^ 
a.  814...840.  ,,scmper  in  assiduitate  orationum,  in  psalmis  et  hymnis  et  eantici^ 
spiritualibus  cantans  .et  psallens  deo  in  corde  puro,  in  contritione  cordis  eteJ" 
Agobard,  ^^*  prelia  1,2.  ^^^  Arnulfus,  Carolomanni  naturalis  filins  diviso  post 
Caroli  Calvi  mortem  (a.  887.)  regno  Teutonicum  adipiscitur  exennte  a.  900. 
post  multa  Slavica  et  prsecipue  Italica  bella  gesta.  ^**  Otia  6.  ^  Loco  /udHM 
et  trium  sqq,  lemmatitm  Otboncs.  habet  3,  Otbonem  4,  Otto  I.,  Henrici  ancnpis  Ger- 
manorum  regis  filius,  primus  imperialem  dignitatem  Romanam  in  gentem  snam 
intulit,  „post  Carolum  M.  (Dietmari  verba  sunt)  regalem  cathedram  nomqaam 
tantus  patrise  roctor  atque  defensor  possedit".  ^  Rectius  hic  versam  707.  po- 
suisset  auctor:  nam  d.  10.  Aug.  a.  955.  in  Campo  Lici  (Lechfeld)  Hnngaros  ite- 
rum  inrumpentes  prostravit  imperator.  Vide  scrr.  ad  a.  955.  ap.  Stmv.  corp.  hisi 
Germ.  in  vita  Otton.  M.  not.  72.  citt.  ^  Roma]  Primum  in  Italiam  sibi  lara  a. 
951.  adqnisivit  imperator,  deinde  a.  956.,  sed  qufe  h.  1.  memorantur,  in  septimam 
decimi  seculi  decenniam  inoidunt.  ^  comp.  lites]  a  Berengario  einsqae  filio 
ItalisB  regibos  electis  et  loanne  PP.  XII.  motas.  Otto  a.  964.  Romam  cepit,  ibi- 
qao  diem  afttalem  domini  oelebraTit  restitato  Leone  YIII.  «ntipapa. 


UVTTBNI  IH  BXCBPTIOMEM  MOOVMTINAM  ALBEBTI  PANBGTBICVS. 


381 


Csdere  colla  ducum,  fasces  suhmitlere  poenae 

Et  sooteis  punire  reos,  solioque  retractum 

Pontificem,  Petrique  loco,  discorde  relegas 

A  patria.    Verum  alta  domi  per  lc  excita  virtus 
m  Saxones  extollit  proceres ,  iam  tempore  ab  illo 

Laetatos  geuus  esse  tuum,  nec  seguior  armis,  |  Jms*m?°" 

Ingenio  melior  regnat  tua  regia  proles 

Per  varios  casus:  prima  huic  victoria  cedit 

In  Sarracenam  rabicm  Maurumque  furorem; 
845  Graecia  dehinc  victa  est,  iterum  dat  Gallia  palmam. 

Dum  versa  est  fortuna  retro,  qux  tanta  repente 

Invasit  clades?  spai*so  fugis  obvius  hosti 

Solus  et  in  lacera  tecum  vehis  omuia  cymba, 

Magnudi  animum;  sed  qui  prendit  non  credit  Olhonem: 
850  Hoc  tibi  lingua  dedit,  neque  euim  prius  ore  loculum        t?M%!GriJi 

Audivere  suo  Graii  perfectius  uilum  ***'''*"* 

Cui  patriam  boreale  geiu  Rhenusque  dedisset, 

Nec  Beneventani  manet  impunita  timoris 

Pernicies,  autorque  fugae  ferro  igne  petitus 
855  Dat  pcenam.     Latio  post  hunc  subHmis  in  ostro  i  i^%iZ' 

Tertius  ardet  Otho  ct  cinctum  diademate  iargo 

Ostentat  regale  caput,  cui  maxima  posset 

Regnandi  virtus  tribui,  nisi  tanta  tulissent 


Cedere  edd,  ^'  Pontificem]  Benedictum  V.,  quem  defuncto  loanne  XII. 
nani  sibi  elegerant,  secum  in  Gcrmaniam  duxit  Otto,  ubi  mortuus  est  medio 
aente  anno  965.  Hamburgi.  ^*^  Otto  II.,  Ottonis  primi  cx  Adelheide  Rudolfi 
Bnrgnnditt  regis  filia,  Lotharii  II.  Italise  rogis  vidiia  tertius  filius,  nat.  a,  955. 
lenti  succeMit  a.  973.  f  Komce  a.  983.  ^^  Post  alia  bcUa  in  Germania,  Dania 
lin,  Gallia  non  sine  gloria  gesta  Otto  a.  982.  Apuliam  Calabriamque  Griecis  ere- 
rns  bes  eoninnctos  in  auxilium  vocatis  Saraccnis  primum  prope  Tarentum 
ity  deinde  rero  a  Saracenis  pra;lio  victus  Italorum  ])ertidia  fugatus  cum  natando 
item  qnffreret,  a  nautis  captus,  sed  ab  cisdcm  imperatorcm  cepisse  nescien- 
U  redemptns  est.  •*•  Saraccnam  6.  ^*^  Cf.  Naucler.  II.  fol.  143.  Struv.  I. 
in  Tit.  Otton.  II.  §.  ti.  it.  dat.  Gallia  p.]  Lotharium  Francorum  regem ,  qui 
oaem  in  ijwo  sno  palatxo  Aquisgranensi  a.  977.  fero  ccpcrat,  congregato  exer- 
I  imperator  ad  Parisios  osque  prosecutus  cst,  reditum  autem  cnm  exercitu 
«M  felicem  babnit,  nnde  soquenti  anno  Galliam  iterum  invasit  regemque  in 
■ie  Lotharingiam  abiorare  coegit  a.  986.  cf.  Struv,  I.  c.  c.  v.  ^  Ut  ab  Italis 
•eitqne  sibi  data  damna  ininriasque  ulcisceretur,  Beneventum  eodem  anno, 
r  ttennte  mortnus  est,  captnm  militibus  suis  diripiendum  permisit.  ^^  Otto 
>  Ottonie  IL  ex  Theophania  onicus  filius  nat.  a.  980.  Romss  coronam  imp.  ac- 
il  n*  000.,  f  a.  1002.  a  benignitate,  liberalitate,  iustitia,  moribus  omnibus  nec 
I  fbimn  landatiaalmnsy  „Bub  cuius  regimine  salus  fuit  mundo  et  gloria",  tit 
!•  FUTiniacenaia  ■cripait.  Cf.  vol.  V.  p.  367. 


HenndMs  priam 
^i  ct  unetas. 


382  RVTTBNI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBERTI  PANROTRfCVS. 

Aute  aviis,  ante  patcr  summa)  prseconia  laudis. 

8G0  Uie  aufem  placido  tuIIu  ,  cui  plurimus  ore 
Candor  inest,  Ilenriclius  erat,  non  sanctior  illo 
Prsefuit  his  regnis,  cui  non  contcmptior  uxor 
Assidet:  has  auimas  coelo  damus.  llle,  feroci  |  pSSi"'^ 

Cui  turget  facies  ira .  plus  arma  minatus 

so>  Effecit  quam  qui  sumptis  certaret  in  armis; 

Francia  Conradum  genitrix  vocat.   Inde  .sequutus     |  J!f,3Jfp„tii 

Fortior  Henrichus  per  totam  incendia  ducit 

Bemorum  patriam,  contundit  Pannonas,  urhi 

Pontificem  RomaB  legit.     Huic  se  fllius  omni  |  "•«''f^»*  »*• 

870  Fert  virtute  parem ,  belii  maiore  gerendi 


*^  preconia  /.  2.       ^^  Henricus  2.  etiam  in  lemmaie,  Pro  hoc  el  9,  sqq.  lemm- 
tibus  in  3,  est  Hcnrichi.         priinus]   quia  primus  Henricus  Romse  coronatus  (d.  24. 
Febr.  a.  1014.)  est;  intcr  Germanorum  regcs  Henricos  Secnndns  est.     Ut  ex  Ot- 
tonc  I.  Otto  in.  pronepos  Henrici  aucupis  fuit,  ita  ex  altero  huios  filio  Henrico 
Henricus  II.,  qui  Gisclam  Burgundiie  regis  filiam  matrem  habuit,  patrem  anteii 
Hezilonem  sive  Hcnricum  II.  Bavariae  ducem.  Natus  est  a.  Wl.<,  cognomenta  sibi 
meruit  Sancti,   Pii,  Gloriosi,  Monachorum  patris,  ct  a  luxato  femore  Clandi,  a 
condita  ecclesia  Bambergensis.    Rex  Germanorum  post  varia  principuro  dissidia 
coronatus  cst  Moguntisc  a.  1002.,  imperialem  coronam  accepit  Rome  a.  1014.,  t 
a.  1024.    Uxor  eius  Cnnigunda  Lucilimburgensis  adulterii  rea  facta  innocentiam 
8uam  tantam  ordali  probavit,   ut  Innocentius  III.  eam  a.  1201.  inter  sanctas  reci* 
peret.     In  tumnlo  Hcnrici  auctor  vitec  Mcinwerci  inscriptum  fuisse  refert  „... 
Splendor  erat  lcgum,  speculnm,  lux  gemmaque  regum, 
Ad  cselos  abiit,  non  moriens  obiit'\ 
^^  Conradus,    cius   nominis  primus  imperator,    sed  inter  Germanos  reges  Conra- 
dus  II.  est,   Salicus  volgo   cognominatus.     Patreni  habuit  Hcnricum  FrancomBi 
ducem,  niatrcm  Adelheidim  Mctcnscm,  sed  quo  anno  natns  sit  non  constat.  Co- 
ronatus   est  Aquisgrani   a.  1024. ,  Romse  a.  1027.  idemquo   etiam  Langobardieam 
Burgundicamqne  coronas  acccpit.  7  Traiecti  m.  Innio  a.  1039.  Qne  de  ira  mina- 
citateque  regis  h.  1.  significantur,  magis  ad  consilia  publica  et  leg^s  ab  hoc  impe- 
ratore  latas,   inter  quas   celebratissimse  sunt  constitutio  do  fendia  atqne  treoga 
dei,  quam  ad  bella  contra  Polonos,  Emestum  Suevicum,  Italos,  Bnrgundos,  Hnii- 
garos,  Slavos  strenue  gesta  rettulerim.         ^^  Henricns  III.  rex,  II.  imp. ,  (cf.  ad 
V.  861.),  item  Pius  s.  Niger,  Conradi  II.  ex  Gisela  filius  nat.  a.  1017.  patri  snc- 
cessit  a.  1030.  Romfls  coronatnr  a.  1046.  f  a.  1056.  Contra  Bohemos  a.  1040.  pri- 
mum,  sed  aorins  scqucnti  anno  iterum  bellavit,  hostium  loca  igne  pr»daque  de- 
vastatus  ducemque  sese  dedere  cogens.     Idem  sqq.  annis  pluribus  expeditiouibos 
Hungaros  devictos  subiecit,   prfccipue  autem  in  Italos  dominationem  snam  exer- 
cuit:  depositis  schismaticis  papis  Clementem  II.  Romanis  a.  1046.  ioramento  pr»- 
stito  80  nnmquam  sine  eius  consensu  papam  electnros  esse,  pontificem  inposuit, 
quo  mortuo  (a.  1047.)  Damasum  II.  postque  huius  mortem  (a.  1040.)  Lconem  IX., 
deniqne  mortno  Leone  a.  1054.  Victorem  II.  papas  fecit.      ^^  Henricns  III.  imp., 
nri.  rex  Germanorum ,    „ber    mx\\)t   ^clb    faifcr  ^einri((    ber    toierte",    cf.  voL  V. 
p.  367.  sqq. 


IIVTTKMI  IM  BXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBF.RTI  PANKGYRICVS. 


383 


Nomine:  collatis  tolies  (jui  priclia  signis 

Miscueril,  non  Roma  dahit,  non  Teutona  noscet 

Turba  memor:  foelix  si  uon  genuisset  in  illo  |  {it"F?jDcii?.""' 

Ipse  sibi  dominum  regno:  Gormania  primum 

m  Tunc  vidit  scelus  hoc ,  nollet  meminisse  nepotes ; 
Strennuus  ille  tamen  hello  ii(  natus,  et  urhes 
Ter  rapit  Italiras,  ler  fusum  deprimit  armis 
Pontificem,  Solymas  Iioc  rege  recepimus  arces. 
Hinc  a  Saxonico  movet  arma  Lolharius  Albi  {  Lotbarius  s«io. 

fiso  Auxilium  Romae ;  movet  hinc  Conradus  ah  oris        |  SjJ^Ji"^**""" 


^  prclia  1.2.  geuuissct]  cx  uxore  »ibi  exosa  Bertha,  Othonis  inarchionis 
ItalisB  filia,  a.  1080.;  quartns  is  cst,  ut  in  pra^doccssoribus  diximus,  imperntor  Hcn- 
ricus,  non  computato  aucupe  llenrico  I.  rej;e.  Cf.  vol.  V.  p.  360.  sq.  ^^^  scelus] 
filii  contra  parontem  rcbcllantis.  ^^  Strennus  2.  ^^  Paschalis  I.  a.  1111.  ca- 
ptivus  factus,  sed  reconciliatus  coronat  imperatorem  eique  privilegium  de  inve- 
Btitnra  epiacoporum  tam  por  annulum  quam  per  virgam  tradit,  sed  sequcnti  anno 
in  concilio  Lateranensi  excommunicato  impcratore  revocat,  idemque  insequenti- 
bos  non  nallis  conciliis  repetitur.  Iterum  pro])tcr  MathildoD  hereditatem  exeom- 
manicatio  imperatoris  tumque  absolutiu  fit  a.  1115.  Deinde  cum  mortuo  Paschali 
II.  (a.  1118.)  Romani  Gclasium  II.  elcf^^issent,  is  autem  imperatoria  iura  detre- 
ctaret,  Gregorinm  VIII.  sedi  inposuit  Henricus,  tertiumque  nb  illo  coronatus  est 
Romae  d.  pcntacostcs  a.  1118.  Gelasius  qui  in  Galliam  aufugerat,  ibi  moritur  m. 
lan.  a.  1119.,  et  Galli  Calixtum  II.  papam  faciuntf  qui  antipapam  Grcgorium  tur- 
piter  habitum  monasterio  includit,  ubi  moritur.  Honorius  II.  a.  1124.  Calixti  suc- 
ceBSor,  imperatorem  ab  anathemato  absolvit.  Mense  Maio  scquentis  anni  Traiecti 
exspirat  imperator  a  fortudine,  audacia^  in^^enio,  mcrito  celebratus,  sed  a  mori- 
bus,  iustitia,  pietate  summopere  vituperaniUis,  sub  cuius  regno  Balduini  Hiero- 
solymitanum  reg^nm  conduut  ct  auf^ent.  ^^"  rccuipimus  1.  ®^^  Lotharius  II. 
comes  Sapplinbargcnsis,  nat.  a.  1075.  ab  Henrico  V.  a.  110(>.  dux  Saxoniee  factus, 
Imp.  electas  a.  1125.,  Roma;  coronatus  a.  1131).  f  a.  1137.  Vir  probufl,  strenuus, 
doetos,  sed  nimiam  „devotus  et  innoccns  Qrgsi  Komanam  sempcr  ccclesiam'^  ut 
Gerrasias  Tilb.  iudicavit.  cf.  vol.  V.  p.  370.  ^"^  Conradus  II.  si  Salium  primum 
nomeramas,  omisso  Conrado  rcg^c  Gennnn.  a.  011...018.  antc  Henricum  aucapeni 
regnante,  sed  vulgo  Conradus  III.  dictus  patrc  Friderico  Sueviffi  duce,  matro 
Agnete  Henrici  IIII.  filia,  nat.  circa  a.  1004.  ab  Hcurico  V.  dacatum  Franeise 
orientalis  acceperat,  contra  Lotharium  clectus  a.  1128.  Maguntiaci  (Monza)  ac 
Mediolani,  tum  Lothario  defuncto  a.  1138.  Aquisgrani  coronatus,  f  Bambergie 
a.  1152.,  Romani  pontificis  bcnedictione  nulla  accepta.  Intestina  Wclforum  Waib- 
lingcnsiomqae  sive  Gibellinorum  ab  a.  1140.  bella  coepcrc,  idemque  ad  tempus 
refeitar  fabola  de  Weinsbergensibus  fcminis  viros  dorsis  susceptos  secum  aufc- 
rentibas.  In  Bohemia  Hungariaque  ac  contra  Slavos  rcbelles  strenue  ac  fcliciter 
bellavit  Conradas ;  sed  non  ita  feliciter  ei  cessit  cruciata  a.  1147.  susccpta:  par- 
Tam  miserabilis  exercitos  in  tcrram  sanctam  cducti  partem  Conradus,  nihil  fcrc 
eins  qaod  roluerat  consecutus,  in  Gcrmauiam  reduxit.  inter  multa  tempestatium, 
finminnm  exandantiam,  comcatus  difficultatium  ferorumque  hostium  pericula  doli 
etiam  Grecoram  £aropa}0  exercitni  nocucrunt:  fraus  Emanuclis  Comneni,  oricn- 
tis  imperatoris,  ab  Hutteno  accusata,  procul  dubio  ea  est  qnam  Nicetas  hist.  I. 


384 


HVTTBNI  IM  RXCSPTIONEM  MOOTNTINAM  ALBBKTI  PAarBOTRICTS. 


Siievoruin,  cui  magna  animo,  si  tanta  sequatur 
Audentem  fortuna  favcns,  bellum  invebit  astris, 
Invehit  Aegypto  atque  Asiae  medioque  labore 
Proditus  a  socio  est:  biBc  GraisB  pessima  gentis 

gS5  In  famam  monimenta  damus.  Quos  surgere  motus 
Hac  a  parle  vides,  quse  moenia  fervere  flammis? 
Quos  cadere  bic  populos,  quos  ire  in  funera  reges? 
Quis  penetrat  pavidas  confestim  exercilus  Alpes? 
Quem  fugit  ilie  senex?  cerle  baud  iactantius  ulhim 

890  Fert  in  veste  pater  Rbenus,  primumque  videri 
Laudarique  volel:  Suevorum  e  gente  superba 
Marte  putes  genitum;  causam  cognominis  afl^ert 
Aenea  barba  viro;  maiorem  animoque  fideque 
Se  Rhenus  vidisse  negal.  quid  si  Itala  ploret 

m  Clades  terra  suas,  omnique  bunc  oderit  aevo? 
Oderit,  et  servare  fidem  discat:  tu,  age,  velles 
Hoc  Turcis  praebere  caput,  secludere  tantura 
Christi  a  gente  decus  Petrique  in  sede  voc^ri 
Maximus  antistes?  sed  enim  maiore  repertus, 

900  Quam  tu ,  Turca  (ide.  ruit  hic  ultricibus  armis 
In  Latium  ardenti  similis  similisque  minanti 
Quoslibet  interitus:  Veneti  dant  munera,  poscit 
Ipse  fidem,  fugit  Adriacos  trepidante  recessus 
Pulsus  Alexander  Latio,  Romana  iuventus 

906  Contra  audere  parat,  Trebiam  Cannasque  silere 


Fraaa  Rraia- 
nnelik  Grcci- 


Frid«*r.chus   pri- 
nas  qai  Barbi- 
ro»M  SaeTi*. 


Pete  aliqiM 
ab  hifltorw. 


AltuB<«r 
IIL 


5.  enarrat,  i.  e.  Grtpcos  Alamannis  non  solam  in  remm  ad  yictiim  neceasanarom 
venditionibas  ponderibas  prctiisqae  fraades  feeisse,  sed  qaosdam  etiam  calce  ft- 
rina  inmixta  cibnm  pestiferam  reddidisse,  qaod  atram  iassa  Mannelis  factam  es- 
set,  at  ferebatur,  se  compertum  non  habere  Nicetas  ait;  addit  antem  ,,breTiter 
at  dicam,  nallam  mali  genus  fuit  quod  imperator  non  vel  ipse  in  eos  machinare- 
tnr  vel  aliis  machinandi  auctor  csset,  ut  scilicct  eorum  posteri  perpetois  moni- 
mentis  ab  invadendis  Romanis  [i.  e.  Byzantinjs]  deterrerentur.  Idem  et  Tnrci  fa- 
ciebant  Mannelis  litteris  ad  bellum  Alamannis  faciendum  concitati*\  Cf.  etiam 
Naucfer.  II.  fol.  185. —  „!larnoi4  i^  ^tv  oftrnDcit  th$tn  kai^fti  /H^rric^  dft  nfl  Mmtim". 
vol.  V.  p.  370.  sq. 

^  astris  edd,  otnnes,  sed  legerim  Aostris,  ut  nomen  referatur  ad  sandam  expedi' 
iianem  per  Austriam,  Hungariam,  Bulgariam,  Tkraciam  in  Asiam  duclam:  nam  de  ne- 
gotio  Bavariam  Leopoldo  Austriaco  adtrihuendi  accipi  posse  non  videtur,  ceterum 
astrohgieis  supersHtionibus  etiam  tum  muUam  fidem  trihutam  esse  Nicetas  Choniata 
de  Manuele  Comneno  passim  iesiatus  esi.  ^  senex]  Alexander  PP.  III.  ^  Ae- 
nobarbns  s.  Barbarossa.  '^^  Turc.  prieb.  cap.]  Cf.  vol,  F.  /.  e.  com  Strttv,  Corp. 
biBt.  Qerm.  in  Frid.  Barbar.  §.  xxxiii.  *^  Turca]  Saladinus.  *"*  Cf.  vol.  V. 
1.  c.  **  Ad  Trebiam  Hannibal  a.  n.  536.  (a.  Chr.  a.  218.)  Romanis  tantas  clades 
inflixit,    ut   paullo   post   tota  Italia    superiore    potiretor.   Zw.  XXL  52.  sqq.  ete. 


HVTTBMI  IH  EZCEPTIONEM  MOaVNTlNAM  ALIlEBTI  PANEOTRICyS.  385 

Sppletina  iubel  dadcs,  sociasque  pcr  urbes  |  relfn*.^****" 

Anibulat  inleritus:  iurali  fuedcra  pacti 

lluic  frangunt  toUes  Ilali,  ferro  ipse  rogisque 

Ultor  adest  aequalque  solo  fomenla  malorum, 
910  Tc,  Medioianum,  tota  hiuc  vicinia  flammis,  '  BioDdum 

Inde  perit  gladiis;  sese  cxperiuntur  in  armis 

Et  perdunt  Ligures,  una  constrata  ruina 

Concidit  ItaliiB  summa  a  radicc  potestas. 

Ultimus  est  Asiae  bellum  labor;  occidit  undis:  i  FndenSi. 

915  Non  poterat  ferro,  at  voluit;  fortuna  negavit 

Tantum  hoc  invicto:  simui  hac  res  pubiica  Christi 

Spes  summas  morte  amisit  flevitque  iacentem 

Qui  quondam  exitio  stantem  devoverat  omni. 

Cernere  post  Apulas  Ilenricho  CcTsare  strages  |  ^^■'^ii^* 

920  Roma  stante  datur,  deiectumque  ensc  Philippum,  ,  sSeTCr" 

Et  coeptum  frustra  l>ellum  infadicis  Othonis.  {  ^l^^^ 

Quas  rerum  turbas  erectaque  pectora,  si  se  |  SiVu^J^^sSwut" 


iDfelioior  fuit  Gannensis  pugna  (a.  u.  538.  a.  Ckr.  216.) :  cf.  Liu,  XXII.  44.  sqq.  etc, 
Trebeiam  4. 

*^  Spoletium,  quod  cives  eius  censiim  imperatori  solvere  ncgarent  missum- 
qne  ah  hoc  comitem  Guidoncm  captum  tcnerent,  Fridericus  ipse  sui  cxercltus 
strenaissimns  roiles  vi  cepit  et  cum  castello  in  montibus  adiacente  ferro  igno 
preda  devastavit  d.  28.  lul.  a.  1155.  Menso  ante  Komanos  devictos  in  deditioncm 
coegerat,  postquam  per  superiorcm  annum  ex  Koncaliis  cam])i3  profectus  contra 
Mediolanenses,  quorum  tunc  consulcs  fucrunt  apud  iuris  feudalis  studiosos  cele- 
bratissimi  Hnbertus  ab  Orto  ac  Gerardus  Niger,  arraa  ccperat  multaque  supe- 
rioriB  Italie  oppida  et  castra,  Cairam  (Chieri)j  Astam^  Tcrtonam  diripuerat  ac 
▼astaverat.  ''^  Blondum]  bistoriar.  dccad.  II.  lib.  v.  med.  ^fFrcdcricus  interea 
omni  Romanse  ecclesife  tcrra  dolis  sibi  viribusque  subiecta  urbes  imperio  subdi- 
taf  tjramiice  etiam  prseter  solitum  vexabat,  ..  populos  ..  crudclissime  mulctavit, 
Terdonaqne  primo  spoliata  Mediolanum  post  solo  sequatum  cst,  cuius  populum 
in  sex  portarum  tribus  divisum  scx  agri  sui  loca  dccimo  ab  urbis  solo  distantia 
miliario  habitare  coegit,  dcindo  Crcmonam  maximis  aflfccit  incommodis^*  etc. 
***  Lignres]  i.  e.  illa  oppida  et  regioncs  pcr  quas  imperator  ex  Mediolauensibus 
Romam  versns  profectus  est.  Lemmata  usqite  ad  v.  045.  om.  3.  ^'^  In  curia 
Mog^ntinensi  Fridericus  verc  a.  1188.  cruccm  accepit,  Calycadni  undis  d.  10.  lun. 
a.  1190.  snbmersus  est.  cf.  vol.  V.  p.  370.  Friderici.  2.  *'*  Non  poterat  ferro,  i. 
e.  in  acie  occidi,  at  voluit,  i.  e.  sa>pc  proisentissimis  hostium  armis  corpus  suum 
ezposaerat.  "^  Ab  excunte  a.  1187.  usque  ad  cxeuntem  m.  Mart.  a.  1101.  Clc- 
mens  III.  sedem  Rom.  tcnuit;  successit  Coelcstinus  III.  ***'  Quintus  scc.  Koma- 
nor.  Chronica»  VI.  Gcrmanis,  Barbarossse  ex  Beatrice  Burgunda  filius  nat.  a.  1105., 
patri  saccessit  a.  1100.  RomsB  coronatns  a.  1101.  et  Sicilia;  rex  I^anormi  a.  1104. 
obiit  MeMansB  a.  1107.  Cf.  vol.  V.  p.  371.  fubi  ad  v.  14.  VII.  perperam  pro  VI.  scri- 
jOym  ett.J  •»  Do  Philippo  Sucvo  et  Ottone  IIII.  cf.  vol.  V.  p.  372.  »«  Frid.  II.] 
cf.  vol.  V.  p.  372.  ad  v.  18. 

IItttbvi  Opp.  vol.  III.  25 


386  HVTTKNI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBBUTI  FANEaYRICVS. 

Sors  feral  iii  melius,  Fridericlius  gente  Sueva 
Excipil:  iiigenli  molu  regnisque  potilus 

035  Belloruni  portas  aperit  lanunique  reclusum 
Cientii)us  ostendit:  'desueta  capessite'  clamat 
'Arnia,  viri,  mecumque  omni  contendite  nisu 
*Accumulare  decus  laudesque  o^quare  parentum; 
'Sentiat  arctoi  virtutem  nominis  ingens 

;i3o  *Aegypti  domitor,  vanam  sine  viribus  iram 
'Discat  Turca  rapax,  nemo  torpere  feroccs 
*Suevorum  populos  et  Francas  dixerit  urbes!* 
lilum  hijcc  dicentem  atque  addentem  pondera  verbis 
Circunstant  iuvenes,  si  (]uem  prsestantibus  aclis 

!)35  Pingit  avitus  honor ,  stinmiant({ue  in  bella  priores. 
Nun([uam  aiiquod  gavisa  magis  Germania  verbum 
Audiit:  extemplo  sumnias  exercitus  Alpes 
Rheni  ab  utraque  petit  ripa,  victoria  fractus 
Prima  rebellis  Otlio,  tunc  signa  erecta  rueali  j  SjjFnalaid*' 

910  Auxiiium  latura  Asia^:  viden'  auspice  Christo 
Ut  paret  in  bellum  tanto  tot  millia  motu? 
Quod  nisi  conceptum  remoretur  Ilonorius  ausum ,    |  JSSifiS** 
Quas  illi  Armenias,  quos  posse  resistere  Turcas 
Quemve  putas  Syria;  dominum?  Sultanus  ab  illa 

945  Commoda  lile  refert,  vincuntque  ingentia  regna  |  TmM 

Immanes  Scythiae  popuH:  tu  pone  furorem, 
Pone  iras  odiumque  istud,  sanctissime,  differ 
Officii  cessare  tui!  tu  excindier  arma 
Sarracena  vetas,  recipi  tot  regna,  tot  urbes? 


^*^  Ama  5,  ^'^  Acumularc  5.  ^^  Fridericns  iam  statim  post  coronationett 
Aquisgrancnscm  (d.  25.  lul.  a.  1*215. )  cruccm  sumpsit.  *^*  CiTcnmBiB,nt  2.4.$» 
"5  Pingit]  dccorat.  »39  Qtto  1111.  a.  Philippo  Augusto  Galliarum  rege  d.  27.  Inl 
a.  1214.  apud  Bovinas  dcvictus  cst.  ^*^  Innumera  tum  per  AsiaticM  terraa  belU 
Othomanicum  regnum  prscparantia.  A.  1211.  Mongoli  in  ipsam  Moraviam  innim* 
punt.  ^'"  concoeptum  1.  Honorlo  III.  mortuo  (f  d.  IS.Mart.  a.  1227.)  cum  Bnmdnsii 
navem  ascendissct  impcrator,  scd  morbo  ingrassantc  Hydruntum  appellere  coactuf 
cssct,  Grcgorius  IX.  cum  cxcommunicavit,  quod  iu  terram  sanctam  non  iret.  Con* 
cilior.  XIII.  1112.  ^^  Scythftj  3.  tu]  pontifex  Gregori  IX.  ,yHic  tanqaam  saper- 
bus  primo  anno  pontiiicatus  sui  [1227.]  coepit  excommunicare  Fridericam  imp. 
pro  causis  frivolis  ct  falsis".  Abb.  Ursperg.  ad  a.  cit.  Cf.  decretal.  a.  1245.  emis* 
sam  quam  exhibuimus  vol.  V.  p.  373.  ^*^  Grcgorins,  cum  a.  1220.  inter  impera- 
torem  et  soldanum  convcnissct,  ut  illi  Hicrosolyma  aliaque  loca  sancta  restitae- 
rontur,  quia  inobcdiens  imperator  et  cxcommunicatus  expcditionem  suscepi&set, 
nec  pacem  adprobat,  nec  Fridericum  absolvit,  sed  nuntiis  ad  soldanam  misaif 
iabet  uon  tradoro  regnum  Hiorosolymitanum.  cf.  scrr.  ad  a.  1228.  sq.  Uspergeni. 
ad  a.  1227.  ot  Potrum  de  Vincis  I.  21.      Saracena  6, 


UVTTSNI  IN  EZCEPTIONEM  MOGVNTJNAM  ALRERTI  rANEOYRICVS.  387 

950  Aut  qufeoam  iuvidia  est  cursuiu  lardare  ferentis 
In  commune  bonum  tantarum  pra^mia  laudum? 
Hac  mercede  tu?e  nolis  concedere  causae; 
Te  fraudata  tamcn  re^ma,  auxi1io({ue  retracto 
Deserti  reges  urgente  dolore  superbum 

955  Crudelemque  vocant:  iam  classe  pcrambulat  beros 
Adriacos  fluctus,  iam  Grtccia  gaudet  et  anceps 
Ante  metum  peUit  Tbrace;  tu  retrabis  arma 
Auspiciis  ducenda  tuis;  quid  quod  benefactum, 
Non  scelus  esse  iubi^s?  redit  ille  infectaque  linquit 

960  Crimine  bella  tuo  testaturque  omnia  iura 

Et  pbas  omne  omnesque  deos ,  pulcberrima  coepla 

Invidia  cassata  tua:  tunc  fartio  tristis  |  ^''f^ul' 

Implicat  ItaUam ,  movet  bac  a  pnrte  tuendo 

Caisareas  GibeUnus  opes,  sed  Guelpbus  ab  iUa 

985  PontiUcem  sequilur ,  socias  pugna  excipit  urbes ; 

Occursum  Venetis,  'Arcele  pakidibus'  inquit  |  veneu. 

'Euganeas  ranas  piscatorcmque  leoneml' 
Hinc  Umbros  Tuscosque  petit  subigitque  Ravennam 
Samnitesque  domat;  prccibus  se  beUicus  armal      |  rjn*SF?id?hSffl. 

970  Adversum  antistes  decretaque  murmura  templis 
HiUe  sacerdotum,  tibi,  bix  Germana,  precantur 
Excidium:  verum  esse  deos  bumana  tuentes 
Edocet  eventus.  Tu,  Flisre,  quid  ocia  turbas,  |  }nL*F"ir* 


•w  At  5.  •"  premia  1.2,  "^  retraliL^]  cf.  ad  v.  040.  Fridericus  a.  1228.  in 
terr«m  iRiicUm  d.  11.  Aug.  1228.  proficiscitur.  *J''*^  redit]  a.  1229.  «««  a.  1236. 
sqq.  ,,Papa  et  imperator  aliquautulum  discordabnnt,  nam  papa  Lombardis  favcnto 
imperaior  eos  proposuit  expugnare;  nam  Mcdiolanum,  ycrcelliSf  Mantua,  Pla- 
eantiay  FaYentium,  Bononia  et  alio}  multa;  civitates  Lombardio)  erant  oppositoe, 
Tanetiie  similiter".  Alberl,  Slad,  ad  a.  1237.  "^^  Lemmata  usque  ad  v,  998.  om,  2. 
a.  1238.  Veneti  cam  papa  fuedus  inieruut  contra  impcratorcm,  qui  Venctiarum 
dacie  filium  Petram  Theupolum,  Mediolancnsium  cxercitui  preefectum,  cum  aliis 
nobilibas  captam  in  Apuliam  abduxerat  a.  1237.  ^^^  Eug.  ran.]  cf.  Marcus  Hut- 
teni.  ieonemj  8.  Marci.  ^^^  subiitq;  5,  ^^^  antistes]  Gregorius  IX.  qui  post 
eradelia  in  pontificios  a  Csesarianis  cxercita  ludibria,  cruces  in  ipsa  crania  in- 
eitaSy  „cardinalibas  ct  clero  ct  populo  in  processionem  deductis  capita  apostolo- 
rnm  prmtalit  et  a  Laterana  basilica  ad  principis  apostolorum  templum  uudis  pe- 
dibaa  ingressas  suggestu  conscenso  flens  et  lachrymans  tum  divorum  intercessio- 
nem,  tnm  popali  ad  seditionem  commotioris  auxilia  iniploravit'\  Bzov.  ad  a.  1239. 
f.  Tii.  Cf.  encjclicas  ibi  prscmissas  littcras.  *"  eventus]  a.  1239.  Fridericus  Me- 
diolanam  Bononiamque  pontifici  adhserentes  devicit,  Sardiniam  occupavit,  Romam 
progressae  pontificios  alios  iu  urbem  reppulit,  alios  occidit  captosque  miscrc  ha- 
bitos  dimisit,  circa  urbem  omnia  vastavit,  dcindc  signis  in  Campaniam  versis 
BeneTentnm  direptum  incendit  et  in  Siciliae   regno  ccclcsiasticos   multos  morte 

25* 


388 


IIVTTENI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTIKAM  ALBERTI  PANEQTRICVS. 

Immemor  ingentis  meriti!  se  Parnia  tiietur  |  ?iSS««. 

975  Obsidione  gravi,  castris  Victoria  nomen 

Urbis  in  effigiem  ductis:  hic  Itala  tellus  |  IiJj*i«. 

Imperii  florentis  opes  agnoscit,  imago 

Ilic  veteris  renitet  RomiT,  seu  bellica  spectes 

Ornamenta  ducis,  seu  quo  trabit  ocia  cultu. 
9S0  Partem  opere  in  tanlo  natis  fortuna  duobus  '  di!'p>ideShr 

Distribuit  laudis;  bello  studet  ille  paterno,  "' 

llic  movet  arma  domi,  tumidum  subigitquc  Doringum. 

Aspicis  ut  nuUa  est  Fridericbi  obeuntis  imago?         !  SJJSjSJ."'" 

Attoniti  circum  populi,  stupor  occupat  omnes, 
985  Quis  trahat  e  medio.   Sunt  bic  tua  bella,  Rodolphe:     |  HJtJSJT''* 

Inriplix  Othocarus  obil;  dehinc  pugna  duoriun  (  SJiT;"" 

Spectatur  procerum:  tu  cedis,  Adolphe,  relicto       j  ^'ftje^ife***" 


captivitatcvo   multavit.  cf.  Siruv.  Frid.  II.  §.  xiv.        Siiiibaldus  Fliscus  m.  lun.  &. 
1243.  pontifex  factus  Innocentium  IIII.  scsc  nominavit.  cf.  vol.  V.  p.  373. 

*^^  Cum  Parmam  inde  a  m.  Aug.  a.  1247.  Fridericus  cum  Enzio,  Ezzellino  ali- 
isque  suis  obsidione  prcssam  bellis  per  totam  superiorem  Italiam  ftirentibns  ca- 
pere  non  posset,  propo  urbcm  novum  oppidum,  cui  Victoriee  nomcn  inposuit, 
Victori  martyri  consecratum  subitaneis  domibus  cbnstrnctis  condidlt  Victorinos- 
que  nummos  ibi  cudi  iussit,  ut  Parma  sua  Victoria  quasi  dcvoraretnr.  Sed  iam  in- 
sequenti  anno  Parmcnses  Victoriam  dcvictam  dirucrunt  Gibellinosqne,  ut  narratar, 
circiter  1500  occiderunt,  3000  autcm  captivos  feceruut.  Pro  Flavio  Blondo  [hiato- 
riar.  decad.  II.  lib.  7.]  Icctores  ablcgarc  mihi  liceat  ad  Havmert  Uohenstanfen  lib. 
VII.  cap.  20.  ®^^  otia  6.  ^^^  Knzium  s.  Henricum  naturalem  ex  Blanca  Lancea, 
nobili  Montisferratensi,  tilium  Sardinin?  rcgem  imperiique  per  Italiam  legatum  • 
parente  factum  Bononienses  a.  1240.  captum  abduxerunt,  apud  quos  f  a.  1272. 
Conradus  (IIII.)  Icgitinius  c^  altera  Friderici  II.  uxorc  lolantha ,  Hierosolymitani 
regis  filia ,  filius  nat.  a.  1228.  in  locum  Henrici  fratris  rebellis  facti  inqne  cnsto- 
dia  defuncti  rex  Uomanorum  cloctus  cst  a.  1236.  et  post  parentis  mortem  im- 
peratoriam  dignitatem  susccpit.  Sed  hic  Conradus  non  sabegit  Tharingnm, 
1.  e.  Hcnricum  Rasponcm  landgravium,  sed  ab  eodem  victus  est  a.  1246.  Ra- 
spo  t  a.  1247.,  Conradus  d.  21.  Maii  a.  1254.  Cf-vol.  V.  p.  375.  sq.  Friderici  2.. 
ut  solet  c  pro  ch.  Fridcricus  in  castro  Firenzuola  Lucerioi  vicino  dysenterico 
morbo  occubuit  d.  13.  Dcc.  a.  1250.  Venenum  suspicabantur  alii,  alii  ab  ipso  di- 
lecto  suo  filio  Manfredo  suflfocatum  mentiti^  sunt;  „multi  per  annos  40  pnta* 
bant  eum  vivere  [in,monte  Kyffhoiuser]  venturum  in  proximo  mana  forti",  ut 
Chron.  August.  ad  a.  1250.  habet.  Unde  plures  etiam  imperatoris  defancti  per- 
sonam  sibi  per  fraudes  vindicaverunt.  Cf.  Struv.  in  Frid.  II.  §.  xxx.  •"*  Inter- 
regnum  etiam  Huttenns  a  Conradi  morte  (a.  1254.)  osque  ad  Rndolfi  electio- 
ncm  a.  1273.  conputare  adparet.  ®*  Cf.  vol.  V.  p.  376.  sq.  Radolphe  6,  "•  Cum 
olim  curise  magister  faerat,  Rudolphus,  quod  ille  huius  electionem  inpaguabati 
Ottocaro  II.  Bohemise  regc,  cuius  a.  1276.  bellum  suscepit,  in  qao  redintegrato 
ille  in  ipsa  illa  pngna  d.  26.  Aag.  a.  1278.  in  campo  Marchfeld  dicto  militibns  pri- 
▼atas  iniorias  alciscentibas  misere  trucidatus  est.  ^^  coedis  edd,  sed  cedis  dMm 
nom  est.       Albertos  Aostriacus,  Rudolphi  imperatoris  filius  (uat.  a.  1248.)  fmstni 


HVTTBNI  IN  EXCEPTIONKM  MOaVNTIKAM  ALBERTI  PANEfJYIlIOVS.  389 

Imperio  muQdi.  Interea  se  insignibus  ausis 

Excitat  Henrichus :  triplex  exercitus  illi ,  |  Lu«iSbirIin»u. 

990  Hlnc  equiles  Franci  duros  invadere  Benios , 

Hinc  Suevos  Rlieni  gentes  Istrique  coacti, 

Ipse  Italos  adit,  auxilio  venturus  agenti 

Exilio,  Gibeline,  tibi:  quas  ille  ruinas, 

Quas  infert  Italis  clades!  qusc  gloria  posset 
995  Hoc  duce  Germanis  venisse  superstite  terris ! 

Intempestivum  tamen  iuterlurbat  euntem 

Suromonim  per  clara  virum  vestigia  fatum: 

Urbs  Hetrusca  necis  reperit  mercede  ministrum 

Doroinici  fratrem;  magnum  sceius,  ille  veneno 
1000  Imbutum  sancti  munus  venerabile  panis 


4|  Henricuasceleste 
intoxicdtus  ab  or- 
dinis  Prmdic«lo- 
mm  fratre. 


eligi  expectaty  cnm  Adolphus  Nassovicus  (postquam  Rudolphus  d.  15.  lul.  a.  1291. 
Germershemii  supremum  diem  obierat)  m.  Maio  a.  1292.  eligitur.  Sed  post  quin- 
qae  Axmos  idem  qui  dolis  ac  meudaciis  suis  coronam  Adolpho  paraverat  Mogun- 
tiniis  archiepiBcopus ,  coniuratione  principum  facta  impcratorcm  deponit  d.  23. 
lan.  a.  1298.,  Albertusque  Aostriacus,  qui  priucipes  sibi  adhserentes  ad  bellum 
contra  Adolpam  excitaverat,  quo  nullam  sua  virtutc  gloriam  sed  interfectionem 
fortifl  emali  (prope  Wormati^m  d.  2.  lul.)  cousecutus  est,  imp.  eligitur  ct  Aquis- 
grani  d.  24.  Aug.  a.  1298.  coronatur.  Ipoo  decennio  post  d.  i.  Maii  a.  1308.  a  no- 
bilibaa  qoibasdam  sibi  infensis  prope  Vindonissam  trucidatus  est. 

***  iniignib.  aasis]  maxime  bello  cum  Trevirensibus  strenue  feliciterque  gesto, 
qaibos  fratrem  sunm  Balduinum,  Trarbacensibus  mcis  inter  omnes  Trevirenses 
archiepiscopoB  optime  notum,  prsesulcm  inponi  curavit.  Anonjmi  'Gesta  Balduini' 
a  Balasio  ( Miscellaneor.  tom.  I.)  repetita,  atquo  Mussati  hist.  optimis  huius  tem- 
lia  hiatoriaram  cognoscendarum  subsidiis  adnumcrantur.  ^^  Henricus  2.  De 
Henrioo  VI.  (VII.)  cf.  vol.  V.  p.  377.  ®^  De  Bohemico  regno  interempto  Wences- 
lao  V.  (a.  1300.)  inter  se  dimicant  Henricus  Carinthius  et  Rudolfus  Austrius; 
Hanrieiu  VII.  antem  filium  suum  loannem  Elisabetha)  Wenceslai  filise  mari- 
et  BohemisB  regem  facit  a.  1310.  ^^<  Sucvos]  Eberhardum  VVirtenbergen- 
I,  Saevie  civitates  imperiales  infestantem  a..l309.  ad  internicionem  fere  devi- 
eemnt  imperiales  milites.  Istriq.}  Istri  gentcs  coguntur,  i.  e.  cum  defuncti  Al- 
berii  regis  filii  in  comitiis  Spirensibus  a.  1309.  habitis  paternam  sibi  heredita- 
tam  eonfinnari  postulassent,  eosdem,  quod  ante  negaverat,  Friderici  ducis  minis 
eommotos  de  Aastrise  dacatu  investivit.  992.993  ^g^  exilio,  Gib.j  Gibellinis  auxi- 
Ihmi  laiaras  i.  e.  imperii  iura  vindicaturus  contra  Guelforum  invalescentem  par- 
tem,  et  at  RomsB  coronam  acciperet,  Henricus  scstate  a.  1310.  a.  Francofnrto  iter 
in  ItaUam  snscipit,  Lombardias  civitates  in  fidem  cogit,  Mediolanum  occupat 
ibiqae  d.  6.  lan.  a.  1311.  coronatur,  rebcllantcs  Lombardicas,  Guelfis  faventcs 
Etmscas  civitates  partim  vi  ct  armis  partim  deditione  sibi  subicit,  denique 
Bomm  inter  ipsa  partium  dissidia  pugnasque  d.  29.  lun.  a.  1312.  a  cardinalibus 
triboi^  pontificis  (Clementis  V.)  legati^  coronam  accipit,  quam  nc  mcnses  quidem 
zilif  gessit.  •••  Hoc  lemrna  maiorihus  litteris  scriptum  est  in  1.  Cf.  vol.  V.  I.  c.  et 
Tiinmph. Reochl. ▼. 305.  sqq.  et  addesis  CArmen  dcHeiuriciVII.  obitu  repetitumin  Fre- 
heii  ror.Germ.  scrr.I.p.647...650.    ^^  DominiciJ  aliasT>ommimcimetri  c,  dedit  Hutt. 


390 


IIVTTENI   IN  KXCKrTlUNEM  MOGVNTINAM  ALBEBTl   rANEGYRICVS. 


PriTlH^t  iii  cxitiuni  qnod  (](>iiiiit  esse  salutis 
AoleriicLM]ue  epuhim  viiit*.  clic,  Ilfilu  tellus, 
Et  (lic,  Tusca  tides,  qucT  so  niaiora  dederunl 
Criiiiina  (juodve  neplias?  Ili  qui  intestina  remiscent 

i(i05  Kxitia  iiiter  se,  sua  perdidit  Austria  victum, 
At  Bavarus  victrice  inanu  et  terrentibus  armis 
Occupat  imperium;  favor  in<;eiis  excipit  illum 
Gernianorum  liominum;  cadit  infa^liciter,  ausus 
Pontilicem  turliare  loco.    Post  ({ueni  omnia  bello 

luio  Tentat  loannes,  Italas  componere  lites, 

Ilomanum  formare  statum,  concordiaque  arma 
Excire  in  Turcas;  veruin  Ilala  furta  perosus 
Mutalainque  fidein  toties  fraudes(|ue  dolosque 
Et  genlis  levitatein  incoiistanteisque  favores 

1015  Uestat  ab  incepto.    Te,  Carole,  Uoma  coronat; 
Intra  urbcs  vetat  esse  suas  mandatquc  superbus 
Exire  Italia  simulato  antistes  amico: 
IIoc  fcrs  Roinanus(pie  petis  regnator  haberi. 


B3Tani«. 
Fridencai 
AnAtri*  dii. 


m. 


Ciral* 


Mxta». 


1003  Thusca  3.5.6.        nefas  3.5.0.        >»'«'  //oe  el  sequens  temma  om.  3.       Hi 
qaij    i.  c.  Kcce   deiiiio  intcstina  de  rcp^no  (rerniania)  bella  (intcr  dictos  ad  niiu:- 
ginem  principes):  vincitiir  Fridcricus  a.  1322.  et  a.  1325.  socius  regni  adsamptai 
morltiir  in  arco  Gntlenstein  lento  morbo  ant  ut  alii  Buspicabantiir,  vencno  conmiin- 
ptus  d.  13.  lan.  a.  1330.  Cf.  vol.  V.  p.  377.  sq.     perdidit  sua  Aiistria]  In  pngna  Mfihl- 
dorfcnsi  die  28.  8ept.  a.  1322.  commissa  Fridcricianus   excrcitus   ab  hostibus  Aa* 
striaca  sif^na  pni^ferentibus  falsorum  vexillorum  specie  deceptos  cfesus  est  fngi- 
tusquo.     Hnec  eadem  pup^na  est  post  quam  Ludovicus  Caesar  nno  ipse  contentni 
ovo  duo   forti  Schweppcrmanno   porrexisse    narratur.        *°®®  cadit]   cquo   iusideiu 
apoplexia   sive   secundum    alioriim   suspitionem   veneno  interemptus   a.   1347.  Ct 
vol.  V.  1.  c.       *^  pontificem]  loannem  XXII.  Cf.  vol.  V.  1.  c.        lohannes  Henrici 
VII.  ex  Marj^aretha  Hrabantica  iiliuSf  ducta,  ut  diximus,  Elisabetha  Bohemiae  rex 
factus  a  parentc  Italiam  petituro  vicarius  imperii  relictus  in  pugnie  Miihldorfensi 
a  partibus  Bavaricis  dimicando  Lusatiam   superiorem   sibi   ab  imperatore  meniit 
ipsosque   Bohemos,   quorum   regnum   cum   Palatinatu   patriis  Lucilimburgensibiu 
terris  viciniore  permutare  studebat,    sibi   infensos   reddidit,   quibus   reconcjliatis 
Silesiam  sibi  conparavit,   cum  CTalliie  rego  in  Flandria,    cum  Teutonicis  cqniti- 
bus  coutra  Litthuanos  arma  inovit.    Anno  1330.  ab  imperatore  vicarius  reg^i  fa- 
ctus  in  Lombardia  feliciter  pugnat,   sed  pontiticiis   inlecebris    inretitus  prodito- 
rie  agendo  iitramque   jiartem   contra   sc  excitavit.    a.  1333.  iterum  expeditione  in 
Itallam,  sod  infeliei  exitu,  susccj)ta  cum  Polonis  Ilungarisquc,  quos  Tartari  tnm 
infcstabant,  dissidia  exercebat,   dcnique  ipse  levitatis  inconstantiscque  accusan- 
dus,   in  piigna  Cressiaccnsi  d.  20.  Aug.  a.  1340.  luscus   antc  annos  18,  cncus  an- 
tcm   aute   0  annos  factus  periit.     Quod  Guelficic  parti  multum   nociiit,   Hutteno 
caiisa  fuisse  videtur,  ut  regi,  quem  non  inmerito  equiti  vagabun  lo  alii  conpara- 
runt,  has  laudes  tribueret.     *"'*  inccepto  edd.  pra'ter  3,    «oi*— >»  cf.  vol.  V.  p.  378;  sq. 


OVTTISI  fM  EXCEPTIONKM  MOOYNTIJf AM  ALDERTI  rANKGYRICVS. 

Cum  non  sis  Rouio)  ?  Quod  se  execrabile  inonslruni 
1020  Huc  (lcdit,  ignavus  rex,  et  Germana  vocari 

QusD  possit  labes?  nulia  hic  gerit  arma,  hec  ulluni 

Molitur  virtutis  opus,  torpente  supinus 

Hollicie  sedet  et  hixu  se  pascit  inerti: 

Tantum  huius  te,  Rhene,  pudct.  Quem  (k'inde  videmus? 
1025  Acre  Sigismundus  Turct-e  belium  invehit  hosti: 

Aspicis  innumeras  illum  miscere  ruinas, 

Tot  reges  mandarc  neci,  exhaurire  superbam 

Nobihtate  Asiam,  terra  superare  mari({ue. 

lile  etiam  coluit  doctos,  largitus  honorem 
1030  Ingeniis:  Latio  vix  magniricentior  alter 

Contigit  imperio,  vix  circunspectior  aller. 


391 


Wcnzfilau^  Rc- 
mu»  igDaru». 


y    j  Sisi.smun- 
i  (lastBemus. 


•®"  Hoc  lemma  ei  quattuor  sqq.  om.  3.  BcmusJ  bc.  i.  om.  2,  Wenccslaus  Caroli 
IIII.  ex  tertia  axoro  Anna  lanrincnsi  filius  nat.  a.  1301.  BohcmifR  rcx,  cum  biraus 
essct,  factus,  rex  Rom.  a.  1370.  ])atri  succcssit,  a.  1378.  ab  imperio  deponitur;  in- 
glorie  yitfe  finem  apoplexia  facit  d.  16,  Aug*.  a.  1110.  I)e.sidiam,  ebrictatcm,  ira- 
candiam  rolnptarii  hominiSf  qui  quasi  alter  Ncro  primis  annis  mcliorem  dc  se 
spem  ezcitaverat,  etiam  sequales  uno  fcrc  orc  reprehcndunt.  Dissidiis  sub  Wcn- 
ceslao  et  imperium  et  ecclosia  miscrc  laccrabantur.  AVenccsIai  vitupcrationes  sc- 
qnentibns  laudibus  fratris  quasi  conpensat  poeta.  *"*'  Mollitie  6.  *****  pudct, 
quem  edd,  Bemns]  bc.  /.  omis.  2.  Cf.  vol.  V.  p.  370.  sq.  Sigismundus  HungaritD 
rex  postquam  Moldaviam  cum  Valachia  Hosnincquc  regcm  sibi  Hubiccerat,  a. 
1392.  beUnm  contra  Turcas,  Baiazcthum  I.,  fclicitcr  primum  agit,  scd  a.  139<(. 
apad  Nicopolim  magnam  cum  (iallicis  Anglicisquo  auxiliis  fusus  ipsc  vitam  ))cr 
lonfpiorem  fngam,  post  quam  ab  llun^aris  nobiIiY)Us  in  carccrcm  inclusus  est,  scr- 
yavit;  tum  liber  factus  Ladislauui  a.  1403.  Hun^^aria;  rcgcm  coronatum  Ncapolim 
reTerti  cogit;  ipse  a.  1410.  Francofurti  impcrator  clif^itur.  Anno  1412.  apud  Sc- 
mendriam  a  Musa  Celebi  intcrnecivam  acccpit  cladem.  ^^^  Do  concilio  Con- 
atantienai  Hussoque  et  Hicronymo  1'ra^cnsi  atque  dc  Hnssitico  bcllo  tacerc  pa- 
BOgyricam  consilii  est:  ,f[a.  1373.]  Sir^ismundo  adliuc  impubcri  Carolus  patcr 
marchlam  Brandenburgensom,  quam  ab  Otthonc.  ])ostrcmo  illius  marchionc  cmc- 
raty  dono  dedit,  mira  indolc  animi  in^cniiquc  ca])tus'\  ut  Dubravius  Hb.  25. 
init.  refert.  tw»»q-  Ipse  prtetcr  reccntiorum  linguarum,  (icrmanicn»,  BohcmiciL>, 
BlaYictt,  Italicn,  Ganic<e,  etiam  Latina>  tantam  notitiam  habuit,  ut  Placcn- 
tlno  epiacopo  reprehendcnti  quod  .schisma  nomcn  masculino  ^cncrc  protulissct, 
responderet  „minime  nobis  ])lacc8  qui  minoris  nos  auctoritatis  quam  Priscia- 
nam  grammaticum,  quem  offcndissc  mc  asscris,  cxistimas*^  Cum  Huttcni  laudi- 
bos,  non  ita  profuse  vol.  V.  I.  c.  prn.>dicati8 ,  concinunt  ha^c  Acncse  Sylvii  (ap. 
Sirwf,  in  Sig^sm.  §.  ii.  not.  2.)  vcrba:  ,,...  ])ra'tcr  insi^ncm  cor])oris  proccritatcm 
ae  imperatoriam  plane  indolem  affuit  illi  libcralitas  ac  munificcntia  quanta  in 
nnllo  antea  principum,  reli^ionis  ac  ])ictatis  augcndo;  studium  incrcdibilc,  nnil- 
tamm  etiam  linguamm  scientia ,  ct  in  his  linpfUflc  Latina>  studinm  cxcclluit; 
qnare  doctos  homines  imprimis  fovit  ct  dignitatibns  ctiam  am])1i8  honcstavit. 
aecosavit  ssBpe  Germanos  principes  qui  Latinas  odisscnt  littcras;  a  quibus  rc- 
prebensua  quandocunquc  quod  doctos  homincs  fovcrct,  sed  humilcs  gcnerc,  „cgo" 
inqait  y,eo8  amo  quas  natura  alios  antcstare  facile  voIuit'\ 


392  HVTTKMI  IN  EXCEPTIONEM  IIOGYNTINAM  ALBEBTl  PANROTKICY8. 

Parte  alia  tua  signa  vides,  pugnaeque  furentes         '  AibeithM «»- 


ekio  anu  ■onri. 

Alberthi  cernuntur  avi:  tu  sanguine  siccos 

Agnoscis  vultus  et  aratum  vulnere  mentum. 
10)5  Signatasque  manus  conscissaque  pectora  plagis; 

Ducit  equos  ducilque  viros  et  Norica  vastat 

Rura  ferus,  torvosque  invadit  milite  Bemos, 

Silesiasque  urbes  iuvat  auxiliaribus  armis; 

Illum  oipnes  metuunt,  omnes  fugiuntque  Poloni; 
1010  Idcm  aiio  bello  Bavaris  contendit  et  urbes  { l^ 

Gallorum  petit,  auspiciisque  immensa  tuetur 

Prxlia  Csesareis;  'Germanum'  inimicus  'Achillem', 

Qua  ruit,  exclamat,  sancitque  ea  nomina  rumor. 

Te  quoque  iam  parvum  amplexu  fovet  ille  nepotem. 
1045  Arrecli  buic  omnes  populi,  spes  maxima  in  illum 

Coniecta  est  procerum,  et  si  se  fortuna  dedisset 

Imperii,  sublime  caput  Germania  ccelo 

Hoc  duce,  laudibus  his  in  summum  erecta  tulisset. 

Cernis  et  Austriacum  placida  virtute  statuque 
1050  Tranquillo  regnare  scnem ,  Venctumque  Robertum 


Frid«rietasUL 
AMtrms. 


*'"«  tua]  Alberte.  Albertus  2.  Cf.  supra  adnot  ad  vv.  242.  sqq.  >•"  Campaii. 
ad  V.  250.  cit.  * '^  Norica]  cf.  Aen.  Sylv.  ad  v.  250.  cit.  et  Imprimis  Germanii! 
c.  39.  '^'^  Albertum  marcbionem  cum  nondum  xxiiii.  annum  cgressus  esset,  Al* 
bertus  II.  a.  1473.  Bobemiso  Poloniseque  rcx  electus  Vratislaviensiam  belli  dacem 
contra  Polonos  dedit  a.  1438.,  quibus  pluribus  in  eorum  terras  factis  ineiirsioiii- 
bus  fortiter  restitit.  cf.  Aen.  Sylv.  c.  55.  et  loc.  ad  v.  250.  datam.  ^**®  Bavaris 
ssepius  contendit  Albertus,  a.  1444.  cum  suppetias  ferret  Ladovico  gibboso  Ba- 
variae  duci  contra  patrem  Ludovicum  huncque  pluribus  Danabianis  oppidit  oc- 
cupatis  captivum  abduceret;  tum  autem,  de  quo  h.  1.  dici  pato,  cam  ezorta  dis- 
sidia  inter  Moguntinos  archiepiscopos  Theodericum  et  Adolpham,  in  qaibos  amore 
Pii  II.  P.  M.  (AeneaB  Sylvii)  partibus  Adolphi  faverat,  Ladovicamque  divitem  Ba- 
varia3  infcrioris  ducem,  a  Theodericianis  partibus  stantem,  debellaverat,  Fride- 
ricus  imperator  eidem  Ludovico  bellum.  indiceret  Albertumqae  marchionem  du- 
cem  praeticeret  a.  1401.,  in  quo  tamen  bello  in  alterum  annam  darante  non  Al- 
bertus  sed  Ludovicus  victor  extitit;  post  datas  acceptasque  atrimqae  clades  noB 
nullas  pax  tandem  inita  est.  Cf.  Aenese  Sylvii  Comm.  llb.  3.  p.  62.  sq.  91.  Piom] 
Aen.  Sylv.  Cf.  supra  ad  v.  250.  ^^*  urbes  Gall.  pet.]  Fere  inter  ipsa  bella  cam 
Pomeranis  ducibus  slbi  gerenda  Albertus  a  Friderico  imp.  belli  contra  Carolam 
Burgundum  gerendl  dux  eligitur  a.  1474.  *^*  Preliay.2.  ^^  Iteram,  ut  v.  355., 
Albertus  archiepiscopus  ante  avi  mortem  natus  fingitur.  '^  Fridericus  2,  Cf. 
vol.  V.  p.  380.  sq.  III.]  lis  qui  Friderichum  Pulchrum  adnumerant,  gttariut,  et  Brons- 
vicensem  etiam  Friderichum  inter  imperatores  recenscntibus  quinius.  ^^  Cam 
a.  1486.  in  Tridentinis  Alpibus  inter  Austriacos  Venetosque  dissidia  propter  coa- 
finium  vexationes  deprsedationesque  orta  essent,  Sigismundi  Austriaci  exercitos, 
quem  auxilia  a  Maximiliano  e  Brabantia  missa  auxerant,  in  Venetorum  Alpinai 
regiones  inrumpens  Roboreto  capto  incensoque  Tridentum  sese  recepit.    Robertni 


BVTTBNI  IN  EXCEPTIOMBM  MOOVNTINAM  ALBBBTl  PANEUYRICVS. 


393 


Impulsas  lurbare  Alpes  et  Rhsetia  saxa: 
Adriacam  sponsam  et  Venetas  iuraverat  undas 
Non  nisi  vastato  patriam  remeare  Tridento; 
Sed  nostra  virtute  minor  quibus  institit  undis 

10S5  Pugnando  submersus  obit;  Friderichus  ab  illa 
Strage  ingens  dici  potuit;  cui  filius  armis 
Inclytus  accedit.  quo,  Maxmiliane,  fugaces 
Egisti  Venetos!  quique  has  paulo  ante  per  urbes 
Immisere  tibi  bellum  totoque  cruentas 

1060  Miscebant  Latio  strages,  mundique  vocabant 
Se  caput  et  magni  dominos  maris  esse  ferebant, 
Nunc  victi  fusique  armis  te  supplice  voto 
Deposcunt  veniam  dextrasque  et  brachia  tendunt, 
Dant  aurum  legesque  petunt,  et  foRdera  pacis 

1005  Cuiuscunque  ferent :  tu  fixo  pectore  biandas 
Aversare  preces:  quid  enim  non  ante  petebant 
Quam  tuus  aeria  miles  descenderet  Alpe? 
Ille  autem  indomitus  per  multa  pericula  Gailus, 
Aspice,  mutato  luat  ut  sua  crimina  vultu 

1070  Perfldiamque  suam!  coeunt  in  foBdera  Galli 
Hinc  inde  et  Veneti:  quis  te  satis  esse  duobus 
Posse  putet?  quis  non  quenquam  tibi  crederet  horum 
Aequaleni,  quos  tu  coniunctis  excipis  armis 
Evincisque  simul?  Ea  sit  Germania  semper, 

107&  Sic  crescat,  ferat  his  ducibus  nomenque  decusque, 
Virtutique  patrum  contendat  laude  recenti 


Robertas  SaM«- 
Terinale». 


Fride» 
riehiu. 

MaximiliaBiM 
Autriiu. 


Aniicti 
Veneti. 


Gelli 
Tieti. 


SanseTerinas ,  Veneti  exercitus  dux,  a  Roborcto,  ubi  cum  fortissimo  filio  fortis- 
sime  pag^ayerat,  Tridentum  expugnaturus  pontem  ex  navibus  fieri  iusserat,  apud 
qaem  ipse,  cnm  cquites  suos,  quos  Germani  milites  do  montibus  inrumpentes  ad 
sammam  pertnrbationem  redegerant,  in  ordinom  ac  pugnam  reducere  vellet,  un- 
dU  sabmenoB  periit.  Tridenti  corpus  paucis  post  diebus  repertum  summis  cum 
honoribns  sepeliverunt.    Epitaphium  Roberto  scriptum  inter  Hutteni  epigrammata 

« 

ad  Max  Cses.  30.  est.  Cf.  lac.  Diedi  hist.  Venct.  I.  lib.  12.  LeBret  Staatsgesch,  v.  Ve- 
nedig  lib.  XX.  c.  4.  vol.  II.  2.  p.  792.  sqq. 

«•»*  Rhetia  1„.6.  «»*  Fridericus  2.  Hoc  et  sq.  lemma  om.  3.  **»'  Maxi- 
miliane  3,4.6.  '^^  cf.  exhortator.  ad  Maximil.  in  Vcnetos  v.  12.  sqq.  Aegisti  1, 
2. 4,  ^^**  Adflicti  3.  Cf.  picturam  exhortatorio  ad  Maximil.  in  Venetos  prse- 
missam.  ^^  tu]  Maximiliane.  *°®'  cf.  Exhortator.  v.  53.  sqq.  *^®  Lemmata 
9mma  usque  ad  v.  1222.om.  3.  ^^^  in  fcedera]  Blcsis  d.23.  Mart.  a.  1513.  ^OTt  quenq.] 
alterairum.  GalU  ad  Novariam  d.  6.  lun.  a.  1513.  ab  Helvetiis  Maximiliano  Sfortiae 
aecedentibos  Mediolanensem  ducatum  relinquere  coacti,  Veneti  autcm  duce  Li- 
Tiano.de  Tictoria*Bua  aute  puguam  superbicnte  nonis  octobribus  ad  Vincentiam 
cnsi  sont,  amissis  supra  4000  militibus. 


394 


HVTTENI  IM  EXCEPTIONEll  MOOVNTINAM  ALBEBTI  PAMBOTRICVS. 


AdAI- 
bertkn. 


I  ClariUrfo 
I  AlberUi. 


EflecUsque  novis!  Tu  qui  praeclara  luorum 

Facta  legis  qucB  te  maneant,  Alberthe,  sequeDtem 

Tanla  exempla,  vides:  urge  et  vestigia  prende, 

10S0  Nec  sine  te  vinci ;   sed  non  sinis ,  et  tua  certe 
lam  maior  te  fama  viget  propriaque  superbum 
Vicisti  virtute  genus  factisque  vetustum 
Stemma  novis  et,  quam  coepisli,  nomina  genti 
Donasti  meliora  tu(e:  te  Marcliia  iactat 

1U85  Miraturque  suam  revirescens  Francia  prolem , 
Numine  propicio  et  dcsueta  fcrentibus  astris 
Facta  sui  similis.  Quo  verget  euntibus  annis, 
Aurea  progenies,  splendor  tuus  et  tua  virtus! 
Quanta  parabis  adhuc,  iam  prinio  flore  iuventffi 

1090  Egregios  pra;grcssns  avos,  dubitabilis  iCtas 
Ut  tua  sit!  Nunquam  niaiora  in  gaudia  Rbenus 
Rem  venisse  suam  meminit  quam  te  urbe  recepto 
Imperiisque  suis,  atque  hac  in  veste  superbus, 
Siquid  eges  monitis,  rigido  hrec  pronunciat  ore: 

1096  'Macte  ista  specie,  princeps  meus,  hocque  favorc, 
*Qua  fulges,  qui  le  recipit!  servire  negantes 
^Ante  tibi  popuU  subeunt  gaudentque  videri  ' 
'Principe  te  famuli,  quique  ambilione  receptos 
'Spreverunt  semper  dominos,  suffragia  mittunt 

1100 'Accersuntque  ultro.  quis  nunc,  pulcherrime,  tardat 
'Quisve  pudor  gressu  remoralur?  age  accipc  volis 
'Non  ambita  tuis,  sed  nostra  prodita  nutu! 
'  Dii  tibi  foelices  adilus ,  foelicia  donent 
*Tempora  successuque  iuvcnt,  quos  tuque  mereris 

1105  <Dent  annos,  serventque  animum,  quem,  cum  antc  dedissent, 
*Viderunt  qua  fruge  foret!  tu  fungere  honorcm 
'Quem  dii,  quem  fortuna  favet,  memorique  reconde 
'Pectore  quo  venias,  neve  ulla  oblimet  inertis 
'Segnicies  iuxus!  tibi  nunc  a  Ca^sare  primo 

1110'Tradita  magnarum  ciiranda  ncgocia  rerum. 


Or«Uo  RhMi  a^ 
Alb«rUmB. 


VotaB  pra 
Albertko. 


Albwtlnu  foA 
CcNreai  prii 


'Nec  tibi  foemineos  populos  iuxuve  supinos 


Popnli  ttk 
Albertho. 


>«•  cepisti  3,5.6,  *"*'  sui  sim.]  qu»  antea  degcneraverat.  ******  qui  ita  prie- 
gressQB  avo0  es,  ut  non  adulescens  sed  rerum  gestarum  gloria  confirmatie  eta- 
tU  vir  habendus  sis.  *°®*  urbe]  Moguntia.  recoepto  i.  **•*  veste]  palla  re- 
rum  Germanicarum  picturis  exornata.  ^^^  pronuntiat  6,  '**^  i.  e.  specie  qua 
Mgea,  favore  qui  te  recipit.  ante  servire  neg.  pop.  tibi.  -^^^  recoeptos  /.1. 
iM  n.  prod.  natu]  sponte  bonoquo  animo  oblata.      *''**  cf.  y.  430. 


HYTTBNI  IN  KXCKPTIUMEM  MOOVNTINAM  Al.ItUllTI  PANEO YRICV8. 


395 


'Coiuiiiisit  forluua  regi,  sed  fortibus  arniis 
'Assuelos'Rheni  populos  Albimque  reroceni) 
'Hinc  atque  hinc  reruni  doniinos,  atrocia  regna 

1115 'Veslerichosque  aiacres  et  nobilitate  velusla 
'Elatos  Francoruu)  equites,  pra^stantia  bello 
'Pectora,  Vettranamque  acieni,  ditesque  Doringos, 
'Assuetuuique  malis  llessuin,  tibi  Marcbia  paret, 
*Si  regnare  scies,  servitum  Saxones  iliunt, 

ii2o'Nescia  corda  iugi.  sentis  instare  pericluni, 
'Si  non  aequalem  dederis  te  accessibus  istis. 
'Portio  terrarum  melior  tibi  cessit,  habebis 
'Arma,  viros  et  opes  regnique  ingentis  habenas. 
'Tu  civem  patremiiue  geras,  ununique  memento, 

1125  'Non  tam  his  iinperium  populis  quam  exernpla  requiri: 
'    'lam  tua  vita  palain  intentoque  exponitur  orbi, 
*Nec  quicquam  secretus  ages,  cunctisque  videndus 
'Summa  tenes,  nullusqiie  tuuin  velare  recessus 
'Errorem  poterit,  manifesla  per  omnia  pergis, 

1130  *In  primisque  sedes;  ilerum  hoc  meininisse  iubebo, 
'Exemplo  statura  tuo  qii:e  regna  capessis'. 
Haec  Rhcnus:  Te  flamma  tui  suflusa  pudoris 
Occupat  ora,  genas,  et  si  proniittere  velles 
Quanta  animo  concepta  geras,  quain  magna  voluntas, 

1135  Non  posset  satis  esse  dics:  lacere  oinnia  mnvis, 
Non  vis  spes  augere  tiias,  promittere  non  vis; 
Hoc  unum  in  voto  est,  ut  parcius  ista  gerantur 
*  LaeticisB  plausus,  clamor,  concentus,  honores. 
Tantus  es,  o  princeps,  et  non  vis  tantus  haberi? 

1140  Immo,  ardete,  viae,  pompa,  vos  plaudile,  cives!  |  pila*S'in. 

Nunquam  opportunum  tenipus  magis  ista  poposcit; 
Hoc  desyderiuiit  est,  hic  est  ainor,  illa  cupido, 
Ha;c  sunl  vota,  viri:  vos  obvia  tendile  hcti 
Brachia  in  adventum  tanti  ducis,  oinnia  strata 

1145  Una,  repie ,  vulgi  facies ,  longoque  moretur 
Ordine  turba  vias;  incendite  liiinina.  ilores 
Spargite,  ({uos  nos  fregit  hyeins,  qu<e  grainina  succo 
Nondum  exhausta  inanent!  nihil  intermittite  quod  vos 


AlberU 
TolunUs. 


^•"  Alb.]  Mafjdeburgensis  ctinm  archiepi.scopus  est  Albertu.s.  cf.  v.  (^. 
cf.  v.  199,  ""  SBctteraucr.  "'"  Ass.  mal.  H.J  hiHtoricc  ac  propheticc.  *'*  inga 
re  nescii.  "'•  Bpcs  tuas]  in  te  conlatns.  *'^**  Imo  3.5.6.  "*'  desiderium 
,5,0.        ^^*^  Festum  agitur  cxeunte  mense  Novembri. 


396  HVTTKIII  IN  KXCEPTIONEM  MOQVMTINAM  ALBKRTI  PAMKOTKICTS. 


Omi- 
panlM. 


Eikof 


Lselari  doceat,  quales,  cum  sedula  mater 
1150  Ales  abit  pastum  iam  primo  oriente,  reditque 

Sera,  ferens  pleno  miseris  solamina  rostro, 

Impasti  exiliunt  pulli  quassantque  frequentds 

Adversum  pennis  nondum  velantibus  alas, 

Mutuaque  inter  se  laeti  certamina  sumunt 
ii^Qui  primos  ferat  ore  cibos,  et  colla  subaptant 

Matris  in  occursum:  vos  baud  secus  ante  cupitum 

(Venit  enim)  captale  ducem,  solatia  vestris 

Arripite  impleti  curis,  arcessitc  dignum 

Hoc  desyderio  munus.     Tu  te  obvius  apta 
1160  Fortunisque  tuis  indulge,  occasio  prsesens, 

Ne  sine  dilabi,  versatur:  an,  optime  princeps, 

Ne  timeare  times  et  non  vis  esse  molestus? 

At  nobis,  nisi  te  das,  iiia  molestia  surgit. 

Quid  velles  mansisse  domi,  tenuisse  quietem, 
1165  Traduxissc  annos  vit«e  Musisque  tibique? 

Non  \mc  conditio  est  pro  te,  tuaque  altera  sors  est: 

Hactenus  induUum  Musis  placidoque  iabori 

Privatim  fuerit  tempusque  extraxerit  iliud 

Docta  quies  nobis;  nunc  te  ad  maiora  vocari 
1170  Fala  iubent  splendorque  tuus  iam  cognitus  ante 

Quam  visus  notusque  fores,  illa  aula  docebat 

Infanti  reptata  tibi,  documenta  futuri  l^lSSSu, 

Tunc  quoque  niagua  dabas,  tua  plane  infantia  tants 

Virtutis  prssaga  fuit;  prima  extitit  a?!tas 
1175  Indicio,  nam  cum  spacio  Lucina  peracto 

Depositura  foret  maturi  pondera  ventris, 

Excepere  deaj  puerum  Nympbicque  frequentes 

Collusere  tibi  el  quas  imposucrc  coronas 

Pontificale  decus  iussere  apicemque^^futurum 
iisoSignare,  et  quae  fata  forent,  nota  esse  iubebant. 

Continuo  studiis  tu  te  coinmitlis  et  artes  |  ^IJ^iTr 

Tendis  ad  ingenuas,  nec  conversantibus  usquam 

Moribus  ofTendi  sinis;  et  cum  primum  erat  aetas, 

Onine  inquirebas  scripti  genus,  illius  ergo 
11S5  Accisti  doctos  submissa  frontc  magistros. 


ii^*  desiderio  2,4,  **^  Patrem  Albertus  h.  1400.  amiserat,  matrem  4  annis 
poBt,  bonis  littcris  piicr  clcricali  ordini  dcstinatus  stndiose  incubait  fratrique  in 
academia  Viadriua  institueuda  omni  consilio  adfuit.  ''^^  £xcoepere  1.2»  ^^^  cf. 
V.  (500. 


dYTTBiri  in  BXCEPTIOIfSM  MOGVNTINAM  ALBBBTI  PANBOTBICV8.  397 

Historiasque  loqui  tecum,  veieruuique  volebas 
Acta  ducum  semper  iegere,  atque  audire  paratus 
Quod  roores  ornare  tuos,  quod  comere  posset 
Ingenium  docilesque  animi  protendere  vires. 

1190  Quid,  cum  Saxonicus  iani  lectus  episcopus  esses,  |  ^n*,*^ 

Erexisti  animum  subito  et  rerum  humanarum 
Corde  reiegasti  curas,  cui  deditus  esses 
OfQcio  certus,  contempsistique  fugacis 
Molle  voluptalis  studium:  non  optio  solum 

1195  Haec  probat  Alciden ,  eliam  tibi  blanda  Libido  I  Hemiies 

Astitit  omne  ferens  placidum  exclusoque  labore  |  A?bSfu!Iai*.* 

Obtuiit  iliecebras  et  dulcis  amabile  luxus 
Commendavit  opus,  tibi  soli  vivere  iussit 
Extra  animi  curas:  'quid  enim,  nisi  noveris  uti, 

noo  'Divkia;  facient?'  inquit,  'tu  prsemia  tantae 
Arripe  fortuno;,  satia  te  dotibus  iliis; 
'Dura  fuge  (baec  ultro  venient)»  nec  te  ange,  sed  aufer 
'Quffi  potes  hinc  tecum,  niors,  qua  te  accesserit  hora, 
'Finiet  omne  bonum,  ne  prcstereuntia  perdas, 

1205 'Utere  teroporibus»  solus  qui  implevit  hiantem 
'Deliciis  animum  vixit;  nec  ad  ardna  duco, 
'Quam  tero  lata  via  est*.  contra  astitit  aurea  Virtus      I  Sbirt«i* 
Mandans  dura  pati;  'ne  fide  abeuntibus'  inquit, 
'Ut  perdas  meliora  bonis,  non  longa  voluptas 

1310 'Quam  feret  hsec  a^tas,  ceterna  incommoda  ducet; 
'Ipsa  quidem  in  medio  cursu  fugit  optima  secum, 
'Dum  linquit  peiora,  ferens;  breve  tempus  et  instans 
'Exitium  vita  illa  dabit;  ne  sperne  labore 
'Parvo  magna  sequi:  nam  si  contempseris  huius 

1315  'Luxuriam  vitae,  te  amplissima  multa  sequentur 
'Durabuntque  diu:  tu  quanlum  a  corpore  cedes, 
'Tantum  animi  cultus,  tantum  co^lestia  tanges, 
'Agnoscesque  deos,  et  ne  non  prsmia  ponam, 
'Gloria,  fama,  decus,  nomen,  monumenta  dabuntur*. 

i23oDixerat:  extemplo  durum  virtutis  amore 

Puber  adhuc  ingressus  iler  mclioribus  omnem 

Aptasti  curis  animum:  quis  castius  alter,  |  dt£!'^'' 

Quam  vivis,  loquitur,  quisve  impollutius  alter. 


tifft  Prodici  sophistse  fabulam  de  Hercale  inter  Voluptatis  Virtutisqae  vias 
eaia  ap.  Xenoph.  mem.  II.  1.  Cic.  de  off.  I.  32,  Jis.  8il.  Ital.  Pun.  XV.  20.  sqq.  Lu- 
n.  somn.  (Themist.  orat.  XXII.)  etc.      '""  prcmia  1, 2, 


398 


UVTTENI  IN  EXCEPTIONEM  MOOVNTINAM  ALBERTI  PANKOYRICV8. 


Quani  loqueris,  vivit?  quis  caulius  ocia  vitat 

i2?5  OfQcii  memor?  aut  quis  plus  prodesse  iaborat? 
IIuc  vos,  0  statuce  (ncque  enim  vivique  virique) 
Ponlifices,  oculos  adverlite,-  vila  petatur 
Uuius  ab  cxemplo!  vos  in  prsesentia  tantum 
Proclives  animis  vitam  consumitis  omnem, 

1230  Ignari  quce  vos  deceant,  venatibus  apti 
Ociaque  infami  secordia  ducere  somno, 
Vina,  dapes,  cboreas,  canlus  bona  summa  putalis; 
Pascitis  ingluviem;  quid,  quod  dixisse  pudendum 
Huic  foret,  at  vobis  etiam  fecisse  decorum, 

1235  In  Veneris  ludum  et  fiBdas  descendere  sordes? 
Non  possum  laudare  bonos  rectumque  tueri, 
Non  odissc  maios  crimenque  incessere  iingua. 
Ilorum  isti  nibil  est:  in  relligione  diurnas 
Nocturnasque  vices  disponit  et  anxius  ambit 

i24oOnicio  satis  esse  ^uo;  non  ille  ministro 
Committit  peragenda  sibi  sua  sacra,  videtis 
Admota  tractare  manu  proprioque  canentem 
Ore  deum  iaudes.  Cui  mens  fuit  isla  priorum, 
Cuive  istud  studium,  siinilisque  in  rebus  agendis 

1245  Sedulitas?  primo  ingressu  collapsa  tot  annis 
Restaurare  parat.  quis  munera  largius  unquam 
Dispersit,  cuin  tempus  erat,  quisve  inter  egenos 
Profudit  tam  lietus  opes?  quis  SHepius  artes 
Aflecit  lucro  et  meritis  bene  dona  rependit? 

1250  Surgite,  Virtutes,  expcrrectaBque  reverli 
Usibus  bumanis  gaudete!  immensa  merenti 
Prsemia  proposuit.  despecta,  attollite  rectas 
Cervices,  Studia,  et  redivivam  apprendite  palmam! 
Invitat  precio  virtut^m  et  moribus  altum 

1255  Egregiis  aperitur  itcr.    Clemeutior  illo 
Non  fuit,  insanam  cohibere  tenacius  iram 
Qui  posset  stimulosque  suos  arcerc  premendo: 
Quis  videt  iratum?  neque  tunc  cum  audita  fuissct 
Causa  Pepercorni  tetrique  adaperta  veneni 

1260  Scrinia  in  exitium  sibi  facta  suisque  videret. 


In  qaoniAdM 
taiurian 


A  can  re- 

kfMMtM. 


I    Vide  «•(lU- 
I    rea  laidM 


A  se4i- 

liUU. 

Alibera- 
liute. 


A  de- 
■enlia* 


*eperi 


rKomos 
Ittd«VS  UMtos. 


m«  Hi  vcrsus  Febris  dialogi  qnasi  prodromi  sunt.  "'*  Otiaque  6.  *•**  ffoe 
et  sq.  lemma  om,  3.  religione  6,  «"^  Cf.  vol.  I.  p.  105.  num.  XXXIIII.  «»•  ei- 
perectaeq;  5  "*«  Prcmia  1.2,  i?^  pretio  6.  «»»  Cf.  Bupra  p.  347.  v.  8a  p.  349. 
§.  3.  Pcpcricornus  in  lemmnte  habet  3,  sequcntibus  lemmatis  omissis. 


1IVTTBMI  IN  EXCEPTIONEM  MOGVNTINAM  ALBKRTI  rANKQTBICVS. 


399 


Pro  causa  doluit;  quodsi  miseratio  haberet 
Hac  in  fraude  locuiu,  poluit  vcl  toliere  pcBuam 
Vel  lenire  luodo.    Dic,  nunc  cur  ista  recuses 
Tam  merito  prxstata  tihi?  cur  plauderc  vulgum 

i%5  Et  clamarc  vctcs,  lajlosvc  inferrc  triumphos? 
Aul  saepe  ista  feras,  aut  sis  non  talis  oportet: 
Sis  tamen  et  saepe  ista  fcras:  tihi  c^rmina  promant, 
Te  festo  clamore  notent  populusque  patrosque: 
Qui  meruit,  honus  est,  non  qui  detractat  honorem. 

1270  Tu  quoque  nativum  hlando  raodcrare  rigorem  |  uuuV^^' 

Affatu,  moresque  tuos  ex  tempore  duici 
Temperie  misces:  hinc  factum,  ut  aniahilis  csscs, 
Uique  tuis  charus.  Ne  circunstantihus  armis  |  iJ^tomLT"" 

Excubiisve  ducem,  civcs,  defendite  vestrum: 

\m  Hoc  melius  prccstahit  amor :  quis  tenderct  isti 
Insidias  animo?  aut  qua3  non  iani  ingrcssa  rediret 
Fraus  perculsa  retro?  nemo  est  qui  te  oderit,  omnes, 
Hi  quoque  quis  gravis  illa  potest  fortuna  fuisse, 
Natura  suadente  colunt;  et  si  ipse  rcquiras, 

i?so  Unde  suus  sit  cuique  favor,  tam  tu  ipse  fcreris, 
Quam  virtus  tua,  causa  rei;  tua  gratia  fines 
Ezpaciata  suos  extrema  per  onniia  venit. 
Huic  aliquem  poterat  non  onniiiioque  pudendum 
SufTecisse  loco  Rhenus,  quot  ohambulat  urbes, 

i2d5  Quot  populos,  et  se  vicina  a  gcnte  tueri? 
Venil  ab  extreino  qui  cxtera  vinccret  Alhi 
Spectata^  virtutis  honor;  suffragia  solvit 
Ambiguis  tua  fama  viris,  fama  illa  tuorum 
Nuncia  parca  opcrum,  quam  tu  inaiora  ferendo 

1290  Ostendis  non  esse  parcm  virtutihus  istis. 

Cui  non  fama  ingens  multoruraque  ora  tulerunt 
Dignum  ahquid  meritis,  huic  nos  xquale  feremus? 
Mole  gravor  rerumque  immensum  panditur  sequor: 
Centum  in  te  linguis  centenoque  ore  sonandum, 

1295  Utendum  Phccbo  qua^que  augent  orania  Musis, 
Immensasque  foret  vires  consumerc  dignum. 
Nunc  satis  est  celebri  vcnientem  inducere  plausu 


iM>  potuit]  i.  e.  ea  fuisset  animi  clementia,  ut  tollcret  po^nam  sive  si  per  iu- 
tiam  licuisset,  aut  non  aut  lcviiis  quam  factom  ost,  ludroum  puniisset. 
•  circumstantibus  2.6.  *"*  i.  c.  quflc  iam  inji^rcssa  non  redirot.  ***•  Expkti- 
I  6.         *«^^  suflfr.]  cf.  ad  v.  130.       ««'^'^  Nuntia  6      '«^*  centenoqj;  5. 


400  UVTTBNI  IN  EXCEPTIONEM  IIOGVNTINAM  ALBEHTI  PANEGYKICVS. 

Laeticiaquc  ornare  diem  eantuque  iocisque: 
Quod  nos  non  pigeat,  quod  tu  foeliciter  omen 
1300  Accipias  possisquc  omnes  meminisse  per  annos! 

SYNCERITER    CITRA    POMPAM 
ZELO   VIRTVTI8. 


iSyncflerLter  1,2,  Sinceriter  6, 


VLRICHI  DE  HVTTEN 

EQVITIS  GERMANl 
IN.  MISERABILEM 

lOANNIS  DE  HVTTEN 

OBNTILIS  SVI 
INTERITVM 

DEPLORATIO. 

[o.    ISIS.'] 


AD  LECTOROf  EDITOR. 

Commnnis   ferc  eorum  qui  lessnm  funeris  causa  faciunt  et  maxime  qni  con- 
solatione  solatiisque  luctuosos  parentes  adficiendos  student    sors   fnerit  qu8Bd&m 
argumentationis  ariditas  inmatnra  doloribusque  acerbis  et  interioribas  auditoris 
animi  cruciatibns  parnm  congruens  eloqueutise,  sivo  loquacitas  ea  est,  gravit&s: 
in  primis  autem  pallium  philosophicum   eis   qui  miseriis  baud  roparabilibus  ur- 
guentur,    ab    aliis    superiniectum  frigidam   durum  fatum  Ingentis  animi  vestem 
esse  omues  consentiunt.    nihilo  vero  magis  et  veteres  et  recentiores   ab  eo  vitio 
sibi  cavcre  videmus,  inquc  idcm  nostrum  quoque  incidisse,  qui  ipse  nondnm  ex- 
pletis  legis  Plsetorise  anuis  nimiam  sapientiam  doctrinamque   adhibuit,   quasi  al- 
terum  Senocam  audires,  ut  sencm  gentilem  suum,  strenunm  qiiidem  honestnmqae 
cquitem,   sed  rudem  a  doctriua  hominem  et  (qui  liuius  generis  etiam  tum  com- 
munis  mos  crat)  evitato  litterarum  iiigeniiquc  cnltu  cottidianis  suis,  familiaribnB 
ac  gentiliciis  ntilitatibos  dcditum  virum,  dc  filio  omatissimo  cmdeliter  intereropto 
eoquc  ipso  tempore  misere  ex  hac  vita  erepto,  quo  prorsns  magnificam  feliciti- 
tcm  incohasse  videri  poterat,  iustis  versibus  heroicis,  omnibiu  prsBceptoris  lan- 
dibus  diguis,  consolaretur.    Qu»  ntut  vera  sunt  cum  de  hoc  carmine  tam  dc  con- 
solatoria  epistula  ad  lugentem  patrem  kaleudis  Ang.  a.  1515.  ez  arce  Steckelber- 
gia  missa  (vol.  I.  p.  46.  sqq.  num.  XXVII.),  ita,   ne  claudicet  de  hia  scriptis  sen* 
tentia,  debemus  non  ncglcgere  quod  ipsc  Hnttenus  ad  amicum  Fnchaiam  paullo 
post  carminis  conpositionem  Moguntise  idibns  lun.  a.  1515.  (vol.  I.  p.  41.)  scripnt, 
,,nos  ez  officio  ac  pietate  interemptum  deploravimus  carmine  qaod  ad  te  mitto, 
tali  quale  moestissimo  tempore  condi  a  me  potuit:  debebam  hoc  iuvenis  innocentie: 
debcbam  patris  illias  immensae  erga  me  benignitati,  nec  minns  Hattenoram  no- 
mini,   caios  tam  insignis  hoc   scelere  contcmptus  est  qusBsitas".     similia  etiani 
statim  at  horrendum  nuntium  diutino  morbo  laborans  Huttenas  in  themis  Emi* 
sensibns  acceperat,   litteris  ad  Marquardam  dc  Hatstein  datia  (vol.  I.  p.  39.  s^> 
uum.  XXV.)  hamauissime  professus  cst.  itaque  naso  licet  hsBC  consolatoria  scripts 
saspendas»  beno  meritam  scriptori  laudem  nou  denogabis. 

De  reliquis  ad  Virtembergensis  ducis  scclus  spectantibaa  scriptifl,  qae  pas- 
sim  in  singulis  nostris  Huttenianis  voluminibns  occurrunt,  hnius  loci  non  est 
monere:  carmina  tantum  duo  minora  illud  pcrstringentia,  qnomm  alterum  ante, 
alteram  post  Orationes  in  Ulricum  ducem  sedet,  ne  iterem,  memorabo,  i.  e. 

AD  LECrOREM.  „TeIomm  veniat  quanquam  id  genas  et  c. 
volam.  V.  p.  2.  et 

AD  LECTOREM  D£  SE  ET  LIBRO.  „Non  odisse  libmm,  potes  honc  odisse  et  c. 
ibidem  pag.  00.  ezhibitum. 

In  adnotatione  hiscc  signis  usus  sum :  i.  s  Indic.  bibliogr.  Hutt.  uum.  XXniI< 
i.  C  j?.  =3  ibid.  num.  3.  3,  =  ibid.  num.  5.  B.  =  Hnttenianie  emendationeSi 
de  quibns  dixi  ad  XXIII.  5.  —  Eobauus  Hessus  (Ind.  bibl.  Hatt.  num.  L.)  hanc 
deplorationem  omisit,  itaque  etiam  a  Qmtero  in  *Delitias  poet.  Germ.*  (ibid. 
num.  61.)  non  recepta  est. 


VLRICHI  DE  HVTTEl^ 

EQVITIS  GERMANI 
IN  MISERABILEM 

lOANNIS  DE  HVTTEN  GENTriJS  SVI 

INTERITVM 

DEPLORATIO. 

Ergone  post  varios,  iuvenis  miseraiule,  labores, 
Post  casus  morbosque  meos  seriemque  malorum 
Tu  luctus  mihi  causa  novi?  tu  cansa  querelie 
Sic  confectus  eris?  nec  adhuc  uiimica  facessit 

5  Laedendi  Fortuna  modum  ?  quae  si  omnia  vellet 
Invidia  mutare  mei»  te  turbi<la  in  uno 
Debuit  esse  minus,  nec  in  hoc  temeraria  dici. 
Seu  Fatum  hoc  loquimur,  seu  Sors  quae  te  abslulit  haec  est, 
Indignum  tulimus,  nec  vidit  acorbius  ullum 

10  Aetas  ista  nefas :  nam  quo  tu  insontior  esses . 
Hoc  pressit  graviore  malo,  simul  omnibus  usa 
Ssvitiae  numeris.  Et  nos  regnare  putemus 
Usquam  aliquos  aut  esse  deos,  trepidique  feramus 
Non  audituras  devotum  munus  ad  aras? 

15  Tu  tamen  innocuos  mores  vitamque  secutus 
Sperasti  meliora  deos,  nimiumque  solebas 
In  pietate  tua  subitos  contemnere  casus. 
Quid  iuvat  insontem  vixisse?  cadem  omnia  pravis 
Cum  sint  atque  bonis:  non  est  dignoscere  qua  nos 

30  Solemur  mercede  pii,  mctus  omnibiis  idem 
Atque  eadem  spes  est,  errat  discrimine  quisquis 
Innocuos  locat  atque  maios  vitaeque  necisque. 
At  tibi  simplicitas  horum  causa  una  malorum, 
Ex  te  censueras  alios  unamque  putabas 

35  Omnibus  esse  fidem,  quoniamque  his  ipse  careres. 


Ulrichi  Hutteni  2.  >  Ergo]  Cnm  planctu  erumpit  msestitia.  '  novi]  post 
ilvolli  a  Lapidc  mortom.  ^  nec  adh.  in.  fac.]  et  quae  etiam  nunc  inimica 
lety  quotiens  potest  a  Isedendo  non  abstinet.  ^  Fatum,  c»rum;  Sors  a  deo 
binata.  'fati  sortisquo  futurse^  coniunxit  f^erg.  Acn,  X.  501.     ^^  nlios  3,     '*  Cum 

forr.  ff,  Cedunt  1,  gqq,       ***^  nos  Solemur  corr,  H,  se  Solentur  /. 2, 

26* 


404  HVTTKNI  IT  I0ANNI8  DB  HYTTKN  INTKKITVM  DKPLOKATIO. 

Crcdebas  non  csse  dolos.  hinc  illa  tuorum 
M(Bstitia  cst,  hinc  ille  doior  iachrymaeque  coacta 
Et,  quas  non  fortassc  capis  sentisve,  querelae: 
Qua;  tibi  causa  necem,  nobis  quoque  movit  acerbos 

30  Morte  tua  luctus :  quid  cnim  luctabile  vidit 
Teutona  terra  magis  vei  quid  se  indignius  unquam 
Quam  tua  cum  virtus  pcenam  invenisset  et  acre 
Supplicium  probitas,  et  quae  tu  infanda  tulisti? 
Ah  poteras  tantum  esse  bonus?  confidere  tantum 

35  In  diis,  in  pietate  tua?  nec  te  ille  tyranni 
Admonuit  vultus  truculentoque  horror  in  ore? 
Nec  dedit  ille  tamen  tanti  non  signa  furoris 
Saepe  prius?  tu,  te  illsesum  fore,  moribus  istis, 
Sperasli,  quodque  in  muitos  ferus  ante  fuisset 

40  Cuique  dabas  culpae,  tantum  hunc  deceptus  amabas? 
Quid  quod  te  oppositum  mediis  in  caedibus  hosti 
Pro  duce  nulla  tuo  vitasse  pericula  dicunt? 
lllum  aut  tentantem  pugnas  aut  pace  frucntem 
Spectasti  proprior,  tum  sspe  a  clade  reductum 

45  Servasti  infelix,  ut  qui  te  perderet  esset. 
Nulla  dies  sine  te,  sine  te  nox  nulla  videbal 
Aut  somnos  carpentem  aut  quicquam  in  rebus  agentem; 
Ipse  quoque  invictum  sibi  te  iactabat  amicum 
PerOdus  et  magno  simulabat  amore  teneri: 

50  Haec  fraus  prima  fuit,  te  primum  hac  arte  petebat, 
Quodque  pudet  dici,  nos  haec  commenta  faventeis 
Atque  istum  cepere  patrem.  neque  causa  dolendi 
Credulitas  tua  sola  fuit:  speravimus  omnes 
Credidimusque  omnes:  te  procubat  error  in  unum, 

55  Et,  quae  muitorum  est,  in  te  ununi  poena  resedit, 
Nacta  errore  iocum:  quid  enim  proh  luppiter  istis 
Moribus  indignum  poena  magis?  Has  ego  fundam 
Nec  possim  uicisci  iachrymas?  haec  vulnera  tangam, 
Te,  scelus,  incolumi,  neque  diis  quicquam  excidet  sequis 

tio  Qua  mercede  luas  tanti  delicta  furoris? 
Quo  tu  igitur,  furiosc,  nefas  committere  ductu 
Aut  qua  spe  poteras?  vel  quae  te  immanis  adegit 


^*   Paciivi   apud  SiteL  Cws.  84.  cf.  Orat.  I.  in  duc.  Virtciip.  §.  100.  <•  Iti 

Win^fieldi  quoque  cpistula  quain  dcdimus  vol.  V.  p.  506.  *^  iactavit  5.  ^*  f&* 
ventes  3,  **  istum  p.]  ad  qucm  hapc  deploratio  scribitur.  ^*  error  qnasi  ao- 
xium  corpns  in  te  unum  inruit.  **  lupiter2.  J.  ^  lacrymas?  3.  *•  TeJ  dufe 
interfectore.       qnidquam  3, 


HVTTElfl  IN  lOANNIS  DK  HYTTEN  IHTEBITVM  DEPLOBATIO.  405 

Vipereas  molita  comas  et  verbera  coUo 

Tislphone?  aut  obiit  soror  huncce  Megasra  laborem? 
r>5  Quaecunque  esl  qua)  tc  Furiarum  his  ictibus  e{^it 

Ad  scelus,  haud  unquam  pciori  excanduit  sestu 

In  genus  humanuro,  te  totum  invertit  et  uno, 

Quo  roalus  nequeas,  crimen  committere  iussit. 

Ah  potes  has  violare  manus,  ex  hoste  sahitem 
70  Quaerere  quae  studuere  tibi  ?  potes  in  caput  istud 

Exerere  hostiles  gladios,  vigilantius  ullum 

Quo  non  compertum  est  pro  te?  potes»  impie,  tautam 

Non  spectare  fldem,  sub  qua  fldutia  flxa  est 

Summa  tibi?  poles  hoc  ferro  configere  corpus, 
75  Quod  corpus  servarc  tuum ,  se  opponere  nuliis 

Non  discriminibus  consuevit,  ut  integer  esses, 

Tutus  et  incolumis?  Non  hoc  pro  munere  reddi 

Debuit  exitium.  Sed  le  neque  sanguinc  natum 

Humano  pcrhibenda  fldes,  neque  carne  coactum: 
80  Quae  genuit  fera  mater  erat,  quaeque  ubera  parvo 

Praebuit  Hyrcana  quiddam  de  tigride  suxit, 

Saevitiam  factura  tibi,  factura  furorem; 

Gredibile  est  atras  eliam  nutrire  ieaenas 

Ingenio  quiddam  cognatum  et  moribus  istis, 
85  Aut  aliquo  serpentc  satum,  quem  dira  Cyrene 

Foeta  venenoso  soiita  est  producerc  partu. 

Te  Rhodope,  te  tristis  Athos  Riphaeaque  cautes 

Edidit,  aut  Scythici  borealia  murmura  Tauri 

Caucaseaeque  nives  et  desolata  pruinis 
<  0  Hercinii  nunquam  nemoris  iuga ,  quaeque  patenteis 

Exonerant  terras  nebulis  et  nubibus  Aipes. 

Infera  te  rabies  misit,  te  mater  Erinnys 


**  Tisiphone]  tma  ez  tribns  furiin  „Continuo  sontis  ultrix  accincta  flagello 
iphone  qaatit  insaltans  torvosque  sinistra  Intcntans  anguis  vocat  agmina  sseva 
»mm'\  f^erff,  Aen.  VI.  570.  sqq.  "Sseva  Tisiphono  caput  Serpeutibus  vallata^*. 
sc.  Herc.  fur.  984.  hnnc  omnes.  correxi  hancce.  Megffira,  Msyatga,  ^Di- 
tar  geminsQ  pestes  cognomine  Dirse,  Quas  et  Tartaream  Nox  intcmpcsta  Me- 
«m  Uno  eodemqne  tulit  partn  paribusque  revinxit  Serpentum  spiris  vcnto- 
|no  addidit  alas".  Ferg,  Aen.  XII.  845.  sqq.  Cf.  Cic,  do  LL.  1. 14,40.  ""  fiducia 
"  cf.  yerg.  Aon.  IV.  367.  Cf.  Triumph.  Keuchl.  v.  528.  ^  CaiuU.  64,  154 
uenam  ie  genait  sola  sab  rape  leiena?^*  atras]   non  tam  ad  colorem  quam 

HBwUiam  referiur,  ^^  Cyrenaica,  locustis  magis  quam  serpentibus  obnoxia, 
Africa,  qase  tota  serpentiam  nntrix ,  h.  1.  nominat^r.  ^fvi-  Feroram  saltuum 
itiamqae  exempla.  ^  patentes  3.  ^*  Exonerant]  nebulas  et  nubes  in  seso 
fcrahentes  ab  illis  liberant  adiacentes  rogiones.      *'  Erinys,  furla,  animos  homi- 


406  UVTTBMI  IM  I0ANMI8  DB  HYTTBM  IMTEBITVM  DBPLOKATIO. 

Invisam  terris  sobolem  produxit  et  ira 
Impievil  lumiila  pectus  sentosaque  diris 

U5  Ilia  criminibus:  te  nil  crudelius  uoquam 
Odrysiae  peperere  nurus;  tu  pessima  quintae 
Progenies  Lunas,  tu  Terrae  filius,  omni 
Centimano  fcrior,  Typhoeo  immanior  omni, 
Quid  faceres,  qui  le  ferro  peliisset  et  arma 

100  Ferret  in  exitium  iurata  tuumque  tuorumqne , 
Aut  qui  pacta,  fidem  tibi  falleret,  aut  tibi  furtim 
Fraudem  intentasset?  pateretur  acerbius  hosti 
Qui  te  obiecisset,  per  quem  tu  proditus  esses? 
Innocuos  adeo  mores  et  fraude  carentem 

105  Invasisti  animum,  qui  cum  tibi  cuncta  dedisset, 
Pro  te  cuncta  tulit,  sed  nec  decor  iile  iuventce, 
Uaec  movit  species.  Dabis  hoc,  Germania,  corpus 
Pulchrius  unquam  aliquod,  aut  qua  compagine  vinces 
Membrorum  hos  habitus,  aut  se  speciosior  ista 

110  Ostendet  terris  facies?  dabis  in  meliori 
Corpore  maiores  animos  factisque  fideque? 
Quas  i)ugnas  gesturus  erat,  quae  bella  parabat, 
Quam  patrias  auxisset  opes!  fuit  indole  ab  illa 
Spes  patriae  livorque  hosti.  Quod  cum  ille  viderel 

ii.s  Florc  vigens  primo  secumque  immensa  pararet, 
Abs  te  ordilus  opus  teque  est  conversus  in  unum 
Quem  sibi  demereat,  sub  quo  primaeva  relinquat 
Virtutis  monumenta  suae:  comes  ille  tuorum, 
.  Ille  operum  socius,  neque  tu  quenquam  ante  locabas, 

120  Spectatamque  fidem  et  studium,  scelerate,  probasti. 
Et  iam  se  his  gradibus  cuncta  ad  maiora  ferebal, 
Cum  tu  has  obiiceres  furias  cursuque  bononim 


nnm  in  furorem  et  atrocia  facinora  inpellens.  ^  ^-  sentosa  ilia]  borridus  ani- 
muB.  ^  OdryaiflB  (i.  e.  Thracii  regis  Terei)  uzores,  Philomela  ei  Procne  Utid 
filiom  patri  epulandum  adposuere  („Flet  Philomela  nefas  incesti  Tereos,  et  qa« 
Muta  puella  fuit,  garrula  fertur  aviB'\  Martial.  XIV.  75.  ^Quas  illi  [Tereo]  Phi- 
lomela  dapes ,  que  dona  pararit'*.  VergU,  eol.  VI.  79.)  Cf.  dialog^.  Phlarism.  §.  29. 
vide  Hygin,  fab.  45.  cf.  infra  w.  244.  sqq.  et  Phalarism.  1.  c.  **■  "^-  quint.  Proff. 
Lune]  1. 1,  infettciter  naii,  Cf.  f^erg,  Georg.  I.  277.  ffesiod.  Opp.  802.  lia  i,  f,  prin- 
ripis  edii,  Epp,  0,  V,  vol,  II,  est:  ,,Qninta  luna  Obscuros  viros  edidiV*.  Etiam  Quaria 
luna  natus,  tBtQddt  yiyovag  dicebatur  cuius  vitce  principia  male  auspicata  essent 
Zenoh,  VI.  7.  Apostol.  XVI.  34.  Cognati  syll.  v.  h  tttQcidt  yBvri&^ai..  Terrie  fil.J 
Cf.  voL  IIII.  p.  271.  §.  3.  *B  Centimano]  ^gieune  et  Briareo.  Iliad.  I.  402.  sqq. 
Ferg,  Mn,  X.  5d5.  sqq.  Typhcao  /.  2,  Typheo  3,  Tartari  Terraqne  filins  centi- 
cepa.  of.  e.  gr.  Bgifin.  fab.  152.      ^^  quemquam  3. 


HVTTENI  IN  I0ANNI8  DB  HVTTEN  INTEBITVM  DEPLORATIO.  407 

In  mediQ  raperes?  at  non  tainen  ille  timebat, 

(Nam  te  quid  timeat  qui  sic  amel?)  usque  supremam 

125  Credidit  infelix  tibi,  nec  dididit  ad  horam. 
Hoc  poteras  celare  nefas,  sic  fallere  amantem 
Tunc  quoque  cum  csesurus  eras?  praefatus  amicum 
Abduxisti  inopem  fraudis  luaque  ille  seculus 
lussa  celer  cadit  ante  diem  interruptaque  linquit 

130  Per  scelus  ampla  tuum.  da  quod  te  auferre  dolemus, 
Et  patrise  spem  redde  suam,  positoque  dolore 
Nos  temere  flevisse  refer,  mentem  omnibus  affer, 
Ut  tua  facta  infecta  pulent,  contingat  ut  istum 
Fruslra  adeo  luxisse  patrem  falsoque  peremplum 

135  Crediderit  natum :  sed  nec  te  reddcre  velle 
Sublatum  nec  posse  fides!  ah  quae  tibi  tristis 
Innata  est  rabies,  qua;  tam  exagitavit  acerbos 
Dira  ferox  animos?  Sol,  qui  iustissimus  omneis 
Aspicit  eventus,  media  inter  nubila  caecos 

140  Occuluit  vultus  pallentique  abstulit  omnem 
Ore  diem,  fugilque  nefas  voluitque  reverli: 
Et  poteras,  si  non  curru  semel  ante  reduclo, 
PhcRbe,  Thiestaea;  damnasses  prandia  mensae, 
Tunc  poterant  mutata  retro  passim  omnia  ferri 

145  TristiUam  testata  novam :  tunc  sydera  lumen 
Obscurare  suum  el  solito,  immanissime,  ca^dem 
Aversata  tuam  desistere  flumina  cursu; 
Humanum  miserata  genus  sunt  nuinina,  fraudi 
Non  parsere  tuse.  Vos  nunc,  matresque  virique, 

150  Flebitis  extinctum ;  quanta  est  Germania ,  tristeis 
Induat  aifectus,  se  destinet  undique  luctus, 
Omnia  conturbans;  nullas  non  ille  puellas 
Morte  tua,  iuvenis,  moveat  dolor,  ite  frequenti 
Circum  hsec  busta  choro,  lugubrem  inducite  pompam 

155  Passo  crine  omnes  et  pullis  vestibus  omnes , 
Virgineumque  arcete  decus,  nec  ferte  coronas 
Comptse  aliquas,  isti  nisi  quid  iactare  sepulchro 
Est  bonor  (atque  honor  cstj,  violas  cumulate,  Napa^a;, 
Et  moUes  cumulate  rosas,  tum  lilia  plenis 


••  cffilare  omnes  posiio?  post  nefas  sed  non  post  eras.  "*  omnes  3  ***  cursu  3. 
H  Thyestea  mensa  cf.  dial.  Phalarism.  §.  20.  adnot.  "^  passim  corr,  H,  sub- 
,  2.  *♦*  sidera  5.  **o  q.  e.  Germ.]  cf.  Triumph.  Reuchlin.  v.  5.  tristes  3, 
ODtarbans  corr,  B,  conturbet  i,2.  ***  puUa  vestis  h.  1.  luctus,  non  sordidi 
)ii8  indicium  esi.      *^^  Nanaiai,  uemorum  nymphse. 


408  HVTTENI  IN  lOANNIS  DB  HVTTEN  INTERITVlf  DBPLORATIO. 

iGo  Ferte  dea;  calathis,  haec  ornamenta  supremo 
Mandentur  cineri;  manes  aut  ante  sepultos 
Ista  superstitio  iuvat  aut  censenda  iuvare  est. 
Plangite,  Francorum  proceres,  efTundite  fleUis, 
Et  quos  Mogus  adit  populi,  et  quos  Dubera  rauco 

m  Amne  celer  iuxta  est,  et  quos  Begnisus  inundat, 
Quos  parvi  secat  unda  Saiae,  sparsique  bibentes 
Flumen  lacchisti,  vos  qui  suicatis  aralro 
Vitiferi  ripas  Kocclii,  quos  Sinna  pererrat 
Hutteno  lapsus  nemore  atque  e  monlibus  illis, 

170  Quod  iuveni  genitale  soium ,  contendite  iuctu 
Et  moestum  celebrate  diem;  vos,  flumina,  tanti 
Flete  \iv\  casum:  tu,  Suevice  Neccare,  regi 
Nuntia  fer  Rheno;  tu,  Rhene  irate,  superbas 
In  scelus  hoc  iras  exerce  et  fluctibus  arce 

175  Si  quam  comparat  ille  fugam;  tu  foedius  isto 
Vera  tulisse  nil^il  fama  est,  ergo  omnibus  edic 
Tristitiam  Nymphis  et  qusB  tibi  numina  circum 
Ilerbiferos  colles  et  moliia  gramina  servant, 
Quae  saltus  fontesque  coiunt  vallesque  virenteis; 

180  Nusquam  aliquis  toto  Satyrus  se  exerceat  anno 
Ante  tuas  saltator  aquas,  neque  misceat  ullos 
Nympharum  tua  ripa  choros.  siqua  ultio  poscit 
Vim  contra  scelus  hoc,  tum  duc  in  belia  feroces 
Teutonia)  populos,  nulla  ut  vicinia  possit 

185  Dedecus  hoc  nobis  impuni  adscribere  culpa. 
Sit  vindicta  neci,  motique  exurgite  Franci, 
Invictum  virtute  genus,  reparate  superbam 
Nominis  invicti  laudem;  Germania,  vestram 
lam  toties  experta  fidem,  suspensa  tuetur 

190  Qui  velit  ulcisci.  nequc  enim  ha^c  iniuria  solos 
Spectat  ad  Huttenos,  Francorum  e  miiibus  unum 
Ista  pati  commune  malum;  dehinc  sanguinis  huius 
Non  minimo  fuit  ille  loco.  Ne  queerite  gentis 
Facta  retro  nostrae,  nisi  quid  cessavimus  unquam 

<^i  pro  ante  quod  cum  3.  ut  versus  sibi  conslet^  dedimut,  tma  kabent  1.2.  quod 
spondeum,  ut  nec  uraa,  Huttenus  non  scripserit,  '^  Mogus]  Main.  DuberaJ  Tau- 
ber.  ^^  Begnisus]  Pegnitz  in  Regnitz  fl.  vese  effundenB.  *^  Sala]  frdnkiscke 
Sale,  "^  lacchistus  laxt.  *•*  Kocchus  Kocher,  Sinna  Sinn,  **•  Hutten- 
Thal  und  Wald  prope  Solitariam,  SchHichtem,  ex  3.  *"  Ncccarus,  Nicer  s. 
Niger  Latine.  '^  virentes  3,  '^'  misceat  corr,  H,  conciat  /.  2.  *^'  poscit 
corr,  H.  possit  1.2,      ^^  poBcit  hic  quoque  3,      **'  ex  3,      mUlibua  2,3, 


HVTTBMI  IN  I0ANNI8  DB  HVTTEN  INTEBITYM  DEPLOBATIO. 

195  Nativum  cumulare  decus  factisque  decoris 
Egregiam  vobis  laudem  et  memorabiie  nomen 
Quxrere:  si  rupta  miscere  necesse  tumultus 
Ante  quiete  fuit,  pacique  immittere  bellum, 
Si  vos  ira  prius,  si  qua  indignatio  movit 

200  Ulcisci  autores  scelcrum ,  liic  tempusque  deusque 
Arma  volunt,  Equites.  an  hoc  iste  patrarit  inultum, 
Cum  sint  hae  vires?  ita  vos  contcmpserit  uHus, 
Ausus  ut  boc  fuerit?  vei  postera  dixerit  a^tas 
Francum  orbis  quondam  domitorem  a  fortibus  actis 

305  Degenerasse  patrum  moilesque  inducere  mores 
Segnitiemque  novam?  certe  lisec  vos  causa  pudendo 
Afficiet  deserta  probro,  defcnsa  superbo 
ExtoUet  decore  et  factis  aequabit  avitis. 
Nec  magis  bic  meus  est  clamor  quam  sanguinis  huius: 

2iolnsontes  hoc  agunt  manes,  nec  desinet  unquam 
Fiebilis  umbra  queri,  dum  vos  ultricibus  armis 
lusta  parentetis,  tumulumque  hostile  cruentct 
Corpus  et  iratum  soletur  victima  bustum, 
Inferise  moesto  cineri.  Vos  moverit  iste 

215  Praeterea  luctus  et  qua;  ploratibus  aura^s 

Anxia  turba  ferit,  pater  hic  mcestique  perempto 
Fratre  pii  fratre^,  soror  et  mocstissima  coniux, 
Quique  propinquorum  grex  est  equitumque  caterva;. 
Quid  miserabilius,  quid  conturbatius  unquam 

220  Qoc  sene  vidistis?  num  spes  huic  ulla  supcrstes 
Ex  tanto  mansit  cumulo?  namque  omnibus  istuui 
Ante  bonis  tulerat  miser,  ha^c  solatia  fessis 
Rebus  alens  sperabat  opem  efToetseque  senecUe 
Praesidium  optarat;  plenis  Ista  omnia  votis 

235  Hinc  sumpturus  erat ,  tantum  spectarat  in  illa 
Indole  virtutis,  fuit  incliuare  voluntas 
llobur  in  hoc  defectum  aeMim  viresque  caducas. 
Ah  frustra  speratum  aegro!  tu,  frivola,  faiso  es, 
Sors,  blandita  seni.  sed  et  hsec  nil  certius  abs  te 

330  Spe  suspensa  tulit,  sedet  en  moestissima  coniux 
Dimidiumque  sui  queritur  iniscranda  iugaii 
Sola  relicta  thoro:  tum  vix  gustata  voluptas 


409 


^  decusque  3.  ^  fact.  avit.]  ut  honores  avitie  landis  Lucan,  ad  Pis.  33. 
moBStiss.]  ita  etiam  v.  230.  mGBcha  rectius  hcpc  diceretur,  Cf,  oratt,  in  duc,  Vir- 
>.  IV.  V.    «»  aptarat  edd.,corr.Hpt.     *«8  At  {pro  Ah)  3.    ««>  cf.  ad  v.  217.  adnot. 


410  HVTTENl  IN  lOANNlS  DB  UVTTEN  INTKRITVM  DEPLORATIO. 

Occurrit  raptiquc  ioci  inlerruptaque  cursu 
Gaudia  praecipiti  el  nondum  satiata  cupido, 

m  Sed  rapto  succensa  animo  viduataque  dulci 
Infelix  consorte  dolet,  nec  amabile  carmen 
fn  roedio  versat  luctu.  sic  mrRstus  adempla 
AfHigit  se  turtur  ave  fletuquc  fatigat 
Et  querulo  frangit  gemitu  solusque  relicto 

240  Considit  nido    desertisque  involat  umbris 
Amissa  lugens  socia,  ncc  iam  appetit  ullos 
Ultra  concubitus,  nudoque  per  arida  ramo 
Prospicit  et  turbante  sitim  restinguit  ab  unda; 
Nec  questu  graviore  sonans  lacbrymabilis  implet 

245  Commotum  Pbilomela  nemus  mceretque  canendo 
Threicium  pia  roater  Itym.  Quis  credere  posset 
Tot  tam  triste  bonis  sese  obiicientibus  ultro 
Irreptum  ire  malum  et  media  inter  laeta  repente 
Turbatum  induci  tempus',  fallace  sereno 

250  Qualia  contecto  involvunt  se  nubila  sole 

Ereptumquc  diem  infuscant?  Quas  anxia  fratrum 
Turba  niovet  lachrymas?  quas  non  afifecta  minori 
Mcesta  dolore  soror?  Talis  se  fuuere  planctus 
Movit  ab  Hectoreo  tunc  cum  miserabilis  auro 

255  Ca;sa  redemisset  genitor  sua  pignora ,  circum 
Orba  sedet  mater,  sedet  implacabilis  uxor 
Et  nullo  lachrymas  fletu  minuente  sorores, 
Evelluntque  comas  et  tonsae  pectora  palmis 
llngue  genas  lacerant;  miseri  lugubria  fratres 

200  Corpora  in  igne  locant  flammisque  rapacibus  urunt 
Spes  patrise  Danaumque  meius,  tota  urbe  vagatur 
MoBror,  ut  exclusis  dubites  stare  integra  Grais 
Pergama  et  intra  ipsos  qu<eras  arma  Attica  muros; 
Iliades  plangunt  matres  patria^que  perempto 

265  Priesidio  cives,  uno  sese  omnia  planctu 
Alquc  uno  claroore  movcnt,  Sygaea  refundunt 
Littora  quos  capiunt  sonilus.  Nos  segniter  isti 
Si  teneant  motus  atque  hanc  torpente  fleamus 
Tristitia  cladcm,  poterunt  sylvaeque  feraeque 


*'*  succisa  ?  Hpt.  •♦^  sonat  H.  sec  3,  lacrym.  3.  •**  Philomena  1.2.  Gf. 
ad  V.  96.  adnot.  ^»  lacrymas,  3.  ^  v.  253.  sqq.]  Cf.  Odyss.  XXIIII.  i.  f.  «*'  !•- 
crymas  3.  *"  M»ror  3.  recte ,  sed  contra  auctori$  consuehtdinem.  Graji»  3- 
'^*  8igcum  Troadis  promontorium ,  nbi  ostia  Simoentis.      ^  Bilveque  3. 


HVTTENI  IM  I0ANMI8  DE  HVTTRN  INTERITVM  DEPLORATIO. 

370  £t  super  attonitie  polerunl  deflere  volucres; 
Hic  potis  Alpeslres  dolor  inlervertere  rupes, 
Hercinium  mollire  nenius;  miseratio  duras 
Moverit  hasc  cautes,  iraluni  exciverit  xquor 
Adriacosque  in  se  fluctus:  te,  perdite,  uuil<e 

275  Impellunt  lachrymae,  nuUis  pioratibus  iras 
Ponis,  ut  exoneres  possessam  crimine  meutem 
Corque  capax  scelerum;  sinis  incrudescere  multo 
Contractum  iivore  malum,  nec  abire  facultas 
Qua  cupias  rabie,  tantum  hic  efl^erbuit  aestus. 

2S0  Qus  se  igitur  species  qua  tu  milescere  possis 
Tam  moesta  obtulerit?  iacel  en  miscrabile  visu 
Ense  tuo  pulchrum  hoc  olim,  nunc  sanguine  muito 
Et  qiio  versasti  fuBdalum  iu  pulvere  corpus: 
Nec  manet  ille  decor  vel  qu<e  fuit  ilia  venustas, 

285  Omnia  sunt  a  se  mutata ,  haud  nosceret  istam 
Mens  rediviva  domum  quamque  inspiravcrat  ante 
Carnem  animus.  viden'  ut  pallorem  e  corpore  tolo 
Fugerit  ilie  rubor?  quaies  qui  pollice  flores 
Virgiiieo  quondam  demessi  lauguida  mitlunl 

390  Paulatim  folia  et  succo  arescente  recumbunt 
Dissimilemque  sui  praebenl  faciemque  coloremque/ 
Haud  manet  ilie  vigor  priscus,  ne(|ue  surgere  flacco 
Caule  queunl:  beu  turpe  uefas,  heu  infanda  nec  unquam 
Visa  prius  feritas,  quam  nulla  agnoverit  aetas! 

21)5  Hanc  tibi  mercedem  dcderit  tua  candida  virtus, 
Insontes  dederint  mores!  misererc,  deorum 
Quem  magis  ista  movent!  sinis  an  superesse  nocentem 
Qui  tam  sponte  nocct,  nec  iu  has  erit  ultio  fraudes? 
At  te  hostile  nemus,  iuvenis,  sontesque  tenebunt 

30U  C»de  tua  terrae,  nec  quae  tibi  clauderet  istos 
Expiranti  oculos  coniux  fuit  aut  tibi  lumen 
Poneret  admotie  refugo  iam  sanguine  dextrae, 
Diceret  extremum  contacto  vertice  murmur, 
Mundaret  tumidas  absterso  sanguiue  plagas. 

305  At  nos,  qu<e  superest  pietas  qu<eque  una  facultas, 
Mittimus  inferias,  et  siquid  thura  precesque 


411 


•*•    Alpcstres]  AlpinaB.  golet   aliquid  mtdere   poeta,         ^  ImpeU.]   Immutant 
'.  H.        lacrym.  3,        ^^  a  se  mut.]   ut  ^quantum  mutatuB   ab  iUo^  rerg,  Aen. 
!74.       Mens  red.  d.]  anima  in  suum  corpus  rcdieus.       *^  FugcritJ  i.  c.  fuga- 
•••  turpe  1,2,  triste  H,      *»»  nomufi]  Boblingcnse.       *®*  Expirantcs  J, 


412  IIVTTEHI  IM  lOANM  18  DE  HVTTEH  INTEBITVM  DEPLOSATIO. 

Solanlur  ciueres,  pro  le  dainus  omuia  mwsti 
Omniaque  obsequimur,  neque  si  tua  busla  iuvabit 
Tristis  lionor,  deerunt  iachrymie  fletusque  tuorum. 

DEPLORATIONIS 

VLRICHI   I>E    HVTTEN 

EQ.  GERMANI 

IN   MISERABILEM 

lOANNIS   DE   IIVTTEN    OENTILIS    SVI 

INTERITVM 

FINIS. 


^^  honos  3,       Subscriptionem  omiseruni  2,3, 


TRIVMPHVS  DOCTORIS  REVCHLINI 

siyE 

lOAKNIS  REVCHLIN 

VIRI  CLARISSIMI 

ENCOMION. 


Flabes,  nudiofe  lector, 

lOANNIS  CAPNIONIS 

VIRI  PR^STANTISSIMI 

ENCOMION, 

TRIVMPHANTI  ILLI  EX  DEVICTIS  OBSCVRIS  VIRIS 

ID    EST 

THEOLOGISTIS   COLONIENSIBVS  ET   FRATRIBVS   DE  ORDINE 

PRiEDICATORVM 
AB 

ELEVTHERIO  BYZENO 

DECANTATVM. 


PRiEFATIO  EDITOftlS. 

Qui  nnper  Hiitteni  vitam  scripsit,  doctissimus  David  Fridericas  Straussiiu^ 
de  huius  Triumphi  anctore,  utrum  is  Hermannus  Buschius  an  Ulricos  Hntteniu 
fuerit,  disputans  (I.  p.  216.  sqq.)  rationibus  et  argumentis  tantum  non  omnibiu 
(nam  adhuc  omnia  nemo  conferre  potest)  qnce  pro  altero  Qtro  faeiiui,  multa  di- 
ligentiH  et  sagacitate  conlatis  sibi  denique  persuasit  Huttenum  qutdem  carminis  a 
Buschio  coepti  principalem  auctorem  esse»  sed  *^QeiS  (5{i  ftc^  wfjH  am  (eii^tefien  bur^ 
bie  SBoraugfetiuncj,  bafe  bie  ©(ferift,  n>ie  fie  je^t  \>ox  nnS  liecjt,  toSl^renb  ber  t>ier  3*4^« 
[1514...  1518.],  bie  fie  in  ben  l&umaniflift^en  ^eifen  umlief,  \>on  t>erf(^iebenen  93erfa§em 
iiberarbeitet  n^orben  fei';  eandcmque  senteutiam  in  fine  libri  (II.  p.  360.)  Triompham 
inter  ea  scripta,  quse  Hutteno  aut  tota  non  aut  non  tota  adBcribenda  easent,  con- 
locando  repetiit.  Fateor  in  simili  opinione,  cum  Straussius  scriberet,  me  quo- 
que  fuisse,  quamvis  Mo  diversis  auctoribus  poema  retractantibua*  non  conseose- 
rim  cum  concederem  indiciis  vestigiisqne  demonstrari  „hcii  ^utten  ber  9{ebactfilT 
nnb  wl  au(^  ^au)>toerfa6er  ber  merfiviirbigen  6(^rtft,  biefc  iibrigend  eine  t^m  mit  Suf(t 
gemetnfame  ^rbeit  fei;  oon  ^ufd^eng  Xriump^ug  ifl  ba^er  aud^  fpSter  nic^t  me^r  bie 
^ebe'^  aut  cimi  scribercm  (vol.  I.  p.  236.  i.  f.)  carmen  commone  Buschii  Hatteni- 
que  opus  videri.  nunc  autem  Triumphum  Hutteni  opus  esse,  (nam  de  ipso  Reuch- 
lino  auctore  nemo  sanus  hodie  cogitarit,  puto,  neque  si  illius  ad  QaestenbergiQiB 
epistulam,  supra  vol.  I.  p.  458.  sq.  repetitam,  non  lcgisset)  non  secos  atqae  cetera 
indubitata  Hutteni  poemata,  mihi  deliberatum  constitutumque  est;  neqao  tamen 
unum  alterumve  locum  vel  versum  aut  ipsomm  amicorum  scriptom  poema  legentinm 
conmonitionibus  moti  aut  ultro  retractantis  auctoris  emendationes  expertum  esse 
negaverim  (nam  limam  non  rccusabat  Huttenus) ;  centonis  aat  consarcinati  operis 
formam ,  qualem  Epistolas  obscurorum  virorum  passim  prodere  recte  quis  dixerit, 
in  Triumpho  nemo  puto  deprehendet,  cuius  continuatio  et  tenor  ac  series  tam  re- 
rum  qnam  verborum  uon  minor  nec  minus  simplex  et  naturalia,  sineAico,  qaam 
ceterorum  Hutteni  scriptorum  omnium  ost.  De  Buschiano  Triampho  Capnionis,  sive 
de  ratione  et  ordine  sive  dc  metri  genere  sive  de  ipsa  rerum  descripUone  argn- 
mentiquo  expositione  quecras,  plane  nihil  constat;  carmini  sab  Accii  Neobii  no- 
niine  scripto  adhsesisse  Hutteni  epigramma  extemporale  ex  ano  teste  Conrado 
Mutiano  (vol.  I.  p.  31.  sq.  n.  XVII.  XVIIII.)  scimus,  qa»  omnia  huic  nostro  Tri- 
•umpho,  quem  nemo  aequalis  testis  Hutteni  non  esse  dixit,  non  conveniant.  illnd 
Buschii  poema,  postquam  amici  manu  scriptum,  non  typis  descriptnm  legerant, 
evanuissc  puto,  forte  ipso  Hutteniano  triumpho  inritum  factam;  Hutteni  autem 
epigramma  aut  cum  Accio  Neobio  oblitterari  aut  aliis  verbis  conceptam  in  car- 
mcn  uobis  servatum  facile  transire  potuit.  Itaque  cnm  Eobano  (vol.  I.  p.  240. 
n.  CV.  cf.  p.  238.  v.  24.  sqq.)  iam  non  dubito  amplius  Huttenum  triumphare  pro 
Capnionc,  penitusqne  Huttenus  noster  factus  est  EleutheriuSy  quamvis  nolim  ia- 
rnre  cum  Hesso,  qui  nulla  alia  dc  causa  paulisper,  donec  legeret,  de  auctore 
dubitasse  videtur,  quam  quod  Hutteni  carmine  sibi  oblato  similem  Trinmphi  in- 
scriptionem  atque  olim  a  so  lectus  Buschii  Triumphus  gesserat  (vol.  I.  n.  XVIIII.), 
conspiccret,  similcsque  opinor  versus  heroicos,  simileque  quod  res  ipsa  ferebat 
argumentum:  inter  mcnsem  Augustum  a.  1514.  quo  Buschii  Triumphum  viderat, 
et  lectionem  Hutteniani  carminis  Eobanus  tot  poemata  legerat  scripseratqne,  ut 
facile  uno  momento  de  diversitate  illorum  duorum  carminum  incertus  hierere 
posset.     equidem   ut  Huttenum   carminis  auctorem  esse  cum  Eobano  nunc  adfir- 


PRiBFATIO  EDIT0BI8  AD  UVTTBIII  TBIVMPHVM  D0GT0BI8  BBVCHLIMI. 


415 


ntem,  non  tantam  moveor  argamentis  singularibas  sive  iam  prolatis  sive  no- 
viB,  qnalia  etiam  ex  iis  qui  dc  Pcpcricomis  leguntur  et  ex  Epistolamm  O.  V. 
locis  inter  ae  conlatis  legi  possunt,  quautum  pro  Hutteno  pugnantium'  testimo- 
niorom  Hesai  (vol.  I.  p.  453  §.  4.  citt.  p.  238.  v.  24.  sqq.  et  in  primis  p.240.ii.CV.), 
Camerarii  (voL  II.  p.  361.  sq.)  et  ipsius  Erasmi  (vol.  I.  p.  261.  §.  8.  vol.  II.  p.  274. 
§•  71.  p.  818.  §§.  316,  sqq.)  maiori  pondere  ct  evidentia  (taceo  de  Milnchii  narratione 
ipanm  Ulrichnm  Huttenum  pro  deleto  Eleutherii  Byzeni  nomine  verum  suum  no- 
men  exemplari  cnidam  inscripsisse ,  de  qua  vide  vol.  I.  p.  236.  not.  ad  v.  3.)  at- 
qae  oniversi  carminis  conpositione  partiumquc  colore  ac  tinctu  cum  aliis  Hutte- 
nianis  scriptis  (et  maxime  iis  quse  hac  parte  exhibomus  adnumerata  pro  Cap- 
nione  intercessione)  mirum  in  modum  convenientibus ,  dum  contra  Buschianum 
stilam  non  solum  non  prodat  hic  Triumphus,  scd  versus  578.. .581.  Buschium  nc- 
qae  aaetorem  neqae  socium  esse  satis  apcrto  osteudant:  nihil  in  toto  carmine 
video  quod  Hutteni  esse  non  possit,  multa  vero  quse  praetcr  Huttenum  nullus 
ita  scripserit;  nam  quie  de  mendis,  maximo  prosodiacis,  questi  sunt  Eobanus 
HessoB,  Christius,  Straussius,  non  tam  Huttcni,  ncc  tjpographorum  Hagenocn- 
sium  qaam  ipsias  Hessi  neglegentite  adscribenda  esse  facile  viderit  qui  crimini 
data  verba  e  nostra  editiono  contulorit.  At  siquis,  quod  verissimum  est,  oppo- 
nat,  Hnttenum  sua  sine  suo  nomino  aut  iicto  nomine  adscripto  edere  solitum 
non  foisse,  hac  replicatione  intcutio  nostra  dofendi  poterit,  a  tjpographis,  non 
ab  ip80  Hntteno  editionem  curatam  esse  (vol.  I.  p.  135.  v.  9.  p.  248.  §.  5.  cf.  p. 
130.  §.  3.),  unde  etiam  factum  est,  ut  non  nulli  nievi  remanerent,  qnos  si  ipse 
auctor  supremam  operi  manum  inposuisset,  obiter  tondisset  (cf.  Hcss.  1.  c, 
vol.  I.  n.  CV.).  tum  etsi  volente  auctore  Triumphum  publicatum  esso  fictumque 
Eleutherii  Bjzeni  ex  Zenobio  dcpromptum  nomen  (quod  eum  fefcUit  qui  Capnionis 
defensores  vol.  I.  num.  XXXXVII.  cnumcravit,  ut  Hulderichi  de  Huttcn  ct  Eleu- 
therii  Bjzeni,  qui  Triumphum  in  Capnionis  victoriam  scripsit,  ut  diversa  duo- 
ram  vivoram  hominum  nomina,  nec  Buschio  omisso,  recenseret)  ab  ipso  Hut- 
teno  inscriptnm  fuisse  neutiquam  addubitamus,  tamen  eadem  de  causa  ifftvdoi- 
irvyiofr  carmen  prodisse  qua  Eplstolse  O.  V.  dvonvvfJLmg  editse  fuerant,  manifestum 
est:  nam^riumphi  Reuchlini  cum  Epistolis  illis  tanta  adfinitas  est,  ut  utramque 
poema  (non  inpradenter  Epistolas  poema  adpello)  apte  uno  voluminc  coniunge- 
rentnr;  qnod  ipse  ne  facerem,  Epistolaram  a  societate  profccta  conpositio  me 
movit,  dum  Triumphum  uni  Hutteno  adiudicandum  esse  censeam.  Tigurinos 
etiam  Conradnm  Gesneram  et  losiam  Simleram  Hulderico  Hutteno  Triumphum 
Capnionis  apertissimc  adscriberc,  ncqne  de  encomio  Reuchlini  ab  loanne  Mur- 
mellio  conposito  verba  facere,  ne  memorarem  quidem,  nisi  monendum  esse  vide- 
retnr  falsum  esse  qnod  Mclchior  Adamus  in  loannis  Murmelii  vita  [cf.  supra 
p.  84.]  Bcripsit  ^Mirseus  tamcn  vult  obiissc  cum  [Murmellium]  Monasterii,  idque 
„anno  1513.  Sed  si  anno  1516.  scripsit  encomutm  Reuchiini,  ut  Qcsnerus  in  Biblio- 
„theca  confirmat:  utiquc  illc  fallitur".  aut  csecutio  aut  non  legitur  ut  neque  aput 
Mineum,  ita  neque  in  Bibliotheca  sivc  Gcsnerianfle  sive  Simleriance  cditionis 
neque  sub  loannis  Capnionis  neque  sub  loannis  Murmcllii  nequc  sub  Eleutherii 
Hermannive  Buschii  nominc  id  quod  Adamus  ibi  lcgi  scripsit.  legerat  sine  du- 
bio  Adamus  hsec  Hamelmanni  verba  (Opp.  geneall.  Lemgov.  1711.  4°.  p.  172.)  „Epi- 
grammata  eius  [Murmellii]  quaedam  ad  Philippum  de  Horde  ...  prodierc  Monasterii 
anno  10.  et  Daventrise  alia  qusedam  parsenetica  anno  16.  prodierant,  quo  ctiam 
tempore  scripsit  laudem  de  Reucklino*\  quibus  vcrbis,  fortasse  de  epigrammate 
Hnrmelliano  in  Reuchlini  laudem  scripto  niihi  non  noto  accipiendis,  Adamus 
enm  snam  Murmellii  vitam  ex  Hamelmanno  et  Mirso  consarcinaret  audieratque 


416 


IN  TBIYMPBYM  RBYCHLIHI  BMCOMION  BLBYTHBBII  BYZBNI. 


de  celebrato  ^Encomio  Reuchlini*,  in  perturbationes  erroresque  illos  indactnB  Yi- 
detur.  illam  Mnrmellianam  *laadem  de  Reuchlino*  iuYeniri,  namqaam  antem  Mur- 
melliam  Triamphi  auctorem  probari  possc  nisi  ei  qai  nasnm  noii  habet  pnto. 

Eleutherii  Bjzeni  in  encomium  triumphanti  Capnioni  decantatam  ad  prin- 
cipem  [sic]  ac  populum  Qermanorum  prsefationem ,  carmini  prieeuntem,  ct  qnc 
'antor  theologistis'  iu  fine  libri  conminatus  est,  Bupra  (yoI.  J.  n.  CII.  p.  2d6...238.) 
exhibuimuB.  in  quibus  partibua,  post  ea  quie  supra  dispatata  sunt,  nemo  Hnt- 
teni  epigramma  extemporale,  de  quo  Mntianus  ad  Henrioum  Urbanam  et  Eoba- 
nnm  HesBum  scripsit  (yoI.  I.  n.  XVIIII.),  86  possidere  opinabitor. 


IN  TRIVMPHVM 

lOANNIS  REVCHLIN  alias  CAPNIONIS 

EX  DEVICTI8  THE0L0GISTI8  COLONIEN8IBVS 
ET  PRiEDICATORVM  ORDINIS  FRATRIBV8 

ENCOMION 

ELEVTHERII  BYZENI 

INCIPIT. 

Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat 
Virtulemque  suam  dignis  concentibus  aequel: 
Ecce  triumphantem  excisos  Capniona  sophistas 
Et  debellatos  recipit  sua  patria  fratres; 
5  Nec  tamen  una  capit,  quanta  est,  Germania,  parlem 
Plena  viri  defert  et  ab  hoc  splendore  nitescit, 
Integer  ille  tamen  patriae  redit:  abiice  curas, 
Siqua  tibi  belli  est,  sive  est  tibi,  Phorca,  gerendae       |  ^S^ 


De  i...g.  vide  Indic.  bibliogr.  Hutten.  nnm.  XVI.  p.  26*.  Bq. 

Pro  nomine  Eleutherii  Bjzeni  (Bizeni  2,)  in  3,  est  Vlrichi  ab  Hnt.  £q.  Germ. 
Cf.  vol.  I.  p.  236.  adnot.  ad  v.  3,  Zenob.  parcem.  epit.  II.  63.  ,,Bi^^-n|  naff^iu. 
inl  tmv  aqtodQU  nBnaggfioiaonivmv,  dno  BviCvov  tov  no6sid&vog  fiktta  naQQi^citti 
dsl  dtalsYOi/kivov^\  Byzina  dicendi  libertas,  de  ils  qui  libere  et  ingenue  loquuntur, 
a  Byzino  Neptuni  iilio.  [Pro  Bvt^vov  Huttenus  recte  puto  Bvfifyov  leg^sse  vide- 
tur,  ita  ut  nomen  idom  ac  Byzantis,  Bviavtog,  sit.]  In  4.  fuve  inscriplio  ett: 
In  Triumphum  loannis  Reuchlin,  alias  Capnionis.  *  Cf.  Ovid.  art.  am.  II.  1. 
,,Dicite  'lo  Piean^  et  'lo*  bis  dicite  'Peean'.  Germaniam  tandem  seae  noscere, 
cognoscere,  agnoscere,  oculos  reciperc  deberc  et  similia  innumeris  locis  monent 
Huttenus  et  sodales.  ^  Cermania  i.  partem]  Phorcen  2.6.  Cf.  deplorat.  1d 
loa.  Hutteni  interitum  v.  150. ,  item  Exhort.  ad  Maximil.  v.  171.  edit.  L  et  vol.  IL 
p.  40.  V.  7.  partem  viri,  non  totum  (nam  is  totius  litterati  orbis  est)  deferens,  i> 
e.  sibi  servans,  Germania  sese  explet,  i.  e.  satis  habet  quo  fruatur  eios  ezemplo 
et  doctrina  atquc  gloria  talem  vimm  genuisse.  '  Integerj  Victor  redit,  non  dis- 
cerptus  ab  hostibus  theologistis.      ^  Lemmaia  marginalia  nuUa  habent  4, 7. 


.BTTHBRII  BTSEKI  TRIVMPHTB  D0CT0BI8  BBVCHLIN  8.  IOA.CA.PNIONI8  BNCOMION.    417 

Ulla  rci,  studiuinque  unus  sibi  veudicct  omnc: 
10  Unus  enim  decori  cst.  Quodsi  unquam  mcKuia  possot 

Ilelvctius  delerc  furor  popuiique  bil»cntcs 

Exiguos  Rheni  fontcis  ct  sorlis  iniqua; 

Tc  premerent  casus,  rucrcnl  turresquc  domusquc, 

Oceideret  populus,  solo  hoc  tuo  starct  aUimno 
15  Fama  supcr ,  scirentque  tuum  venicntia  nomen 

Secuia.  quid,  cives,  fortunam  aut  arma  timctis? 

landudum  cst  aliquid  muro  vivacius  isto,  |  JiJSroruuu*. 

Turribus  ac  templis  istis  tcctisque  domorum: 

Munera  qua)  vcster  vobis  largitur  alunuais: 
20  Invitis  equidem  forhmse  osoribus  amphnR 

Et  quibus  in  voto  cst  famain  allatrarc  bonorum, 

Qualis  erat  stat  adliuc  stabitquc  cadcntibus  istis 

Contemptum  in  cinerem:  namque  hac  compagc  soluta 

Corporis  ille  tauien  vivet,  mors  iuris  habebit 
25  In  Capniona  nihil:  iam  vcrticc  sydera  tangit, 

lam  divinus  homo  volat  ct  mortalia  tcmnit 

Invidiaque  sua  maior  ncc  tangitur  ulii 

Nec  curat  quenquam.  inerito  tu,  patria,  gaude 

Laeta  luo:  quod  enim  genuisli,  hxc  iile  rependit 
30  Prsemia ,  ut  in  seros  mancat  tibi  fama  ncpotes. 

Vos  etiam  ante  alios  certate  ct  vincite,  cives: 

Vester  hic  est  et  ut  est  passim  iactare  licebit; 

Quod  foret  exitio  populi  vcstroque  paranduin 

Sanguine,  desidibus  vobis  et  pacc  solutis 
35  lUe  dedit  peperitque  suo  discrimine  famam 

Nominis  aeterni  quacque  oinnc  supersit  iii  aevum. 
Dicat  lo,  si  se  novit  Geriiinnia,  dicat 

Ingeminetque  iteriim;  bis  lo  Victoria  clainat 

Et  secum  clamarc  iubet  Capnione  recepto. 
40  Huc,  iuvenes,  hiic  ilc.  senes,  celebratc  triuinphum,      |  jHibruaiti. 

Turba  ruat  matrumcpic  virumque  ct  laeta  puella? 

Agmina,  compti  oinnes  ct  fcstis  cantibus  omncs 

Serta  gerant,  floresque  viis  et  olentia  spargant 

Gramina,  dent  frondes  ct  primos  vcris  honorcs. 


tibi  /.  J...5.7.       ^^  nanq  2,  niinqiiuin  0.       Qnodsi]  Mas  qu»»  tieri  po88int,  non 

ije  factie   essent,    8unt  kse   Pforzhemii  pcr  ITelvctios   cvcrsionos.     Incidunt  hi 

srsus  in  tempora  Ulrici  ducis  Wirtenbcr^eusis  cum  Helvetiis  foedcrc  coniuncti. 

lamdudnm  ^...7.       ^^  Nanq^  i.  Nanquo  5.       sohito  4.  sohito)  7.        '^  sidera  3. 

7.  ^Sublimi  feriam  sidera  vertice'.  Uorat.  od.  I.  1.  i.  f.       *"  Lemmn  ad  marg,  nt  et 

iqq,  conphtra  om,  3, 

UTTTxai  Opp.  vol.  lil.  27 


418    ELBYTHEBII  BYZBNI  TBIYMPHV8  DOCT0BI8  BEYCHLIB  8.I0A.  CAPHI01II8  BNCOMtOI. 

45  Dent  manibus  teneros  frondenti  ex.  arbore  ramos ; 
Sil  demissa  viris  toga  vestis,  sil  vaga  castis 
Instita  matronis  longaeque  volumina  pallse, 
Prajterea  lcctaB  peregrino  ex  aequore  baccae 
Inclusaeque  auro  gemmae  curo  torquibus  aureis, 

50  Sit  stola ,  sint  limbi  vinctoque  monilia  collo , 
Sericaque  et  rarae  vestes  precioque  coloreque 
Et  strophium  et  capitis  Yelum,  quod  cum  nive  certet, 
Quicquid  et  ornatus,  quicquid  cultusque  nitorisque 
£t  quod  quaeque  potest  et  quod  sua  quamque  facultas 

55  Ferre  sinit,  quae  cuique  domi  stat  copia  rerum: 
Candida  succinctas  commendenl  gaibana  nymphas 
Et  zona  virgineumque  astringens  fascia  pecius 
Coraliumque  teres,  rubicundi  insigne  pudoris, 
Quaeque  alibi  molles  signant  gestamina  mores, 

ao  Hic  etiam  castas  deceant :  sint  vertice  nudo 
In  terga  efTusis,  quos  verberet  aura,  capillis, 
Pexaque  contortis  circundent  tempora  sertis. 
Una  omnes  hi  voce  canant,  uno  ore  loquantur 
Quam  sibi  servarunt  Capnione  superstite  laudem. 

65      Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat: 
Vix  melior,  cur  dicat  lo,  se  causa  dedisset 
Csesare  ab  Euganeis  nacto  spolia  ampla  tyrannis :   1  ^iS^jSJ^' 
Forte  tamen  melior,  sed  non  pugnavit  in  armis 
Noster  hic,  haud  gladius  praefixaque  roI>ora  ferro 

70  Pugnantis  gestamen  erat,  neque  casside  ve^tex 
Splenduit  et  nuilus  munivit  pectora  thorax; 
Certatum  ingenio  est,  vicit  iot  millia  solus. 
Victor  ab  oppressis  Venetis  Galloque  subacto 
Citra  Athesis  tumulos  et  onustas  nubibus  Alpeis 

75  Terrarum  dominus  siquando  ad  vota  redibit , 
Quae  diis  persolvat  patriis,  augustior  illo 
Plausus  erit  populi  et  pro  conditione  triumphus; 


*^  t^neros  /.  *^  demiss.]  i.  e.  noii  ad  labores  praecincta.  festos  dies  csto. 
^^  longffi  Yelamina  vult  ChrisUus,  i.  e.  cum  velamina,  ut  3,4,7,  habent,  scripmst 
Huttenum  putasset,  a^Uabam  que  abundantem  notavit,  Chrlstias  enim  (De  morib. 
scriptis  et  imaginibns  Ulr.  ab  Hatten.  Hal.  1727. 4^)  exemplo  3,  huias  carminis  nsus 
est.  Palla  vestis  est  exterior  talaris,  ampla  et  fluens,  propria  sec.  Noninm  hone- 
stamm  f eminarum.  bastis  4,  ^  quanq^  1,2,  quaq3  3,  quanque  6,  ^  galb.]  YestimenU 
mulierum  delicatiora.  ^^  £t  zona]  ponas  Zonaque  '^  tergo  3, 4. 7,  ^  circum- 
dent  7.  •*  superstite]  supor  5.  •'  Eug.  tyr.]  Venetis.  ••  gladios  edd,  "  mi- 
lia  2,      '<  Alpeis]  cf.  Deplor.  in  lo.  Hutt  v.  91. 


▼THIBII  BTZBHI  TBIVMPHY8  D0CT0BI8  BBVCHLIN  8.  I0A.CAPNI0NI8  BNCOMION.    419 

Allera  tum  scaenae  facies  erit,  allera  pompae, 

Et  perhibenda  oculis  alio  spectacula  ritu: 
^  Fulgidus  ipse  auro  et  curru  suhlimis  eburno 

Post  Venetas  se  ostendet  opes,  quosque  Adria  longo 

Tenipore  tot  spoliis  populorum  aggessit  in  unum, 

Thesauros  vehet,  et  raptas  prsedonis  iniqui 

Divitias  porlabit  aqua  terrisque  petitas; 
S5  Et  spoliatorum  miscre  patrimonia  regum 

Ibunt  et  scelennn  authorcs  in  vestibus  atris, 

Fune  ligati  omnes  vinchsque  tenacibus  omnes; 

Nec  se  iaro  Venetos  dicent  aut  esse  putabunt. 

Terga  prement  equites  atque  auxiliaria  belli 
90  Turba  ducum  ereptique  armis  et  ab  hoste  recepti 

Captivi  cives  nitidisque  exercitus  armis, 

Et  quse  non  locus  est  ut  nunc  ex  ordine  dicam. 

Omnibus  argentum  (lermanis,  omnibus  aurum 

Ex  praeda  dabitur,  gemmfeque  et  purpura  et  ostro 
95  Distinclae  vestes  et  si  preciosius  istis 

Esse  potest  aliquid.  diversis  tunc  cpioque  surgent 

Fixa  trophsea  locis,  victorum  aetcrna  subinde 

Virtutis  monumenta  suse;  memorabile  nomen 

Sentiet  hoc  miroque  feret  nova  gaudia  Rhenus 
100  Et  se  laetitia  ripa  difTundet  utraque, 

Exultabit  agris  et  campo  ludet  aperto, 

Qualis  erat,  cum  te  reducem  victricibus  armis  |  5*^JJJ 

Orbe  pererrato  victisque  quot  orbis  adisses 

Marte  aeqno  populis  tumido  Ifetissimus  amne 
105  Acciperet  domitis  regnantem,  Carole,  Gallis, 

Deque  tuis  genti  tradentem  nomina  Francis; 

Aut  certe  quam  la;tus  erat  patiente  supremam 

Italia  cladem,  rigida  Friderichus  ab  Alpe 

Cum  transportaret  Suevisque  exponeret  arvis 
110  Terribileis  aquilas  mortemque  ferentia  castra. 

Sentiet  hoc  secumque  Ister  feret  amne  secundo 

Perculsura  feros  tristissima  nuncia  Turcas; 

Ultimus  arcloum  transibit  rumor  ad  Albim, 

Isque  tibi  gaudebit  ovans  hilaremque  perinde 
115  Ostendet  vultum  et  pleno  lasciviet  amne , 


^  accenn  3,4,    **  autores  5.4.6.7.    •*  pretio8ius  7.      "' trophoea  J.  <#.      'o*  per- 
to  3. 4. 7.      pro  quo  pererrato  sive  peragrato  propos,  ChrisL      *'*  cf.  v.  99. 

27* 


420    ELEVTHERII  BYZENI  TRIVMPHV8  D0CT0RI8  REVCHLIM  8.  I0A.CAPNI0NI8  SNCOMIOI. 

Ac  si  forte  suos  iterum  cognoscal  Ottones, 

Victores  Latii,  palriam  componere  pacem: 

Scilicet  excisis  Venetis  Germania  ducel 

Longe  alium  in  morem  tibi,  Maxmiliane,  triumpham: 

130  Nunc  locus  est  merito  Capnionem  inducere  plausu     |  ^^^^ 
Ingcnioque  viri  dignas  persolvere  grates. 
Ingenii  labor  est,  sint  prasmia  digna  labori; 
Par  animo  referatur  honos,  neve  haud  sit  honorum 
Auspiciis  vicisse  tuis.  sine,  Csesar,  ovanti 

135  Pro  lauro  molles  hedera;  decerpere  frondes; 

Quanquam  etiam  lauri  quam  tu  cum  praemia  magnis 
Confers  ingeniis,  hac  vatum  tempora  cingis; 
Non  petit  ipse  quidem,  sed  nos  decerpimus  illi. 
Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat, 

130  Obviaque  incedat  parvae  prope  moenia  Phorcae 
Quanta  potest  numero  Capnioni  laeta  reverso: 
Ille  redux  curru  vehitur  victisque  triumphat 
Hostibus  et  sccum  sceleratae  agit  agmina  turbae: 
Vicit  enim  victosque  iubet  se  ducier  ante 

135  Conspicuam  populo  praedam.  ne  quaere  'quis  hostis?' 
Spectator:  monstra  ipsa  vides,  monstra  omnia,  monstra 
Ilerculea  mactanda  manu.  sed  ab  Hercule  certe 
Res  acta  est  vicitque  senex  victorque  triumpho 
Domminici  Fratres  duci  iubet;  hostibus  ilhs 

110  Confeclum  est  beilum.  tum  qui  adiuvere  trahuntur 
Ante  triumphales  Capnione  sequente  paratus: 
Ex  Ubiis  delecta  manus,  tu,  Tungare,  frustra 
NuQc  mcerens,  quique  insignes,  Ortvine,  furores 
Attuleras  tecum,  vanam  sine  viribus  iram. 

145  Hic  comes  et  belli  scelerata  ligatur  origo 
Ad  Christi  temerc  sectam  traductus  Apella, 
Quem  sequitur  numero  non  enarrabile  vulgus 
Triste  Sophistarum  vinctique  a  fune  Magislri, 
Ausi  omnes  immane  nephas  ausoque  repulsi. 

150  Quos  quia  nunc  spectat  manibus  post  terga  ligatis 


'*^  Otoncs  5.  *^^  Maximiliane  3,4,  '^  plausis  4,  *^  etiaxn  laiiri  frondes. 
Huttenus,  cum  hoc  encomion  scriberetur,  lauream  coronam  nondnm  acceperai. 
^^  Domminic.  scribUur  ui  syllaba  longa  sit;  Duminic.  hexameter  non  fert,  Dooii- 
nici  4.  5, 7.  ^**  Ubiis  =  Coloniensibus.  Amoldus  de  Tungris.  "'  Ortvinns 
Qratins  sive  de  Graes,  ^**  ut  Henuem  sine  viribus  umbram*  ^erg,  Aen.  X.  636. 
'^  loannes  Pfefferkom,  ex  ludieo  Christianus.  ^^^  Theologoram  scholasticorum 
Magistroramqne  Nostrornm  grex.       ^*^  nefas  3,4,7. 


Quomodo  peti- 
ta«  C«pDioD. 


Vide 
lector. 


lo.   Pfeffer- 
korn  ladciut. 


tTTIRBII  BYZBNI  TRIVMPHVS  DOCTORIS  REVCHLIM  S.  lOA.  CAPMIOM18  KMCOMION.    421 


ISil  ullra  audere  et  victoreiii  agiiosccre  victos, 
Dicat  lo,  si  se  novit  Germauia,  dicat. 

lam  vacuuni  curis  atque  ambitioue  solutum 
Viventemque  sibi  reliquoque  suavius  uti 

155  Tempore  qusBrentem  studia  inter  sancta  librosque 
Lite  relegata  fessuni  efiinetumque  senecta 
Invasere  senem  innocuum,  nil  lale  merentem. 
Caussa  viros  movit,  quia  nil  superesse  videbant 
Post  Bernense  nephas,  quo  se  inquinare  licerel: 

160  Respexere  diu,  placuit  Capnione  reperto 
Exerere  invidiie  stimulos  solitumque  venemun; 
Sollicitis,  quo  principio  se  accingcre  possent 
Flagitio,  curas  recutitus  apostata  solvit 
Consiliumque  dedit,  sed  versu  dicere  durum  est 

165  A  piperis  grano  Germanum  nomen  adcpti. 
Hunc  olim  poenas  fugientem,  extrema  secutum, 
Opprobriis  coopertum  hominem  famaque  sinistra 
Flagitiique  reum,  simulantem  ac  multa  voventem, 
Ad  Christi  traxere  fidem:  prceslabat  in  illa 

170  Relligione  mori  et  pro  faclis  solvere  pocnas 
Quam  bellum  ac  fcedas  nobiscum  accendere  lites. 
Nescio  quae  sloiidus  commenta  edenda  pararat, 
Certe  aliquas  nugas,  patrise  secreta  relictae 
Sacra  recludebat  ludxosque  igne  cremandos 

175  Censuit  esse  libros,  passimque  haec  edita  iussit 
Esse  palam  popuioque  legi,  iamque  id  fore  magnum 
Crediderat  nugasque  suas  laudabat  ineptus; 
Tum  dare  consilium  nostris  magnatibus  ausus 
Bellus  homo  gravibus  caussam  de  rebus  agebat. 

180  Contra  aliquid  IVoster  facto  consultus  eodem 
Scripserat,  ignarus  quid  proposuisset  Apella. 
Arripit  hic  ansam,  ventum  est  ad  iurgia,  movit 
Magnum  animum  luda^us  homo,  scelus  omne  refeliit 
Et  pro  se  dicit  Capnion,  iterumque  rebellem 

1H5  Et  quiddam  sceleris  mohtum  insigniter  acri 


Quomodo  lace» 
«ttus  Capoioo. 


'^  Exeante  anno  1455.  loanues  Keuchlinus  uascitur.  '^  Cansa  3, 4.  '^  ne- 
3.4.7,  De  Bernensi  scelere  ct  letzero  Wigandoque  Wirt  satis  alias  adno- 
imus  et  conferendi  sunt  infra  vcrsus  315.  sqq.  so  inquinarc  male.  '®'  Ere- 
«  3. 4.  7.  quod  recte  sed  in  non  merenti  Hutteno  vituperat  Christius.  **'  Peper- 
n  3.  in  marg.  Nomen  Pfcfferkoru  creticum  facit  quem  non  recipit  hexame- 
*«•  illa]  ludaica.  *«  SBdcnda  3. 4.  »^5  ^3^^^  j,  4  m  Uudabit  2. 6. 
causam  3.4.7. 


422    BLEVTHEBII  BYZBMI  TBIVMPHVS  D0CT0BI8  BBVCHLIN  8.  lOA.  CAPMIOMIS  BNCOMIOM. 

Irapete  congressus  fundit:  vidistis  euntera 
Fronte  humili,  cives»  audistis  humiilima  verba 
Ridicuii  capitis,  ut  qui  nii  Marte  valeret 
Fraude  nova  peteret,  demisso  ibi  perfidus  ore, 

luo  Pallidus,  informis  (quanquam  est  hoc  semper)  et  atra 
Flebilis  in  tunica,  monachos  adit,  haud  ita  facti 
Ignaros,  ut  Apella  dolo  pr»;(endit,  ut  ipsi 
Hoc  simulant.  tunc  falsa  movet  miseratio  Fratres        |  IJjSijtr 
Continuo  et  bellum  Capnioni  triste  minantur, 

195  Ni  siqua  ediderat  damnet  verbumque  retractet: 
Esse  aliquid  scriplum  danmabiie  seque  peritos 
Hinc  inde  arreptos  varie  distendere  sensus 
Et  monstrare  nefas,  quemque  ignoraverit  ipse 
Eluere  errorem,  solos  se  cernere  verum, 

200  Idque  ab  se  qua;ri.  uegat  iile  eri*asse,  paratur 

ludicium,  accusat  Capnionem  el  iudicat  idem  |  ^St^l^i!^' 

Acer  Uogostratus ,  scriptis  quoque  laedere  quaerunt ; 
Allexere  Ubios  Fratrum  ad  se  c(ppta  Sophistas, 
Una  omnes  ruere  et  pugnam  miscere  parati: 

20&  Pallidus  in  primis  et  olenti  Tungarus  ore  |  TuiKtanis. 

Ultro  scribit  opus,  cui  putidiore  Minerva 
Ebrius  Ortvinus  scabris  se  versibus  addit ;  \  ortriBw 

Deinde  alii  certant.     Hos  tu,  Chrysippe,  Meneni 
Non  addes  popuioif  vel  non  damnabis  aperte 

2ioOstensum  nulla  Anticyra  purgabile  virus? 

Ridiculum  bellum  illud  erat;  sed  grande  periclum, 
Ni  fatuos  ausus  et  dementissima  coepta 
Ingenium  notseque  viri  facundia  laudis 
Ostendat  cunctis,  Capnioni  instabat  et  ignis 

215  Caussa  gerebatur,  quam  quo  graviore  periclo 
Rem  confecit,  eo  devicto  laetior  hoste 
Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat. 

Fletum  Heraclites,  risum  Democritus  iret  |  foj£Jl*ii*'* 


***  monachus  4,  "*  si  qusB  3,4.  Nisi  qu»  7.  sediderat  3.4.  ^^^  quenq) 
1.2.  quenque  5.6.  *•*  solo  ^.  ^  ille]  Noster,  Capnion.  ^^  Indicium  1.2.5.6. 
'^'  Hogostratus  {una  t)  contra  quam  quod  soient,  h.  t.  habent  etiam  1. 2. 5.  Hoj^ostrat- 
tU8  3.4,  ^  imprimis  3.4.7.  ^  „hoc  quoque  volgus  |  Chrysippus  ponit  fecunda 
in  gente  Meneni".  Hor.  sat.  H.  3.  2S6.  sq.  cum  Porphyr.  schol.  ^  pop.  Men.]  ine- 
pto,  stulto.  *'®  Antic.]  pro  holleboro,  qui  in  ea  maris  Aegssi  insula*  Istissime 
nascitur.  '^^  ignis]  hsereseos  poena.  '^^  Causa  3.4.7.  *'^  Heraclit^s  temere 
sibi  fecit  auctor  ez  'H^axZctrog.  Ita  ^Risum  Heraclitse  est*  incipit  epigramma  par- 
tis  n.  Epistolamm  O.  V. 


SUCTTHXRII  BTZBNI  TBIVMPHY8  D0CT0BI8  BEVCHLIN  8.  lOA.  CAPNI0NI8  ENCOMiON.    423 

Stultitiam  immodicam  vei  quod  se  audacia  tantum 

220  Extuierit,  vei  quod,  cui  totum  insania  pectus 
Possideat,  recte  sapere  et  se  dicere  credat: 
Persuasum  tamen  est  illis  sese  omnia  solos 
Cemere  quid  verum»  quid  falsum,  quid  sit  iniquum, 
Idque  ita  non  Phccbi  tripodas  Deloque  petitum 

225  Respondisse  deum  Dodona^sque  volucreis, 
Corniger  et  siquid  Libycis  in  syrtibus  Ilammon 
Rettulerit  vapido  de  soie  calcntibus  Afris, 
Omnia  vera  minus:  sed  nescio  quid  mihi  tandeni 
Succurrit,  reor  hoc  ipsos,  ubi  pcssima  dicunt,  |  Juro^Jfj;^ 

230  Non  nescire,  sed  ex  animi  contendere  atroci 
Nequitia,  ut  rectum  vertant  itcrumquc  revertant. 
Certe  his  innatum  est  scelus  hoc  naturaque  primum 
Insevit,  vires  paulo  post  indidit  usus 
Roboraque  incussit  radici  acrcmque  vigorem 

235  Nil  timidis  scelus  in  quodvis  genitisque  nocere : 
Tanquam  haec  cum  superis  habeant  coinmertia  divis 
Obstrictosque  deos  in  vota  nefaria  possint 
Cogere,  cum  placeat  vel  cum  sua  dira  Ubido 
Immanisque  veUt  livor  mentesque  superba; 

240  Per  fas  perque  nefas  gerere  omnia ,  dicere  rursumque 
Inflcias  dicta  ire,  prius  confessa  negare, 
Nunquam  stare  animi  decreto :  non  ita  Proteus 
Vertit  se  iu  varias  species  ct  vincula  ludit 
Captanlum,  plures  nodos  haud  novit  eundi 

245  In  facies  multorum  hominum  Vertumnus  et  ora. 

Artibus  his  pugnam  miscentibus  obvius  astat  |  PblTJIog"!.^". 

Noster  et  intrcpido  fatuos  secat  ore  maUgnos, 
Emittitque  libros,  mordet  laceratque  necatque, 
Occidit,  facit  infames  subigitque  tacere, 

250  Enumerat  scelera  et  mores;  pro  numina ,  quantis 
Viribus  ignotus  prius  et  nil  tale  putatus 
Posse  dedit  documenta  sui,  quaulusque  petitus 
In  clypeum  surgat,  mouumento  apparuit  uno. 
Tum  fremere  atque  intra  irati  se  rumpere  Fratres, 

255  Ille  exultarc  et  palmam  ostcntare  retentam, 


«»•  audatia  2.  «*  Cf.  Epigr.  ad  Max.  18«.  «*  Dodoneasq.  edd,  "<>  examini  5, 
"*  InssBuit  edd.  "^  nibil  timentes  ot  iu  quodvis  scelus  genitis.  *^^  commercia  J...7. 
■*•  Protheus  edd,  De  Proteo  cf.  impr.  Ovid,  met.  VIII.  730. sqq.  ^*^  pluresque  nodos 
edd.  sed  omisso  que  versus  erit  ut  auctor  scripsit.  '^^  De  Vertumno  cf.  Ovid.  met. 
XIIII.  642. 3qq.      **•  *»•  cf.  f^erg,  XI.  284.  sq.      **'  monum.]  Heuchtins  Augenspiegel. 


424    hLKVTIlERII  BYZKNI  TBIVMPHV8  DOCTORIS  RKVCULIN  8.  lOA.  CAPMIOMI8  BMCOMIOH. 

ludicc  noii  niodico,  cui  non  senlcntia  praBceps 
Excidit,  assensu  vircs  Gerinania  lata; 
Addidil  ct  niiro  Capnionem  evexit  honore» 
lamque  triuniphales  iuhet  introduccre  currus. 

-m      Dical  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat, 
Totaque  in  occiirsuni  Capnioni  efTusa  frequenii 
Excipiat  plausu  victorein  et  la^ta  salutet: 
Tani  bonus  et  vita  tam  frugi,  rectus  ad  unguem, 
Unus  homo  vicil  tol  miliia:  dicile,  Fratres,  I  intS?' 

205  Unde  est  tantarum  vobis  prudentia  rerum ,  * 
Qua3  quis  vera  sciat,  nescire  ut  oporteat  illum, 
Irrita  si  vobis  videantur?  an  impius  oinnis, 
Qui  non  est  vestri,  dicetur  sermo,  cucuUi? 
An  quicquam  est  quod  vos  rarum  atque  necesse  scialis, 

?7o  I^urigcr  ignoret  Capnion ,  iiisi  de  scobe  si  quid  |  JJT^SU' 

Scripturse  legitur?  vestra;  artes,  indita  vestris 
Disciplina  animis,  quam  nec  nescire  pudendum  esl 
Nec  scire  ingenuum  vel  agendis  utiie  rebus? 
Quaj  vos  Eumenides  igitur  vel  qui  furor  egit 

275  Summum  hominem  pugnain  legisse  potissimum  ad  illain? 
Si  certare  libet  vel  si  superare  docendo, 
Vestri  aliquem  similem  de  vestra  aflerte  farina, 
Viccordes!  quid  enim  superis  conferre  paralts 
EfTractoquc  lovem  iii  terras  delrudere  Olympo? 

2S0  Nec  cercbrum  vobis  nec  pectora ;  sanior  esset , 
Quanquam  tot  Furiis  rationi  ereptus,  Orestes, 
Sanior,  occisum  qua^  Penthea  portat,  Agave. 
Nemo  ita  delirus,  nemo  a  se  ahenus  et  extra 
Se  positus,  (jui  non  errorem  agnosceret  illum: 

2S5  At  sapere  hoc  vohis  et,  quse  dementia  vestra  est, 

Mentis  opus  visum  esl  san«:  *nam  Spiritus'  aiuiit   |  Jp.nur^^i^o'** 
'Quod  nunquam  poteras  iillo  didicisse  maglstro, 
'De  sacra  quoties  est  reUigione  loquendum, 
'SimpUciter  doctis,  tantum  credentibus  inflat*. 

290  Spiritus  hoc  sanctus?  certe  is.  at  cur  potius  non 
Quicquid  in  hac  dictum  est  a  vobis  iite  vel  actum 
Phantasus  hoc  voluit,  Somni,  praedicere,  frater. 


**•  Iudice]  Spirensi  epi8copo.  **'  lat»  1. 2. 5, 6,  "®  Vecordes  3, 4. 7.  **  pec- 
tora  sanior  (sine  interpunctione)  edd.  sed  pectora,  sauior  7.  Trapco  illo  Oresie  de- 
mentiores  estis.  ^  Agave,  Cadmi  tilia,  Penthcum  filium  quod  Baccbi  sacrs 
contemneret,  furore  acta  manibus  snus  dilaceravit.  cf.  e.  gr.  Ooid.  met.  III.  692. 
sqq.      ***  Pe  his  Somni  Bomniommque  divis.  cf.  Ovid.  met.  XI.  633.  aqq. 


THBBII  BYKBNI  TRIVMPUVS  DOCTORIS  BKVCHLIN  8.  lOA.  CAPNIONIS  KNCOMION.    425 


Aut  varius  uoctu  Morphcus  tallaxquc  Phobetor? 
Namque  ego  quondam  inter  carpenteis  pensa  pueilas 

m  Saspe  aiiquid  simiie  ct  vestris  aequahilc  nugis 
Audivi  tenuique  puer:  didicistis  anilcs 
In  triviis  arteis  et  ^sanctus'  dicitis  'illud 
'Spuritus  infudit*:  qui  si  inspirarc  volehat, 
Gur  non  hoc  potius  Capnioni  a  lahc  renioto 

300  Sancto  homini,  cuius  vitam  non  polluit  uUuni 
Dedecus,  in  cuius  mores  nil  prscter  honcstum 
Venit,  at  e8t  animus  multa  illustratus  al)  arte? 
Aut  si  sanctus  is  est  dicendus  qui  dedit  istud 
Quique  novi  semper  quiddam  vcl  liiantihus  inflat, 

305  Dicite,  qui  fuerit  /}ui  sacrum  armare  veneno 
Edocuit  Ghristi  corpus  mortisque  medelam 
Exitii  causam  facere  et  fomenta  salutis 
Credita  perpetuae  in  crudelem  verterc  caedem? 
Num  maie  nota  cano?  male  nota:  scd  occidit  illo 

310  Septimus  Henrichus  gladio ,  mixtamque  perenni 
Cum  vita  iuteritum  mensis  accepit  eisdem 
E  manihus,  Pauline,  tuis.  'Non  hoc  scelus'  aiunt 
'Nostrum  est,  qui  multis  ipsi  successimus  annis'. 
At  vester  cocus  ille  fuit  (]ui  miscuit  artis 

S16  Condimenta  nova;:  'Semel*  inquis  'fecimus  illud'. 
Berna  negat,  sceleris  affert  monimcnta  sccundi 
Tempore  iam  nostro,  tnm  vos  ussisse  sopito 
Vulnera  lessero  et  sanctum  voluisse  videri, 
Francisci  fratres  iactent  ne  scilicet  ultra 

m  Autori  concessa  suo  hasc  insignia  soli. 

Fert  eadem  simulata  deum  rcsponsa  iocos(|ue 
Mentitse  Marise  per  vosquc  infccta  vencno 
Sacramenta  palam  monstrat  scelerata  Vigandi 
Vox  hahita  ad  populum,  diroque  asserta  libcllo, 

325  Deinde  remansa  labris,  conceplam  in  crimine  malreni. 


AUeod«  Fratram 

Prcdicatorum 

sceler4. 


Ueoricu«  impera- 
lor  Mcramento 
iotoKicatus. 


L 


BemenM 
nefaif. 


Fralriit  Wi^an«1i 
Wirt  immensum 
scelus. 


»*  Nanqi  1,2.  Nanquo  5.6.  «»'  artes  3.4.7.  »*•••»«  Cf.  Panegyr.  Alb.  Mog. 
Bqq.  ct  vol.  y.  p.  377.  Ad  versus  309.  sqq.  cf.  lutercesstonis  pro  Capnione 
...48.  (vol.  I.  139.),  qui  de  eisdem  sceleribus  similiter  scripti  sunt.  ^***  Hen- 
I  7.  "»  ipsi  om.  edd.  omnes.  "*  cf.  Ep.  Obsc.  Vir.  I.  22.  i.  f.  "*  De  Ber- 
i  Bcelere  etiam  Huttcnus  e.  gr.  vol.  I.  p.  139.  166.  107.  237.  et  soipius.      ^^^  so- 

PossU  vos  sopito  ussissc ,  quod  tamen  pulchrum  non  est.  '^^  Lessero  5.  (Jetzer 
Ui  nomen  erat.)      ''*  Franciscus  scilicet  Assisias  vulnera  Christi  in  suo  cor- 

reiterata   gerebat.  ^**  De  Vigando  Wirt   cf.  vol.  1. 1.  c.  et  vol.  VI.  h.  v. 

[»rie  1.  ««*  libell.]  Cf.  Epist.  O.  V.  II.  7.  «*  rem.  labris]  »»rcvocavit,  cas- 
>,  extirpavit  et  annuUavif'  Epist.  O.  V.  I.  47.  (Append.  6.) 


426    KLEVTHERII  BYZBNI  TRIVMPHV8  DOCTORIS  RBVCHLIH  8.  lOA.  CAPNIOIIIS  SMOOMIOI. 


lain  vetus  historia  est;  quod  Galla  Lutelia  narrat 
Unius  est  anni,  quoddani  de  plebe  cadaver 
Restituisse  animas  vestrasque,  ut  ccederet,  arteis 
Decepisse  rudem  populum  popuasque  dedisse. 

330  Vestra  hsec  sunt,  et  adhuc  alios  deposcitis  igni? 
Num  venicB  locus  est?  non  est  locus;  urite»  flamnue, 
Et  si  non  sequum  est,  solo  in  Capnione  furenteis 
Tot  saltem  vitiis  dignos  necis  urite,  flammae, 
Domminici  Fratres,  morhosam  exurite  gentem, 

335  Tot  scelerum  autores!  tu,  qui  Capnione  subacio 
Arsurus  fucras,  dignam,  rogc,  concipe  flammatn! 
Ite  omnes,  conferte  struem,  componite  fasces! 
Dedecus  immodicum  flamma  ulci^cemur  in  illa: 
Ferte  picem,  miscetc  faces,  date  sulphura,  cives, 

340  Et  reliquum  vulgus  poenis  ahoiete  secundis 
In  Capnione  nocens  et  adhuc  graviora  relictum 
Dedecora  ausurum!  la^tos  tamen  ille  triumpbos 
Et  plausus  ferat  ante  suos,  laeteque  ferenti 
Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat! 

345      Nec  det  Ilogostratto  in  populo  componere  lites 
Aut  damnare  honos;  fuiiesti  e  fauce  latronis 
Insonteis  animas  rapiat!  sed  iam  ille  ligatis 
Post  tergum  manihus  frendensque  et  vincula  mordens 
Conspiciendus  adest:  vcnienti,  Phorca,  triumpho 

350  Da  pompseque  locum,  forihus  sint  templa  redusis, 
Sint  ornatae  omnes,  (piihus  hos(ia  concidat,  arsB; 
Sparge  viis  flores,  vernali  granien  odore 
Disiice,  privatas  ostendant  singula  posti 
Serta  affixa  domus.  vos,  quicquid  nohile,  cives, 

355  Quicquid  habetis  opum,  ruite  e  penetralibus  imis, 
Quicquid  inest  pulchri,  quicquid  mundique  vcnustique, 
Utque  ea  spectentur,  suhliniihus  edite  tectis; 
Pendulaque  e  pictis  hinc  inde  aulaea  fenestris 


ParrkuMM 
ddiclaa. 


prcdiutorati 


Prater  l«eoha*  As- 
UrsUnu  iiqouitar 
luFreltcc  pranuiii 
habitii». 


Paratu 
tria 


^*  vetHB]  a.  1507...  1509.  Galla]  Gallica.  De  hac  Dominicanorum  frande 
alibi  non  legi  equidem,  sed  non  addubito.  Similia  iam  olim  de  indulgentiis  Por- 
tiunculanis  Franciscanornm  narrabantur.  Cetcrum  *£t  quod  Parrhisia  exemplon 
manavit  ab  urbe*  inter  scelera  cucullatorum  memoratur  etiam  Intercess.  pro  Cap- 
nione  v.  47.  (vol.  I.  p.  130.)  Parrhi:iicum  delictum  3.  in  marg,  ^  plebe  i.2- 
«*>  et]  sed  3. 4.  7,  "«  Dominici  5. 7.  "«  d.  rogo  conc.  3. 4. 7.  »»  fafce»  tdd. 
^^  Hogostrato  7.  (ubique  una  X  ut  in  nondne  Domminic.  una  m,  xoiii  iioii  vidit  quid 
moverit  auciorem,  ui  Htterai  duplicarei,  ut  nec  ipse  videram,  cum  voL  I.  p.  130.r.:^> 
pro  iusto  Domminici  darem  Dominici.      '^^  «edite  3.4, 


rTHBSII  BTSBMI  TRIYMPHV8  D0CT0RI8  REYCHLIN  S.  lOA.  CAPMI0MI8  ENCOMION.    427 

Ornatura  latus  deniiltite  parietis  ampli. 

360  Vos  quoque,  finitiini,  speciem  hanc  augetc,  Sucvi, 
Vestrarumque  aiiquod  date  signum  divitiarum, 
Et  festum  celebrate  diem:  celebratior  ibit 
Vix  alius,  qui  vera  magis  dct  gaudia  vobis: 
Vos  ornate  urbem  proprioque  extendite  cuitu 

365  Moenla ;  vos  portas  vectoque  aliunde  paratu 
Conspicuo  muros  turreisque  impicte  domusque! 
Vester  honor,  vestrum  decus  est  vobisque  propinquo 
A  Capnione  redit,  quam  nobis,  gloria  maior: 
Prodiit  a  vobis :  omnes  audete ,  Suevi ,  |  Ad  sueros. 

370  Vestrum  ornamentum  plausu  iactare  superbo ; 
Hunc  praeferte  aliis  soiitosque  cxcellere  solos 
Ingeniis  Italos  fama  ferte  esse  minores, 
De  primisque  alicui  vcstrum  componite  civem: 
Nos  etiam  audemus,  Germaniaque  obiicit  omnis 

375  Id  Latio  decoris ,  fuigentemque  omnibus  horis 
Tempore  perpetuo  pro  se  ct  pro  laude  suorum 
Ostendit  lucem  et  monachis  sinit  ilia  rumpi: 
Inferior  tamen  hoc  reliqua  csl  Germania  vobis, 
A  Suevis  toti  decus  hoc  quod  prodiit  unis, 

3S0      Dicat  lo,  si  se  novit  Gcrmania,  dicat, 
Victoremque  suum  nullo  fraudetur  honore. 
lam  celebri  pompa  spoliis  curru((ue  propinquum     |  pKViTioSi"!"" 
Prima  vehunt  iuvenes  tabuiasque  et  signa.  colossosque 
Armaque  devictorum  imbellia  sumptaque  furtim 

385  Instrumenta  viris ,  telum  iinbecilie  librosque 
Et  spolia  et  fracto  (igenda  ex  hoste  trophiea 
Mille  argumenla  hic,  et  mille  feruntur  elenchi,  |  io"»uram'!" 

Et  multis  nocuum  murmur,  iingua^que  prophanie, 
Sacrilegseque  manus,  promptiiiue  invadere  rictus, 

390  Exertique  labris  dentes ,  nasique  recurvi , 
Luminaque  obiiquum  deflexa,  superciliisque 
Contracta)  frontes,  ocuiique  horrenda  tuentes, 
LividuLnpque  gense,  et  rabiosa  siientia  pressis 


^*^  finitimi]  Pforzhemiensibus  Badeusibus.  KeuchlinuB  Stutgartiffi  domum  ha- 
kfc.  augete]  augerc  4.  '**  Conspico  5.  "'  h.  c.  et  carminibus  vestrum 
ro,  Reuchlinum,  celebratissimo  cuicumque  indigente  Suovo  conparate.  ^^^  Nos] 
Bctaris  ab  Hutteno  FranconiaB  su»  brcvem  laudationem.  '^  horis]  maHm  oris. 
3ti]  Germauise.  '^*  fraudetur]  Hecte  hanc  Hcentiam  vituperat  Chistins  ^i^vlXo 
Ddam  'defraodet*:  illud  nescit  Latium".  ^^  labris  ...  Luminaque  omnia  ex- 
ntnt  5,      ^^^  superciliique  5. 


428    RLKVTUKHIl  BYSliMl  TBIVMPUVS  DOCTOBI8  KBVCHLIN  8.  lUA.  CAPBI0BI8  SBCOHIOV. 

Iiitercepta  labris,  pleuique  errore  cuculli; 
m  El  sicvi  siinulacra  ignis ,  quo  perdere  sueti  |  um. 

Insonteis  animas  atque  uliliora  docentets; 

lYandiaque  et  luxus ,  ventresque ,  unctique  catini ,  |  cx»r^ 

Et  lances  sapidae  et  pandi  nidore  palati; 

Tuni  scelera  el  labes  et  moruni  monstra  suorum,  I^mi. 

m  Parrbisiumque  nefas,  et  reproba  verba  Vigandi, 

Et  quam  Berna  dedit  nontas,  sibique  ipsa  malorum  |  Nn^ 

Conscia  corda  dolique  agiles  et  iurgia  et  irse,  |  coMinti*. 


Venditaquc  in  populo  levis  indulgentia  Rom«,  1 1^ 


Crimen  Ilogostratti ,  et  qua  se  falsarius  arte  | 


405  Muniit  Arnoldus ,  dehinc  qua  veterator  Apella  {  T»xir«v 

Proditione  dedit  caussam  belloque  triumphoque,  !  klf"' 

Improba(|ue  Ortvini  Musa  et  hituleutus  ApoUo,  |  !!^'j!!l 

Faclioque  exitialis,  et  ausa  calumnia  multum, 
Et  rapti  precio  tituli,  nullisque  negata  |  tTHHHJ^ 

41U  Nomina  docticuUs  et  opinio  vilis  honorum , 
Sanguineique  styli,  et  niultis  funesta  papyrus. 
Et  plutei  infames,  graphiumque,  et  inutile  tempus 
Consumptum  studio,  et  citra  ullum  industria  fructum, 
Qua^que  capax  scelerum  est,  in  pingui  mantica  tergo. 

415  nis  armis  soliti  in  magnis  progressibus  uti 

Fracta  dolent,  spectantque  vehi,  quae  deinde  sequuntur, 
A  se  oratarum  simulacra  erecta  dearum, 
A  quibus  auxilia  et  coBpti  munimina  beUi  |  r^Sl!^ 

Speravere  rudes,  quibus  ambitiosa  quotannis 

420  Thura  precesque  ferunt  stolidi,  quaB  numina  primo 
Constituere  loco,  quarum  omnes  resque  minasque 
Ccepere  auspiciis,  quibus  et  siquando  secundis 
Casibus  e  bello  reditum  furiis(|ue  fuisset: 
Grata  reiustratis  posucrunt  munera  templis. 

425  Prinia  Superstitio  est,  contemptu  ignavior  omni,  |  ^f;^' 

Tota  pusiUanimis,  digna  aU]ue  indigna  ferendo 
Anxia,  tristis,  iners,  manibusiiue  ad  sydera  passis. 
Onmia  credenti  similis  similisque  sequenti, 
Sa^peque  respiciens,  timido  abiectissima  vultu, 

430  Multa  putans,  puerile  loquens,  alta  omnia  sperans. 


»»•  Insontea  3.4.7.  *»  Pharrhisiumq^  4.  Cf.  8upra  v.  326.  sq.  321.  »qq- 
*>*  Cf.  8Upra  v.  316.  8qq.  *^  Appella  1. 5.  **®  nominaj  Magiatrorum  nostro- 
rum.         *"   Saug^neiq}  3.        ***  spectamque  7.  *'  oratonim  4.    oraturum  i- 

*•*  contempta  7.      **^  Bidera  3,4.7.      *•*  fevuentL  1. 


ByTHBSIl  BTSBNl  TRIVMPHV8  DOCTORIB  RRVCUI.IN  S.  lOA.  CAPHIIONIS  RNCOMION 


.429 


At  nihil  inquirens,  versata  in  sorde  lutoque. 
Ilanc  primo  posuere  ioco.  sedet  arce  secunda 
Rustica  Barbaries,  tota  aspera,  tota  rebellis, 
Horrida,  vilis,  alrox,  contempto  sordida  cultu, 

43&  Omnis  munditiie  fugiens  fugiensque  nitoris, 
Lauta  niliil,  nibil  urbanis  se  moribus  aplans, 
Neglect»  rationis  egens  stat  pectore  crasso, 
Fert  sublime  caput,  perplexa^  in  vertice  vepres 
Impexique  rubi,  totoque  in  corpore  sentes, 

440  In  toto  stimuli :  manuum  sunt  arma  pedumque 
Extantes  solidique  et  acutae  cuspidis  ungues, 
Et  mucronatee  circum  fera  pectora  spinae; 
Ora  situ  squallent,  in  olenti  est  squama  palato, 
Plumbea  lingua  iacens;  ea  diva  inamabiiis  ultro 

445  Ncc  quenquam  vocat  et  nulli  se  adiungere  certat: 
Sacra  deae  primi  faciles  fecere  Sophistae. 
Tertia  in  extructo  sedet  Ignorantia  lecto, 
Languida,  deses,  iners,  et  obeso  ingloria  ventre, 
Impetuosa.  vorax,  semper  levis,  ebria  semper, 

450  Digna  odio,  deformis,  hebes,  rudis,  omnia  iactans; 
Non  aures,  non  illa  oculos  habet,  utitur  una 
Plus  nimio  lingua,  sinit  ora  explere  ferinam 
UtUia  ingluviem,  nullum  esl  in  froute  cerebrum, 
Nullus  inest  sensus,  manibus  pedibusque  vagatur 

455lncertum,  tcnebris  gaudet,  nutritque  profunda 
Obscuros  in  nocte  viros,  gerit  ordine  nulio 
Res  nulloque  modo,  ssepe  ha3C  sibi  displicet  ipsi, 
Miraturque  viros,  qui,  quod  sua  numina  adorent, 
Accipiunt  titulos  doctique  in  plebe  putantur. 

460  Quarta  loco  misera  Invidia  est ,  turpissuna  rerum , 
Non  despecta  tamen,  sed  culta  frequentibus  aris, 
Domminici  primo  dignantur  honore  sodales; 
Ipsa  ascendenti  similis  summumque  petenti 
Torva,  minax,  Iruculenta,  furens,  nisi  pelie  tegatur 

465  0ssea,  macra  genas,  negleclo  pallida  somno. 


Barbaries. 


IgQorantia. 


Obseuri 
Tiri. 


loridia 


«*  inquirent,  1.5.  *^  mundicisB  3.4.  *^  Ver  4.  *"  Orta  7.  inolenti  5. 
'  Laagnida  3.  obesa  2.6.  in  gloria  7.  ^^  sinit]  suiit  2.6.  ore  1.  3...5.7. 
•  in  1.  geritur  2.  **•  plojbc  /.2.  *^  Quarto  in  loco  miserH  invidiu  3.4. 
ide  Ckriatiu»,  qui  prima  exempla  non  novii,  ndnottmt  ^fPutavit  Huttenus  RyllHbam 
■*  posse  corripi:  quia  concursus  consonantium  litterarum  non  existeret,  nisi  ex 
QiA  et  liqnida  N  et  L.  sed  cius  rei  idoneum  auctorem  non  liabet'\  ^^  Domi- 
lei  4. 


430    BLBVTHEBII  BYZBNI  TKIVMPHV8  D0CT0RI8  BKVCHLIN  8.  lOA.  CAPMIOiriB  BNCOMIOI. 

Trislis,  inops,  sine  vi  seinper,  mcBStissiina  semper, 
Prompta  nocere  bonis,  alieno  laeta  dolore, 
Laeta  malo,  cumque  baud  possit  quos  perdere  vellet, 
Quassatos  acuit  tacito  sub  murmure  dentes 

470  Sanguinis  huic  nihil  cst,  nihii  intra  visccra  succi, 
Felle  viget  soio,  piceique  alimenta  veneni 
Esuriem  vincunt  sed  cum  sine  tegmine  tres  sint 
Haec  ferrugiueo  sola  est  veiamine  cincta. 
Fercula  spectastis  fcpta  armis,  foeta  ruinis, 

475  Quodque  hosti  spolium  qua^que  est  ablata  supellex , 
ITosticaque  ut  veris  concedant  nuniina  divis; 
Idque  fuit  gratum:  nunc  deinde  sequentia»  cives, 
Aspicite  atque  hilari  Capnionem  accersite  plausu: 
Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat: 

4S0  Quod  cupiit  factum  est,  depressa  minacia  Fratrum 
Colla  tulere  iugum,  tum,  quae  servire  negabant, 
Cervices  domitae  sunt,  in  spectacla  coacti 
Et  rabidi  Fratres  et  amantes  vana  Sophistae. 
Lugeat  et  planctus  Agrippinensis  acerbos  |  JS^IifiSiu 

486  Det  schola ,  humoque  oculos  lugens  defigat  et  hulus 
Pcenituisse  mali,  det  signa,  et  aperta  relinquat 
Erroris  monimenta  sui,  veniamque  precetur, 
Et  pacem  infGelix,  undeunde  extorqueat,  oret; 
Dedat  captivos  etiam,  sua  crimina,  Fratres 

490  Domminici  torvosque,  nefas  crudele,  Sophistas 
Dedat,  opem  si  quis  tulerat,  ferat  omnia  supplex, 
Foedus  adorato  saltem  ut  Capnione  reportet. 
Quam  maiiet  laqueo  vitam  fmisse  vel  ensi  |  de'H^wriSl 

Quacunque  impellente  manu  latus  obdere  apertuni 

495  Teter  Hogostrattus  quam  pompa  inducier  ista; 
Sed  neque  perditior  neque  flagitiosior  alter 
In  Capniona  fuit  tunc  cum  tu,  perdite,  iudex 
Lectus  et  absurdis.  in  litibus  arbiter  esses 
Idem  accusator.  dic  quo,  vsesane,  pudorem 

500  Fert  omnem  libi  livor  edax?  I,  perdite,  vinclis 
Nexe  feras  post  terga  manus,  da  grata  rucnti 
Ante  tuos  tractus  socios  spectacula  vulgo. 
Ilc,  dcis  inimica  cohors,  tamen  ile,  Sophistse, 


*«*  cunq>  1„.3,  cunque  5,6.  *'*  Felte  5.  ^^*  tres]  supra  descript»  de». 
^'*  Hostica  {om,  que)  5. 4,  7.  ^^  infelix  3, 4. 7.  «»  Dominici  4, 5. 7.  ^*  Hog^tra- 
tns5.7.      *^®  flagiciosior  1.  pernitiosior  3.4.      pemiciosior  7.      *••  vesaue  J...^.7. 


TnBII  BTSKNI  TRIVMPHY8  D0CT0BI8  BBVCHLIN  8.  lOA.  CAPNIONI8  BNCOMION 


.431 


Obscuri,  prodite,  viri,  lurba  indiga  lucis,  |  Ji^'* 

&06  In  nullo  versate  die,  prodile,  Sophistae, 

Lustrales  animaB  scelerisque  piacula  tanti; 

Ite,  graves  Monachi:  nam  quae  mora?  convolat  omnis. 

Ut  videat,  popuius:  vos  nunc  miracula  rectc 

Facti  estis,  parta  est  nunc  primum  gratia  vobis. 
510  Verum  inter  socios  Sapientum  octavus  et  alto 

Tertius  e  ccelo  lapsus  Cato  nomine  gaudet 

Dives  Ilogostrattus  peregrina  ab  origine  sump(o: 

Vei  Cato  vel  Cacus  dicetur,  sed  puto  Cacum  {  vide. 

Ore  exbalantem  furiales  dicere  flammas 
516  Prmtiterit,  sanctis  inimica  incendia  Musis, 

Mandentem  cruda  et  libros  ipsosquc  vorantem 

Librorum  autores.  Vomc,  pcrdite,  et  egere  sumptos 

Assueta  plus  parte  cibos;  confundite  succos, 

0  medici,  miscete  herbas,  absorbeat  aeger  |  Si7a*HJcLtM'uV. 

520  Bis  duo  veratri  pondo:  nisi  viscera  purget, 

Vix  equidem  speres  isti  supercsse  triumpho: 

Ut  fremit,  ut  ferus  est,  ut  se  indignatur  in  istis  |  S^^iSliati. 

Spectari  choreis  ferroque  et  fuue  ligari, 

Excorni  iam  fronte  minax:  da  cornua  fronti, 
525  Da  digitls  ungues,  vaecordem,  luppiter,  arma, 

Ut  quantum  est  ira;,  tantum  sit  roboris,  ibit 

Sa^vior  excitis  Bemorum  e  montibus  ursis 

Tigrideque  Hyrcana,  si  quando  amiserit  absens 

Imbelles  catulos;  Poenos  superare  leones 
530  Qul  possit,  furor  est,  Afroquc  ferocior  angue 

Et  morsu  petere  ct  iaculari  e  fauce  venenum. 

Dic  aliqnid  sacra  de  relligione  deoque,  |  Jflilem"' 

Dic,  hospes,  magna  de  re,  clamabit  'ad  ignem', 

Et  subito  damnare  volet,  si  scripseris,  idem 
535  Et  te  scribenlem  et  scriptos  abolere  libellos 


Etiam  Interce88.  pro  Capnione  vv.  17.  8qq.  (vol.  I.  p.  138.  8q. )  Hogostratn8 
18  Ortvinns,  Tnngams  totaqne  phratria  Dominici  perstringuntur.  ^^°  *Sa- 
tam  octavn8\  Horat.  sat.  II.  3,206.  *"  'Tcrtins  o  cbbIo  cecidit  Cato*.  luv,  sat. 
0.  "•  nomine  Astaroth,  idoli  Sidoniomm.  *"  Cato,  instns.  Cacns,  Latinus 
»  Evandri  temporibns  ab  Hercnle  occisns,  Kd%oq^  de  qno  Liv,  I.  7.  (hnd,  Fast. 
12.  8qq.  Serv.  ad  Aen.  VIII.  190.  et  alii.  ^  vcratri]  hellebori  albi,  contra 
lam  scabiemqne  remedii.  "*  vecordcm  3, „5.  7.  **•  Cf.  v.  563.  ^*®  Hyrca- 
iigres.  Fer^.  Aen.IV,  3W7.  "*  Poenos  leones.  Fcr^.  ecl.  5,'27.  ^  'peior  ser- 
lbii8  Afri8\  HoraL  sat.  II.  8.  i.  f.  ^'  Prmfat.  in  Nemin.  §.  30.  „*Ad  ignem, 
gpiemr  ingeminant.  (vol.  I.  p.  184.) 


432    ELEVTUBBII  BTZBlfl  TBIVMPHV8  DOCTOBI8  BBVCHLIN  8.X0A.CAPNI0NI8  BNCOMIOI. 

Igne  volel;  poscet  llanimas,  clamabtt  'ad  ignem*, 
Si  verum  est,  'ignem',  si  falsum  scribitur,  'ignem*, 
Si  iustum  est,  'ignem',  si  iniustum  quod  facis»  ^ignem': 
Igneus  cst  totus,  vorat  ignem,  vescitur  igni, 

540  Igneus  esl  pulmo  spiratque  e  gutture  Aammam , 
Igne  iecur,  stomachus  calet  igne,  ipse  omnia  adurit; 
Quod  ioquitur  ilamma  est,  llamma  est  quod  scribit;  'ad  ignem 
Semper  in  ore  gerit,  prima  haec  atque  ulUma  vox  est; 
Tgneus  est  nasus,  dura;  sunt  lumina  frontis 

545  Ignea,  candenti  cor  e  carbone  coactum  est; 
Ipse  ctiam  in  vinclis  ^egre  se  continet,  'ignem* 
Quo  minus  exclamet,  volet  hunc  ardere  triumphum; 
Se  medium  quoties  quicquam  audit,  clamat  'ad  ignem\ 
Et  quoties  legit,  atque  aliquos  hoc  perdidit  igne. 

550  Hanc  bis  scx  iuvenes  ferratis  cogere  vinclis 
Non  potucre  feram,  solo  a  Capnione  ligari 
Sustinuit,  quanquam  siepe  ingeminaret  'ad  ignem', 
Evomeretque  ignem.  non  se  priore  tuetur  |  if^iu 

Igne  triccps  Lycio  metuenda  Chimaera  colono, 

555  Non  ita  quod  Cacus,  non  quod  spuit  Aetna»  limendum  est, 
Appetiturque  metu  Typhoea  flamma  minori; 
Quo  se,  quo  mundum  Phaethon  psene  usserat  igne, 
Et  quo  Troia  perit,  minor  est;  nec  nncitur  illo 
Colchides  Acmonium  quem  flant  in  lasona  tauri, 

5G0  Aut  quo  se  Eumenides  vel  quo  se  Cerberus  armat ; 
Scilicet  hoc  uuo  nihil  est  vioientius  igne, 
Si  successus  aiat»  si  se  fortuna  furori 
Misceat  et  quantum  est  irae,  ns  tanta  sequatur. 

Dii  te  agitent,  Ortvine  nephas,  ut  tu  in  capite  isto    |  iH^S^* 


»*'  hec  i.  *^  peiore]  priore  i,3.„5,7,  ^*  Chymflera  J.  A  Chinifera  Lyci« 
monte,  leonibus,  capris  circa  ignes  emmpentes  pascentibos  et  infra  Berpentibm 
habitato  monstrum  illud  ,,Chim8era  ..  mediis  in  partibus  ignem,  Pectns  et  ora 
lefiB,  candam  serpentis  habebat",  ut  Ovid.  met.  IX.  046.  sq.  ^  Cacus]  ,,Haic 
monstro  Volcauus  erat  pater,  illius  atros  Ore  yomens  ignis  mag^a  se  mole  fe- 
rebat".  f^erg,  Aen.  VIII.  198.  sq.  *^  Typh.]  „ ..  sub  qua  [Aetna]  resupinus  are- 
nas  Eiectat  flammamque  fero  vomit  ore  Tjphoeus*',  Qigas  ab  love  fulmine  ictus. 
Ovifi.  met.  Y.  352.  sq.  ^^  Phaeton  i.6,  Phaeton  pene  edd,  De  hac  fabola 
ipsius  Hutteni  ^lnspicientcs'  conferantur.  ^^  Aemon.J  Thessalicum:  Argo  in 
Thessalia  facta  erat.  tauri]  f,Ecce  adamanteis  Volcanum  naribus  efflant 
Aeripedes  tauri  ..."  Ovid,  mct.  VII.  104.  sq.  ^  se  anie  Eumen.  om.  2.  Enm.] 
f.Adsint.  ab  imo  Tartari  fundo  excitaB  Eumenides,  ignem  flamme»  sp&rgant  come" 
Senec.  Herc.  fur.  80.  sq.  Cerberus]  „et  sparsit  viridcs  spumis  albentibns  ag^ros". 
Ovid,  mct.  VII.  415.      '^  Cf.  v.  520.      ^  nefas  3.4.7 


Ortvini  rer- 
siUii  p«*«siini 


BI.STTHBBII  BTZBNI  THIVMPHfS  DOCTORIS  REVCHLIN  S.IOA.  CAPNIONIS  ENCOMION.     433 

565  Virus  habes  urisque  oculis,  ul  tu  omnia  visu 
Consceleras;  Naso  vates  quem  cannine  pingit 
Invidise  vnltus  non  multum  ahludit  ab  illo. 
Ne  mibi  dic  studium,  ne  dic  milii,  pessime,  vitam, 
Neve  inconcinnos  mores,  verissimus  index 

570  Omnibus  est  vultus,  qui  te  docet  essc  malignum, 
Esse  levem  semperque  malum  semperque  paraUim 
OfHcere.  ut  laceas,  quid  iam  septem  egerit  annis, 
Forsitan  baud  dicam,  dicam  baud,  at  verius  omni 
Coniiciam  vero:  te  cuncta  auderc  nibilque 

575  Posse  negas?  a(  te  produnt  tua  carmina:  sed  cur 
'Crimina'  non  potius?  neque  enim  videoque  legoque 
Putidius  quicquam:  totum  infla  versibus  utrem, 
Infla  ambas  buccas,  ut  te  uno  carmine  vincat 
Buscbius  aut  aliquis  Musarum  mactus  alumnus, 

560  Isque  tuis  similes,  si  quid  certaveris,  nno 
Miile  die  versus  faciet.  tu  te  esse  poetam 
In  populo  iactas,  quia,  quo  te  insania  ducit, 
Huc  potes  emuncto  pituitam  mittere  naso? 
'Carmen'  ais  'scribo':  dicam,  indoctissime ,  carmen 

5^  Quod  pecus  Arcadise  pecora  inter  inertia  rudit, 
Et  quod  cantat  epops,  et  quod  feralis  ab  alto 
Nunciat  Ascalapbus?  tibi  non  rudiore  Minerva 
In  Sicula  Polypbemus  aqua  contendere  posset. 
Quae  cum  ita  sint,  cur  tu  Capnionem  invadere  mavis 

500  Quam  furere  ista  domi  et  tecum  insanire  seorsiim? 
An  potis  es  furere  Imnc  intra  conclave  furorem? 
'Non  sum*  ait:  exerce  miseris  latratibus  ergo 
Et  linguam  et  denles  et  qua;  tibi  phnnbea  vena  est. 


Furor 
Ortvioi 


*••  Nsso]  MetAiD.  II.  768.  sqq.  ,,...  Pallor  in  ore  sedct,  macies  in  corpore  toto, 
Nasqnam  recta  acies,  livent  nibig-me  dentes,  Pectora  felle  virent,  lingua  est 
snffnsa  veneno;  Risns  abcst,  nisi  qucm  visi  movere  dolores;  Nec  fruitur  somno 
vigilacibus  excita  curis,  sed  videt  iugratos  intabcscitque  videndo  Successus  ho- 
minum,  carpitque  et  carpitur  una,  Supplicinmquo  suum  est  ..."  ^*®  iu  con- 
cinnos  7.  ^^»  Scptem  anni  post  1510.  efficiunt  a.  1517.  *"  Cf.  Uor.  sat.  I.  4, 
9.  sqq.  *'®-  *N-  Hos  versus  ipse  Huschius  certe  non  scripsisset.  Cf.  pra»f.  nosir. 
»•  tui  J.^.7.  wi  faceret  3.4.7,  ^»  dncit  /.  ^*^'  Inurbanius  hoc  quam  solebat 
Huttenns.  *^*  sW,  3.4,0,7,  ^*^  pecus  Arcad.]  asinus.  ^'  Ascal.]  Acherontis  ot 
Avernalis  b.  Stygise  nymphse  filius,  in  bubouem  conversus  tristium  rerum  preesn- 
gus  nontius.  (hid,  met.  V.  5Ii8.  sqq.  Verg.  Acn.  IV.  462.  c.  Sei^.  ^^;'  Sycula  7. 
Polyph.j  /-^(pr^.  Aen.  III.  673.  sqq.  „  Clamorem  inmenHUin  tollit,  quo  pontns  et 
omnes  Contremuero  undse  pcnitnsque  exterrita  tellus  Italitc  curvisque  inmugiit 
Aetna  caverni8^\      ^^  usena  1.2. 

Htttbnx  Opp.  vol.  III.  28 


434    BLBVTHBBII  BTZBMI  TBIYMPHV8  D0CT0BI8  BBVCHLfN  8.I0A.  CAPXII0XII8  BHOOMIOI. 

Aude  iterum,  cerrile,  nefas,  fure»  corripe,  morde! 

595  At  si  quem  punire  stalim  pia  numina  vellent, 
Cum  labula  capsisque  tuis  pluteoque  librisque 
Ambustum  facereiU  collapso  desuper  igni. 
Aspice  ut  intorquet  vultus  oculosque  minaceis         |  JtS^STil*'  ^' 
Improbus,  et  qus&rit  furiali  ofTendere  circum 

600  Intuitu.  quodsi  salvos  nos  esse  volemus , 

Lictor,  ades,  frontemque  liga,  ne  fascinet  onmes! 

Invitus  saltat  concentum  Ortvinus  ad  istum: 
Sed  gratum  est  unum  lioc,  socio  quod  Tuugarus  illi     |  u^,^ 
Agmine  contigerit,  contra  Capnionis  bonorem 

G05  Praevia  quod  tulerat  magno  vexilla  tumultu 
Et  duce  Hogostratto  saevibat  in  ordine  primus, 
Ortvino  pcrflante  tubam  doctoque  sonoro 
Aere  ciere  viros  martemque  accendere  cantu. 
Ausus  hic  in  Capniuna  libros  conscribere  passim      |  ^iSinl^"^ 

Gio  Edidit  in  famam,  relegique  a  Caesare  iussit: 
Ocia  Csesar  babet,  vacet  liis  ut,  inepte,  fabellis? 
Ulterius  tamen  insanis,  flammamque  minaris, 
'Errat  cnim*  exclamas  'Capnion',  iterumque  ais  'errat': 
IIoc  abs  te  dici  capitale  est,  Tungare,  cum  te 

015  Tota  errare  via  cuncti  videamus;  at  illud 

Propositum  est,  ut  fama  operis  te  proferat  huius, 

Atque  isti  certasse  viro  te,  utcunque  feratur, 

Egregium  ducis.  tanti  facis,  improbe,  famam,         |  na'S*I!!f.»L''^ 

Artibus  ut  pravis,  foedo  ut  certamine  quaeras? 

020  Forte  parum  fuit  hoc,  quod  adhuc  falsarius  audet, 
Depravare  Ubros  sanctosque  invertere  sensus, 
Unde  alicui  possit  Capnion  errasse  videri: 
Mallem  ego  perpetuo;,  cives,  oblivia  famae, 
Quam  sic  esse  super,  quam  sic  milii  quserere  nomen. 

625  At  quia  signa  tulit,  quia  primus  atrocia  sumpsit 
Arma,  tulit  precium  iam  nunc  certaminis  ingens 
Tungarus,  et  gaudet  saltem  a  Capnione  notari. 


^*  ccrite  ncfas  /.  et  c,  cernito  2.6,  Cerritus  =s  furiosns.  Plaut,  Amph.  II.  2,ll:{. 
Hor.  sat.  II.  3,277.  Noniwty  Paul,  Diac,  et  glossogr,  *•*  vultum  edd,  sed  corr,  Christ. 
,,aliter  numeri  non  constant".  minaces  3,4,  *^^  *I,  lictor,  conliga  manus'. 
Liv,  I.  26.  etc,  ^  socioque  (socioq^  pro  socio  Q»)  edd,  sed  iam  Christ,  recttm  «- 
derat,  illi]  ille  7.  «os  q^nj^]  ^  j  2,  quod,  pmiter  alqve  v,  603.  «»  Aere  5. 
**°  Aedidit  2,  in  fam.]  contra  Capnionem  calumniosos.  ***  fabellis]  libelHs 
3.4,7,  •"  exclamans  7.  •*'  certare  3.4,7,  •*•  improbo  5.  *••  pr»ciuin /.^- 
pretium  2.6,7. 


VTHBSII  BTZEHI  TRIVMPHY8  DOCTORIS  REVCRLIM  S.  lOA.CAPNIONIS  ENCOMION.    435 

Qui  te  pestiferis  iaculis  peliere  tuamque  |  cJpJriJMin*'* 

Non  extinguibili  famam  livore  secantes 
630  Mortem  alTectarunt,  liis  lu,  sanctissime,  vitam 

Ingenii  iargiris  ope?  his  tu  tanta  refundes 

Praemia,  ut  his  moveas  aeternos  nomen  in  annos? 

Poscit  enim  quocunque  modo  immortalis  haheri 

Tungarus»  et  scelere  hoc,  quia  non  virtule  merctur. 
C35  Accipit ,  inquc  tuis  fert  poni  utcunque  Hbellis. 

At  tacitus  doior  est,  quod  sanclis  moribus  illud 

Non  potius  capiat,  quodque  haud  facit  haudque  laborat, 

Vellet  habere  tamen:  vis  magnum,  Tungare,  nomen, 

Vis  memores  nos  esse  tui,  vis  sanctus  haberi, 
640  (Namque  ita  velle  scio)  atque  islis  hoc  moribus  ambis? 

Quin  bibis  helleborum  et,  quibus  hic  furor  exeat,  herbas! 

Cum  quateres  dextra  ta;dam  in  Capniona  perunctam ,         \  rHa^iS^ 

Nocte  ferunt  media  patriam  tibi  voce  minanti 

Iratae  similem,  similem  ulciscique  volenti, 
645  nis  visam  monitis :  *  Quo  tu  in  quem  turbine  prsDceps , 

'Quo,  Catilina,  ruis?  quo.  te  furor  impius  urget? 

'Qua  pice,  sulphure  quo  cladem  minitaris  iniquam, 

'Arsuras  succincte  faces?  tune  alta  superbie 

'Teutoniae  ornamcnta  paras  consumere  ilammis, 
650  'Pernicies  patrise?  nescis,  heu,  perdite,  nescis 

'Quem  tu  hoc  igne  petas*.  scd  nec  tibi  ca^pta  vetanlis 

Consilium  matris,  nequc  notus  profuit  error: 

Insanire  tibi  libuit,  libuitque  pcrire: 

His  furiis  istoque  odio,  quod  te  secat  intus, 
655  Nec  si  te  affligas,  aut  si  te  ruperis  intra 

Viscera,  perflcies  quo  te  minus  omnibus  annis 

Omnis  posteritas  odio  condemnet  acerbo 

Execrentque  tuum  venientia  secula  nomen 

Sununum  ob  flagitium  et  magni  Capnionis  amore, 
6C0  Quem  petis  invidia ,  de  quo  spolia  ista  reportas. 

I  nunc,  aude  iterum  divinum  incessere  vatcm,  |  insoiutio. 

Aude  acri  certare  viro,  et  virtute  potenleis 

Insectari  odiis,  aude,  insulsissime,  scriplis  {  JSS}"! 

Munitam  invicta  virtutem  excindere  fama: 
665  Quo  studio,  quave  arte,  miser,  qua  vi  gcnioque 


•*•  Nanqj  1,„4,  Nanqne  5.6.        ^*  tedam  i.2.6.        ^*  aUeriim  similein  om.  7. 
Qna  7.  •"  notus  error]    cognitio  erroris.  ^^®  Excerentq}  4.  Exerent  5. 

Mnmeam  3.4.7.(1)      famse  2.6. 

28* 


436    BLEVTHEBII  BTZBNI  TBIVMPHV8  DOCTOBIS  BBVCHLIN  S.  lOA.  CAPHIOMIB  BHCOMIOI. 

Scribis,  ut  istud  opus  venturo  tempore  quenquam 
Qui  legat  esse  putes  et  olentcs  stercore  iibros? 
Diis,  miser,  iratis  et  Parca  nate  sinistra, 
Quos  cadis  in  laqueos?  ex  quo  tibi  gloria  coepta 

670  Sperata  est,  hinc  pcBua  redi(:  Phlegcthonte  sub  imo 
Nullus  aperta  legit  crudelius  iiia  vuitur, 
Intolerabilior  nulla  est  rota,  nullaque  peius 
Tantaliam  movet  unda  sitim,  leviusque  feruntur 
Horrida  Sisyphias  saxa  exercentia  vires, 

675  Quam  poena  est ,  quamque  hsec ,  qua;  te  intus  ct  in  cute  rodit , 
Conscia  mens  scelerum  cruciatque  ac  viscera  mandit.       |  TttlJSf" 
Dissimulare  tamen  vis  et  nii  tale  videri: 
Quaj  tibi  praecipua  est  versutia  nataque  tecum ,  |  x^^ 

Contra  quam  facis  et  quam  tu  es  componere  vultum 

m  Obstipo  capite ,  et  panda  cervice  oculisque 
In  terram  fixis  sanctos  praemittere  mores; 
At  qui  te  norunt  morosum  difficilemque 
Impurumque  vocant,  simulatoremque  peritum, 
Et  nugatorem ,  tumidumque  atque  oris  amari ; 

f]85  Idque  palam  sensit  Capnion,  ultusque  repente 
Has  tibi  compcgit  manicas,  haec  vincula  c^pto 
Intudit,  inque  suo  iubet  apparere  triumpho. 
I,  miser,  ut  spectere  miser.  verum  esse  laborat 
Vinctus  Apella  miser  tecum,  lateri(|ue  propinquum     \^^\^ 

m  Se  conferre  tuo.  sinis  hinc  tecum  ire,  potesque 
Iluic  par  csse  ioco?  'Possum*  inquit:  nam  dedit  illi 
Quosdam  olim  monitus,  quoddam  hoc  didicisse  magistro 
Tungarus  ipse  refert,  tuncque  est  armatus  ab  ilio, 
Cum  pugnam  adversus  magnum  Capniona  pararet: 

G95  Dux  fuit  Arnoldus  coeptorum,  hic  prodidit  hostem:     |  JuJTSJISIir 
Non  equidem  melior,  non  es  lu,  Tungare,  purus 
Hoc  magis  ingenio.  sed  me  prius  omnia  perdant 
Numina,  quam  patiar  nebulonem  liunc  ire  superno 
Vertice  et  evinctis  subUmem  insistere  piantis, 

700  Et  coelum  spectare  oculis  istoquc  triumpho 


««»  nata  J.4.7.(!)  «'o  Phlegetonte  3,4,  "«  Nulla  2,6.  NuUius  1.3,5.  vt 
septem  pedes  versus  hafjeaty  unde  Christ,  propos.  Nulli  adaperta.  l)e  Prometheo, 
Ixionc,  Tantalo,  Sisypbo  supervacaneura  est  adnotare.  ^'^  Intollerabilior  i. 
"*  Sysipbias  edd,  ^'^*  quanque  5.6.  Cf.  Pers,  sat.  3,30.  *«*  .Jeyendum  promit 
tere"  Cbristius.  AV/  muto:  priemittere  est  prfe  se  ferre.  ^**^  senis  4,  ••*  Lemm* 
iu  5.  est:  Peperdi-\tor  Ca-^monis.  ^^  cvinctis  2.6,  cvictis  l,et  ceteri,  falso,  ''^cje- 
lum  3, 


.BTTBSBII  BTSENI  TRIVMPHVS  DOCTORIS  REVCULIN  S.  lOA.  CAPN10NI8  ENCOHION.    437 

Esse  homini  simiiem:  fure  nunc,  canis  improhe,  torvo 

Nunc  fera  dente  seca,  sumpto  nunc  percute  cornu 

Et  Suevum  et  iuvenes  pro  Suevo  tela  ferenteis. 

Huc  mihi  (namque  meum  esl  hunc  instaurare  triumphum), 

705  Carnifices,  clamate  duos;  vos  omnihus  armis,  mcKXin 

Vos  cruce,  vos  laqueis  et  adacto  funihus  unco  '"  trmmpho 

Hanc  mihi,  carnifices,  operam  date,  ponite  primum 
Ut  facie  in  terram  versa  genihusque  supinis 
Nec  coelum  aspiciat,  nec  nos  contaminet  istis 

710  Attactos  ocuiis,  quoniamque  inipura  locutus, 

Mordeat  ore  solum  et  quiddam  de  pulvere  mandat. 
Quae  mora,  carnifices?  quin  vos  huic  ore  relorto 
Excipitis  hnguam,  magnorum  prima  malorum 
Semina,  ne  medio  possit  non  fanda  triumpho 

7i5Dicere!  quin  nasum  atque  amhas  avellitis  aures, 

Inseritisque  uncum  pedihus,  trahitisque  supino        |  co'ifSe™di."'*' 

Poplite  verrentem  facieque  et  pectore  terram! 

Proderit  excussos  etiam  disperderc  denteis, 

Ne  maneat  lahris,  quo  quenquam  liedat,  in  istis. 

720  Interea ,  quanquam  traliitur  post  terga  rcdactis 
In  ferrum  manihus,  digitos  truncale  supremis 
Unguihus.  'Immane  est'  dicit  milii  Tungarus  'istud': 
Immane  est;  at  vos  tormento  immanius  omni 
Ausi  estis  facinus.  'Iseto  commilte  triumpho 

725  '  Hunc  saltem  integrum ,  ne  moestum  hsec  gaudia  monstrum 
'Turhet*.  at  hic  nemo  est  cui  sit  miserahile  quicquid 
Contigerit  vohis;  vestri  miseralio  nullos 
Hic  movet  affectus,  rident  puerique  virique, 
Et  faciles  doluisse  nurus  facilesque  puellae 

730  Una  omnes  rident,  plausuque  favente  sequuntur 

Hunc  ludam  appensis  pedihus,  tractumque  supino         I  JJfVudL" 
Occipiti,  et  scahros  revomentem  in  sanguine  denteis, 
Confossumque  unco,  lingua  nasoque  carentem, 
^tque  exarmatum  digitis,  auresquc  videntem 

735  Ante  suas  nunquam  visas.  Num,  perfide,  malles 


^'  Recidit  auctor  in  spiiniantem  accrbitatcm  qua  in  Exclamatione  coutra 
Itemm  Pepericornum  de  dignitatc  sua  vcliemcnter  discessisse  mihi  videtur. 
'  Reuchlinum  Reuchlinistasquc.  "^^  Carniticinam  inmanem  facis  triumphum. 
iror  iam  tetra  odiosaque  cuiquam  nisi  carnitici  placere,  ncque  intcllexissc  poe- 
km  ex  Bua  iudesinenti  crudelitate  aput  humanos  lectorcs  Pepcricorno  favorem 
loriri.  ^  cailum  3.  '•«  qui  2.5.  '^»  Nec  2.6.  "*  Dicunt  tibi  alii  quo- 
le.      ''^  i.  c.  auribus  abscissis.  Indignus  lusus,  ut  hsec  omnia. 


438    BLEVTnEBII  BYZENI  TRIVIIPHVB  DOCTOBI8  BBVCHLIN  8.  IOA.CAPMIONI8  BHCOMIOI. 

Non  fugisse  necem,  mcritani  pro  crimine  pcenam, 

Quam  nunc  esse  miser?  sed,  quie  libi  ferrea  mens  est, 

Laslaris  vidisse  prius,  te  semina  dante, 

Te  caussamque  malis,  Capniona  quiete  careniem 
740  Turbatumque  senem ,  lacbrymasque  in  plebe  refusas 

Pro  condemnato,  punitosque  igne  libeilos. 

At  tu,  cui  gratum  est  omnem  turbare  quietem, 

Et  miscere  viros  pacique  inducere  belium, 

Ut  Cbristi  discordc  pecus  pastore  vagetur: 
745  Nam  neque  tu  Cliristum  (simules  quanquam  omnia)  servas:  ['^^' 

Quodque  aiiquid  tulerit  Capnion,  nunc  aspice  eodem     lcik£io'' 

Lumine  victorem,  teque  boc  in  pulvere  tractum 

Pectinibus  patulis,  aptoque  ad  verbera  tergo 

Conscindi  flagris  et  iniquo  fuste  domari; 
750  Qua  cum  te  invidia  misere  cruciaveris,  intra 

Ilia  tabescas,  et  lenta  morte  supremam 

Exbales  animam,  multis  exempla  daturam. 

Huc  agit  ingenti  celebris  Moguntia  plausu  |  nogaBiu 

Urbis  monstra  suse,  bcne  de  Capnione  mereri 
755  Non  nunc  incipiens,  commotaque  eiicit  ira 

Te,  Bertrame,  odio  dignum  caput,  omnia  nisum, 

Omnia  conatum,  si  quid  convellere  posses 

De  Capnione  bono.  scd  dic  cur,  pessime,  tandem 

lam  cupis  in  studiis  quicquam  elalH)rasse  videri, 
760  Cum  vita  fuerit  studiorum  nulla  priori 

Cura,  nec  ullus  amor?  quid  vita  fccit  in  omni? 

'Cbristi  pavit  oves':  immo  liunc  crapulosa  vorago 

l^avit  aqualiculum,  quemque  banc  vix  portat  in  urbem; 

Cura  saginandi  semper  fuit  unica  ventris: 
765Cernite,  glutones,  comedones,  cernite,  ventrcs, 

Vestrum  bic  opprobrium :  bene  pastum  bunc  et  bene  potum 

His  ego  coniunxi  sociis,  palearia  pendent 

l^ectus  ad  extremum,  collum  caput  urget  obesum; 


loaaae*  %*t- 
Iram  de  ^aam- 
baiv  plebiMU 
VofUBbnu. 


739  causamqj  3, 4. 7.  ^*»  plaebe  /.  2.  ^^»  fusce  /.  2. 5. 6,  "^  Non  nunc] 
lam  d.  IL  Oct.  a.  1513.  Hochstratus  cum  suis  tamquam  hiMntes  lupi  e  Moguntia 
discedere  coacti  fuerant.  ^*  Triumviri  Bertramus,  Zehender  et  Mayer,  aliiw 
etiam  ab  Huttcno  non  laudati,  laudantur  Epist.  O.  V.  II.  33.  I>e  Mayero  et  De- 
cimatorc  in  primis  etiam  Hutteni  ad  Nuenarium  epistola  d.  3.  Apr.  a.  1518.  scripta 
(vol.  I.  p.  165.  §§.  5.  6.)  conferenda  est.  nisum,  servas  5.  '^  elaborasse.  (vcr- 
sus  male  elaboratus.)  '"  Im6  3,4,7,  crapulosa.  ^**  qnenq^  l.,,4,  quenqua  5. 
quenque  6,  '®*  sagniandi  4.  '**  *Vivite  lurcones,  comedones,  vivite  ventri»'. 
LuciL  ap.  Non,  v.  Lurcones. 


Deeiinator  diciUir 
coDcioDjtor  Mo- 
gantiniu. 


TTBBBII  BTZENI  TRIVMPHVS  DOCTOBI8  REVCHLIN  S.  lOA.  CArNIONIS  ENCOMION.    439 

Vix  aliquid  loquitur,  loquitur  tamen  onHiia  nostra; 
770  Partis  in  exitium :  quod  dii  prius  omen  iu  ipsum 

Convertant,  recidantque  suu)  dira  omnia  lingua^. 

Quo  te,  venter,  agis?  quin  hunc  odiique  malorumque    5Jidni?"S'eV 

Adiuugis  socium?  Mitle  huc  te,  vipera,  ferro 

Inde  nianus  dignumque  puta  si  fune  ligeris, 
776  Sive  catlienatus  magni  Capnionis  ad  urhem 

Tractus  eas:  neque  enim  peiori  canduit  alter 

Invidia,  nulli  rupit  magis  ista  quietem 

Cura  atque  iste  dolor:  sta  nunc,  Decimator,  in  iila 

Suhlimis  cathedra,  diris  clamoribus  aureis 
780  Nunc  rudis  infesta  populi,  atque  in  simplice  turba 

De  Capnione  refer,  vigila,  cruciare,  diurnis 

Ardc  suppliciis,  nocturnum  abrumpe  soporem, 

Ilia  duc,  tacitos  gemitu  testare  dolores, 

Palle  hac  invidia,  et  quoniam  claniare  vetaris 
785  (Qua)  fuit  una  tui  livoris  et  una  nocendi 

Insita  vis  animo),  lento  consumere  tabo: 

Ad  Capniona  nihil  clamor  tuus  et  tua  prccceps 

Pertinet  ira  nihil,  livor  nihil  et  nihil  huius 

Palloris  rabies.  Sed  quo  te,  Mayre,  reponam, 
790  Petre ,  loco  ?  quove  ore  tuos  pro  tempore  reque 

Exponam  mores?  tu,  qua  se  Mogus  in  urhem  pre*b!lIiJJ?Mn- 

Fert  mediaro ,  partim  de  Francis  nomcn  liabentem ,     «ofonuensi.. 

Partim  a  Saxonico  dicentem  moenia  bello, 

Ingens,  iracunde,  malum  summumque  citasti 
7%  In  populo,  furiose,  nefas:  (antum  infmia  plebes 

Et  vulgus  muhebre  animi  dedit,  auxit  avara; 

Impetus  invidia^.  qua  nunc,  vanissime,  rumpes  |  p^;^^'' 

Materia  iecur  hoc,  quove  exercebis  amaram 

Ex  odio  linguam,  quo  nunc  sermone  placehis 
800  Iluic  populo,  quem  dente  petes,  quemve  ore  maligno, 

Quandoquidem  licet  in  Capniona  nihii,  nihil  ista 

Amplius  in  caussa?  quantum  est  potuisse  furentis 

ludicio  vulgi  stolida^que  placere  cohorti! 

At  siquando  tibi  ridet  leviora  loquuto, 


"»  rccitantque  7.(!)  ^  catenatus  3,4,7,  ""^  sta]  Ita  3.4.7.  ^^  lento 
inmerc  tabo]  *e«  verzehrc  dich  schkichende  Srhwindsucht\  turpe  optatu.  ''^'  Mayre 
am  edd.  Aliquid  corrigendutn  esse^  ut  versu.s  sibi  constet,  in  1,2.5.6.  posito  aste- 
►  OHte  Sed  indicatur,  reponam  Hpt,  Maier  in  marg.  2, 6,  "•  Frankfurt,  ^*  Sach- 
miMen.  ^*  plsebes  1.2,5.  '"  rump.  iec.]  cf.  Ittv,  sat.  VII.  117.  ,,rumpe,  mi- 
tensum  iecur".       ^  causa  3.4.7,      ^  locuto  3,4.7. 


440 


ELEVTHERII  IIYZBNI  TRIVMPHVS  DOCTOBI8  RBVCHLIN  8.  lOA.  CAPNI0NI8  BNCOMIOH. 

805  Aul  siqiiando  oculos  fauli  lugubria  lergit 
E  populo  (luisquau)  vcl  dc  niulieribus  isiis, 
Tuin  sublime  capul  tuniefaclaque  uubibus  efiers 
Labra  tenus,  plaudisque  manu  mollique  triumphas 
Continuo  gestu,  tunc  te  haec  suggesta  tuumque 

810  Vix  capit  hoc  regnum ,  tunc  tu  omuia  voce  lacessis 
Omniaqiie  exuperas  et  inanem  percutis  auraro, 
Tunc  tu  victor  ovas  et  tanquani  e  caede  recenti 
Poscis  serla  redux  laurique  e  froude  coronam; 
Hosqiie  inter  piaiisus  et  in  hac,  nequissime,  porapa 

815  Vis  humilis  dici  Galileei  e  plebe  magistri 

Discipulus,  solumque  refers  a  nomine  Christum, 
Solum  a  veste  refers;  qui  si  te  immiserit  hosti, 
Ut  doceas,  tunc  terga  dabis  placidamque  quietem, 
Desidiose,  peles  atque  haec  suggesta  relinques; 

8?o  His  titulis  atque  hoc  pri-elextu  in  plebe  notari 
Non  magni  facies ,  ultro  Christumque  uegabls. 
Utcunque  hcec  aliquis  tainen  aestimat,  omnia  vincit , 
Quic  tua  prtBcipua  est,  purae  simulatio  mentis. 
Pra»terea  nemo  est  ex  vulgo  indoctior  isto,  |  ^BSJSlillir 

825  Audax  nemo  magis;  sed  enim  qui  pessimus  omDi 
Creditus  e  numero  est  tantum  hoc  sibi  censet  iniquum , 
Ouod  tecum  ingreditur ,  quodque  hoc  servile  triumpho 
Tecum  ferre  malum  vel  eandem  cogitur  iram. 
Francia,  magnanimae  semper  foetcunda  iuvenUe,        |  r^FrtrinSi 

830  Nobilitate  virum  nullis  regionibus  impar 

Et  nulla  inferior,  dic  quid  magis  ante  pudendum 
Produxti  hac  sobole?  te  scilicet  ista  cicatrix 
Dedecet,  ista  vomex;  tu,  perdite,  nomiuis  huius 
Atque  huius  labes  populi,  tu  stigma  pudorque 

m  Inventus  fueris,  neque  te  prius  omnia  pessum 

Numina,  sic  merituin,  dederiut.   Sed  iam  ista  triumpho 
Una  mora  est.  I,  dira  lues,  i,  pessima  mundi 
Progenies,  mullis  pudor  et  scelus,  at  decor  uni. 


^  muHerihiis.  Possis  vel  si  muliercula  mollis  (*.  simplex).  "^  nequissima 
3.  4.  7,  quod  etUwi  versus  veiai,  ^*^  Vix  edd.  omnes.  Gal.  mag.]  Christi.  plwbc 
1.2.  ®''  rcfees  3.  qui  si  feci  ex  edd.,  cuius.  Npi.  atldidit  te.  ,,doceie  omnes 
gentes"  Maiih.  XXVIII.  19.  eic.  •««  pl»he  1.2.  ****  magnanime  1.5.  ^»  Pro 
duxtu  Possis.  ,,..  dic  quam  magis  autc  pudcndam  Produxti  soholem?  ^'  vomex] 
pro  vomica.  ^^*  isto  edd.  Ilpi.  corr.  ista  Ckrisiius  adn.  „Corripit  syllaham  quam 
non  decchat  [istu].  Grammatici  etiam  contcndant  dehuisse  scrihere  iiii,  uou  m/o. 
Grammatici  inquam :  usus  antiquorum  non  aeque'\       ^^  uni]  Pepericorno. 


ELEVTBBBII  BTZENI  TRIVMPHVS  D0CT0RI8  REV€ULIN  S.  lOA.  CArNIONIS  KNCOmON.    441 


Vivere  quein  iiolint  omncs,  quem  vivere  solus 

S40  Haclenus  haud  uolil  Capnion  et  gaudeat  unus 
Isto  fune  trahi,  atque  istas  morderc  cathenas. 

Dicat  lo,  si  se  novit  Gerniania,  dical, 
Quoque  videt  propitis  festos  accedere  currus, 
Hoc  magis  ingeminct  bis  lo,  bis  loque  sonando. 

S45  At  quisquis  clamabit  lo  mecum,  hoc  aget  unum, 
Pullatumque  grcgem  captorum  ct  inertia  Fratrum 
Agmina  missa  iibens  faciat,  nec  spectet  euntes 
Ultra  ipsosque  duces,  et  adhuc  sine  nomine  vulgus 
Numinaque  et  spolia  et  cessantia  deserat  arma, 

850  Fercula  nulla  ocuhs  obeat,  nec  cogitet  ultra, 
Sint  ea  grata  licet,  quiecunque  occumbere  iussi 
Amisere  hostes,  solo  in  Capnioiie  moretur, 
Hunc  oculis,  hunc  mente  virum  gerat,  illiiis  isliim 
Det  celebretque  diem  fortuuce  et  casibus  iequis. 

855  Ventum  est  ad  currus :  ita  iios  fwdissima  frustra 
Detinuere  diu  turba  spectarula  inanis. . 

Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat. 
Haec  armenta  atque  hos  auratos  cornua  tauros, 
Corpora  lecta,  iubet  sacras  sibi  victor  ad  aras, 

860  Voti  compos,  agi :  siiperis  ea  victima  salvo 
Pro  Capnione  cadet.   sequitur  factura  ruenti 
LaBtitiam  populo  Musis  gratissiina  tiirba; 
Omnibus  unicolor  tunica  est  ct  candida  vestis, 
Serta  gerunt  capite  et  nexas  e  fronde  coronas 

865Populea,  tenduntque  manu  frondentia  palniie 
Victricis  folia  sparsumqiie  in  terinite  fructum; 
Pars  cithara,  pars  voce  canunt,  pars  cornua  rauco 
Implent  curva  sono,  perflant  tibicine  niixto, 
Ille  tubas,  alius  triplici  tortuin  ordine  circum; 

870  Sunt  qui  fda  lyrse,  sunl  qui  testudinis  ampla) 
Transadigunt  nervos  digitis  chordasque  pererrant, 
Barbitos  huic  dulces,  huic  dat  sua  tibia  ludos, 
Iluic  pulsatur  ebur,  sonat  huic  clta  pectine  buxus, 
Ferratos  ferit  hic  crates,  ille  ordine  iunclos 

875  Folle  premit  calamos  Iresque  elicit  impele  voces 
Diversas  uno;  sunl  el  Corybaiitia  inatris 


PUudendum 

triumpbanti 

Capninni. 


Ilositia  Ca- 
pnionia. 


Musici  Capnio- 
ni  canentes. 


®*'  catenas  J...5.  ^**  Dicas  2.  ^^  c  omis.  3,4.7.  unde  f,HiAtus  est  metri- 
C1U  [i.  e.  capite  et]  sed  nimis  insuetus^*.  Christius  qui  non  nini  3.  ad  manus  habuit. 
"•  folia]  spolia  7.  (!)       terminc  7.  (!)       cythara  3. 4.  7.       *^'*  Barbatos  edd. 


442    ELEVTHERII  BYZBNI  TRIVMPHVS  D0CT0RI8  REVCHLIN  8.  lOA.  CAPHIONIS  BXCOMIOI. 

Aera  Phrygis,  dantque  ingenlem  percussa  boalum 

Tergora  tensa  boum;  feriuntur  sydera  cantu, 

Accipiunt  montes  acceptaque  carmina  reddunt,       (  ^'cIpjHlir 

880  Percussae  reboant  valles ,  sylvaeque  vicissim 
Exaudita  canunl;  mirantur  numina  ruris 
Faunique  Dryadesque  et  quse  sua  flumina  servant, 
Quaeque  deae  fontes  et  florea  prata  nemusque 
Et  viridcs  curant  saltus,  Capniona  canenleis 

SS5  Observant  numeros  repetuntque  ea  gaudia  secum. 
Interea  lecti  iuvenes  puerique  suavi 
Concentu  mulcent  aures  et  grandc  coacta 
Harmonia  modulantur  cpos,  concinnaque  mixtis 
Addunt  verba  modis  Capnionis  habentia  laudes. 

890        flic  vir,  hic  est,  cives,  quem  vos  paulo  ante  pelitum    pJS^n?,^: 
Mille  dolis,  miile  insidiis  alque  arte  maiigna,  '^'^^ 

Promissa  doluistis  ope,  haec  venerabiUs  illa  est 
Canicies  sancti  capitis,  cui  debet  honorem 
Et  cui  semper  habet  pienis  Germania  votis, 

8'J5  Virtute  illustrata  viri;  hic  est  ille  ferorum  |  SJiSS 

Intrepidus  domitor  monstrorum  invictaque  mastix, 
Qui  temere  Fratres  ausos  temereque  Sophistas, 
Laudis  opus  plenum  et  memorandum  in  secula  faclum 
Contudit,  et  multa  trepidos  formidine  sternens 

900  Intactam  asseruit  ab  iniquo  iudice  famam; 

Qui  .debellatis  infanda  parantibus  omni  |  qJ^^ 

Exuit  opprobrio  sese,  ementitaque  liquit 

Post  tergum  scelera,  atque  e  suspicione  remersit, 

Quam  facti  tenuere  rudes;  \mc  gloria,  cives, 

905  Haec  illa  invidia  est,  multorum  exercita  nisu  |  Sl'Ip„d1K 

Atque  uno  defensa  animo;  diis  gratia  nunquam 
Non  scelera  ulcisci  vetitosque  volentibus  ausus. 

Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat, 
Inque  inculpatos  referat  clarissima  fastos  |  SJfliTfia^**" 

910  Facta  viri,  memorique  omneis  aeternet  in  annos 
Decreto  titulisque,  et  quos  decernit  honores 
Victori  populorum  et  qui  se  in  sanguine  mersit 
Hostili,  quique  armorum  praecelluit  usu. 


"^  sidera  3, 4, 7.  ^**  silvBBque  7.  ^  Faunique  Dryopesque  edd,  Dryopes, 
Epirotas,  non  voluisse  auctorem,  sed  Dryades,  satis  apertum  est,  quamvis  nemo 
adhuc  dixerit.  ^^  ndatiij  flagellum.  Capniomastigum  nomen  tum  populare  fait. 
^  ab  Hochstrato.  •^  opprobria  edd,  proiter  5,  ^  e]  et  7.  susplcione  •••  de- 
fenso  3,4,7,      "®  omnes  3,4,7, 


BTTHIIRII  BYZBNl  TRIVMPIIVS  DOCTORIS  REVCnLIN  S.  lOA.  CAPNIONIS  ENCOmON.    443 


Iii  niagnum  Capniona  ferat,  qui  sanguine  nullo, 

915  Nulla  hominum  strage  et  nullo  foelicia  ferro 
Proelia  eonfecil,  quibus  liaud  sua  nomina  tantum 
Extulit,  atque  a  se  feralem  propulit  iram 
Liventis  populi,  verum  communia  multis 
Verbera  sustinuit,  clypeoque  excepit  acerbam 

92U  InvidiaB  plagam  et  pro  multis  irruit  unus : 
Millia  tot  Fratrum  rapturamque  omnia  flammam 
Praecipiti  extinxit  saltu,  quaeque  impia  non  sunt 
Scribendi  proprio  reparavit  iura  periclo, 
Neve  unis  liceat  Monacliis  unisve  Sophistis 

925  Libera  verba  loqui ,  illius  virtute  peractum  esl. 
Vos,  quibus  invidia  est,  Leth^o  occhidite  somno 
Liventes  oculos,  sinite  immortalc  triumphet 
Qui  decus  immortale  mcrct  vivitque  volatque 
Dotibus  ingenii,  quem  nos  conferre  snperbo 

930  Possemus  Latio ,  cui  non  mutabilis  aufert 
Annorum  series  quicquid  sua  facta  dedcrunt. 

Hic  vir,  hic  est,  cives,  qui  non  torporis  inerti 
Segnicie  secordis  agens  qucTsivit  honores, 
Verum  acri  studio  atque  opera  multoque  labore; 

935  Qui  gravibus  rebus  qusBsitus  Csesaris  egit 
Et  patris  et  nati  caussas;  qui  plurima  fecit, 
Plurima  qui  docuit,  non  ventri  obnoxius  unquam 
Et  nunquam  indulgens;  quique,  ut  nos  vera  doceret, 
Qua;  non  dura  tulit,  cui  non  se  inferre  pcriclo 

940  Est  ausus?  qui  si  temere  non  Ennius  olim 
Adscripsit  tria  corda  sibi,  nos  quattuor  isti 
lure  bono  dabimus  scribenti  apteque  loquenti 
Quattuor  in  linguis,  patria  Graecaque  Latinaque 
Et  tandem  Hebrsea.  quare  infantissima  Fratrum 

945  Plebs  sileat;  quis  enim  melius  multa  ardua  scribet, 
Rectius  et  dicet  quam  qui  muUa  ardua  novit? 

Hic  vir,  hic  est,  civcs,  qui,  quam  quis  legerit  altcr , 
Plura  dedit  calamo,  qui  primus  comica  scripsit. 


Victoria 
Capniuni>. 


Capninn  com- 
inuni.%  libcrU- 
tis  assertor. 


Capnioni.t 
immortalilas. 


Capnioni.^t 
inauUria . 


Capnion  de  C»- 
sare  benemeritus. 


Capnion 
pro  Tero. 


Capnion  qualuor 
corda  habet. 


Capnioni.t 
npera. 


Capnion 
comictts. 


"*  felicia  5...5.7.  9««  Praelia  J...5.  numina  3.4.7.  »"  protulit  1.3...5.7. 
00.  °**  Ueuchlinus  inuocuos  Hebraicos  libros  ab  igiie  vindicavit.  ***  unisve] 
insde  3.4.7.  ^^  Segnitie  3,4.7.  »'«  Friderici  UI.  ct  Maximiliani  I.  cau- 
I  3.4,  9^  si]  se  1.2.6.  qui  se  non  temcre  Ennius  3.4.7.  quatuor  1.3. ..5. 
laintos  Ennius  tria  corda  habere  sesc  dicebat,  quod  loqui  Grfficc  et  Osce  et 
itine    Bciret".  Gell.  N.  A.  XVU.  17.         »»  Quatuor  1.3. ..5.7.         »<*  Plwbs  1.2. 


444    ELEVTUBRIl  BYZENI  TBIVMPI1V8  D0CT0BI8  REVCHLIN  B.  lOA.  CAPNI0NI8  BRCOmOK. 

Germanisque  suis  scaenam  patefecit  et  amplam 

U50  Oslendit  caveam  vetuitque  silere  theatrum ; 
Plurima  qui  numero,  qui  plurima  lege  soluta 
Condidit,  invenit  qui  muita  incognita  nobis, 
Optimus  interpres,  qui  certe  pluribus  annis  ,  coSUL'"* 

Ante  duces  summos  in  Csesareoque  senatn 

955  lus  dixit  quam  quis  studuisse  putabitur  alter ; 

Qui,  quo  non  verum  argueret  verumque  doceret,         i  JiX'r?ul 
Nullius  expavit  vires  iramque  minasque, 
Simpliciter  seroper,  sine  pompa  semper  inani, 
Citra  omnem  invidiam ,  nisi  quam  sua  lucida  virlus, 

960  Ut  fit,  apud  sciolos  peperit  sibi  docticulosque. 

Hic  vir,  hic  est,  civcs,  cui  si  Germania  posset 
Ipsa  loqui,  tota  in  vocem  consurgeret  unam, 
*Macte  gravi  virtute  senex,  tu  moribus  istis  |  Ji^*i^o,Sr' 

*Atque  isto  ingenio  paris  immortalia  iaudi 

m  'Ornamenta  mete,  per  te,  ne  barbara  dicar 

'Aut  rudis,  eiTectum  est;  te  nunc  ego  grata  saluto, 
'Te  grala  amplector,  te  grata  remunero  pro  tot 
*ln  patriam  meritis:  quicquid  debetur  honoris 
'Qui  servat  bello  vei  qui  me  liberat  arniis, 

970  'Accipe.  praeterea  iubco  meminisse  nepotes 

'Et  nomen  celcbrare  tuum.  salve,  inclyte  vindex, 
•Victor,  ave,  dilecte  deo,  dilecte  parenti; 
'Foelix  prole  tua,  fuelix  tu,  Phorca,  superbo 
'Semine,  fa?Iices  etiam,  materque  paterque, 

975  *  Qui  mihi ,  qui  vobis  talem  genuistis  alumnum ! ' 
Diceret  haec  certe,  caneret  Germania  cerle: 
At  nos  interea,  quando  hoc  ita  tempora  poscunt, 
Grata  triumphanti  canimus;  ne  dicite,  cives, 
Quenquam  istas  laudes  merito  maiore  tulisse. 

9y)        Dicat  lo,  si  se  novit  Germania,  dicat: 
At  iam  se  novit,  sensit  te,  sensit  ad  unguem, 


^^*  scoeuam  3.4,  scenam  5.  Screnica  progymnaHmata,  Argcntor.  1497. 4^  edita 
posteaque  ssBpe  repetita.  Sergius  sivc  Capitis  caput,  quse  comcedia  anto  illain 
scripta,  post  eam  autem  publicata  est  diversis  editionibus.  Cf.  ^r^arcf  Gcseli.  d. 
W.d.W.  II.  p.  452.n.4.5.  scren.  patef.J  IleidelbergsB  primum  aput  Dalbergium,  a. 
1497.  ^^  theatr.]  mysteria,  nioralitates  ct  similia;  sed  nimium  h.  1.  Reuchlinicis  co 
mcediis  tribuitur.  "^  Reuchlinus  inter  triumviros  I.  D.  Suevici  foederis  Caesari- 
que  a  consiliis  fuit.  ^^  Hutteni  dictum  ^jrapaxri^^iartxoV.  *^  Ut  sit,  7. 
•**  Ita  Huttenus  (vol.  I.  p.  106.  §.  6.)  de  Erasmo  et  Reuchlino  „Duo8  Oermani» 
oculos  omni  studio  amplexari  debomus:  por  eos  enim  barbara  esse  desinit  hssc 
natio'\      "»  Felix  J...5.7.  ei  sic  in  sqq. 


CTTBItRTI  BYZENI  TBiyUPHYS  DOCTORIS  BBVC1ILIN  8.  lOA.  CAPNIONI8  ENCOMION.    445 


Et  succlamat  lo  miro  Isetissima  piaiisii. 
Dicite  lo,  cives,  et  lo  bis  dicite,  cives, 
Visite  hoDore  deos,  onerale  altaria  donis 

9B5  Et  votas  offerte  preces,  date  munera  grati 
Pro  conservato  Capnione:  idque  omnibus  annis 
Conslet  opus  titulo,  neve  obscurata  vetustas 
Eximat  hoc  famse;  tituio  superaddite  carmen, 
Pro  debellatis,  Capnioni  dona,  Sopliistis. 

m        Hos  inter  cantus,  hsec  inter  carmiua  et  inter 
Plaudentis  popuH  strepilum  pulcherrimus  alto 
Invehitur  curru  Capnion  et  himina  pascit 
Spectantis  turbie,  pulchras  agit  ipse  quadrigas, 
Non  tamen  ex  auro ,  solido  non  ex  argento ; 

995  Quo  vehitur,  quo  victor  ovat,  qua  mole  triumphat, 
Cedrinae  iunxere  trabes  et  vivida  buxi 
Robora,  iuniperique  leves  et  vimina  daphnes:  , 
At  folium  teretes  hederie  complectitur  axes, 
Vestit  idem  radios:  at  curvatura  supernje 

1000  Cincta  rota^  violis  et  rorc  inncxa  marino ; 
In  totoque  rosie,  in  toto  sunt  lilia  curru, 
Pulegiumque  virens  et  odonx  gramina  minthes. 
Et  myrtus  Veneri  et  Phwho  nascens  hyacinthus, 
Salviaque  et  nullis  obnoxia  ruta  venenis, 

1005  Et  saiiunca  recens  et  amaracus  addilur  istis , 
Aureus  abrotani  flos,  hyssopique  virentis 
Germen,  et  ex  omni  quic<]uid  congessimus  horto 
Frondentis  vel  odoriferi.  stat  florida  sedes, 
Floridior  sedet  ipse  super,  cui  prima  venuslas 

1010  Et  primus  decor  est  albentia  tempora  canis , 
Quae  raixtim  nexae  lauroque  hederaque  coronae 
Circundant,  capitique  instat  victoria  duplex; 
Dextra  Oculare  manus  Speculum  tenet:  illius  ergo 
(Nomen  enim  libri  est)  Fratres  in  bella  coacti 

1015  Atque  Ubise  schola  gentis  erat,  rapuil  vafer  ansam 


SupplicAtio. 


Cumi9 

triumpbantis 

Capoionis. 


Capnion 
triumpbans. 


Specnlnm 
Oi<ouUre  Cap- 
nionis  liber. 


•**  efferte  5.  prseccs  /.  ^®  Cedrlnse.  Possis  Hanc  cedrinfle  etc.  Poe- 
mn  omnes  dilccto}  arbores.  Sequentia  cUligentem  liistorice  natnralis  Plinianse 
idiosum  prodiint  passim.  ^  radius  3,4.7,  ^^  rorse  7.  <oo2  minth»,  men- 
ft,  menta  eliam  Romani  scribehant,  "•***  Saliuaque  1,„3,6.7,  ^^  abrothani 
,3»5,„7,  Propie  abrotoni  (ccPqotovov)^  sed  leqitur  etiam  a.  Incunde  gravi  odore 
»re  hunc  florem  aurei  coloris  Plinius  K.  N.  XXI.  10,31.  dicit.  Artemisiam  abro- 
anm  dicunt  hodie,  Germani  pcrvarie  adpiOhmt.  hysoppique  7.  virenris  4, 
'  miztum  7.     ****•''  Augenspiegel  s.  1.  et  a.  (Tubing.  a.  1511.)  prodiit  in  4". 


446    ELBVTHKBII  BTZENI  TBIVMPHV8  D0CT0BI8  BEVCHLTN  8.  IOA.CAPNIONI8  BNCOMIOll. 

Verpus  ab  lioc  Monachisque  dedit  quod  iurbine  moto 
Imbelles  acuere  iras;  hinc  illa  repenle 
In  Capniona  viri  conflata  est  factio,  livor 
Hinc  vagus  emersit,  praeter  qui  Teutonas  urbes 

1020  Et  doctam  Italiam  et  fuscos  impleret  Iberos, 
Pannonas  et  populos  quos  Rhsticus  alluit  Ister, 
Quotque  secat  Rhodanus,  quot  inundat  Sequana  gentes, 
Quseque  Caledonios  penetravit  turba  Britannos; 
Hic  hber  est  atque  hoc  congesti  insigne  duelli, 

1025  Notum  laude  sua ,  quod  cum  phanaticus  igni 
Ferret  Ilogostrattus,  Capnion  victrice  Minerva 
Eripuit,  tutumque  tenet  semperque  tenebit, 
Ingenii  monumenta  sui,  monimenta  pcricli. 
Laeva  gerit  teretem  victrici  ex  arbore  ramum, 

1030  Caesareas  aquilas  thorax ,  victricia  signa , 

Pictus  habet;  virides  circum  est  efiusa  quadrigas      •  SHl^i^^i. 
lure  perita  cohors  vatumque  exercitus  omnis, 
Ingenioque  omnes  clari  studioque  frequente 
Laudati,  quosque  effecit  doctrina  celebreis, 

lossQuive  aliquo  meruere  coH  pacto.  omnibus  islis 
Mens  erat  in  flammam  supremaque  funera  viclo 
Cum  Capnione  trahi  et  medio  in  certamine  siqua 
Forte  laborasset,  prompti  concurrere,  prompti 
Auxilio  succedere  erant  summisque  periclis 

1040  Foehces  animas  dulcemque  exponere  vitam : 

Centum  Italos  video,  centum  hac  ex  gente  poetas, 
Et  totidem  iuris  doctos,  sed  nomina  nondum 
Omnia  nota  mihi:  video  a  Capnione  notari 
Quemque  suo  titulo,  video  impertire  salutem; 

1045  Omnibus  his  non  vilis  honos,  omnesque  virenti 

Fronde  coronat  helyx.  Da  nunc,  da,  Phorca,  triumpho, 
Da  pompaeque  locum;  nunc  tu,  communiter  omnis 
Nunc  laeta  atquc  hilari  percussa  ad  sydera  voce 
Dicat  lo,  si  se  novit  Gcrmania,  dicat. 


1016  Verpus]  circamcisas  loa.  Pcpericomas.  quod  (^f  1.2.)  edd.  pnpier  qui  5. 
10J8  Capniohe  edd.  viri]  Pfefferkorni.  *<**  RhoeticuB  3.4.  allnit  omis.  2. 
^^*^  Calydonios  edd.  Correxi  quamvis  ab  ipso  auctore  orrorem  pro  sui  temporis 
pravo  usu  conmissum  esse  putem.  *°*^  monum.]  roonimenta  3.4.7.  •**•  Leua 
1.2.5.6.  »o«>  Pictis  edd.  ^^^  Felices  3. ..5.7.  *m»  hac]  Gcrmanica.  »»"  Cf. 
Rcuchlinistarum  exorcitum  vol.  I.  p.  130.  sq.  '^^  Quenq3  1...4.  Quenque  5.6. 
impartire  3.4.7.       ^^  sidera  3.4,7. 


BTTHBRII  BTZENI  TEIVMPHVS  DOCTOEIS  EEVCHLIN  S.  lOA.  CAPNI0NI8  ENCOMION.    447 

1050        Hoc  omnes  vjncanl,  hoc  omnes  iure  triumphent,     |  pansceue 

Moribus  atque  animis  istis,  virtutibus  istis. 

Quique  sequestratis  vitiis  et  fraude  remota 

Vixerunt  quique  immunes  scelerumquc  malorumque 

Exegere  dies,  studiosaque  pectora  veri, 
1056  Innocuique  omnes  et  quorura  hbera  corda 

Pro  Christo  fuerant  et  relligione  parentum, 

Et  certare  viris  et  ferre  extrema  parati, 

Quique  odio  Fratres  enervalosque  Sophislas 

Ob  scelus  aut  certe  ob  cuncta  ignorantia  corda 
1090  Sectati  fuerant,  iterumque  itertimque  triumphent, 

Et  titulo  Capnionis  ovent,  sua  gloria  dignis 

Eveniat!  sed  nunc  Capnioni  ex  omnibus  uni 

Dicit  lo,  quia  se  novit  Germania,  dicit. 


Sequitur  in  /.2.  quam  vol.  I.  p.  237.  sq.  nuni.  CII.  2.  exliibuimus  auctoris  ad 
eologistas  adlocutio  ^Laqucum  sumitef  Theologistsb'\  et  r.  cui  5,  snperscripsii 
/Ompellat  autor  ad  extremumTheologistas  his  in  prosa  oratione  conceptis  verbis^\ 

^^  uincunt  3, 4, 7.  triumphant  edd.  sed  cf.  v,  1060.  sqq.  **>^®  religione  7. 
«is  Tiriumphi  3.7. 


VLR.  I)E  HVTTEN 

EQ. 

AD  GABDINALEM  IIADRIANVM 
VIRVM  DOCTISS.  ET  GERMANORVM  IN  VRBE  PATRONVM 
PRO    CAPNIONE    INTERCESSIO 
^itur  vol.  I.  p.  138.. .141.  num.  LIIII. 


448 


Pictura TTiamphum  Reuchlini  repreaentatite,  qDffi  fere  versanm  I20.sqii.  et  990. 
aqq.  linearis  explicatio  eicmplo  Iiidice  bibliof^r.  Hatt.  XVI. /.  deacrfpto  et  ad  Uun- 
chianum  ciemplsr  (XVI.  7.)  paruoi  accurnte  trnnscriptB  addita  est,  libenter  Lbsc 
quoqae  oditioaem  exomarem;  sed  cum  eius  repetendte  BUmptDs  utilitBtem  ni- 
niium  Rupcrare  Btqoe  ipsiug  RencMini  efSf^ieB  magia  etlam  inluBtrindo  hnic  operi 
DosUo  iDservirc  videretur,  maliii  hanc  imaginem  eubici  qate  sd  exemplam  vite 
Ueuchlini  a  v.  cl.  Lamey  Oermanico  docte  descriptiB  {Pforzheun.  1855.  8".)  «ddilnm 
fclici  imilatione  expresia  est.  De  ea  editor  hiec  adnotavlt  „Die  UinrUtzeicluuiii] 
ixt  pon  fterrn  Rahn  ia  Glenaea  naeh  deia  Oelporlrdt  gemachl,  «lelehe»  au*  der  Ver- 
aneiuc/iafl  det  Profeaaors  Mai,  einei  FforxAeiaert ,  de$  ertten  ansfShrlichen  Bin- 
graphen  HeirAlins  (f  1710,)  [cf.  Inil.  bibl.  Hutt.  XVI.S.J,  in  dtr  dortigen  VniveriHdli- 
bihliolhek  aufbewahrl  vrird  iind  bereit$  Thorwaldaen  fir  die  ffalhallabStle  gedienl  hal. 
Dat  Faciimtie  hal  l/r.  tVekrle  dahiar,  welcher  den  Sletndruct  beiorgte,  aai  eine» 
der  hebrditchen  Codicea  in  der  grossk.  Hofbiblioihek  zu  KarUruhe  enlnoniTiieH" . 


lodMnesp^ljm  mrank  LlOhcln. 


HVTTENI  POEMATVM 


PARS  QVAllTA. 


CONTRA  ROMANISTAS  PRO  LVTHERO. 


[a.  1519. ..1523.] 


HVTTBMI  OpP.  VOL.  III.  29 


Ad  carmina  de  rebus  ecclesiasticis  in  primisque  Lullierianis  ab  HuUeno 
conposila  perlinent  etiam  tum  ii  versus  oranes  quos  dialogis  Germanice  ab  ipso 
editis  aut  praeroisit  aut  adiecit,  ut  exeunte  anno  1520.  edito'  quattuor  dialogo- 
rum  exemplo  Germanico, 

^n  Um  ie^er  Ut  0efprid)b]id)itn  [/eber,  IHabtfcns  2c.] 
vol.  I.  p.  450.. .452.  exhibiti,    itemque  singularibus  additi,   ut   in   flne  Gennaiiic« 
Febris  primae 

Pas  /eber  3nm  Cnrttfanen. 
vol.  IIII.  p.  40.  sq.,  praefatlo  Vadisci  quae  inscribitur 

|ias  pftd)ietn  fp2td|)t. 
vol.  IIII.  p.  147.  sq.  eiusdemque  dialogi  epilogi  Latinus  et  Germanicus 

De  triade  Romana  epigramma, 

fin  Im  ie^er  tion  bt^et  1l6mtfd)en  b^e^faittgkett. 
vol.  IIII.  p.  259.,  prapfatio  dialogi  |lte  ^nfd)anen)ien| 

l^ber  Im  n0d)foi0en)i  pftd)ltn  }n  tm  ie^er. 
vol.  Iin.  p.  270.,  tum  egregia  duo  carmina  a.  1521.  condita,  Latinum  alterum,  ad 

Helti  Eobani  Hessi,   ut   Christiance  veritatis   causam   et  Lutheri  iniu- 

riam  armis  contra  Bomanistas  prosequatur  [Iluttenus]  Exhortatorium, 
voh  II.  p.  68...71.  exhibitum  et 

Hulderichi  Hutteni  carmen  responsorium. 
ibid.  p.  71. ..75.  editura,  alterum  Germanicura, 

^xn  nen  ^teli  l)ett  liirtd)»  tion  ^ntten. 
vol.  II.  p.  02...94.  cum  duobus  Gonradi  LcelTeli  odis  Germanicis  (ibid.  p.  94...98). 
Singulis  quae  tiac  parte  continentur  carminibus  singulas   praefationes  prae- 
misimus. 


IN  INCENDIVM  LVTHERIANVM 
EXCLAMATIO 

VI.RTCin  HVTTENI  EQVTTIS 


ANNO  DOMINl  M.D.XXI. 


ft\n  ^lag 

Uhtt  fttn 

§txltt^i)tn  |l2QnM  3»  fiHtnt^ 

tiurd) 

I)er2  HlHd)  vonn  ^ntten. 

[15  2  0.] 


EPISTOLA 

VDELONIS  CYMBRT  CVSANI 

DE  EXVSTIONE  LIBRORVM  LVTIIERI 

ET 
MONACHORVM  DOMINICANiE   FACTIONIS   NEQVITIA 

AD 
GERMANLE  PRCK^ERES  ET  CIVES. 

ITEM 

CHVNRADI  SARCTORTS  SAXOFRANCI 

DE  EADEM  RE 
AD  GERMANOS  ORATIO. 


^00  tentfd)  Heqniem 

Ut  tfttbianUn  fnUen  vtib  ptbfiixd^tn  1Atd)itn. 


29* 


PR.^EFATIO. 

De  Haiteni  carminibus ,  Latino  et  Germanico,  in  Lutheranomm  libroram 
Moguntinam  combustionem ,  de  qua  vol.  I.  p.  436.  v.  29.  p.  438.  num.  CCX.  ct  vol. 
II.  p.  4.  V.  4.  sqq.  mentio  facta  est,  snfficit  hoc  loco  ad  Indicem  bibliograpb. 
Ifutten.  n.  XXXIII\  XXXIil".  studiosum  lectorem  rettulisse.  Libellomm,  quos  ad- 
didi,  Udelonis  Cymbri  Cusani  sive  Chunradi  Sarctoris  Saxofranci  yel  Franco- 
saxonis,  quod  utrumque  nomen  simulatum  esse  videtur,  excrapla  eiusdem  Indicis 
p.  63*.  descripsi;  prius  in  adnotatione  significatur  numero  i.,  Goldastiana  rcpe- 
titio  littera  G.,  Sartoris  transformatio  numero  2,  De  vero  libelli  auctore  mihi 
non  constat,  nisi  quod  *Lutheri  discipulus*  et  a  Persianarnm  satiraram  lectione 
recens  fuit;  neque  ficta  illa  nomina  in  Vinccntii  Placcii  theatro  anonymoram  ct 
pseudonymorum  legimus.  ceterum  puto  de  hoc  Udelonis  libello  verba  Lutheri 
intellegenda  esse,  quibus  utitur  in  epistula  die  28.  Nov.  a.  1520.  ad  loannem  Lan- 
gium  scripta  (Schutze  II.  36.  de  Wette  num.  CCLXXI.),  hsec:  „Idem  Aleander  fa- 
moso,  sed  ingenioso  libello  incessitur  mnltis  vitiis",  quamvis  eadem  verba  Wet- 
tius  ad  Litaneiam  Germanorum  (vid.  vol.  II.  p.  53.)  rettulerit.  certe  Hntteni  in 
Aleandram  invectiva  (vol.  II.  num.  CCXXVIIII.),  cum  Lutherus  illa  scriberet, 
nondum  prodierat.  luvabit  autem  cum  Udelonico  de  Aleandro  iudicio  conferre 
quse  de  eodem  nuntio  apostolico  Lutherus  ipse  ad  lectorem  Actoram  academis 
Lovaniensis  a.  I52Q.  prsefatus  est  (Opp.  Lat.  ed.  Witeberg.  tom.  U.  fol.  34*.  sive 
ed.  lenens.  tom.  I.  pl.  ccccxcvi'.)  „Venit  his  diebus  Hieronymus  Aleander,  vir  sua 
opinione  longe  maximus,  non  solum  propter  linguas,  quas  eximie  callet,  siqni- 
dem  Ebrsea  illi  vernacula  est,  Grseca  a  puero  illi  coaluit,  Latine  autem  didicit 
dintina  professione,  sed  ctiam  mirabilis  sibi  videtur  ob  antiquitatem  generis. 
nam  ludsens  natus  est,  quae  gens  immodice  gloriatur  de  Abraham  vetastissimo 
se  originem  ducere.  An  vero  baptizatus  sit,  nescitur:  certum  est  eum  non  essc 
Pharisseum,  quia  non  credit  resurrectionem  mortnoram,  quoniam  yivit  perinde 
atque  cnm  corpore  sit  totus  periturus,  adeo  nuUum  a  se  pravum  affectom  abs- 
tinens:  usque  ad  insaniam  iracnndus  est,  quavis  occasione  furens;  impotentlB 
arrogantise,  avaritife  inexplebilis,  nefandse  libidinis  et  immodicse,  summum  glo- 
rise  mancipium,  quanquam  mollior  quam  qui  possit  elaborato  stilo  gloriam  pa- 
rare,  et  peior  quam  qui  vel  conetur  in  argumento  honesto.  At  ne  nesciamos, 
cessit  felicissime  simulata  defectio  ad  Christianos:  nactus  enim  sic  est  ansam 
illustrandi  Mosi  sui  et  obscurandi  Christi  gloriam,  quse  hoc  seculo  coepit  reflo- 
rescere  flaccescente  superstitionc  et  pestiferis  hominum  traditinnculis.  Itaqae 
instructus  litcris  pontificiis  nuper  vcnit  perdituras  (quantum  potest)  optima  quse- 
que.     Vale.    Id  vos  candidos  lcctores  scire  volui". 

Libellum  ^m  teutf4)  Hfqufrm,  quamvis  perparvi  faciendum,  cum  indc  Hutteni 
exclamationi  in  incendium  Lutherianum  Germanicsc  inscriptio  facta  esset  in  Miin- 
chii  farragine  Hutteuiana,  aliique  deinde  fuerint  qui  Hutteno  eum  adindicarent, 
ut  tam  vana  suspitio  refellatur,  repetendum  esse  videtur.  Auctorem,  quisquis 
fucrit,  Latine  sua  scripsisse  ac  postmodum  Germanice  vertisse  credidcrim.  Exeni- 
pla  inter  libros  meos  haec  tria  habeo,  singula  quaternis  foliis  in  4^.  s.  1.  et  a.  in- 
dicatione  edita:  i.  =  C  |!la0  ttutfd)  Hfquiem  titt  t)er=|b2ant«n  {tulUn  onb  ^ebfl^lti^ 
Ilf4)ten.  (PagincB  altera  et  postrema  vacuw  sunt.)  2.  =  fkis  ^eiitfd)  Hequtem  ubrr 
liie  I  nerbjinte  puU,  onnli  |  ^ns  |Ditp|)li4)  |  Hedit.  |  (Paginof  altera  et  duw  posteHores 
vacua'  sunt.)  3.  =  pat  ^fdtfd)  ^eqnxm  tiv  \  vnhmnttn  {tuUen  |  onb  9ap|llidKn  i 
Hed^ten.  |  (Altera  et  postrema  pagincB  a  scriptura  vacant.)  —  Non  nullas  tantum  va- 
riantes  scripturas  ex  2.  et  3.  subnotavi. 


IN  INCENDIVM  LVTHERIANVM 
EXCLAMATIO 

VLRICHI  HVTTENI  EQVITIS. 

Ergo  tot  iosomnes  rapient  incendia  noctes 
Sanctaque  veriioqui  morientur  scripta  Lutheri? 
Hoc  flammae  dederint  sceius?  hoc  peccabitis,  ignes? 
Auxilium  ferat  unda  piis,  cadat  imber  ab  alto 

5  Extinctum  ferale  malum!  Da,  Christe,  tuorum 
Hoc  TOtis  precibusque  piis,  si  scribere  dignum  est 
Et  servare  diu  nunquam  mutabile  verum, 
Testamenta  tui  si  recte  adsumimus  oris. 
En  pereunt  tua  verba,  pater,  tua  dogmata  triste 

10  Dantur  in  exitium ;  mundo ,  quam  tu  ipse  dedisli , 
Pessum  it  libertas;  inmiti  oppressa  tyranno 
Servit  et  indignum  tua  ferl  Ecclesia  regnum: 
Non  licet  ingenua  verum  depromere  lingua» 
Aut  leges  mandare  luas;  humana  iubemur 

15  Credere,  divinaB  decreta  silenlia  iegi; 
Impius  Ausonia  dominatur  ab  urbe  sacerdos 
Regna  super  mundi,  sublimem  vulgus  adorat 
Pontificem,  lubet  ille  deum  se  intendere  ritu 
Deposcitque  coli  vice  numinis,  idque  revinctus 

20  Purpurea  moilis  chlamyde ,  et  squailentibus  auro 
Induitur  tunicis,  triplici  diademate  vertex 
Cingitur.  huic  autem,  quoties  se  ostendere  vulgo 
Atque  paiam  proferre  iibel,  sua  terga  repente 
Subiiciunt  bis  sex  iuvenes:  ea  libera  lurba  esl 

25  £t,  puto,  Germana  est:  ruit  innumerabile  circum 
Scribarum  vulgus  et  lurba  ignobilis  oci, 
Quique  notant,  quique  inveniunt,  fraudumque  magislri 


LVTHEBANVM  4.  Latheranum  5.  vlb.  h.  eq.]  omis,  5.  '  insontes  3.  ^  prQcibasq^  1. 
raBcibusq3  2.  "^  nun^  2,  **  immitti  4,  Immiti  5.  '^  tuas?  3.  ^^  IMpius  4, 
'  chlamide  i.4.  chalmide  2.  squallentib.  1.  squalentib.  2,  "  palam  omiM.  3, 
'  et  omis,  2.      ^  i.  o.  uotarii,  protonotarii ,  bideUi  et  q.  r.  s. 


454  HYTTBNI  IN  INCENDIVM  LVTHERIANYM  EXCLAMATIO. 

Et  technarum  omnisquc  doli  scelcrumque  satores 
Sartoresque  mali:  tua  nunc  Ecclesia,  Christe, 

30  (Namque  hoc  praetextum  est,  quo  toti  iUuditur  orbi) 
Haec  persona  boni  csl  tantum  complexa  malorum: 
Quod  tu,  Christe,  videns  statues  sine  fme  ferendum? 
Tandem  intentatam,  vindex  iustissime,  fraudem 
Et  factum  toties  tibi  fucum  uiciscere  tandem! 

35  Ecce  tui  adsertor  verbi,  qui  mulla  docebat 
Multaque  scribebat,  quo  vindice  pulsa  redibat 
Lex  tua,  pro  levibus  revigebant  vera  fabellis, 
Nominis  ille  tui  praeco,  quem  vera  docentem 
Dilexere  pii,  turba  aversata  maiorum  est, 

40  Dat  nunquam  merilam  sub  iniquo  iudice  poenam. 
Quo  tu  oculos,  pie  Christe,  tuos  frontisque  severae 
Tende  supercilium,  teque  esse  ostende  neganti: 
Namque  ha)c  haud  quisquam  faceret  qui  te  esse  pularet: 
Qui  tc  contemnunt  igitur  mediumque  tonauti   . 

45  Ostendunt  digilum,  tandem  iis  te  ostende  potentem. 
Te  videat  ferus  ille  Leo,  te  tota  malorum 
Sentiat  iniuvies,  scelerataque  Roma  tremiscat 
Ultorem  scelerum;  discant  te  vivere  sallem 
Qui  regnare  negant,  sit  quo  terrere  nocentes 

50  Solarique  pios  licet ;  compesce  superbe 
Grassantem  in  leges  et  libera  iura  furorem; 
Audaces  cohibe  mentes,  obsiste  tvrannis, 
Insontes  qui  fraude  necant  vique  omnibus  instant; 
Et  nunc  ardcntes,  tua  fortia  verba,  libellos 

55Respice,  magne  pater,  dirumque  uiciscere  factum. 
Te  petit  haec  rabies,  lua  sunt  opprobria,  legi 
Vis  Ot  ista  tuae.  contra  scelus  omne  probatur 
Laudaturque  nefas.  Tandem  expergiscere ,  tandem, 
Ut  se  quisque  gerit,  meritae  sint  praemia  vitae; 

60  Divinum  superet  verum ,  servetur  honestum : 
At  pereat  flammis  Aleander  Apella  sub  istis, 
Authores  scelerum  pereant  saevumque  Leonem 


29  Christe?  3.  «>  Nanqj  3,  "  H^c  2,  »«  videns]  rediens  1,2.4.5.  "  ECce  4. 
*®  preco  3.  Preco  •/.  ^  adversata  5.  *^  seuer^  1.  seuerce  2.  **  negmti  2. 
i.  c.  ostcnde  te  esse  ei  qui  te  negat.  **  coutemnunt  2.  qni  Tonanti  medium 
digitum  ostendunt  aptius  hic  dicerentur  *spernuntque  divinum  Omnipotentem 
patrem'  vel  aliter  ovitatis  lovis  nomine  et  digiti  ostensi  figura.  ^  ferus  Leo] 
{,  e.  Decimus  idemque  de  qno  in  sacris  scripturis  sermo  est.  ^  merit^  2.  pre- 
mia  4.      ®*  Appella  2.  apella  3.      '*  Autores  4.5. 


UVTTEIU  IN  INCKNDIVM  LVTHBBIANVM  RXCLAMATIO.  455 

Emissde  repelant  furiae,  conflagret  ab  igni. 
Quo  nunc  inocuum  petit  impia  Roma  Lutberum. 

lACTA  EST  ALEA. 


<Et)n  lllag 
\itx}  VMd}  tmn  gnttm. 

^fts  nnn  ad)  tfcit  I10  hommrn  ^vif 
Pm  f0  l)aft  t»nn9  gdmt  bu, 
9a9  and)  nit  ftrifltd),  fonlirr  mari 
4  Ptn  itttitn  ni^manti  fa^en  gliar? 

Sntl  nun  tirt^n  gititd)  ni0H  a^rgan? 
Hnnli  nmrn  attr  mrnnfdjrn  an 
D^a9  l)at  0rfit3t  rt^n  ftrrblid)  man? 
s  (^d)  00tt  f0tt  niarl)rt)t  l)abrn  rnM; 

9rt)n  l)rt)lt0  fttftnnng  mrrbrn  3trrnnM, 
9tr  bn  li0d)  0fit3t  anf  frftrn  grnnnliti 
&rUrnrt  l)aft  mtt  ri)0nrm  munbt 
12  Hnnb  moitrft  lia9  litr  blt)brn  ftrlit. 

1ti)m  mar  00tt  l)rr2  brt^n  mo^tt  jrrgrlit. 


Exemplura  ind.  bibl.  Huit.  num.  XXXIIl^.  1.  descriptnm  sequor,  uisi  quod  multa  in 
fino  versuum  plurimorum  posita  puncta  aut  omisi  aut  in  minores  intcrpunctiones, 
commata  vocant,  mutavi.  Possederat  cxemplum  quo  nsus  sum,  nnnc  Bibl.  univ. 
Lips.  (,,Ge8.  Werke.  522.  n**.  24.),  /20bin<)  oonn  gutt^v.  qui  nomen  suum  primao  pa- 
ginie  inscripsit.  Excmplorum  XXXIII".  2. ..6.  tantum  memorabiliores  divcrsitates 
adnotavi,  Schreiberiana;  autcm  et  Miiucliianae  contaminationis  nullas.  Exempli 
5.  non  nisi  prima  et  ultima  pagina  ad  manus  milii  est,  Fribnrgi  Brisgoviae  a  me* 
descripta:  hoc  oxemplum  interpunctionem  nullam  (neque  puncta  neque  commata) 
habet  nisi  utroque  loco  post  nomcn  Ilutteni  in  inscriptionc  et  in  finc. 

Post  V.  3,  Anno  .m.d.xxi.  add.  4, 

^in  rla0  5.  branlit  tirr  |  futerifd)rn  bud)rr  3U  |  fBen^  5.  I^n  5.  oon  2.,.6. 
*  0Ott  tKl  0.  fi  non  habei  4.  sed  u  et  hinc  tnde  u.  *  ^o  4.  '  aud)  6.  ftrrflid)  4. 
funnrr  6.  *  Iruttn  4.  ifitrn  6.  npemantt  2.  Har  2.3.  ^  ^oi  5.  ntn  6.  got- 
Ud)  4.  gottltd)  6.  ^rgan?  4.  ^rrgon?  6.  •  mtn\^tn  6.  "*  ^tfti^t  4.6.  ain  2.3. 
(ei  9ic  pastim  ai  ubi  rp  sive  t\  habet  1.)  t\n  6.  ^  marl^rit  {et  sic  ubiq.  I)rtt)  6,  ^  l^at- 
iig  2.  ^rpitj)  3.  fliftunj)  4.  ^utrennt,  4.  jrrtrmtt  5.^.  i»  grfr^t  4.  ofr^t  6. 
grunM  4.6.  (et  sic  in  sqq.una  n).  "  ^eleerrt  6.  atgnrm  munnbt,  2.  rqgnrm 
munnM?  3.  '<  Dn^  {una  n  ubiq.)  6.  bltben  6.  "  tein  2.  Ui^n  3.  (ut  in  sqq. 
utrumque  exemplum  solet.)  titn  6.      }rrj)rt  5. 


456        HUTTBM  BTM  KLAO  UBBB  DBN  LUTBBI8GHBB  BBANQJ  ZU  MENTZ. 

^ie  b2enM  bes  frummen  ^ntl^ers  gfc^2tfft| 
Pinmb  lias  fi^  lie^n  ^efiU  betrifti 
16  ynnli  bas  e9  tft  bie  marlie^t  bb^ 

Wie  tiie  an^  bet^nem  munnbt  erfii)0^. 
^ie  baennen  \)tti  M  ^utter  woii, 

^ie  mirt  bei)n  gitlid)  ieer  ermo^bt, 
20  ^ie  tl)ut  man  gmalt  lier  ptebig  bei)n  i 
^ie  0ibt  man  attes  lafters  fd^e^n^ 
^ie  mirt  bet)m  ^fitj  entgegen  0tl)an. 
^te  l)ei)ft  man  ioben  i)el»erman 
24  |la8  todfy  nie  bittiii)  mart  nod)  rec^ti 
fixt  mirt  t»nbtttic^ei)t  ootfec^ti 
^ie  mirt  tier  bipftiid)  ftannM  geert 
Vnnb  tintiertmdit  mas  liu  ^eieerti 
28  ^ie  iert  man  ranben  fet)  Kei)n  fnnbt , 

^ie  iobt  man  b6fe  iift  vnvLt  fSnnMi 
^ie  Krigt  man  mvfttt  erberKe^t, 

^ie  0iit  nitt  mer  mas  lin  l)aft  0fei)t| 
32  ^ie  mirt  lie^n  (Enangeiinm  potad^tf 

^ie  ubt  lier  papft  et)n  onnoifd^ampten  b2ad)t| 
^ie  mirt  3U  red)t  tinred)t  0mad)t| 
^ie  ift  mar  0ei)ftiid)ei)t  miad^t, 
36  ^ie  0el)t  002  biUid^e^t  oemait, 

^ie  l)att  onnfd)niM  Ket)n  anfenutl)ait| 
^ie  man  beKnmpt  aU  Mnno  ombs  geibt, 
^ie  mirt  att  rebiic^eqt  Ktfeiti 
40  10nnt  tft  bebost  (ie  ganntje  meitt. 

^ie  gibt  man  abia^  mnt  ^tnat, 

flod)  Ket)nem  ber  nitt  pfenning  l)at, 
l^ie  mtrtt  geiogeui  l)ie  ^eMc^ti 
44        <fi)n  fiinnlit  oosgeben  ee  f^  gfd)ic^t. 


'^  brennbt  fi.  /n  marg.  huitis  versus  9f^  est  in  6.  '*  fie  4,  {et  sic  in  sqq.)  Bin 
(ubiq.)  6.  gfift  1,6.  gfaft  2.3.  bttx^t.  4.  beMifft  5.  "  og  5.  «»  flhtltd)  4. 
«0  tl)Ut  ^.  bin.  6.  »»  fdjein.  2.  fdipn.  6,  «  roiirt  tf.  (m%.)  ^epn  i.3,  ^in  2. 
tepm  Dffe^  :/.  liim  0fe^  e».  <'  t^aifl  2.  I^ei^t  tf.  peoermann.  1.  **  mart  «tV;  edd. 
nxi^b  0.  >^  onbiUi^Ktit  2.  biUid^ept  {om.  on)  ^.  *^  9ep|llid)  4.  0eert.  /.  ^  ff- 
lert  5.  *-  Ijpf  6.  {et  sic  in  sqq.  usq.  ad  v.  41.  excepto  d.  31.)  rouben  fp  Kein 
fOnb.  6.  Kain  2.  funtit,  •/.  »  onti  funM.  ^.  '®  Krie^t  2.6.  "  nit  2.  (et  sic 
infra  sa'pius,  non  semper.)  nit  6.  semper.  gfeit.  6.  '*  oe2ad)t  2.5.  "  onuerf^.  6. 
pjadit.  ^.  '*  0ai|llid)ait  oeradit '  2.  "  0at  6.  "  offentlialt.  6.  «»  beKumpt  4. 
^pe  man  iiber  Kumpt  aUe  tin^  5.  '*  aUe  5.  ^erfel.  2.  ^  beb^rt  ^.  oerKert  «. 
*'  0natf  tfdd.      *«  l)otf.  4.      «  wirt  2.^.      *<  funbt  4.      nergeben  6. 


HUTTEN  BTN  KLAO  UBER  DEN  LUTBKI8CHEN  BBANDT  ZU  MBNTZ.        457 

|larumb  Ut  fdjannbt  itc^i  ni^rmanbt  fd)am. 

^te  mirt  t)02fd)ni0m  bet^n  l)ri)l0rr  nam, 
Hnnli  boii)  0rl)altrn  nitt  r^n  n>02tt^ 
48  l^ao  rr(l)t  ^rbranil^t  an  kr^nrm  oatl), 

^ir  nirt  tirrkanft  brr  l)i)mrl  liri)n, 

tfrurtrt)lt  3u  lirr  l)rllr  pri)n 
<fi)n  t^rbrr  brr  l)i)nnii)brr  fagt, 
52  ^tr  ift  nirr  niarl)ri)t  |)fU0t  oo^ja^t, 

^tr  mirt  trntfii)r  ttation  brraubti 

limbs  orllit  oil  biifrr  bi)nn0  rrianbti 
^ir  bbrnnAt  man  nit  lirr  frlrn  l)rt)l, 
56  ^ir  biftu  l)rrj)ot  frlbrr  frt)!, 

Hnnli  l)ir  liri)n  fii)a|f  brfoll)rn  l)an, 
(^Uri)n  btr  uutaunnfl  fr^rn  an. 
1002l)utrn  nt)manbt  brnnkt  liri)n  l)rrt. 
eo  D^as  bu  grfagti  ift  oanntj  oo2krrtf 

Hnb  ift  rt)n  ^ro  moibrn  l)irt. 

9rr  frlb  lirt)n  fd)i\)flrt)n  fd)abt  onnb  fd)irt 
linnli  mtirj)t  fi)  nad)  lirm  miUrn  frt^n; 
64  &ibt  abia^  an^i  nt)mpt  pfrnnio  ti^n, 

/ilitt  frt)nrr  ^grfrifd)aft ,  bir  rr  l)at, 

Pir  grbrn  biffrn  binnjjrn  rat, 
yii  fd)2ri)brr,  onnb  tfopiftrn  t»ii| 
6s  pir  mac^rn  mas  rin  ^brr  mii| 

ynnb  fd)rrt)brnt9  bann  brr  kird)rn  3U, 

^{9  l)rttrft  bas  oo^miUigt  bn 
ynnl)  fri)  3U  tlom  bir  kird)  aUri)n. 
72  ^d)  0ott  nun  mad)  bid)  mi)l)rr  0mrt)ni 

(^io  l)aft  oon  anbrgi)nn  0rtl)ani 

fa^  nxii  bir  b6frn  l)rrfd)nnn0  i^an, 
§a^  t»nnlirrtrudirn  nitt  bri)n  irr. 
76  ^d^  \)€ti  brn  ft)nn  bro  ^apfts  brkrr^ 

Pa9  rr  ia^  oon  brr  iJ^tanntt}, 

l$nn\>  ftr  brm  rrd)t  onnb  mat\)tt}i  bri). 


**  nUman^t  ■/.  (el  sic  infra).  *®  uerf4)iuo:rn  ^in  l^eQltgrr  <?.  nam  t  3.  '^  kai)- 
ntn  ort.  4.  krinrm  ort.  6.  ^^  orrknufft  2.  IjomrU  ^.  ••^  urriaflf  2,  '^  Pcutfd)*  :/. 
tDiirt  bif  tutfd)r  e».  bmubt,  0.  ^^  pc^rr  Hinfl  •/.  rrloubt.  6.  ^^  bmncKt  2.3.  fre- 
Im  6.  "  brffol^rn  6.  ^^  uutjuno  /.  ^'•*  Drrljutrn  2.  «'  gfnflt,  /.C.  rcrsnm  m.  omisii  2. 
«« fclirffUon  4.  "  njurgt  ^.  fin.  6.  ^*  jn.  <».  *^  flfrlfd)nfft,  tf.  "«  uiftn  Uingrn  6. 
^  ain  2.  pmr  2.  C  «»  fd^ribrne  6.  ^»  oeruJtUiot  2. 6.  ^»  fo  <5.  "  uon  om.  6. 
0rtl)0n.  ^.  ^^  po^en  •/.  ^^  papfUe  1...3.6.  sed  a  vet.  manu  t  deleta  est  in  1. 
""  tpronno ,  6.      '«  fi\)t  4,      bp.  6. 


456        HUTTBN  BTM  KLAO  UBBR  DBN  LUTEBI8GHBN  BBANQJ  ZU  MBNTZ. 

^te  b2rnM  brs  frummrn  fnii^en  $fd)ixPf 
]Dtnmb  bas  fi^  It^n  oefiU  btitiffif 
16  ynnli  bas  t$  tft  liie  marlir^t  bU^ 

Wte  tite  an^  lie^nem  mnnnlit  erfii)0^. 
^te  baennen  l)en  otl  ^utter  moii , 

^te  mtrt  beijn  06tltd)  leer  ermoabt, 
20  ^te  tl)ut  man  gmait  ber  p^ebtg  Itx^nj 
^xt  0tbt  man  attes  lafters  f(i)ei)n| 
^te  mirt  liei)m  ^fitj  entgegen  0tl)an. 
^te  l)ei)ft  man  ioben  i)el»erman 
24  |la8  li0d)  nte  biilic^  mart  nod)  rect)t , 
|}te  mtrt  onbiilic^e^t  t»02fect)t| 
^ie  mirt  tier  bipftiid)  ftannM  ^eert 
Vnnt  t»nbertmAt  mas  tn  geieert, 
28  ^ie  iert  man  ranben  fet)  Kei)n  fnnbt , 

^te  iobt  man  b6fe  lift  tinnb  fSnnMi 
^ie  Krigt  man  m^ber  erberKei)t, 

^ie  jjiit  nitt  mer  mas  \>n  l)aft  0fei)t, 
32  ^ie  mirt  be^n  (Enangeiium  t»02ad)t, 

^ie  ubt  lier  papft  e^n  onu02fd)ampten  b:ad)t, 
^te  mtrt  3u  red)t  t)nred)t  0mad)t, 
^ie  tft  mar  0ei)ftiid)ei)t  oo2iad)t| 
36  ^ie  0el)t  002  btiiid)ei)t  ^emait, 

^ie  l)att  onnfd)niltt  Kei)n  anfennt^aiti 
^ie  man  beKnmpt  aii  Mnng  ombs  geibt, 
^ie  mirt  all  rebitc^eqt  3erfeit, 
40  Hnnli  tft  beli02t  bie  gannt^e  meitt. 

^xt  ^ibt  man  abia^  onnb  genalii 

flod)  Kei)nem  ^er  nitt  pfenning  l)at, 
l^ie  mirtt  geiogeui  l)ie  0ebid)t| 
44        <fi)n  fiinnlit  oosgeben  ee  f^  flfc^ic^t. 


'^  brenn^t  6.  In  marg,  huius  versus  gf^  est  in  6.  **  fie  4,  (ei  sic  in  sqq.)  Bin 
{uhiq,)  6.  flf&ft  1,6,  0foft  2,3,  btrifft.  ^.  brtMfft  5.  "  og  tf.  »'•'  0cttltd)  ^. 
«>  tl^ut  4,  ^in.  <?.  *»  f(()dn.  2,  fd^pn.  tf.  »?  murt  6,  (ubiq.)  t^epn  /.5.  bein  2. 
)fi)m  0efe^  ^.  Oim  0fe^  6,  <'  t^aif)  2.  I^ei^t  6.  peOermann.  i.  **  mart  sic  edd. 
waitt  6,  >^  onbiUi^Kiit  2.  btUid^ept  {om,  on)  4,  ><>  ^epfHid)  ^.  0eert.  1.  *^  tt- 
iert  5.  *^  Ijpe  tf.  (e/  «/c  in  sqq.  usq.  ad  v,  41.  excepto  v,  31.)  rouben  fp  Kein 
ffinb.  6,  Kain  2,  funl»t,  ^.  »  on^  fun^t.  4,  »°  Krie^t  2.6.  "  nit  2.  (e/  «V 
infra  sa'pius^  non  semper.)  nit  6.  semper,  0feit.  fi.  "  oe2ad)t  2.C.  "  onuerf^.  ^. 
pmd)t.  ^.  **  0ai|!lid)ait  oerad)t  •  2.  '«  0at  tf.  "  offent^alt.  6,  ^  beKumpt  4. 
^pe  man  iiber  Kumpt  alkt  )in0  6.  >»  aUe  6,  ^erfei.  2.  <<>  be)6rt  4,  oerKert  ^. 
*'  0na^  edd,      ^  t)a).  ^.      *«  mirt  2,4,      ♦*  fun^t  ^.      oer^eben  6. 


HUTTEN  ETN  KhAQ  VBER  DEN  LUTEBISCHBN  BBANDT  ZU  MENTZ.        457 

9<u:nmb  Ut  fd)annbt  tr^^t  nt^emanbt  fii)am. 

§xt  mtrt  ti02fd)m0m  bri)n  l)ri)igrr  nam, 
Hnnb  boc^  0rl)altrn  nttt  etjti  moiiii 
48  |la9  rr(l)t  0rbranii)t  an  hr^nrm  oal), 

^ir  mtrt  tirrkanft  lirr  l)i)mri  l)ri)n, 

&rurtri)lt  3n  brr  l)rttr  pri)n 
Cf^n  i)rl)rr  brr  l)t)nmi)brr  fagt, 
52  ^tr  tft  mrr  marl)ri)t  i^firgt  ooijagt, 

^ir  mtrt  trntfd)r  ttatton  brranbt; 

ymbs  gribt  oti  biifrr  bi^nng  rrianbt, 
^r  bbrnnAt  man  nit  brr  frirn  l)rt)l, 
56  ^ir  btftn  l^rrgot  fribrr  frt)i| 

Hnnb  Mr  bri)n  fii)a|f  brfoll^rn  l)ani 
(^iirt)n  Mr  nntannng  fr^rn  an. 
10ii2l)utrn  ni)manbt  brnnkt  bri^n  l)rrt. 
60  HPas  bn  grfagt^  tft  ganntj  t»02krrtf 

1$nt  tfl  ri)n  ^ro  mozbrn  ^irt. 

Prr  frib  bri)n  fd)if)firt)n  fd)abt  t»nnb  fd)tri 
Hnnli  mtir0t  ft)  nad)  lirm  milirn  frt^n, 
64  &tbt  abia^  an^,  nt)mpt  pfrnnto  ri)n| 

<iilitt  fr^nrr  Vfrifd)aft ,  bir  rr  ^at, 

Pir  grbrn  biffrn  titnnorn  rat| 
Wi  fd^^r^brr,  t»nnli  tfopiftrn  oii, 
68  pir  mac^rn  mas  rtn  ^brr  mii^ 

Vnnb  fd)rri)brnt$  bann  brr  kird)rn  ^u, 

c^io  l)rttrft  liao  oo^mtiiigt  tin 
Vnnli  fr^  iu  tlom  btr  kird)  aliri)n. 
72  ^d)  0ott  nun  mad)  bid)  mt)t)rr  0mrt)n^ 

(^io  l)aft  t»0n  anbr0i)nn  0rtl)ani 

faf{  nitt  bir  b6frn  l)rrfc^nnnj)  l)ani 
^a^  t»nnl)rrtrudirn  nitt  bri)n  irr. 
76  c^c^  l)rr2  brn  fi)nn  brs  ^apfts  brkrr, 

Pas  rr  ia^  oon  brr  tt)rannri), 

Hnnli  ftr  brm  rrd)t  onnl)  marl)ri)t  bri). 


**  nirman^t  ■/.  (et  sic  infra).  ^  urrf^iuoun  ^in  tirpliger  6.  nam  t  3,  *^  koi)- 
nrn  ort.  4.  krinrm  ort.  6.  ^^  orrkaufft  2.  l^Qmctt  ^.  ^*  ucriaot*  -2.  "  Pcutfdjr  •/. 
iDiirt  t\t  t(itf4)r  (;.  br^oubt,  6.  ^^  pc^rr  Hino  •/.  rrloubt.  0.  ^^  brtrnckt  2,3,  frr- 
im  5.  "  hrffoiiim  6,  *^  uutiuno  /.  ^"  Drrljutm  2,  ^  ofagt,  /.6*.  Fersum  m.  omisH  2. 
«*  fclirfflron  4,  «^  „,„^^1  ^.  (•{„  g.  64  j„,  g.  65  jffifd^nfft,  6'.  •«  Difcn  Uinom  6. 
•*  atn  2.  prt^rr  2, 6,  «»  fd^ribrne  6,  ^»  urrwiUiot  2.  <?.  ^»  fp  fi.  '^  uon  om.  6. 
Ort^on.  6.  ^*  p6^m  4.  ^^  papflre  1...3.6.  sed  a  vet.  manu  t  deleta  est  in  1. 
""  tprannp ,  6.      '»  fltir  4.      bp.  6. 


458  HUTTEN  EYN  KLAG  iJBUB  DEN  LUTEBI8CHBN  BBANOT  ZU  MEMTZ. 

Sct)af  lia9  f^n  m&ti  mtxl  ab  geiDrnnbt 
80  Von  tfrrnf  txe  balM  l)abrn  rnnDt 

Hnnb  tHin  brm  rri)d)tnmb  li^lfrr  mrlti 
]Da5  mirt  tn  knrirr  mri^l  3rrfrtt| 
Vnnb  brnniht  aUri)n  an)f  gr^fttic^  fad), 
Ai        |l0  lin  i)n  and)  l)trft  ftrttrn  nad^i 
S0  mtrt  liri)n  marl)ri)t  l)abrn  ftabti 
linnb  lii)ffrn  fad)rn  grbrn  ralit. 
|lann  lirt)nrr  trrr  tft  nttt  ^rmr^i 
88         Pm  i)rmrr  l)ab  brr  mrtt  brfr^, 
Vnnb  ftd)  barnrbrn  t)nlirrmi)nnM 

9rr  0rt)ftltd)ri)t,  onnli  fo  0rfd)mi)nnM 
^rrft^  iibrr  bri)n  grfalbtrn  fd)ar. 
92  (wlc^  I)rr0ott  nt)m  lirr  fad)rn  mar, 

|la9  mrrbt  brr  gianb  nitt  gar  irrtrrnnbt, 

&rnfmtmrn  ab  bri)n  ®rftamrnt. 
Sid)  mir  man  Drt)nrn  fd)i)frr  trrgt, 
96         <iilitt  fri)brn,  pnrpnr,  angrlrgti 
D^ir  rr  fc  mri)plid)  tft  0r3irrt, 

Hiir  mann  t)m  fd)mri)d)lrt  tinnli  l)0ftrrt. 
Sic^  mir  rr  mnUuft  trrt)bt  tinnb  p2ad)t, 
100         |laburd)  bu  mrrlirn  ma0|lt  tirrac^t 
pt^n  ^tt^tn  tinnli  ins  Snrkrn  iannM, 
Pann  f6Utd)0  ift  tnn  moibrkannlit; 
Vnnb  miffrn  liid)  3U  fd)ritrn  nttt 
104  Pann  liurd)  liro  flabfts  tirrkirtrn  fi^t. 

^t)rrnmb  t)m  0t)b  ri)n  annHrrn  ft^n, 

Pof  mrrbt  gr^oflrn  bo^l^r^t  l)i)n, 
Vnnli  frt)  r^n  brffrr  rrgimrnt. 
108  ^rbod)  mtrt  ^utl)rr  i)rt3t  0rfd)rnlit, 

Sr^n  0fd)2ifft  onnli  j)uttr  irrr  uorpsrnnlit , 


^  ab0emrnn^t.  /.  ^  rerm  5.  bal^  6.  ^abrnn  </.  (e<  {r  sgq.  stppius  quam 
supra  nn.)  rn^.  6,  **  rpditumb  liifer  0,  ^  pnn  ^.  091  6,  ^urfrit.  4,  "  ol- 
Uin  ojf  tf.  ^  ol^n  4,  Ijpffl  -/.  |la  bu  oud)  jn  Mr^t  tf.  •*  ^30  ^.  |hi>t.  /. 
ftatt.  tf.  "  0rm&^  C.  ®®  prmrr  /.  ^rnant  {sic)  vet.  m.  correxU.  pe  mrr  2.  pmant  4. 
bffi^.  6.  9°  0rp|lli4)l)eit  6.  ^0  ^.  "  ^urtcenbt.  4.  ^ertrennt.  6.  »•  fp^en  6. 
^  ^o  4.  mQpiid)  6.  0e^iert.  4.  ^^  pt^m  4.  man  jm  ^.  ^  muflufl  /.  molu^  J. 
trpbt  6.  ^^  00jo4)t.  ^.  *"'  Jpn  <?.  *"  |)em  f6lid)0  tf.  inn  rorr.  ptf/.  m.  nvR 
J...3.6.  plin  •/.  moU  bekan^t.  ^.  '"'  mplfen  4.  >w  |top|l  2.  «ojkdrtm  4,  ©er- 
Kerun  fitt.  e?.  »05  p|j„|  ^^  loe  „^,j|,  ^.  ^e^o^enn  ^.  "^  fp  6.  ^^  fiood^  eorr. 
vet.  VI.  jQod)  1...3.6.  |e  bod)  4.  ie^  J.  109  ^i^  6.  gefc^iifft  4,  0uu  0.  oer- 
brennlit.  6. 


BUTTEN  EYN  KLAO  UBEB  DEN  LUTERI8CHEN  BRANDT  ZU  MENTZ. 

9»  fr^  ttt  mttUt  tf^nft  0rhlagt, 
Cr  tft  nte  grfosbrrt,  ntr  htla^i, 
112  WieiD0l  rr  ftc^  rrbrnt  }u  rrd)t. 

<iilan  tl)ut  gniialt  bem  oottrs  hnrd^t, 
10mb  bas  rr  n)arl)ri)t  0p:rl»t0t  l)att. 

c^d)  l)rrj)0t  0tb  onns  l)ni|f  onD  rabt. 
116  69  ift  flrmutrt  i)r  grnug, 

|ln  ft(l)fl  i)rn  gitmpf  mnb  and)  i)r  fug. 
]Pic^  abrr  Itrbftrr  b^ubrr  mri)ni 

|lurd)  foUtd)  mad)t  oo^gmaitt^t  fri)ni 
130  fl^n  bri)nrt^aibrn  td)  brfd)mrrt| 

|lod)  l)of  id>  rs  mrrM  mtbrrkrrti 
Hnnb  mrrbt  grrod^rn  bri)n  onfd^nibt. 
|l2nmb  birnrr  gottro  l)ab  grbult. 
124  cAl6d)t  id)  btr  abrr  bri)ftanbt  t^uui 
ynnb  ratrn  biffrn  fac^rn  nnn, 
So  m6lt  td)  uia9  id)  l)ab  am  gutt 
Wit  fpasrn  nodl)  mri)n  ri^gru  biut. 
m  tfot  mtrt  rs  abrr  rrd)rn  baiM/ 

10o2tDar  tvi  mtr  bao  gianbrn  fait, 
|lann  rr  brn  0rrd)trn  nir  uoUir^^ 
9<K  Itt^  ^i^  anf,  rs  ift  grmi^. 
^d)  l)ab9  grmagt. 
yirid)  oonn  <$uttrn. 


459 


"0  fp  tf.  «"  n»oU  4.  frbut  6.  «'^  uut  5.  oottrs  corr.  ue/.  »t.  et  sic  4, 
guttrn  i...J.  0utrn  5,6.  <*<  tuarl^att  J.  0rp:ir^i0t  2. ,.4,  o^p^eMort  5.  pre^iot  l)at.  /?. 
"*  l)ulf  -/.  I)il|f  tf.  ratt  5.  *'*  oeujuttet  plje  0enu0.  4.  %tv)M  5.  ^»^  ql^m  •/. 
irrn  5.  jrn  ^.  i)l)r  fu0.  4.  iren  fu0  5.  >'^  min,  6,  ^*^  oo:0nKilti0  2.  oo^oewaltiot  4, 
orronxilttoet  5,  fon.  6.  ^^  ^epnent  5.  ^inent  6.  bef4)U)vin.  6.  >><  nier)  6,  mpti- 
lierKert.  ^.  mp^ierkert  5.  **^  mer^i  <?.  '^  Prumb  futl)er  tiiener  0ot0  l)ab  o^uU  5. 
"*  iBod)t  ^.  bp^nbt  6,  "^  ratljen  ^plTenn  •/.  ^*''  molt  ^.5.  on  0Ut  5.  «'  min  (?. 
atoen  5.  blutt.  4,  <*»  wurt  5,  balt.  ^.  baln.  6,  ^*»  /iirwar  5.(7.  olouben  folt.  6, 
folt.  2.  ^.  falM  5.  >*»  red)ten  2.  oered^tenn  4,  oerediten  5.  oerlieft.  2.  J.  C.  oerlie^  5. 
*''  uf  5.^.      oempft.  -/.      oon  l)utten.  |  cCr*  5.  oon  6. 


458  HUTTEN  EYN  KLAO  iJBEB  DEN  LUTEBI8CHBN  BBANOT  ZU  MEMTZ. 

Sd)aff  ta9  frt)n  mnM  mtih  ab  geiDfnnbt 
80  Von  ^vtiif  bie  balM  l|abrn  ennDt 

ynnb  tHin  bem  rei)d)tnmb  btjffrr  mriti 
Pa$  mtti  xn  knt^ct  mt^i  ^ctftii, 
Vnnb  brnniht  aUri)n  anff  Bri^ftiiii)  fad)i 
A4        |l0  bn  i)n  and)  l)trft  ftrllrn  nad)i 
fio  miti  liri)n  niarl)ri)t  l)abrn  ftaMi 
linnb  bi)ffrn  fad)rn  grben  rabt. 
Pann  lirt)nrr  irrr  tft  nttt  0rmr^, 
88         ]Da»  i)rmrr  l)ab  brr  mrit  brfr^, 
ynnb  ftc^  barnrbrn  tmbrrmi^nnlit 

|lrr  0ri)ftltd)ri)t|  onitli  fo  0rfd)mi)nnM 
^rrfd)  iibrr  bri)n  ^rfalbtrn  fc^ar. 
92  (3d)  l)rrgott  ni)m  brr  fac^rn  mar, 

Pa3  mrrbt  brr  gianb  nttt  gar  irrtrrnn^t, 

&rnfmimrn  ab  bri)n  ®rftamrnt. 
Std)  mir  man  bri)nrn  fc^iffrr  trrgt, 
96         <iilitt  fri)brn,  pnrpnr,  anjjrirgti 
D^ir  rr  fo  mn)plid)  ift  ^riirrti 

Hiir  mann  i)m  fd)mri)d)irt  onnb  l)oftrrt. 
Sid)  mir  rr  moUuft  trrt)bt  onnb  p2ad)t; 
100  Pabnrc^  bu  mrrbrn  magft  urrac^t 

pt^n  §ttfiitn  onnb  ino  ®iirkrn  iannbt, 
Pann  f6Uid)9  ift  inn  moibrkannbt; 
Vnnb  mtffrn  btd)  3n  fd)ritrn  nitt 
104  Pann  burc^  brs  flabfto  urrkirtrn  fi^t. 

^t)rrnmb  t)m  0t)b  rt)n  annbrrn  fi)n, 

|lao  mrrbt  ^rio^rn  b0^1)ri)t  ^tfn, 
Vnnb  fri^  r^n  brffrr  rrgimrnt. 
108  ^rbod)  mtrt  §ni\)tt  i)rt3t  grfd)rnbt, 

Sri)n  0fd)afft  onnb  guttr  irrr  oorpsrnnbt, 


^  abaeuirnn^t.  /.  ^  ttren  6,  balli  6,  ^ahtnn  4,  (et  in  sqq.  stppius  quam 
sitpra  nn.)  rn^.  6.  ^»  rpd^tumb  ^ifer  6,  **  ^nn  4,  nipl  6,  ^urfelt.  4.  "  ol- 
Uin  o|f  5.  ^  9l)n  -^.  t^pef)  ^.  |)a  bu  oud)  jn  l)ie^t  ^.  ^  ^30  ^.  ftatt.  /. 
flatt.  6.  "  0em&^  6.  ®*  pemer  i.  ^enant  (*ic)  vet.  m.  correjcit.  pe  mer  2.  omant  ^. 
befi^.  e?.  »°  0ep|lli4)l)eit  6.  fto  ^.  ^  3urtrenbt.  4.  ^ertrennt.  6,  »•  fp^ni  6. 
^  fto  4.  mppltd)  0.  0e^iert.  •#.  ^^  pl^m  </.  man  jm  6.  ^  muflufl  /.  moftu^  3. 
trpbt  <?.  *<»  oojatftt.  4.  *°*  J^pn  <?.  *"  Jem  folicfto  tf.  inn  rorr.  vet.  m.  nuii 
/...J.6.  pl)n  4.  moli  bekan^t.  t/.  *o3  njpjf^n  t/.  <»*  |^|l  2.  oo^kdrtm  4.  oer- 
kerten  fitt.  6.  »0*  plym  •/.  "«  merti  6.  j)e^O0enn  ^.  '"^  fp  6.  *<»  ^e^o^  rorr. 
vet.  m.  pod^  1...3.6.  |e  bod^  4.  it^  3.  ^^  ^in  6.  0efd):tf[t  4.  guu  6.  oer- 
brenn^t.  6. 


BUTTBN  EYN  KLAO  UBER  DEN  LUTERI8CHEN  BRANDT  ZU  MENTZ. 

]Da»  fei^  txt  mttbtt  tfl)2tft  0rhlagt| 
Cr  tft  nxt  ^t^oihttif  nxt  btH^if 
112  VHtmci  tt  ftc^  rrbent  3U  rcd)t. 

<iilan  tl)ut  griDalt  btm  ^oiits  kntd^i, 
Vmb  ba9  rr  niarl)ri)t  0p2rl»t0t  l)att. 

^^  l)rr00t  0tb  onns  l)ulf  onD  rabt. 
116  CI9  tft  grniutrt  t)r  0rnu0, 

Jln  ftd)ft  i)rn  ditmpf  mnb  and)  i)r  fug. 
]Pic^  abrr  itrbftrr  bmbrr  mri)n, 

Purc^  foUtii)  mac^t  tyo^gniaittgt  fri)n, 
130  p^n  l)ri)nrtl)aibrn  id)  brfd)iiirrt| 

P^d^  l)of  id)  rs  nirrbt  vibrrkrrti 
10nnb  mttbi  grrod^rn  bti^n  onfd)nibt. 
Pmmb  btrnrr  gottrs  l)ab  ^rliuit. 
124  cAl6c^t  id)  bir  abrr  bri)ftanbt  tl)un, 
linnb  ratrn  biffrn  fad)rn  nuu; 
So  n>6it  td)  mas  xd)  fyxb  am  gutt 
Kltt  fpa2rn  nod)  mri)n  rt)0ru  biut. 
m  tfot  nitrt  rs  abrr  rrd)rn  baibt/ 

yosniar  l)u  mtr  bas  giaubrn  fait, 
|lann  rr  brn  flrrd)trn  nir  uosiir^^ 
]Da  ia^  bid)  aufi  rs  ift  grnit^. 
^d)  l)abs  j)ruia0t. 
Virid)  oonn  ^uttrn. 


459 


»0  fp  e.  <>«  voU  ^.  rrbut  6.  »'3  ^gj  5.  j^jjj^j  corr.  !»e/.  w.  e/  sic  4, 
0uttrn  i...J.  0utrn  5,6.  *<*  tuarljait  5.  grp^r^igt  2,..4.  g^p^rbtort  5.  pxtVxot  l^at.  6. 
"*  ^ulf  ^.  I)il|f  6.  ratt  5.  *'<*  genjuttft  pl^e  grnug.  ^.  grwfirt  5.  i»^  pljm  -/. 
irrn  5.  jrn  6.  pl^r  fu0.  ^.  irrn  fug  5.  »*^  min,  6.  **»  oo20n)alti0  2.  oo20enialti0t  4. 
orr^nmUtgrt  5.  fi)n.  5.  ^^  ^rpnrnt  5.  ^inrnt  (?.  brfd)n)vin.  6.  <*<  mrrli  ^.  wfi^- 
lirrkrrt.  4.  m^mkrrt  5.  "^  mrrb  ^.  *"  Prumb  jTutl^rr  ^irnrr  0ots  f^ab  0)ult  5. 
"^  /Bodit  ^.  bpflanbt  6.  «^  rotlirn  ^plfrnn  ^.  "^  ibolt  ^.  5.  on  0ut  5.  "^  mtn  <5. 
atgrn  5.  blutt.  ^.  "»  wfirt  J.  bolt.  :/.  bol^.  6.  "»  /urnior  5.5.  0loubrn  folt.  6. 
folt.  2.  •/.  folM  5.  ^30  reditrn  2.  0f rrditrnn  4.  orrrditrn  5.  orrlir^.  2. 3, 6.  orrlir^  J. 
^^'  of  5.^.      0rni9ft.  ^.      oon  l^uttrn.  |  cCr*  5.  oon  0. 


EPISTOLA 
VDELONIS  CYMBRI  CVSANI 

DE 
EXVSTIONE  LIBRORVM  LVTHERI 

ET  I 

MONACHORVM  DOMINICANiE  FACTIONIS  NEQVITIA 
AD  GERMANI^  PROCERES  ET  CIVE8. 

$.  I.  Dominicanae  faclionis  Pharisaji ,  vulgus  supcrciliosum ,  iam  olim  ludaeo  male 

tincto,  qui  cum  pipcrc  Irans  mare  venit,  bonis  lileris  erudilisque  omnibus  ne- 
gocium  inslituerunl.  Capnionem  nostis?  modestia»  ac  literaturae  non  vulgarisie 
typum.  lidcm  nunc  quoque  sua;  farina}  theologaslris  in  partem  vocatis  Christia- 
nam  tranquillitatem  aliquol  annis  miris  imposturis  lenlatam  toto  cvertere  au- 
daclcr  ingrediuntur,  ut  divinu*  veritatis  lumine  extincto  fraudium  suarum 
crassissimam  noclem   mundo  ohduccrc    et  liumani  commenti   tyrannidem  substi- 

S.3.  tuerc  possint.  Vcnit  huic  negocio  salis  accommodatus  Aleander,  et  idem  ludaeus,  i& 
Romano  astu  nchulo  insignis  ,  cui  omnia  vcuundari  quae  mimdus  hic  quxque 
coelum  habet  poteslas  csl.  omnia  quidcm  quam  vcritatem  amplecti  potest, 
nihil  est  quod  non  pelat.  dummodo  avaricia;  lorum  non  stringas,  dummodo 
luxum  in  arctuni  non  ducas  Romanis;  diguus  hic  qui  apostolicai  scriplurs 
fucum  faciat,  qui  pia  et  sancta  iiivcrlat,  honesta  corrumpat»  composita  dissipet-^ 
et  mendaciis  incndacia  accumulct;  dignus  qui  pseudochristianorum  monachismo 
bonos  quosquc  perderc  |  producatur.  sitit  ])rofecto  bestia  haec  Cretensis  Germa- 
uam  libertatem,    quxrit   uhiquc   bullalis   suis   buUis,   et   ipse    bulla,   principes 

CHVNRADVS  SARCTOR  FRANCOSAXVS 

GERMANIS  OMNIBVS  j5 

SALVTEM   DICIT. 

DominicanaB tincto  bouis negotium  fccerunt.    Capnionem  mode- 

8ti«e  et typum  nostis.    li  nanc Christianam  intogritatem  sao  pedore 

contaminare,  impadenter,  nullo  adhac  prohibente  pergunt.    Accessit  haic  proyin- 
tias  Aleander,   et  idcm  ludseus,   necdum  aqua  salatari  ablutas.    Quod  si  alinndeSO 
non  habeas,    abundc   quidem   ex  hominis   moribus,   et  in  omni  aetato  illaudanda 
vitse   scelestloriB   consuetadine.    testis  Parrhisioram   Luthetia,   testis  Roma,  Bo- 
nonia  et  Italia,  et  nunc  tandem  testabitur  nostra  quoque  Germania.    Dignus  hic, 

qui  Paulinae  et  apostolicaE) invertat,  corrumpat,  dissipot  et  mendacia  men- 

daciis  adglutinet;   dignus   ab   pscudo   christianorum   monachismo   bonos   quosqucSo 
pordendo  producatur.  —  —  Germanorum  libertatem:   quterit  ubique  bullans  suis 


^  lud.  loa.  l*fofferkorn.  **  §.  2.]  Cf.  Lutheri  locum  in  prsefat.  transcrjptam. 
Alexander  G.  indulgcntiarius.  "  quam]  prseter.  *®  avaritife  G.  ei  sic  in  si- 
miiibus  t,  ubi  c  /labet  1,      ^  Cret.]  cf.  Pauli  ep.  ad  Tit.  I.  12. 


SPI8T.  TDBL0NI8  CTMBBI  CV8AMI  DE  EXV8T.  LIBBOR.LVTnEBI  ET  CHVNB.  SABCTOB. 


461 


viros  in  capturam  praMla;  Ilulicae  abduccrc.  Quod  muncris  a  Romancnsium  dc-§.3. 
cumano  gygante  iniunctum  ul  diligcnlius  ct  cura  maiorc  cxcquatur,  omues 
impudcntiae  laxat  lia)3cnas,  nullis  fraudibus  dolisquc  boc  portentum  abstinet» 
ad  fallendum  simplicium  mcntcs  impendio  audax.  At  quid  non  auderet,  scmcl 
amissa  honestate,  nebulonum  malicia,  qui  (lUicquc  ctiam  ncphanda,  ubi  spes 
rcfulserit  nummi,  patrare  non  rccusant?  IIoc  cst  istud  ulcus  quod  tangi  nollent» 
cui  novaculam  addi  posse  ncgant:  quolics  cnim  aliquis  ipsorum  avariciam  da- 
mnat  aut  recta  rcvocarc  conlcndit.  bic  protinus  in  ccclesiam  cst  impius,  sacri- 
legus  et  siquid  ullo  nominc  peius  audit,  iam  non  Cbristianus,  sed  haereticus 
t  conclamatur.  Dignus  proscissor  Alcandcr,  qui  pcdicatorcs  monachos  defendat, 
et  flagitiis  fabricandis  adiuvcl,  in  id  quidcm  Roma  usque  cvocatus  advcnit. 
quoruro  malicia  et  inquinatissima  morum  libido  toti  mundo  ncgocium  iam  diu 
fecit,  ncmincm  non  prodidit,  violavit,  devovit  cl  intercmit.  in  quas  respublicas 
pessimis  artibus  sese  non  insinuavit?  qux  rcgna.  ubi  aliquando  nidum  suspen- 
»dcrc  ccepit,  non  extrcme  commovil  ac  scditiosissime  lurbavit?  quos  principes, 
reges  Caesaresque  male  tractando  non  infccit?  cuius  familiam  non  corrupit  aut 
saltem  soliicitavit?  Nihil  profecto  ab  borum  salacia  purum  pcrmanere  diu  potcst.  §.  i. 
diris  devovit  olim  Tcmplariorum  factioncm  Clcmcns  quintus;  quod  si  horum 
vitam  cum  illorum  moribus  confcramus,  bi  cx  omni  tcrrarum  orbe  proscribi 
ilonge  quam  illi  digniorcs  invcniontur:  scd  altius  quam  ut  cvclli  hasc  lal)es 
possit,  telluri  insedit,  nullo  pcuiculo,  sed  rastcllis  ct  ligonibus  abstergenda, 
ne  pars  syncera  hoc  putorc  infecla  in  pra^cipitium  dcmittatur.  Quis,  bone 
Christe,  ea  scelcra  nou  audcrct  volvcre  ct  sinc  ingcu|ti  trepidatione  cogitarc 
modo,  qua;  impostorcs  isti  pcrficcrc  nou  vcrentur:  num  Romanae  sedis  Impc- 
ratorem  sustollcre,  et,  quod  multo  omniuni  horrcndissimum ,  in  sacrosancto 
eucharistiae  sacramento  toxico  dc  medio  aufcrrc  ausi  sunt?  Quis  in  omni  «tatc 
atrocius  flagitium  unquam  audivit  quam  quod  Bernensis  flammac  sanctus  illc 
ignis  coelo  ultore  cxpiavit?  ut  Florentinum  facinus  ct  millc  eius  generis  ctiam 
taceam,  quac  cum  epistolae  probibet  brcvilas,  tum  memorari  quoque  abborret 
lanimus.  unum  hoc,  quod  rccens  cl  adbuc  nuperum  cst,  cuius  gratia  hanc 
epistolam  potissimum  scribcrc  adgrcssus  sum,  lantum  rcccnsebo,  ut  quisque, 
cui  cerebrum  inest,  clarc  intucalur  quam  impiorum  hoc  gcnus  obcundis  labo- 
ribus,  quibus  Christianae  synccritati  imponat,  patienlissimum  sit.  At  comoediam  §.  5. 

Bollis,  Principes  viros  in  captivam  spem  prsedse ab  Komano  iniunctum  gi- 

gante,  nt  commodius  exequator, fraudibus,  mcndaciis  abstinet  nullis.    Ni- 

minm  hoc  monstrum  ad  fallendum  simplicium  animos  vafritiis  audax. mali- 

cia?  Qui  ubi  spes  refulserit  numi,  qaacque  etiam  nephanda  patrare  non  recusant. 
Probe  morum  mimesis  hunc  tali  ductori  gregem,   et  gregi  talem  invenit  ducto- 

rem.    Diguus defendat  et  adiuvet.    Quoruni non  violavit,  prodidit, 

devovit  et  interemit.    Quas  rcspublicas  uon  corrupit?  Quos  Principes  non  male- 

Iractavit?   Cuius   familiam   aut  non  infecit  aut  soUicitavit?  Non  Ro.  sedifl 

qaod  omnium ausi  sunt.    Ultricem   apud  Bcrnenses  flammam,  Floreutinum 

facinus,    et  mille   alia  eius  porteuti  flagitia  libens  taccam,    quae  memorari  cum 
abhorret  animus,  tum  cpistol».'  prohibet  brevitas.    Unum  hoc  quod  recens  adliuc 

•  andit  /.  **>  prosciscor  1.  G,  qui  om.  /.  "  solicitavit?  G.  **♦  Clem.  V. 
bulla  Faciens  ndsericordiam.  d.  12.  Aug.  a.  1308.  (Mausi  XXV.  424.)  ■*  Uenricus 
VII.  a.  1313.  ^  Quattaor  ha.'resiarch8e  ord.  prsedicatornm  de  observantia  BemnD 
combusti  a.  1509.      *^  Ilier.  Savonarola  Florentiaj  a.  1408.  combustus. 


462 


EPI8T.  VDRL0NI8  CYMBRI  CV8ANI  DB  EXTST.  LTBROR.LVTHBBI  ET  CHYNR.  BASCTOR. 


ipsam  nunc  spectabimus :  Martinus  Lulherus,  Iiomo  vilas  probitate  e&iroie  clariis 
el  solidiore  Iheologia  ncmini  secundus,  quinquenniimi  abhinc  spiritu  domini  eo 
evectus  est,  ut  Ghristiano  affectu  mortales  iuvare  in  vero  dei  cultu  aniinose  et 
constanter  prodiret.  nullus  enim  in  Christianismo  iam  angulus  peue  extiterat, 
ubi  non  Christiauo  candore  exlincto  nihil  non  commenti  inductum  esset:  dea 
Christi,  mc  hercles.  inslitutione  prtBtcr  bracleata  nudi  tituli  tecloria  aliud 
fcre  habebamus  nihil;  quo  ciecto  mera  humanie  libidinis  tyranois  in  locum  tam 
augusti  regni  substitula  passim  grassatur,  Christo,  paupertatis,  concordix,  pacis 
et  spiritualium  magistro  rclegulo  avarici;e,  seditionum,  pugnas  et  camaliuni 
doctor  Leviathan  in  ecclesiam  advocatus  est:  sic  peccatis  noslris,  quibus  ac-fo 
ceptum  tot  seculorum  matum  referiums ,  iratus  per  annos  plurimos  Quristus 
tam  bcnignitcr  ab  integro  misertus  discussa  errorum  caligine  veritatis  solem 
mundo  reddidit,  et    divinum   cvangclium.   aliquamdiu  ut  protritum.  nec  sapien- 

$.6.  lum   ingeuiis  dignum,    in   ecclcsia  anliquatum,    praedicari   passim  voluit.    Qux 
res ,  cum  procerum  ambilioni,  |  qui  de  ecclcsice  habenis  immodice  gloriaotur  etts 
fulmini  posse  imperare  sese  populo  iactant,    amaroris   uon  parum    allatura  vi- 
derclur,  sacerdotum  et  pontiOcum  avariciam  in  parte  derasura,  qusstui  Romaoo, 
quo  nundinatus  Christiana^  pietatis  pudor  vilissimis  quibusvis  prostituitur,   mo- 
dum  aliquem  praescriplura ,  non  potuit  hoc  carcinoma  cauterium,  ubi  iu  vivum 
pertrudi   coeptum  esl.    perferre:    occurrere  molieutes  Lutheri  scripta  et  doctri-io 
uam,  extra  evangelium  Chrisli  nihil  olentia,  penlere  ignomiuiose  recta  tenderunt, 
hoc  modo  suis  fraudibus  consultum   iri  arbitrantcs.   coeptum   est  caput  Lutheri 
diris  Bomano  episcopo  devoveri,  virum  sanctum  impietatis  labe  insimulare  conati; 
qu<e  Christiana  vel  ipso  Christo  doccnte  omnibus  comperta  sunt  scripta.  offen- 
sionis  rea,   erroribus  scatenlia  et  ha^retica  condemnata  sunt:   non  potest  enim» 
quai  Christi  sunt,    fcrrc  Bclial.    Ilanc  curam  pessimis   artibus  exequi  subierunt 
Dominicani  monachi,  Aphrum  malum,  antiqua  pernicics,  ducem  secuti  Aleaodrum, 
anili  dicacitate  nobilcm,  qucm  Bomanus  sacerdos  ad  haec  mala  eoutritum  oobis 

§.7.  urbe  saevientem  his  diebus  misit.  horum  opera  Lovanienses  theologastri  »ter- 
num  nomen  sibi  pepererunt,  et  Coloniensis  synagoga,  iam  Beuchlino  et  iogenio  et'*' 
honore  dignis  coloribus  picta,  maiorem  famam  nacta  est.  Mensis  est  cum  bac- 
chantum  et  temulentorum  more  vic^tim  hostiatimque  per  omnes  angiportus, 
aedes  et  dietas  omncs  passim  discurrerent  id  genus  nebulones ,  atque  nunc  huuc 
nunc  illum  ambiendo  prsehcnsarent,  ul  inventa  aliqua  suisdolis  autoritate,  innocen- 
tissimum   et  theologorum  omnium  Christianissimum  Lutherum  labe  aliqua  infa-^ 

S-^-  niise  denigrarcuL    Bone  Christe,    quae   Bomanislarum   impudeutia    orbi  tum    ibi 
innotuit,  quae  lemeritas  ct  dementia  monachorum  comperla!  veritate  nihii  pote- 

et  niiperum  est  facinus,   Coloniaa  mensem  abhinc  commissum:  ubi  quam  diu  te- 
malentorum  et  Bacchantium  more  vicatim  hostiatimque  (,  adde,  retatim.)  in  orbe 

passim  discurreront,    nunc prcheusabont Martinum  Luthenim  labet» 

denigrarent,  ct  oius  scrlpta,  extra  evangelium  Christi  nihil  olentia,  igno- 

miniose  perderent.    Non  potest  enim  quse  Christi  sunt,  ferre  Belial.   Bone  Christe, 
quse  impudentia  tum  ibi  orbi  innotnit,   quanta  temeritas  Monachorum   coroperta 


*  quinq.]  exeunte  a.  1520.  hic  libellus  prodiit.  Cf.  praef.  ^'  carcinomia  1. 
*^  Aphrum]  Afrum  dici  puto,  ,,sicut  turbines  ex  Africo  veniunt"  (Isai.  XXI.  1.) 
Ceterum  Afros  versipellos  esse  refert  Serv.  ad  Aen.  VII.  724.  *•  seuientom  /. 
^^  synagoga  dicitur  Coloniensis  theologorum  schola  nou  propter  Pepericomani, 
sed  cx  Matth.  VI.  2.  sivc  Apocal.  II.  9.       "  autoritare  /. 


BPI8T.  YDBLOiriS  CYMBRI  CT8ANI  DR  EXV8T.  LIBROB.  LVTHBBI  BT  CHVNR.SARCTOR.  463 

nat»  mendaciis  rein  adgressi  sunl»  el  quidem  tani  apertis,  ut  nemo  non 
quantuinvis  lusciosus  |  clare  videret.  suggestu  sacrifleulus  ille  monachorum  opera 
et  commento  instructus  ad  populum  tanta  impudentia  detonare  ausus  est,  ut 
meudacia,   quorum  bona    pars  auditorum    etiam    conscia  fuit»    perfricta  fronte 

&coram  mentiri  non  erubuerit.  Ad  rogum  quidem,  Bernensis  conflagrationis  typo 
extnictum.  declamator  ille  nugiveudus  adslaus  imperaloriae  niaiestatis  et  princi- 
pum  seplemvirorum ,  penes  quos  Ciesarem  designaudi  ius  est  et  potestas,  assensu 
Lntheri  haeretici  libros,  monumenta,  quas  ut  posteritas  coleret  indigna,  palam 
coDcremari,   induratam  bominis  non  fcrendo  errore  insigui  sacrosanctze  aposto- 

loiioe   sententiae   facto   pertinaciam   testnndo.    illorum    item   tam   probando   voto 
S.  P.  Q.  Coloniensem   constanter   singuiari    quadam    rci   indignitate   commotum 
subscribere,    iis   et  longe  pluribus  impudcnlis  mendacii   sui    na>niis    seculi  iste 
sacerdos  impietatem   hanc   adornare  iu   plebe   molitus  cst.    Quo,  Christe  bone»f.to 
respicis?  num  hanc  pestem  fulmine*  aliquando  disturbas?  Audent»  nullo  aversante, 

isnec  deum  hominemve  ultorem  tanli  sccleris  verenles.  palam  quse  diaboli  fer- 
mento  enita  sunt  mendacia  cum  Clirisli  cvaiigelio  mixta  populo  praedicare.  Quis 
boc  8eq)entum  et  viperarum  genus  diaboli  semen  esse  non  dicat,  qui  patris 
lodo  instiluti  tam  inverecunde  abs(|ue  omni  metu  passim  raentiri  tam  insigniter 
non  erubescunt?  Esto,  imperatore  conuivente  .    quod  ut  credam  perquam  diffi- 

Tocile  indacor,  ut  ne  mandasse  quidem  tantum  lieroa  dicam  facinus  illud,  per 
vos  mira  vaphrilia  commissum;  adde  et  aliquot  eiusdem  unguenti,  quos  vel 
tyara  Romano  pontidci  admodum  dcvincit,  votis  vestris  consilium  opemque 
tttlisse:  tune  proinde,  mendacissime  praedicator,  quotquot  aderant  principes  viri, 
eos  huic  tragcediae  involvere  ausus  cs?  credis  tot  hominum  mille  milia  tam  esse 

ssstupidos,   ut   multorum    iguorautia   principum   scelus    tuum   adgressum   te  non 
videant  inteUegantque ?    Quorum  si  alijqui  cliam   ex  prxcipuis  adfuissent,  raihif.  n 
crede,  tu,  ineptissime  impostor,  quam  non  procul    a  populi  seditione   iu  tuam 
perniciem  abfuisse  diceres?  et  dignus  (|uidcm   Iioc  stipendio  mendacissimus  de- 
blaterator.  sed  tu  tibi  prospice  quam  potcs  maxime  prudenter,  Kalendae  nondum 

aoabierunt,  Senatus  prieterea  quam  .Tgerrime  luum  infamandi  rictum  et  mentiendi 
impudentiam  tulerit,  tutc  tibi  abunde  teslis  es,  qui ,  ut  pertinacius  luo  flagitio 
posses  patrocinari,    sanctam  tanli  magistratus  integrilatcm  impurissimis  oris  tui 

est.  Veritate  nihil  poteraDt:  mcndaciis,  ct  quidem  tam  apertis,  ut  nemo  non  vi- 
deret,  rem  adgressi  suilt.    Qiium  enim  cucullatus  illo  nebulo  de  suggestu  ad  ro- 

36gnm,  qnem  ad  typum  Bemensis  eonflagrationis  extruxerant,  gaudialiter  detona- 
rety  et  neniis  suis  aliquot  aniculas  in  Bingultus  excitaret,  palam  vociferare  au- 
81IS  est:  Impcratorise  maiestatis,  oinnium  Electorum  principum  mandato,  Lutheri 
haerctici  libros  nunc  esse  ignl  traditos:  qnorum  item  voto  S.  P.  Q.  Coloniensis 
constanter  subscriberct.     His  verbis  et  multo  longioribus  ad  plebem  vocifcrans 

Mmendaciis  tam  impudentibus  rcm  commcndare  couatus  est.  Multorum  enim  Prin- 
cipam  ignorantia  facinus  tantum  expletum.  Et  si  qnidam,  quos  Christus  nobis 
din  servct,  adfuissent,  a  seditione  negotium  hoc  non  longc  abfuisse  vidercs,  et 
digna  qnidem  Aleandro  et  monachis  merces  rciidita.  scd  nondum  kalendae  vene- 
runt.   Senatus  itcm  quam  aegre  tulerit  lioc  in  sc  proelamatum  a  diabolo  iato  mcn- 

45daciiim,  eventus  ipse  docuit.  Missum  enim  a  patribus  iu  ipsorum  cacobum  (cce- 
nobium  volebam,  lapsus  sum)  quid  talia  in  S.  P.  Q.  Coloniensem  ementiri  palam 


*  crubnit  1.  G.       «"•  millia  (i,       **  Kalcndis  exsolvuntur  debito;  pccuniae  usu- 
rseque.  ^"  plQbeui  2. 


464      BPI8T.  VDELONIS  CTMBRI  CTSANI  DE  EXTST.  LIBROB.  LVTHBRI  ET  CnVNR.  8ARCT01. 

labiis  contaminare  alque  liiiic  fabuloj  misccre  baud  veritus  cs;  digna  liogna 
quae  tam  exccrandi  mendacii  omnibus  forpicibus  pcenam  ct  quam  ocissime  luat: 
hoccinc  salis  bonos  damnare  innoccntissimc?  etiam  criminis  tui  socios  ementiaris 

$.11.  ac  patronos.  Quam  diu  quiescetis,  iustissimi  et  iidem  Ghrisltanissimi  GermaDi» 
proceres?  quamdiu  bonos  in  univcrso  mundo  vcstra  gloria  fraudabitis?  qu»^ 
quidem  erit,  si  banc  omnis  virtutis  et  bonilatis  serpigenam  et  alte  sideuUan 
maculam  publicamque  Christiuna3  rcligionis  pestem  ab  omni  Germania,  imo 
universo  tcrrarum  orbe  exculicndnm  curavcritis.  Sed  priusquam  istos  male  lo- 
qucntes  male  apud  vos  audire  optarem,  mallem  omnem  huius  impiae  scen» 
fabulam  prae;  oculis  vcslris  cavea  cduclam  apparere;  quod  commodius  foturuniio 
arbitror,    si  rera  omnem,    ut   ab    his  iufelicitatis   contentionibus  commissa  est, 

$.i?-verbis  prosequar.  Moguntiam  indc  scnsim  vcnenum  hoc  sese  promovit.  dicta 
non  cst  qua  insolentia  Aleandcr  ludoius,  Romanensi  fraude  ligatus  et  pedicato- 
rum  fecialis,  urbem  ingrcssus  cristas  surrigere  cceperit,  trophaea  iam  tum  in 
bac  sancla  urbc  de  nostra  servilutc  tholo  sufTigere  cupiens;  clerum  principioi> 
et  longum  mystrarum  ordincm  statis  ceremoniis  et  suo  candore,  ut  sanctior 
populo  haec  tyrannis  suspiccretur ,  adesse  voluit;  litcrarum  collegium  populum- 
que  universum  nulla  huuianitalc,  sed  suo  quodam ,  ul  putavit,  in  |  nos  imperio 
invitavit.  Pape,  in  quain  fortunam  res  ha3c  Romani  dei  pneter  quam  speraveraU 
dcclinabat!  qui  enim  triunipbum  inslituit,  de  nostra  patria  prsedam  speravit,»» 
inter  calones  vix  nostratium  manibus  elapsus  cunctis  de  se  pudentissimam  fa- 
bulam  dedit:  nemo,  mediusfidius,    adcrat  qui  quaestuosissimam   Italici  venatoris 

$.  13.  insaniam  non  riderct,  non  subsannaret  ct  pleno  cachinno  prosequeretur.  at  leve 
quidem  hoc,  palantcm  etiam  pcr  tcmpH  arcam  solumque  eff(Bminali  vestitos 
cauda  et  longo  syrmate  vcrrenteni  iu  latus  quidam  pungentes,  lacertis  in  ans»» 
formara  exertis  loco  trudebant,  alii  a  frontc  rhinocerota,  asini  auriculas  et  ci- 
conias  pinserunt,  reliqui  tunicae  caudam  calcaneo  remorati  lapsabundum  subsan- 
narunt;  nonnulli  scominata  ct  digna  ludaeo  dicteria  in  hunc  nebulonem  protule- 
runt:  omnia  benc,  modo  lapides  pecus  hoc  quoque  salutassent  et  antiquaB  matris 
ossa  cercbrum  islud  sanctulum  perfricuissent :  vidisses  quam  sacrilegus  ille  fossor,  so 

anderent?  Rosponsam  ferunt,  iniassum  ea  popalo  declamasse  fratercalam  illum. 
Hoccine  satis,  monache?  Siccinc  impanita  vestra  protegitis  flagitia,  pnblicuin 
nefas  tali  susurro  abande  expiatnm  ne  credis?  Digna  viperina  hiec  lingna,  qu» 
mendacii  tam  execrandi  omnibus  forpicibus  pcenam  Inat.  Mognntiam  inde  sese  sen- 

sim  venenum  hoc  promovente,  dicta  non cristas  erigere  occoeperit.  omnem  ss 

clerum  et cserimoniis,   conlogium  literarum,   popalumque  universum  reli- 

gioso  adesse  volait.  Pape,  in  quam  fortunam  res  pervenerit.  qni  triumphnm  in- 
stitait,  qui  prsedam  de  nobis  spcravit,  inter  caloues  vix  nostratum  manus  ela- 
psus  est:  omnibus  padentissimam  fabalam  de  se  prsestitit.  Nemo  aderat  qui  non 
qaa^staosum  Italici    vcnatoris  animam  videret.     Nec  risisse  sat  erat.  palantemio 

enim  —  —  pungentis  lacerto   in  ansse  formam   excito  loco reliqai  vestis 

Bum  caudam subsannaverunt bene  sancteque,   modo  lapides  cercbro 

advolassent,  peracta  sunt.  hoc  unum  enim  defuit:  caetera  qaidem  omnia  pro  rei 


•  forcipibus  G.  ocyssime  G.  ^  vult  innocentissimos.  *  ac]  ad  1.  "  pe- 
dicat.  fdc  i.  0,  de  industrin,  '*  Cf.  Hedionis  epist.  vol.  I.  p.  438.  num.  CCX.  d.  21. 
Dec.  a.  1520.  •*  venatoris]  cf.  vol.  V.  p.  344.  v.  7.  sqq.  "  pinxcrunt  /.  G.  asin. 
aur.  et  cic.  pins.]  cf.  Pcrs.  sat.  I.  58.  sq.  121. 

^^  occQperit.  2, 


\ 


BPI8T.  TDEL0MI8  CYMBBT  CYSANI  DE  EXVST.  LIBROR.  LVTHERI  ET  CHTMR.  8ARCT0R.      465 

qui  boDos  omiies  ex  adverso  appellal,  nostratcs  sive  vera  sive  falsa  siroultate 
insimulet,  vultu  livido  el  caperala  nare.  supercilioso  et  obliquo  obtuitu,  ore 
distorto  omnes  inclamaril,  nullos  non  bnllalo  fiilmine  terrere  tentaverit,  bui, 
terram,  coelum  et  maria  miscens,  sub  aliena  iuris  dictione  iu  quosvis  scntentiam 

sminaos  potius  quam  proferens.  lescba,  monacbum  pedicatoride  factionis,  ad  po-$.  14. 
pulum  eduxit,  qui  Romanam  tyrannidem  fuco  religionis  plebi  commendarel.  is  sug- 
gestum   ascensurus  ncscio  quid  magni  sccum  cornicans  sacrum  limen  iam  cum 
ingrederetur,   invenit  catbedraa  oslium  repagulo    occlusuni,    publica   adstantium 
ianua   in    ferreum   chorum  concessit,   atquc   ibi    quidem   pene   exanguis,    totus 

topallidus,  mortuo  quam  vivo  vicinior,  altari  subnixus  pauca  in  Lutbcrum,  pleraque 
deo  sermonis  aculeos  mutante   in   sua^   farinie  fraterculos   declamavit;   pedorem 
fratrum  suonim  sentinae  commovens  anliquum   vulnus   refricuit.    adejrat  ibidem§.t5. 
tum   quoque   quem   bumanx  boslicC    ct    maleficis   immolandis   adbibere   solemus 
liclorero:  hic  operam  suain  Romancnsium  luccllo  reos  quos  mallent  aut  notandos 

iftaut  feriendos  locaverat,  a  quo  qui  grammaticus  factus  suis  insignior  rediret 
dignns  esset  Aleauder:  ille  ubi  in  innocentcm  Lutberum  artem  suam  ludere  vi- 
deret  se  impelli ,  facinoris  impietate  comperla  viro  tam  pio ,  tam  sancto  et  om- 
nium  bonorum  caiculis  probo  i<;noininiani  facere  temere  noluit  indicta  causa, 
atqne  inauditum  per  se  ulium  dainnaiiduin  essc  ncgabat.    Hic  est  ille,  scclcstis- 

Msime  Aleander,  qui  titulo  tcniis  pcssiinus  babclur,  bonore  omnibus  abiectior, 
verbo  autem  et  excmplo  tibi  luiquc  similium  longc  inclior  ct  tota  Romanistarum 
coUuvie  honestior;  bic,  intcr  Gcrmanos  nulli  non  postcrior,  plus  aequitatis  quam 
tota  Romanae  iniuriae  virulcnlia  possedit:  ille  sui  lucri  iacturam  quam  innocentem 
roercede  damnare  appetit,  liaec  omncs  cum  Cbristiana  pictatc  viros,  ipsas  quoque 

Sftanimas  perdere   quam   suie  avariciai  quic(iuain   dccedere   malict.    Vidcs,    Iudaee$.i6. 
Aieander,  videtis,  Romancnses  Itali,  et  tu  denmm  omnis  impielatis  assertor,  Leo 
decime,    quam   ex   xquo   Gerinanorum   Romanensiumque  mores  dissideant?   nos 
Christum,  vos  Cbrysum,  nos  pubiicum  commodum,  vos  privatum  luxum  colitis; 
vos  vestram  avariciam,  qua  nibil  non  in  Cbristiana  religionc  contaminatis,  ct  ex-     ' 

90  tremam  inquinatissimo;  vitai  libidinem ,  nostram  nos  innoccutiam  ct  libertatem 
tuenles  pro  suis  quisque  bonis  Cbristo  adiutore  animose  pugnabiinus.  est  adbuc 
illa,  quse  ante  roille  annos  fuit,  scrviliitis  ncscia  Gcnnania,  etsi  tuorum  mollitie 
nonnihil  virium  nobis  ablatum  sil.  Quam  conduccret  nullum  ex  Germanis  Romam 
unquam  adivisse!  dulce  quidein  eflVvminandi  nostratium   animos  virus  baec  puti- 

35  lago  aJit ;  nec  vctus  ille  maioriiin  vigor  in  toto  elanguit ,  qui  tuorum  impostura 
enervatus  cst:  Cbristo  miserante  solidabitur.  OfTucias  1  multo  iain  tempore  oculis$.t7. 


et  hominis  dignitate  fiebaut.     Lictor  qnoqnc,   qni .  Romanensi  Lucillo,  exurendis 

tam  divini  Lutheri  monumcntis  opcram  locavcrat,   facinoris sancto  igno- 

miniam  inferre  noluit,    qncmquam   indicta  caussa   ct  tam   atrocitcr  damnandnm 

40  negabat.  Nonne  is  Germanoriim  omniiini  postremus  plus  iustitioe  pietatisqne  quam 
tota  Romanie  iniuriaR,  vinilenta  possedit  ambitio?  Ille  lucri  sui  iacturam  inno- 
centem  damnare  magis  petit:  bncc  omnes  cnm  virtutc  viros,  quam  suae  avaritiaj 
aliquid  decedere  —  —  Itali,  quam  ex  —  —  dissideant?  vos  vostram  avaritiam 
et  luxum,  nostram  —  —  tucntcs,  utrique  pro  suis  qnisque  bonis  digladiabiraur: 

45  nec  vetus vigor  clangait:    oflFutias  --  —  tempore   oculis   nostris  iniecistis: 


^  cornic.]  cf.  Pcrs.  sat.  V.  12.  **  malent  1,  '*  grammaticus  factus]  gehrand- 
markl,  stigmate  inscripto  notatus.  **  Alexander  G.  ^  Hic]  carnifex.  *'  Chrys.] 
aurum.      *"••'*  putilago]  putida  scntina.  '^  Uomanensi  Lucillo  sic  2. 

HVTTSHI   OpP.    VOL.   III.  30 


466      EPI8T.  VDEL0NI8  CTMBBI  CVSANI  DE  EXV8T.  LIBBOB.LVTHBBI  BT  CHVNB.  8ABCT0B. 

nostris  obiecisUs,  sal  praestigiis  et  Romanse  superstitionis  fascinatoribus  cooces- 
sum  est :  cedant  tot  pianorum  avi% ,  prodeat  tandem  Christus !  caligo  abacta  est 
et  oborto  veritatis  lumine  aliquando  videmus,  elsi  sero,  quos  tute  cscos  in 
Romanensium  commanipulatione  saepe  derisisti.  est  hodie  Germaniie  nostne  inge- 
nium,  est  consilium  et  prudcntia,  sunt  qui  semper  fuerant  viri;  vires  quoque& 
et  animum  esse  Roma  propediem  cxperietur.  Quid  de  csteris  sperabis,  si  audet 
tam  intrepide,   constanler  el  animose,    si  tam  libere  contra  tuam  hanc   et  Ro- 

$.  18.  mani  episcopi  impietatcm  sanguinariam  eloqui  carnifex?  Quod  hactenus  quidein 
tam  patientes  iugo  vestratium  aliquanto  coUa  submisimus,  hoc  erat,  quia  auro 
nostro  inimicicias  esse  factas  vidimus ,  quod  extra  Germaniam  auferri  quam  Ger-  lo 
mana  mansuetudine  quicquam   indignum  committere  optavimus.    quousque  ergo 
in  censum  nostrum  opesque  patriae   nostras  fraudes   vestras   protendistis,    nifail 
animi  mutatum  est,   niliil  in  vos  molili  sumus,   ne  seditionum  autores  insima- 
laremur;  vos  autem,  postquam  facultalum  nostrarum  proventu  ingluviem  vestram 
non  exatiastis,  sed  ad  libertalem  etiam  nostram,  unicum  regni  nostri  thesauruni,  i» 
sagaciore  nare  penetrare   dolis  ct   tyrannide   vcslra  adorti  estis»   etiam,   quani 
semel  mordicus  professi  sumus,  Christi  religionem  vestris  nugis  et  ad  faUendum 
instructo  commento  nobis  auferre,  pictatem  disperdere  licenter  magis  quam  ad 
Christi  sortem  vocatos  decct  conati  eslis,   non  potuimus   ultra  in  hac  mansue- 
tudine  nostra  dormitarc,  ne,  quod  olim  in  re  levi  et  publicae  utilitati  nihil  mi-M 
nitanti  virtus  erat,    in  lauto  rerum  pcriculo   et  gyganlum   contra   deum   pugna 

$.  19.  verteretur  in  vitium.  Nequimus,  ncquimus  proinde,  Aleander,  et  vos,  cacods- 
monum  papiliones  Romanistae,  scelerum  vestrorum  portentosam  immanitatem 
amplius  perferre,  nec  volumus;  |  Germani  sumus,  Germani  manebimns,  a  maio- 
ribus  degenerare  summo  inhonestatis  loco  esse  ducentes;  Christianam  religionemsi 
in  spiritu,  in  amore,  iu  pace,  ut  Chrislo  aulore  per  maiores  nostros  nobis  tra- 
dita  est,  fovere,  amplecti  ct  exosculari  nunquam  pigitum  est  nec  pigebit;  Ro- 
manensium  autem  superstitioncm,  ethnicis  ct  iuduiis  maiorem,  in  sua  regna,  unde 

£?o.  progrcssa  est,   ablegabimus.  Tu  inlerea,   Aleander,   qui   benedicendi    facultatem 
titulo  ipso,  re  vera  autem  maledicendi  et  malcfaciendi   roalam  artem  proGteris,)^ 
nota  aliqua  quanlumvis  magna  mcndaciorum  tuorum  officina  fabricata,   patriam 

oborto  lumine  vcritatis,  caligo  abacta  est.  Videmus,  etsi  sero,  quos  toipse  ccun 

tuis  csecos  ssepe  derisisti.  £st ingenium,  suut  viri,  est  consilium  et  pmden- 

tia;  vires  quoque  et  animum  esse  tu  aliquando  experieris.    Quid si  audes  tam 

animose,  tam  constanter  et  intrepide  contra carnifex  eloqui?  —  —  aUqnan-Sj 

tulo inimicicias  fieri  vidimns: mansuetudine  indignum  quicquam  com- 

mittcre  optavimus.    Quatenus  proinde   de   censu  opibusque   fraudes  —  —  animi 

immntatum   est, moliti,   ne   scditionis  et  scismatum   authores   diceremor. 

Vos  —  —  thesaurum,  sagacius  incumbere  occepistis,  etiam  —  etiam  vestris  im- 

posturis  nobls   auferre,   et  pietatem in  mansuetudine levi  virtutisw 

erat,   nunc   ubi   vivum  tangitur  vitium   fieret.     Nequimus,   nequimus,    Aleandcr, 
portentosam  scclerum  vestrorum  immanitatem   amplius  perferre,   nec    etiam  to- 

lunius.    Germani maioribus  nostris  non  degeneres,   nec  in  Christiaua  fide 

quicquam  pr^cter  Christum   amplectentes.     Tu  infamiam   quantumvis  magnam  in 


*  plaiior.]  vagantium  impostorum.  *  cf.  vol.  EC.  p.  6.  v.  15.  sqq.  p.  15.  v.  29.  sq. 
*  animi  1,  ®  aliquanto  sic  1.  •*  virtus]  virus  t,6,  "  Alexander  G,  ••  au- 
thore  G.      «'^  Alexander  G, 


XPI8T.  TDSLOHIS  CTMBBI  CVSAHI  DE  EXVST.  LIBBOB.  LVTHBBI  BT  CHVNB.  8ABCT0B.      467 

nostram  inurere  ct  quaeque  pcssima,  quod  facis,  in  nos  disscminare  potes, 
pcena  te  manet,  suos  non  inultos  relinquet  Christus.  Martinus  Lutherus,  homo 
dei  et  Ghristi  apostolus,  nosler  est ;  eum,  quoad  a  Christo  non  desciverit,  quod 
in  perpetuo  non  facturus  est,  defcndemus  ct  propugnabimus,  ne  in  fameiicorum 

sdaites  crudeliter  tradi  possit.  Vos,  libcrrimi  Germanorum  proceres,  vos,  patriae  $.2i 
cives  et  municipcs»  oculos  coelo  sustollitc,  qui  supcrne  eos  vobis  aperuit,  gra- 
tias  deo  agentes,   quo  occasio  aliqua  nobis    oblata  sit  Italorum   tvrannidem   et 
Romanistarum  insatiabilem  avariciae  voragincm  elabi  posse:  nulli  rei  tantum  in- 
vigilandum  quam  ut  cos,  qui  malos  morcs  civilatibus  intulerunt,  procul  expel- 

tolant:  ad  vitia  quidcm  cum  omncs  proniores  suraus.  tum  prsecipuc  catervatim  in 
ea  raimus,  ubi  qui  rcrum  potiuntur  et  reiigioni  prsBesse  gloriantur  passim  et 
publice  peccant,  quorum  studia  hi  ad  se  non  converlunt.  praecidite  ergo  vitiorum 
capita  et  tot  errorum  autores,  ut  populus  ad  Chrisli  praescriptum ,  unde  aliquau- 
diu  ad  idola  adoranda  abductus  est ,  bene  bcatcquc  vivat,  avaricia ,  luxu  et  igno- 

i&rantia   a   templis   proscripta,    populus  mutua  liberalitatc,    vito)  castimonia  cum 
Christo  sapienter  xtatem  inslitual.  IIoc  clamat  omnis  populus,  cuius  vocem  deif«2?* 
vocem  esse  oraculo  iam  |  olim  proditum  cst.  Vos  interea,  optimi  Germani,  aures 
vestras  Ulyssis  exemplo  ad  antiqiii  draconis  sibilum  obluratc,  nec  quicquam  viro 
bono  et  Christiano  indignum  de  Luthero  in  animum  concipite:  scio  usquequaque 

20  tempestuosos  austri  flatus  circum  obstreperc,  qui  homini  invidiam  excitarc  enixis- 
sime  laborant,  sed  Christus  non  permittit ;  audio  indies  de  sacramentis ,  de  matri- 
monio,  de  potestate,  imperio  et  magistratu  antiquando  in  eum  aemulorum  cla- 
mores,  quos  inter  Murnarus  ille  Franciscana;  factionis  monachus,  egregius  bo- 
nonim  decoctor,  etiam  in  sacris  tractandis  celeberrimus  sycophanta,   nuper  libei- 

2&lum  edidit  suppresso  nomine,  mire  incptum,  sed  quo  rudibus  imponcre  possit. 
Te  per  Christum  obtestor ,  qui  Martino  malc  vis ,  priusquam  illius  scripta  dam- 
nes,  ea  prius  nec  tumultuarie  legito :  dispcream,  si  non  plane  mentiri  eos  dicas, 
qui  imprudenter  nunc  vociferautur  Luthcrum  omnem  potestatem  et  magistratum 
velle  abolore,    Caesari   et   omnibus   principibus  negocium  instituere,    seditionem 

90  optare ,  ad  tumultuandum  plebcm  exhortari ,  Socratis  rcmpublicam ,  caninam  libi- 
dinem  reducere,  mulieres  communes  faccre,  malrimonium  elevare,  sacra  omnia 
prophanare.  Quis  tam  eluscatus,  ut  non  videat,  unde  ii  venti  cxoriantur?  prope 
mons  est,  horum  flatuuro  emissor,  vicinum  habctis  Ethnam  hanc  flammam 
eiaculantem:  vos  spiritus,  probate,  an  ex  deo  sint. 


SSnos  disseminare  potes,  et  qaod  facis  perge.  poena  te  in  diem  manet,  ulciscetnr 
Buos  ChriBtOB.  Vos,  liberrimi  Germanioe  proceres,  quos  Christus  tanta  caligine 
Romanse  fraudis  eripere  cupit,  aures  venenatis  serpentibas  non  praebete,  qui 
mira  dffimonis  calliditate  Christam  prohibere,  avariciam  Komanam  tatari  omni 
arte  stndebont.    Valete. 


"  cf.  vol.  IIII.  p.  629.  §§.  27.  28. 


30* 


468      BPI8T.  VDELONIS  CTMBBI  CT8ANI  DE  EXV8T.  LIBBOR.LVTHBRT  BT  CHVNR.  8ARCT0I. 


IN  PORTENTOSVM  ROMAm  PONTIFICIS  MINISTRVM 
SVB  OVINO  TEGMINE  RAPACISSIMVM  LVPVM  OCCVLTANTEM 

BIERONYMVM  ALEANDRVM 
MARTINI  LVTHERI  QVIDAM  DISCIPVLVS, 

An  non  m  falis  hoc  esse  videmus,  ut  usgue 

Christicolam  populum  turpis  Apella  premat? 
An  non  verpus  erat,  quo  fretus  lulius  olim 
4  Impia  tot  reges  movit  ad  arma  pios? 

An  non  verpus  erat,  luda  sceleratior  ipso^ 

Per  quem  tetnpestas  sceviit  Hochstratica? 
Nunc  Aleander  adest,  recuiitce  gloria  gentis, 
8  Intetitatque  viris  omnia  dira  prohis: 

Ecce  armata  venit  fictis  nigra  hellua  buUis 

Et  ovem  simnlans  hostica  cuncta  parat , 
Exurit  libroSf  magis  exurendus  at  ipse, 
12  Si  caperet  factis  prcemia  digna  suis. 

Hoc  monstrum  Caroli  regis  se  trusit  in  aulam 

Funesians  furiis  omnia  lceta  malis. 
Ipse  licet  sacro  fingat  se  fonte  renatum, 
1«  Atlamen  agnoscit  gens  recutita  suum, 

Agnoscit  verpum  strepitu  sua  verba  sonantem, 

Agnoscit  vultum,  mentulam  et  ingenium; 
Quacunque  aspicias,  ludoeum  cuncia  loquuntur, 
30  SermOy  fides,  mores,  oSy  color,  ipse  habitus. 

Quot  monstra  hic  Lernam  conflaia  videmus  in  unam, 

Sive  Midam  spectes,  sive  Thrasona  magis? 
Est  Gnatho,  cum  libuit;  non  hoc  furiosior  Aiax; 
24  Saspe  etiam  fcedus  Sardanapalus  erit. 

Coetera  non  referam,  quibus  ipsum  Sardanapalum 

Exuperat:  quid  enim  nota  referre  iuvat? 
Non  habet  hic  oculos  generosi  principis  aula? 
28  Non  habet  hic  forteis  Teutona  turba  manus? 

Huius  progenitor  triginta  prodii  lesum 

NummiSy  hic  ultro  prodere  non  dubitat. 

FINIS, 


Praeter  exempla  l,G,et  2.hoc  carmen  habet  etiamWittebergensisOpp.Luth.edi- 
tio,  tom.  II.  fol.  35^.  sq.  ex  1.  repetitiim.  lenense  Luth.  Opp.  exemplum  carmen  non 
recepit.  v.  4.]  sinceras  qaidam  2.  *  fatis  non  esse  2,  ■  Apella  (i.  e.  sine  prie- 
putio)  quasi  poetica  cuiuscuraque  ludsei  adpellatione  tum  utebantur.  '  Inlius  II. 
Similitcr  ipse  Lutherus  in  Act.  acad.  Lovan.  (Luth.  Opp.  ed.  Witteberg.  tora.  I.  fol. 
35*.  sive  ed.  len.  Opp.  Lat.  tom.  I.  fol.  497*.)  ,,Est  hoc  in  fatis,  ut  Christiani  pa- 
tiantur  a  ludseis.  sic  ludaeus  incitavit  lulium  pontificem  in  exitium  orbis,  sic 
Pfefferkorn  Colonia}  turbavit  orbem  Christianum,  sic  nunc  Aleandcr  cognatus 
ludie  vincit  suos  maiores,  vel  ob  tres  drachmas  proditurus  rem  evangelicani". 
®  belua  2.  (aJtera  I  inier  verha  orania  et  dira  superioris  versus  effugiii).  *^  civem  /. 
Corr.  Ecce  s.  Atque  ouem  sim.  "  verpus  strepitum  /.  verpo  strepitn  2.  ^  Ca- 
roli  V.      '^  fortes  Theutona  2.      •*  ludas.       Pro  hoc  vocabulo  in  2,  est:  Numerus 


BPI8T.  VDSLONIS  CYMBBI  CV8ANI  DE  BXV8T.  LIBBOB.  LVTUEBI  ET  CHVNB.  SABCTOB.       469 

EXPOSTVLATIO  CVM  JLEANDRO, 

lam  vero  te  appellamus ,  Aleander  Apella ,  quotquot  sumus  evangeln  Christi 
adsertores,  cur  tu,  fugitive,  derelictis  casiris  tuis  proditurus  libertatem  nostram 
ad  nos  confugisti?    cur  tu  sacro  regeneratus  flumine  sancta  nostra  poliuis  et 

i  revelas  mysteria  hostibus  sacramentorum  Christi/  cur  tu  desertis  apostolis  dei 
consiHum  inis  cum  magistratibus  ei  principibus  sacerdotum  de  proftigando  verbo 
dei?  Hoc  vero  ut  faceres,  quodnam  tibi  precium  constitueruni  CardincUes  illi 
cum  suo  Sanctissimol  aut  quo  tu  illos  gaudio  afficiebas,  cum  tu  e  media  turba 
velui  alter  ludas  Scarioihes  scelerumque  magister  prosiliebas,    voce  plusquam 

losacriiega  exclamans  'Quid  vuliis  mihi  dare,  et  ego  vobis  eum  tradam?^  Hac 
iu  de  caussa  e  ludaso  Christianus  factus  es,  ut  e  Chrisiiano  tandem  longe  turpius 
iurpis  hicri  graiia  in  ludaismum  velut  ad  vomiium  recideres?  hoccine  magnum 
erit  exemplum  ludms  cceteris  arripiendoe  Christiance  fidei,  cum  ianio  precio 
conduci   viderint    Christiance   legis  calumniatores?    hac  de  caussa  omavere  te 

ibGratice  toi  linguis,  iot  iiem  literiSy  ut  hominum  omnium,  qui  pane  vescuniur^ 
ingratissimus  legem  Chrisii  tu  oppugnares?  Simplicissimum  est  Evangelium  Chri- 
stij  simpUcissima  esi  docirina  Aposiolorum ,  vere  simplex  ei  candida  erat  olim 
ex  iam  simplicibus  prascepiis  instiiuia  Ecclesia,  Hanc  tUj  ftagitiorum  messis, 
sceleratis  obscuratam  legibus  et  turpibus  inversam  consiitutionibus  remergeniem 

10  modo  moraris ,  periurbas ,  opprimis.  heus  tu,  Aleandery  desine  oppugnare  glo- 
riam  Chrisii,  cuius  tu  defendendce  gratia  sanguinem  iuum  effundere  paraius 
esse  debmsti,  quodni  cesses  scevire ,  laqueum  parabimus  iibi,  quo  tute  iandem 
te  ipsum  iugtdes:  pendulus  e  procera  quercu  resipisce  ei  posimodum  vale! 


tri|^nta  earminitm  mysterio  non  vacat.   qucB  verba  ex  ipsius  carminis  versuum  nu- 
mero  ultimoque  disticho  expHcantur. 

Hofc  expostnlatio  i»  1.  et  G.  non  legitur.      *  Cf.  Proverb.  XX.  19.  Ecclesiastici 
XXVII.  24.      *»  Cf.  vol.  n.  p.  16.  §.  32. 


|la0  ttntfd)  Htqtiitm 

l^fr  wbtanUn  pnHtn  tnt^  |(ebftltd|fn  Hfd^teii. 

ffxn  ir  oertrtbne,  eUntif  mntf  tieriDftfie  %hmtt  vii  1t6mUr,  nf^ntnt  nn  ^eitUm.  ^lber 
tr  erU^t0te  €eutfd)en  erfreoet  eud) ,  ja  frolocKent  aUe  d)2t|!0laubt0e  mtnf^e,  Mn  to  |art 
ftridi  lier  nienfd)lid)en  1led)t  mt  ^efe^  t|l  ^urd)  06tUd)en  milUn  nn  btlf  0Utit  alf  mtt  eine  s 
fd)arpfen  be^el  3frl)a»en.  ^ot  lob,  tDtr  fetnt  erl6fetl)  vntf  erUtii^et  iDOrtien.  0  «0!  ein  lobti^ 
batilun0  ifl  liig  0eoefl,  tin^  liie  einen  Cbriflen  aufs  aUer  beftanfteet,  nnli  ^U  nniel^sieifelt 
tfnx^  06tli(^  ein^eben  er^an^en  ifl,  ^ie  aud)  on  ^iDeifel  in  t^er  ^e^enbeit  ^er  ewig  Ubenlt 
tien  feli0en  woi  0efaUen  miirt.  ^es  l^alben  biUid)  ein  jetier  €^2ift0laubi0er  mfnfit  vvlb  lteb|t- 
ber  Ct)tiftlid)er  feliduit  Don  ber^n  mit  ^ufammtff^laen  tier  bentie  fein  freflb  an^etie  fol.  to 
^  es  ift  umrlid)  ein  relilid)e  tat,  Dn  ein  fold)e,  lier  oir  3U  eren  nnnii  ^ebf^tnfil  btli^ 
ein  0an3  0ultien  Uib^id)enn  in  tiie  kirc^en  fe^n  folten,  ttan  er  fet)  0e»e^  mer  rr  loele, 
lier  fxd)  \fe9  tintierflanben ,  ber  aU  er  tn  erfarun^  kommen ,  oie  fibel ,  onreblii^ ,  onb  be- 
trfi0lid)  mit  bem  06tlid)en  C^uan^eliu  ifl  0ei)anbelt  woitfii  fid)  ber  felbe  befit»ern0  er- 
barmpt  tinb  mit  €l)2if!ltd)em  3om  alfo  barfiber  beoe^t  ifl  mo^ben,  tao  et  l^btoan  |e-is 
ff^t  tfie  fo}(^t  mtf  befo:0un0  do:  ber  1l6mifd)en  tpranne^  nn  m&tterlii^en  te§inung  )er 
1t6mUr,  bep  im  befi^loffen  bot  bem  lamen  Dtt  bindvenben  Hulcanus  ober  abgott  tto  fevrf, 
ein  Ubenbi08  0an^  oerb^an^s  opffers  ber  l)indunbf  011  lamen  llebfUicben  gep/Ui^en  lU^, 
mitt  onerfd)20dinem  menlid)(  0em6t  0fopffert  t)at.  ^  es  ifi  mU  man  pfUgi  ^fpntdftn  je 
ein  red)t  ftur^e  311  einem  fold)en  bftfen  ober  tiopf  ^emeft.  Hept  mar  13  dUr  ^rplfamHe» 
maffer  ties  0Otlid)en  ^efe^es,  b3  fo  lan^e  3^91  mit  ber  fauUn  pfit^c  Oer  Perrrt  oO^lkbft- 
lid)en  llei^t  mar  bettubt,  tinrepn  on  Der^ifft  moiben,  ma0  man  nun  repnfr  onno  tautrer 
t)cren.  tlempt  mar  tfoo  lieplid)  joi^  bes  l^ern  ma0  man  nun  on  fo}d)t  ber  1l6mifi^  19- 
ranep  miberub  b^tten.  tlempt  mar,  ban  man  barff  nun  tfxt  marbept  frep  on  on  befi^me- 
rii^  retien,  man  mfirt  nun  miberub  on  ent^eltnii^  oii  fd)aben  Cl^ti^n  fetn,  oitb  ton» 
l)erren  CI)2ifto,  tfoo  bis  bar  nitt  befd)el)en  on  fi^mebun^  nad)uol0en.  lUmpt  mar  OU  bt«- 
mel  feint  nun  mitierumb  oon  jnnen  felbfl  ^eofnet,  tiurd)  tiie  0uti0  barmbtrl^tgkfpt  0Ot- 
te0,  011  man  ma0  l)infiir  mitt  ^eraOer  oerad)tun0  Oer  kauf  l)<tntierun0  Oet  ^bla^  manktf 
in  l)immel  oer^eblii^  kommen.    tlempt  mar  man  miirt  bi^fur  tfit  twigt  onnO  on^erb- 


Vide  praefationem  supra  p.  452.  in  f. 

*  Inscriptio  2, 3.  supra  in  prccfatione  indicata  est.  '  S  Qn  2.  Ofrmepftt 
2,3.  mapnent  2.  mepnenbt  3,  ^eiiiet.  3.  ^  er-{U0bi0te  3.  ^  ^iilf  2.  J.  «  fd)urpf- 
fen  3,  ^ott  fep  lob  2.  erl6fent  3.  ain  2. 3.  et  sic  saspe  a  pro  e.  ^  aUerbcfft  2. 
eUe»  befl  3,  «  ^mepfUl  2.  ^mepffel  4,  »  fili^en  2.  J.  apn  peOer  2.  ein  pOer  3. 
^^  ei)2ifl0lAubi0er  f&lidiait  2.  3U  fame  fd)lai)en  2,3,  ^i  tbat  2.J.  "  tepp^at^en  2. 
Upb^eii^en  5.  monumentum,  signum.  "  kommet,  2.  *^'**  betrU^tid)  2.  Cuan- 
0flio  2.  befd)mdrun0  2.  e/  «ic  in/Vfl.  "  miieterlid)en  2.  re^irun^  J.  "  btndienbe  2. 
i^  oerbs&nts  opfer  2.  oerbmnts  opffers  J.  ^^  onerfd^rodum  2.  m&nltd^n  2..  m&n- 
lid)ii  5.  *o  f6Uid)f  2.  «•  ^efoftf ,  2.  pfil^n  3.  ««  lled)Un  2.  betriebt,  2.  be- 
triibt  5.  "  mal)  5.  "  mirt  2.  «615^.  w  big  l)er  2.5.  *«•*'  b9met  fetnO  2.  bPm- 
mel  fepnlJt  5.      *^  l)pnfiiro  2.  e/  *ic  in/r^»  ^^nfHx  3, 


DA8  TBUTSCH  BBQUIEM  DEB  YEBBBANTEN  BULLEN  U.  BiEPSTLICHEN  BECHTEN.      471 

lt4e  omfitiDdf  m  ombuuQe  M  trrt^fn,  Dn  am  gntd^t  f^ang^ntien  fad^n,  liurd)  rfu  ^pntg 
altr  ^id^tiifit  ^htt  tttx  kepf^rltd^en  vKtt  tDeltltd)en  1led)t  on  0efe^,  (Utd)  ois  ^urd)  etn 
kurt^n  »^0  auff  aUer  fur)ierltd)|l  l^tnlege  mogen.  ttempt  mar  lite  depllltd^e  lel^en  tnn 
pfrfitdm  n»iirt  man  nun  on  ttxt  ke^rifd),  ftmonifd),  geltfaugenlie ,  uiT  gutbegtrt^^  tian- 
sturttg,  kaufung,  oerkau|fu0  mtt  ab  un^  in^rtngung  ^er  felben  leut  megen  beft^n. 
lUmpt  mar  tttx  ixoi  on  aller  frudjtbar^  fdjntt  fo  upler  !|3fb|lltd)en  brtefe,  gletc^  aU  U» 
lunbert^eubttg  mun^er  $p^ra  tfl  mtt  ^em  feujr  uon  l)tmmel  tierab  gefaUen  btft  auf  ^te 
w&rtfitn  au^gebKinte  unnn  au^gerutetb-  tlempt  uiar  i^o  kan  ma  febe  uiie  teutfc^  lanti  t|i 
tvihti  mntf  erle^igt  mortien  uon  (en  geltfudjen^en  botfd)aften  ^er  beb^ifd);  sefd^tditei  lite 

10  waxiidf  fer  fcbe^ltd^en  g^ |!e  feint  gtmtfi.  Itempt  nmr  foupl  freueler  mutmtUtger  mti  ntc^- 
tt||rr  feonto^pn  unli  metter  tn»  l^annee  feint  gleid)  als  glefern  uerad)t  un^  fien^ltf^  3er- 
knfi^  W9i^i,  Hempt  mar  ^omit  id)  mtt  menia  worten  upl  begretf ,  j^o  mag  man  on 
nai^tfpl  ^f  mtf  fMtftn  0laubt0,  €bn/Un,  frum,  re^lid)  unti  aufred)t  fein.  9arub  fol 
nit  aUetn  ttx  fo  ^tfe  uer)ierblid)e  ab^^tterep,  uii  fo  tierfurtfd)e  menfd^li^e  red)t  mntf  0e- 

l5ff^,  mit  red)ter  flraf  ^es  uerbrennens  fid)  beoleifl  3u  uertil^en  tn  ^te  fd)ul)  unn^  mafe 
'Uex  btitibi^ttn  maiefUt  on^  0efd)me(^ten  obrtdvrit  o^er  oerflerun^  06tlid)er  Otn0  nid)t  fal- 
Un,  tDtr  ftd)  ^te  miOermerti^e  un^erjlen  im  fleti^e  ^u  trame,  fon^ern  ein  jelier  (^rifllif^er 
mfnf4  ft4  mtlier  ^ife  Homtff^e  betrie^erep  uti'  ar^liflidieit,  )o  mit  wir  fo  lan^e  ^ett  fetnt 
•crfiirt  iDO^^en,  mtt  ttit  mtr  fo  uleifTt^  0elefen,  mtt  tien  wir  fo  emft0  0efol0etl),  fe^ 

sonnd  fperren,  ntttf  tftt  etn  fer  0ro|fen  fd)mer^en  mtt  uer^ries  t)aben,  tfas  mtr  Ote  $ebfi- 
lt4e  red)t,  wit  mol  fie  nif^ts  anbere  feint  tiait  ueruiiirte  flrtdi,  0letd)  ^em  t^od^wixtxQfitn 
(^eiUumb  lief  b^Ut^en  tfua^eltums  bi0  ))tx  mit  fo  ^rolFer  unbiUidieit  un  fd)a^en  0eert 
Mben. 

C  Veifuiem  i^ttur  eternam  tiona  eie  ^omine)  Perljalben  o  t)tx  0tb  jnen  ^te  emi^e 

26ru»f,  un  la^  jiun  tn  aUen  lan^en  tta»  lied)t  ttts  uer^ren^en  femra  3u  emi^e  ^epten 
Utt^te,  auf  feas  fte  ntt  uiUetd)t  uon  einem  ^ntid):tfl  ober  milperf^siflen  ^urd)  ein  pptba- 
|onf4  »i)rr0eburt  milperub  uom  to^t  auferujedit,  unf  l)unti  nid)t  laffen  rwen,  unnlp  er- 
barlid),  tugmtlid),  un^  d)2iftlid)  leben.  parub  u)iinfd)en  u)tr  jnen  ^3  fte  rmen  in  jrem 
fiiU  on  enli,  liaf  ift  bi^  fid)  bimmel  utt  erOen  benie^en  mer^en. 

90  C  Cntlif^  0lauben  uiir  uefli^Ud)  ^3  liie  felen  tiurd)  red)ten  rad)fal  0Otte0  im  fe^femr 
fnt^altrn,  fid)  faft  fer  erfrenien  ujertien,  fo  balti  fie  tfuxd)  ttit  botfd)aft  ^ie  3u  jnen  au^ 
^em  btmmel  komme  murt,  uerfleen  un  erfaren  werHen,  ^as  ttit  uerfurifd^e  ^eiflltc^e  beb- 
flifd^  1led)t  3ufampt  mtt  neben  jren  flitftern  un^  auf fe^ern ,  fetnt  in  ^er  b^U  in  epn 
folc^  |erber0  an^enommen,  ^ie  jnen  ^ebiirt  un  3ufleet.    jDan  mepl  man  fur^eben  bdt 

35  tef  fie  folten  ourd)  tftn  erlo0en  ertic^ten ,  mftf  on^e^ritn^ten  ^enialt ,  ^e0  9ifd)of0  oon 
Hom  mitt  Un^er  mtf  twigtx  IjanOt  erlofl  onO  0efelt0t  fein,  feint  warlid)  liie  freun^ 
on4:ifllid)  oerffirt  morHen,  mepl  ^ilfer  0laub  oer^eblid)  fein  foU,  liao  ^ie  felen  ^er  fnlntie, 
'ttx  0Uti0en  btlf  lier  0ebet  onnO  almufen  ntd)t  beOiirften,  on^  fie  ^erbalben  mit  kepnem 
0Uti0en  onn^  d)2if!lid)en  0e^e(^tnu^,  trofl  onlp  furlperun^  3u  er^ep^en  fid)  beolilfen  t)aben, 

40  marlid)  ^er  0eifllid)en  1led)t  t^oittn  uii^erumb  ntt  onbiUid)  oon  tpen  felen  ^ife  mepnun^. 
9ifiu  tfan  wit  ^u  ^id)  berumpt  l)Q|lt  ^^i^  ftn^er  ^ottef,  fo  erbalt  Oid)  felbfl  on  on^.    tHepl 

*  ^ferlid)en  3.  «  frud)tbarfl  2.3,  ^  l)un^erttl)aupti0  2.  I)unberti)eupti0  3. 
8  oufe0erefi^etl).  3.  «<>  fo  oil  2.3.  "  0lefer  2.  "  »  3erknafd)t  3,  «'  folt  2. 
foU  5.  ^^  befUpfl  2.  befUifl  3.  "  oer|\62un0  2. 3.  "  ^utroroen  2.  »»  lan0  3ept 
fein^  oerfiert  2.      «»  fUpffi^  2.      "  nid)0  2.      ^*  eternam  omis.  2.      ^^  xtmt  2.  falso. 


16.27 

ren 
wtn 

37 


i^  oerfiert  2.  «»  fUpffi^  2.  "  nid)0  2.  *^  eternam  omis.  2.  ^^  xtwt  2.  falso. 
^  l>pta0O2ifd)  2.  l>ptt)a0orifd)n  3.  »^  t^wntf]  t^ant^x  3.  xwtn  (rul)en)]  nter^en  2.  me- 
n.  3.  •''  rumen  2.  rumn  3.  ^^  oefli^Uid)  1.  rad)fel  2.  '•  erfraroen  1.  erfrc- 
n  2.  erfrefimen  3.  «  oerfUI)en  J.  0ekfllid)e  3.  '^  g^n  2.  "  ^epuert  2.  ^epfirtt  J. 
M^  ^ie  f.  2.      freuni  2.  frefioe  3,      ^^  beriempt  2. 


472 


DA8  TEUTSCH  REQUIEM  DEB  VEBBRANTEN  BULLEN  U.  B^PSTLICHEM  RECHT£X. 


tian  \fxe  bfb|ttfd)e  geff^  mttt  fo  tind)2t|lltd)rr  Ufrfurun^  m»  titrfpot  ffaben,  fo  fftnt  ftt 
aud)  btUtd)  oerfpot  Dtt  mtt  tiem  irauf^  oerttl^t  ujortifn. 

Pem  nad)  almed)tt0er  0ot  etn  gutt^er  uerfuger  on  mtrdier  ^ilfes  btUtd)en  on  re(^trti 
toM  ttex  bebfiii^i  1led)t,  ^td)  bitten  n)tr  oepl  tiu  \fxd^  fo  gnelitslid)  fiber  nnfere  nerfnrung 
erbarmpt  bafli  tintierbalt  tin)  feli0e  ms  002  einem  fo  oer^ienten,  btUit^,  nit  f^einbore^ 
toM.  ^men. 

€  IRetn  lieber  l&fer,  lii^  ^ab  id)  eplen^  ^ufammen  geb^a^t,  ^erboiben  bttt  id)  ^id) 
^u  m^Uefl  fur  0ut  nemen ,  Mn  in  ^em  bied)letn  fo  id)  tn  kur^  merli  mii^  nnt/rfleen  ^u 
macben,  mfitbeftu  ntttei4)t  ein  beffero  be^endien  lefen. 


^  bep(l;tifd)e  /.  uerfpott  2.  et  sic  post.  «  uertildiet  2.  ^  biUid)en]  bied)letnf  1. 
*  tot\f9  1.  totto  2,3.  "^  fefer  2.  lefer  5.  gegebjad^t,  /.  kiirft  2.3.  »  biffers  ge- 
^id)t  I  lefen  merlPe.  2.  baffero  betien-ldien  lefen.  J. 


im  jfbtrmdlfigrn  t)nd)2iftlid)tn  grtoalt  its  papfts  yi  lAom, 

mi  Ux  ongtiftlid^tn  griftUdjrn^ 

^mtn  Hlndr^n  tr^n  i^ntt^n, 

Tfotun  mt  ^iatoi  ttn  ^ani^en  C^rtjUnl^rtt , 

tinli  3UU0}an  ttm  vattexiantf  ^eiitfi^^et  ttatton 

5U  ftutf  m\f  0ut,  tion  tD^gtn  gemexnet  befd)tDernu^, 

vntf  and)  fdn^r  «t0en  notturfft 

tn  1lei)men9  nei)^  befd)2tben. 


lACTA  EST  ALEA. 


[a.  15  20.] 


Dirumpamiis  vincula  eorum 
et  proiiciamus  a  nobis  iugum  ipsorum. 


Cf.  Ind.  bibliogr.  Hutten.  n.  XXXHII. 

55ie  \)orfle]^enbe  Ueberf(^rift  ifl  bie  urfprunglic^e :  f(fton  Sammerlanber  t>eranberte 
fte  in  ftbtnttxit  abrontrafartur  tttfi  gant^en  jDapfltl^umb^,  l^irc^ma^r  (1560.)  qah  biefet 
|ftla0reti  Sutunt,  an  aiU  ^o^t  mtf  nitttx  fitnrtt  Ceutfc^  Hation  auf  bem  Xitelblatte 
feined  ^&bfhfc^en  d^ei^S  ben  92amen  einer  fafl  artli^en  on^  naturlid)fn  abcontroffi^uni 
^er  C^ei^id^en  tin)  Homifd^en  boffbftltuna ,  HPeilanlP  iion  \ttm  furtre|flt4^  man  |$en  91- 
rid)  oon  $utten,  \ttm  9eutfd)lan)i  3U  gut  befdjnebie.;  in  ber  i.  3'  ^^^-  l^  @(ren  hti 
balb  barnac^  gcfattencn  @ufiat)  ^lbolpl^  erneuertcn  unb  mit  beffen  93ruflbilb  gejierten 
cammerlanbcrfc^en  ^u^gabe  bcfam  bie  (SArift  bcn  '^itef  ^uffoedur  Per  Ceutf^en  Va- 
tion,  ^n  atU  Sobe  un^  ntetiere  H^tdn^te  tttf^  Str^iiitn  Heid^s.  ^cn  fpSteren  Drucfen  bie- 
fer  ^lage  unb  33ermanunfl  tl^ut  bcr  ^ritifer  alle  gcbul&rcnbe  ($bre,  locnn  er  fie  gor 
nic^t  berildffic^tigt.  Ucbcrl^aupt  genugt  bci  fciner  anbcreu  feuttenfc^en  ©^rift  jur  Xer- 
tei^recenfion  ber  erfle  $)rucf  fo  t^oflfifinbig,  alg  bci  bcr  tjorUcgcnbcn :  er  ifl,  ettoa  ein 
bubenb  meifl  ganj  unt^erfSngUc^er  3)rucffcMcr  abgcrcc^nct,  corrcct  unb  fcfton,  unb  felbfi 
in  ©etreff  bcr  3nter^unction  t)iel  beficr  al«  bic  mciflcn  gleicftgeitlgen  ^Drucfe:  bie  in 
toorUegenber  Sluggabe  angcmcrften  3Ibtt)ci(%ungen  ber  fflnf  f olgenben  5)ru(fe  betreffen  gro^ 
6entl&eil«  blog  bie  ^iec^tfc^reibung  unb  nur  gu  bcn  crflcn  30  S3erfcn  l^abe  icib  «ne  etwa* 
t^oflflSnbigere  SSariantenangabe  Qcma^fct,  ujcitcrl&in  abcr  rccjcImSSiB  ni<%t  angejeigt,  too 
Don  bem  erflen  bie  folgenbcn  $)rucfe  in  ©cfcung  cinc8  grofecn  8utbflaben«  ftatt  eine* 
fleinen,  eine8  a  fiir  o  Ooic  5,6.  mcificng  U  l^aben)  cincg  i  flaU  9  ober  9  ftatt  1,  eine« 
nn  flatt  n,  ie  flatt  i  (bcfonberg  in  oil,  fpil  u.  bgl.)  cincg  el^  ftatt  t  ober  ee  (toie  in 
ebr,  mebr  u.  bgl.),  ib  flatt  j  ober  9  (ttjic  in  iljn,  jbe),  tb  fiatt  t  u.  bgl.  abtt)ci(^,  ober 
tt)0,  tt)ie  fcl^r  oft  in  5.,  fiatt  0  cin  ft  (tt)ie  in  M^  ireB)  fiel&t.  SBcquemer  ti)5re  ti  fitr  biefe 
93ariantcngcf(6i(^te  gett^efcn,  tt)cnn  x^  auc^  im  JBcrjcic^mffc  bcr  ^uttcnfcfcen  ©(fcriften 
ber  Scitfolge  gcmSS  bic  fir(6maprf(6e  Sluggabc  t)or  bic  mit  grofecn  93uc%flaben  unb  un: 
ric^tig  Qcfcttcn  jtommatcn  ubcrfufltc  ©cparatau^cjabc  t)on  1632.  gcfleflt,  alfo  ienc  5., 
biefe  6,  QeaSI^U  l^Sttc. 

SDic  Dlanbrubrifcn  unb  6itate  gcbe  id^,  blofec  93ud&flabenfcl&Icr  fliflfcitt^eigenb  t^er* 
bcSernb,  au2  bcm  auc^  in  biefcr  S9cjiel&ung  DoflflSnbiflflcn  unb  bcfien  erflen  Drucfe; 
fdbon  2.  unb  3,  lagcn  bie  am  inncren  9ianbe  ficbenben  (Jitate  tt^eg,  unb  bie  folgenben 
5)rucfc  Ibaben  au(6  Dicle  ber  am  &u6ercn  dianbt  bcr  friibcren  flel^cnben  Oiubrifen  obcr 
ficmmatcn  ni(6t,  einigc  mit  Slbtt^eic^ungcn,  tt)el(6c  au2  4,  angemcrft  tt)orbcn  finb.  (5ine 
SBcrtoflfiSnbigung  unb  SBcric^tigung  ber  S^ianbcitate  ^ieU  ic^  nic^t  filr  fbrberlic^,  toiel- 
mebr  bie  urfpriingU(6e  ©cflalt  ber  merftt)ilrbigen  ©c^rift,  mX^t  freiUc^  in  me^reren 
SBcaicl^ungcn  cin  ©cbic^t  nic^t  ifi,  cntficflcnb.  $)a6  auc^  ^utteng  3eitgeno6en  unb  in«- 
befonbere  feine  SfiBiberfacbcr  bcn  3ornt0en  S^prucl),  biefe  ^lag  unb  SBermanung,  nicit 
filr  cinc  ^legic  ober  eincn  §^mnug  an  bcn  ^apfl  nal^men,  gcigt,  mebr  al8  bag  ilber 
bicfc^  poema  Germanicum  in  bcm  53ricf  an  fiutber  t)om  9.  $)cc.  1520.  gcfagtc  (vol. 
I.  p.  436.  §.  12.),  ^utteng  eigcue  Cntfcl^ull>iflun0  (vol.  II.  p.  130.  sqq.  n.  CCXCIL),  in 
tt)elcbcr  cttic^e  ©tcflcn  bcg  DorUegcnben  93oIfgbiic^IciniJ  crbrtert  tt)erben;  biefe  ©teflcn 
babe  icb  in  ben  5lnmerfungcn  mit  e.  bcjcic^net. 


HUTTBM  CLAO  UMD  VOBMANUMO  OEOEN  DEM  OEWALT  DE8  BAP8T8. 


475 


8 


12 


16 


20 


^d)  moii  %nn  Q^bip^  td|)  fiire  clag, 

tm  \ftlttman  lit  wci\^tii  fag, 
gemeiiun  mtl)nmb  mad^en  dar^ 

tinb  Qtl  0ebted)en  nfenbari 
liarlinrd)  M^  Watton  befd)mert, 

0at3  tefitfd)es  iali  tiertrndiet  i)ert, 

lite  fttten  nerlien  gar  nerhert. 
^0  fetnli  lite  menfd)en  fo  tierblenlit 

bas  man  lite  marl)eit  ntt  erkenl^t, 
tinli  ad)tet  aberglanben  mer 

liann  tfl)2tflenltd)  tinli  gottes  ier. 
^ann  wc  Itt  marl^ett  etner  pflegt, 

0ar  balli  mm  ftd)  entgegen  legt, 
liamtt  merli  fnltd^s  onter  trelit. 

^at  etner  bann  an  me^t  gereM, 
lit  tf^etftltd)ett  degrtfen  an, 

l^en  l)elt  man  fir  etn  b6^en  man, 
tinb  fd)nllidet  jn  iier  ketjere^. 

<^d)  gott  3n  litr  td)  ruf  onli  fd)2et|, 
lies  menfd)en  ftnn  m6lft  geben  etn 

erhanntnn^  tmb  l^er  mari)ett  fd)etn, 
bnrd)  lietnes  getftes  g^ttltd)  krafft, 

ber  f0ltd)s  aud)  vot  itijHtn  fd)afft. 


9erl)tntifrun0 
tier  tDar^eit. 


Ifte^ep. 
^nrufung 

0OtUf. 


Per  ^eiltg  feifl. 


^  ^kft  J.5.  fehft  ^.5.  fu^ren  5.^.  *  jftoerman  4.„6.  liorl^eit  5.  ^  tr- 
t^umb  2.3.6.  klar,  ^...5.  ^  onnli  tiiel  4.. .5.  ^  netkel^rt.  5.  *  gantfo  2.  J.  ^n- 
^f  6,  teufd^ef  2.  ^att  ,5.6.  ^  fein^t  4. 6.  frpn)  5.  serblenM  J.  Do2l|in)ietun0 
^er  tfar^ept  in  marg.  2.  Lemma  non  habet  4.  *  lia^  5.  mann  ^.  UNirl^ept  4. 
erkenlbt  3.  nid^t  erkennt,  5.  ^o  Hnnti  ^.  mel^r,  5.6,  "  C^ri^lid^  2.  onn)  ^. 
S^t.  5.  lel)}.  5.  1*  Dnti  ob  (ab  J.)  mon  oMt  ^er  marbept  pfle0,  2.  J.  marl^ept  4. 
"  0ar  bal^  erfuttben  oirt  epn  meg,  2.J.  batt  4.  bal^t  5.  ^^  foUid^f  2...6.  m\tt 
2. ..4.  Dnterrebt,  5.  ^^  epner  2.3.  weit  5.6.  "  Pp  2.J.  teplhid^ept  2.3. 
C^epfiUd^ept  4.  ^eiflligkeit  5.6.  "  l^alt  2.  voi  epnn  b6fen  2.3.5.6.  IRann,  5. 
'^  IHin)  2. ..4.  fd)ul^i0et  2.. .5.  i^n  lier  l&el^rep.  4.6.  |ie^rep  in  marg.  om.  4. 
**  ^ott^.tf.  onnrf4.  ^  peft  3.  Pai  5.  fpn  2.3.  moUfl  J.  epn,  2.J.  0ottif 
in  marg.  2.  3.  <<  erkentnfi^ ,  2. 3.  tfrkantnu^  4.  Crkanltnu^  5.  onn^  4.  nwrl^ept 
2..,4.  fd)epn  3.  "•«•  Per  l)plt0  0ei(l  |  ^rtuu.  tj.  2.3.  "  ^epnef  0ep|lef  0hUd)  2.  J. 
gep^f  e6ttltd)  4.     craft  2.         <>  foUid^  3. ,.6.     ^eitten  4.  letten  5.^.     f^oft  2. 


476 


HUTTBM  CLAG  DND  VOBMANUMG  6E0EN  DEIl  OEWALT  DB8  BAPST8. 


21 


pit  toarljett  tfl 
0Ott  ftlbf. 


28 


^ott  on)  re td)- 
tumb. 


32 


»^xn  )'  ^tlfi- 
Itctiett. 


36 


96^  etipti  00 
rttn  Qtxfiii^n, 


40 


44 


^Utftnerep. 


48 


ttvtxhfiug  tftt 
rti^UTB. 


52 


lio  er  crlcttd)trt  menfd)ltd)  ftnn, 

0ab  n)art)rtt  ci^n,  trci^b  falfd)ett  i)jnn. 
Pan  lin  and)  felb  lite  roarl^eit  btft, 

aU  jenoet  lier  Cnangeitft. 
&tb  iM  erhenn  lit^  Iftatton 

mte  n)ei)t  fei)  lietn  ^tnab  banon, 
Wo  man  oou  lietner  gottt^ett  fd)3etbt, 

onli  liod)  bei)  geites  nntinng  bletbt. 
11^0  man  Imrd)  gottes  namen  fd)n)urt, 

onli  liod)  be0  tetifeU  rei)d)  entburt. 
Wo  man  ftd)  0etftltd)eit  ntmpt  aUi 

ont)  buberei)  liod)  ftir  i6^t  gan. 
Wo  i)et)erman  tin  p^iefter  itennt, 

lien  man  l^od)  aU  etn  bubeit  kennt. 
Per  felb  mtt  fitten  liie  er  i)ebt, 

eim  anliern  b6^  erempel  oi)ebt. 
Wo  ttt  eins  \)X}xicn  namen  l)at, 

gar  nid)tes  IbenAt,  mit  l)tlff  i»nt)  raM, 
mie  er  i»ert)ieten  m6d  liie  l)er))t| 

aUein  ber  miid)  onli  ooUen  gert. 
<^d)  gott  erlend)t  t)ie  gfaibten  bein, 

lias  fi)e  t)nr(^  tietnes  geifles  fd)etn 
oerftet)en  in  lier  glei^nerei) 

Was  tfl)2iftenl)eit  onli  niarl)ett  fei|, 
oerii)l)  mir  lias  id)  fag  l^aruon. 

®b  man  mi(^  liann  oernoioet  fd)0n, 
l^as  trift  allein  l^en  (62per  an, 

liie  feei  man  mir  nit  ti6ten  kani 

ais  \^n  l)aft  felb  gereM  l^arnan, 


lo.  xiij. 


Mat'.  vi. 
LucQ.  xvi. 


Mat\  vi. 

o  •  •  • 

&.  XXllJ. 

Lacae.  xi. 


lo.  X. 
Ezecbiel' 

•  •  •  • 

XXXlllj. 


Lac8e.  xij. 


^*  ^o  er]  pa  5.  flo  6.     txitu^ttt  4.      fpnn,  2, 3,  ftn,  6.     *^  uHir^ept  2. 3.     tin, 

4.5.  falfc^e^t  t^pnn  2,3.  tretb  falf^e^t  i^tn.  4,  ^in  5,.6,  ^  ^an  2.3.  ^pe  3, 
mx\it^X  2, 3.  woi^tit  in  marg.  2, 3,  "  3U0et  2,  ^euget  3.  got  in  marg,  3,  ^  ^a^  5. 
natton  2,3,  ^  Wit  mit  fet  4.  wtit  fe^  5,  ^nob  5,  gnofe  ^.  ''^  Hepnrr  2.J. 
0otl^ett  ^.  ^ottf^ept  4.  ^ott  un  reid^tumb  0ar  ntt  jufamen.  admarg.  4,  '<  onn  2.3, 
Ihin^  ^.  gel^es  nu^ung  bUpbt  2.3.  nuf^ung  6.  ^*  ^ottes  4,  ^  llnn^  4,  ^e|  ^. 
^eufels  ^...^.  '^  mann  (man  5.)  ftd)  ntmpt  ^epfUici^kett  (^.  5.)  an,  4.6.  man  ft^ 
ntmbt  ^et|!lt0keit  an,  6,  Lenuna  hoc  non  hahei  4,  sed  ^ott  unreid^tumb  gar  ntt  3ufa- 
men.      ^^  onn^  4.  (quod,  ubi  in  sqq,  nn  habet  4,  pro  n  non  adnotabo,)      laftt  4.  itfi 

5.6,  0al)n.  ^.5.  *«  jelrerman  4.  nent,  ^.  "  kent.  ^.  *«  ilbt,  #.  obt,  5. 6.  »  gibt 
4„,6.  ^o  |ji,.(^  2.3.  Sixun  4.  Qtxxtn  5,  ^^  ntd^te  3,4,6.  S&l|f  uKH  lUt^,  5. 
l^filf  on^  rt^at.  6,  **  oerl^utten  5,  oeri^iit^n  6.  ^  *<i*  dtata  biblica  om,  2,3.  Ubique 
omisU  4,  "  eefalbten  5,  ^efalbten  6,  ^  {'xt  2. 3.  *«  HerMenn  3,  inn  4.  0lt&- 
nerep,  2.  ^?  CrtlUni^ett  3.  ^  lierlpd)  2.  llerUQi)  3. 5,  lierleti)  ^.  ^.  feo|  5.  ter 
oon  2. 3,     ^  ^an  2.    oerfolget  4...6,    "  tbten  5, 5.     ^  felbp  5.    ^aruon.  2.  Mmon:  5. 


HDTTSN  CLAO  DND  VOBMANDNQ  GKOEN  DBM  OEWALT  DES  BAP8T3. 


477 


Mat*.  X.  ^ 

Esechiel 

«•  • 

XllJ. 


lo.  XV.  & 
xvij.  Ori- 
genes  xvi. 
hom.  fap 
Gen. 
Mat*.  vi. 
Hier.  fnp 
Soph. 
lo.  xiij. 
Idem.  xij. 
.  xviij. 


56 


60 


64 


6S 


72 


Mat'.  xvi. 

•  •  • 

XVllJ. 


76 


Dnb  linrd)0  paopt^rten  mnnlit  gefett, 

mie  uiei)t  get)  l^er  ti^rannen  0lei)t. 
^ternmb  td)  |p2td)  an^  lietner  ieer, 

Die  p^tefter  foiten  meltltd)  eer^ 
nnt)  t)t^e9  3ei)titd)  regtment 

ntt  |et3en  00:  lietn  teftament, 
onli  mae  1)0  mer  l^es  eo^pere  fad^t 

110  1*0^^^  fi)e  ntt  bendien  m<^. 
Pann  deiftUd)  leben  tft  tr  fu0. 

I»e0  l)aft  lin  bei)fptei  geben  gnu^. 
Ktad)  fietfc^es  merdi  t)aft  ntt  getrad)t, 

ber  meit  reoternng  ganU  0erad)t. 
<^lietn  ber  l)tmei  oad  betn  reid), 

onb  iDa0  bemfeiben  gmi^  onli  0leid)i 
bas  l)aft  lin  l^tr  geei^get  3u. 

S0  l)att  i)et30  t)er  ^apft  ketn  ru, 
mte  er  mit  gmaitigkltd^er  t)anlit 

trudi  vnbn  ftd)  ftett,  ieiit,  onli  ianM. 
Sp2id)t  liann  es  fei)  lier  kird)en  {|ut| 

l)eiff3t  l)alten  l)a9  in  ftater  l)ut. 
Vnt  ntmpt  ftd)  an  fanrt  |leter9  gmaiti 

ben  er  and)  i)ebet  manigfait 
mit  binbeui  i6^en  l)te  an(f  erl). 

(Sli0  0b  bas  angefet^en  merb 


^tf  aeiflltd^n 
foUen  nad)  ^em 
0ei|l  Ifbrn. 


10  te  00 tt  bie 
p2tefler  0emad)t. 


Illeltltd^er  0e- 
nxilt  ^er  ^et^lt- 
d)en. 


JDer  kird)r  0Ut. 


9e0  llapftf 
0enialt. 


*'  l^urd)  2.       ^  0el)e  Irer  tt^prannen  2. 3.       ^tt  omis.  5. 6,       Inter  versus  54. 55. 
hwc  addita  sunt  in  4,  (et  similiter  in  5.6,  nisi  quod  5.  nomen  CI)M|1U0  omisit): 

Cl):tflU9. 
Pu  bifl  mir  ein  au^ernjeltee  oas 

^iB  aud)  ^er  ,^poftel  {laulus  nms 
/arl)tn ,  ^eige  Ijer^n  nnn)  iurften  an 

^d)  n)6U  fie  aU  ermanet  l^an 
(Bubfffern  tl)}  leer  pnn)  leben 

Parju  it^n  mein  0nQ)  whVi  ^eben. 
filants. 
**  ^einer]  ^ottej  4...6.  Ur  2.5.  /«^er  i».  55.56.  hnhent  4. ..6.  Jlj:  /urflen  merdiet 
neme  meer  (|Hel>r  5.  xnt^t  6.)  ^^  IDfltlid)  el^j,  4.  ^Jljr,  5.  el)2.  6.  (et  sic  in  sqq.  ubi- 
que  l^r  4...6.  "  ^iffff  4...6.  •'«  lltd)t  5.  f/>re  vbique.)  Hfin]  ffin  ^...fi.  «»  ^ 
5.5.  (/•(«•<?  «%.  pro  Ho).  tif|?  -/.5.  «»  0fifllid)]  CbrifUid)  5.  *«  Pf^  ^.  Pae  5. 
Hu]  €b2ifl  '#...0.  bfirpil  2.  0fnu0.  J.  ^^  Mmfl  2.  l)Qmmfl  5.  jQimmfl  4.5.  ^imfl  5. 
*^  nNi9  fic^  uiolt  (mol  .7.)  mtt  ^fm  tifr^lfid).  2.  J.  ^maf^  6.  «^  Ijaflu  6.  ^fftgnft  5. 
«^  bat  2.3.5.6.  jf^unt  ^.  je^unli  5.  j^un^t  ^.  rum.  4.  Hul),  5.  rl)U.  6.  «»  ^rnal- 
tt0ltd)er  |$on)i  5.  ^an),  6.  ^*^  Crudi  5. 6.  fl&tt  ^.  ^t&tit,  5.  fl^t,  <?.  fan).  5.  lan) 
6.  (ut  fere  solet  )  pro  }>l)  ^2  ij^i^j  2.3.  gfp^t  -/.  gfifl  5.C.  inn  2.3.  fihttt  2. 
fitttx  3.5.6.  fihlfUt  4.  "  „{„,1,4  Q^  (^jjn(  Pftrue  2.  J.  ^.  5.  '*  tibft  -/...5.  man- 
ntd)falt,  5.      ^  l6ffn  2.3.5.6,     '«  njjr]>  i. 


478 


HDTTEN  CLAO  UMD  YORMANUMa  OEOEN  DEM  OEWALT  DE8  BAP8T8. 


80 


/un)atn<t  'bix 
Mrd)fn. 


84 


Ubtn. 


<BnrQ  f^wetut   88 

Cl^^tfiUf  IDOlt 

ntt  kOntg  frtn.    ^ 


96 


kron  ynti^ftitig. 


100 


9ev  T^apfi  fif- 
djtrt  omb  rtd)- 
tumb. 


104 


|lf0  Ikipfte  urr- 
mftntf  frepl^ftt. 

Jfu  9ap|!0  on- 
trem. 


108 


in  ^ellen,  vnl»  im  parobri^. 

(Sid)  00tt  nnn  mad)  all  l^ertacn  mei^; 
iia0  nit  m6s  merlien  iu^eftalt 

etm  b6^en  menfd^en  fold^er  gmalt. 
V|f  ^6Uem  |1tein  liein  kird)  gebanit, 

allein  lien  frommen  mfirt  oertramt. 
Vf  t)a0  lit  l)ab  ein  oeften  grnnlit, 

9Xib  bleib  tn  guter  iir  gefunlit. 
JMan  fid)t  mol  mie  exn  t^elier  iebt, 

nad)  0ottes  eer  lier  iiapft  nit  ftrebt , 

aliein  tn  ieqtiid)  gut  erl)ebt. 
|lrnb  and)  3iDei)  fd)iDert  er  mepnt  3u  l)an 

on^  ii^t  bie  fd)iiiffei  l)iniien  ^an. 
C  Pxd)  moit  P02  3ei)ten  merfen  anff 

iu  ktintg,  ein  sr0^mid)tt0  l)anf. 
bo  bift  lin  meqt  gefioi^en  l)jn. 

So  ift  nur  i)et3t  bes  papftes  ftUi 
bas  er  ber  meit  regierer  fei)i 

vnt  mltt  jm  ieb  niemant  frei). 
|lem  er  and)  3u  de^en^nn^  tre(|t 

ein  kron  Mei^faiti^  anffgeie^t. 
10nb  fd)iei)ft  bas  pnrper  l)inlien  nad), 

in  bemut  l)at  er  kein  demad), 

mit  l)offart  treibt  aliein  fein  fad). 
Vnli  lias  er  rid)tumb  m60  ermerben, 

mu^  mand)er  frnmmer  (fl)rifte  fterben. 
9ann  fteien  l)ei)mli(^  ift  nit  (|nu0, 

ii  mo^lien,  ftreiten  l)abents  fn0. 
(Siliein  ber  popft  jm  i»02  bel)eit 

mas  miber  eeren  ift  flefteit, 
bas  ^ei^t  er  liann  lier  ^ird)en  ^niieni 

on)>  gel)t  aliein  jm  bo^l^eit  l)jen. 


Hiero.  fu- 
per  Mat*. 


T  •  •  •  ■ 

lo.  XUIJ. 
Mat*.  xTi. 


Amb.  de 
paftor. 


Hiero.  fu- 
p  Soph. 


i.  Timo.  vi. 


^"  Jn  J^oUen  2.3.  Jnn  4.6.  so  ^j„  j.  [,^f^„  2.5.5.6.  geuwlt.  2.  J.  «»  5^uf 
</...$.  (/ere  numquam  of)  l^artm  5.  i^ertem  6.  0epan)t,  2.3.  ^  urirt  2...4.$. 
tpurb  5.  ^  fe|len5.6.  ^rund,  5.  grun]»,  6.  '^  autter  4.  itt2.3.  $t^t  5.  {vbiq.) 
i&t^2  6.  0funot.  2.  gefunb.  5.  ^^  |Hann  ^.  jefeer  4.  ^  el^:  #.  ^  ^^n  tnn  ^. 
tnn  0.  ^^  9arumb  er  aud)  3nie9  fd^nert  metnt  ^ljan,  2. 3.  f^mtttt  6.  ^  l6fit  l.et  c.  itfi 
5.6.  ia^n.4.5.  ^  ^eptten  ^.  ^' 0rogmed)tt8  2.  J.  l^auf,  2.  (^  3o  5.  btftu5.0. 
0eflod>en  2.  "  pf|^  2.  nur  je|^t  tieft  4.  SSinn  5.  (ubiq.)  »*  regtrn  2.  "*  nte- 
manl)  2.  nteman^t  6.  ^  it^&gknixi  2.3.  tr&0t,  5.  *^  yurpur  5.5.  *•  jnn  6. 
^^  Sofatt^  5.  <oi  retd)tum  2.  retd)tumb  J.^.  1Ui4|ti^umb  5.  retidtlyumb  6.  enDerb, 
2.J.  <o»  frommer  5.6.  Crtflen  J.  (trrb.  2.  J.  «m  ntd)t  ^enu^,  5.  >•♦  ^abms 
*o*  tlym  4.      uorbel^eUt,  5.       «o«  mn  2. 5.    e^ren  4.       *"' 


2,„6. 


^txfi  5.6.      $mn, 


HUTTEN  CLAG  UND  VOBIIAMUNO  OEOEN  DEM  OBWALT  DBS  BAPST8. 


479 


Leoit.  xix. 


Mat'.  y. 
xij.  q.  ij.  c. 
quataor. 
lo.  X. 


Mat'.  X. 
Amb.  de 
paffcor. 


Act*.  viij. 
Mat*.  vij. 
xviij.  xix. 
Luc.  xyij. 


Cypan9. 


112 


116 


120 


124 


128 


132 


136 


<9d)  loipit  serit  laf^  drUdm  wtt, 

tx  l)eU  ketn  glanbett,  ad)t  ketn  eer. 
9e^l)aib  0b  td)  l)ett  gfc^mo^en  fd)0n| 

0ar  balb  id)  iaffen  mag  liarn0n, 

t)a0  fd)afft  etn  abf0iutt0n. 
Wte  m6den  lias  fetn  gottitd)  tin^t 

t)0  l)dr  lietnn  namen  ad)ten  grtng 
bte  anbern  ienten  foiten  ftd) 

3U  bei)fptei  fet^en  ofentitd)? 
|lte  t)etne  fd)aff  befoil^en  l)an; 

lied  l)i)rten  ampts  ftd)  nemen  ani 
onli  foiten  nur  ber  feeien  l)ei)i 

bebend(en,  vnb  ntt  trogen  fei)i 
betn  0eiftitd)ett,  l^etn  (|6ttitd)  0unf). 

ai9  0b  bn  bte  ntt  gibft  timb  fnnft. 
|lann  bn  ftd)ft  an  lies  menfd)en  mut 

oti  mer,  liann  mos  er  t)ab  an  gut. 
S^0  fd)td(ent9  tioitd)  bniien  l)er, 

ai0  ob  nad)  lietnem  mtiien  ner 
lien  l)i)mei  fd^etjen  omb  etn  geit, 

Itx  allen  frnmmen  ingefteit 
linrd)  btd),  ont)  nomaie  geben  tft. 

|lann  l^ar^u  kommen  l)tifft  ketn  itft| 
nnli  mftrt  ber  ablas  fd^a^tn  ntt| 

es  get)  t)an  retn  §enit|fen  mtt. 
Wo  liann  tft  gut  bte  eonfnenti, 

ba  frag  man  ntt  nad)  tnlinigenti. 
Si)e  l)anb  ties  aber  0pfiegt  fo  oii, 

lias  i)et30  ntemant  ieben  mti 
er  \)ab  jm  liann  etn  abias  kanft. 

btnb  mad)er  and)  oen  Vom  l)tn  iauft, 


Wit  tnt  9apfi 
abfolutert. 


IDae  oon  foid)- 
em  kompt. 


Per  ftopft  etn 
l^prt. 

^otto  gnan  oer 
kaufen. 


JDef  bapflf 
buUen. 

Pen  l^Qmel  oer- 
kaufen. 


^entlTen  ^ef 
menfc^. 


10  te  OUf  oolck 
betout  ift. 


2,3.6.  emtnn,  5.  »o«  jm]  tn  2.  ti^m  4.  I^in.  5.6.  »0»  m  2,..4.0.  "<>  el|2.  4.5. 
^"  Per  l^alb  2.3.  Ijet  6.  geWworen  2.  »»«  balt  4.  balM  6,  "*  Oo  Ijer  2.3.6. 
Po^tt  5.  rttin  2. „6,  oertno,  5.  ^*^  IHti  an^ern  Ifiten  2.  "^  ^um  5.  bepfptl  2. 
offenkitd).  2.  <i'*  beuolben  2.J.  befol)ien  5.6.  *<*  ambtf  6.  nemmen  5.  ^'^' feien 
2. 3.  ^ottf  Qtnatf  on)  ^en  l^tmmel  oerkauffen.  ad  marg.  4.  ^^  9etftitd)kett  5.  0etfl- 
lt«keit  6.  «w  grt|j  5.  g.  «4  fji^ji  5. 5.  ^^g  5.  ni6nf*en  2.  |But^,  5.  «*  Utel- 
wel^r  5.6.  meer  4.  ^eiT  2,  ««  fd^idienf  2.  J.  >"  obf  5.6,  riintm  2,  ^^  ^imti  2, 
i)9mmei  3.  Uimmel  4.5.  fd^&^nf  5.  fd^e^ns  6.  **^  ^en  2.3,  frommen  2.3.6, 
/rommen  5.  "t  jpj^t  2. 3.  tofirti  5.  ^blafe  5  6.  "*  confcieuf,  2.  "•  f^it  l^an 
2.  J.  t>f^  5.  0epfU0t  5.  0pfle0et  6.  oicl,  5.  (u/  »619.)  ^^r  je^unt  4.  jej^und  5. 
j^unot  6.  niemanM  6.  "b  {|j,„  ^.  ^^i^f^  2.3.  ^blaft  5.6.  ^^*  ^arum  2.3.  $tin 
2.3.      l^ein  2.  ^ien  J. 


480 


HUTTEN  CLAG  UND  YORIIANUNO  OEGEN  DBlf  OBWALT  DB8  BAP8T8. 


JlblQ0  bn^f.      140 


getDiflrn. 


^en  oblae      144 
bepd^ten. 


148 

^claubnus  ^er 
fiin^en. 

1Derkc)un0  gut- 
er  fitten.  ^^^ 


tfpenratton. 


PtB  Ikipfls 
lugen. 


^rlaubnuf  fib- 
el0  utnb  0elt- 
kauff. 


15G 


160 


164 


16S 


^on  0et|!iid)e 
0e|lt|ften. 


vnb  1)0U  etn  btieff  mtt  ftgel  fd^iorr. 

fetn  ftnn  tft  dutrr  gbcntfcen  idr. 
Ktur  nff  bte  dfti)2tfft  er  ftd)  oerlat. 

tPo  rr  liann  3U  lier  bei^d^tnng  gat, 
ner^rlt  er  mas  jm  fei)  erianbt. 

pp^an  9el3t  mand)er  oefter  glonbt 
liann  tfl)2ift  l)er2  an  lite  iDart)ett  lietni 

bes  l)i)mel9  freti)),  lier  l)eUen  pein. 
^lfo  3U  fiin)'  man  nsianb  gibt, 

liarumb  i)et3t  ftinlien  mand)em  iiebti 
onb  roerben  iafter  fc^anb  ^emert, 

0ut  mei|^  nnb  fttten  gar  nerkert. 
Pann  mer  molt  meilien  nbeitl)uni 

fo  mau  bas  kan  nfjtiigen  nun? 
^u  bifpenfieren  fid)  oermeint 

lier  ^apfti  ais  ob  er  fei)  9erei)nt 
mit  gott  omb  fo[id)9,  nnb  jm  fu0 

fo  falfd)er  trn^i  onb  fd)anMiid)  iu^, 
l^arlinrd)  bie  meit  geergert  onrt, 

gemeiner  man  am  giauben  irU. 
jDann  mo  omb  geit  man  kanffen  kan 

lias  nid)tes  itbei  fei)  gett^ani 
nnli  ntt  aliein  liie  ftinb  oeroiebt 

lite  einer  etman  l)att  gei^ebt, 
nnti  ift  defd)el)en|  (pnlier  mer 

and)  miber  rec^t,  nnb  gittiid)  ier, 
mas  einer  nod)  in  mitien  l)att 

tl)ut  ia|fen  ^u,  onb  gibt  bem  ftatt, 
fiirmar  bo  miirt  kein  eer  Qtad)t, 

bas  noidi  3U  fnnben  0eurfad)t. 
C  iSo  l)aben  onfer  aitern  and) 

ben  pfaffen  etman  tn  gep^and) 


i.  Tim.  iiij. 


Ibidem. 


Cypaii<». 

T^  •  • •  • 

£ze.  xiiij. 
i.  Cof.  viij. 
Cof .  iij. 
Amb.  de 
paftor. 
Hiero.  fu- 
p  Matt'. 


'*»  ©eliondien  leer.  5.  »«  ouf  2...^.  «*'  0ol)t,  ^.fi.  *^^  tt^m  -#.  fp  2.  ^bjon 
pef)  2.  .7.  poron  5.  tiaron  6.  '^^^  Crifl  2,3,  **''  l^pmmels  3,  ^tmmels  4,  ^tmmels  5, 
freiu  2.  /ren«i  5.  ^*"  giebt.  5.  ^»»  peft  2.5.  ji^t  6.  itbet.  2.  >*<>  d)fan))i  2.  geme^rt. 
5. 6.  »5«  oerke^rt,  5, 6.  •»*  ^ifpenfiren  2. .?.  5.  '^*  bobfl  2.  ftobfl  6.  fp  2.  <«»  fotttd)f  2. 
5.5.e.  tl)m  4.  »S7  fd^ftnMid)  5.  •*«  flekflert  5.  wtrt,  2...^.«.  wirb,  5.  «J^»  irt,  2.  J. 
'^  luo  mon  umb  5.  *^*  nid^te  2.  obels  5.  *«*  nergibt,  5,6,  *«^  etwonn  -1.  iKit 
fleiebt,  2.3.  jefibt,  4.5.6.  ^^  meljr,  5.C.  1«!^  gctUd)  2.  feljr.  5.  lebJ.  6.  '**  inn 
4.  ut  (sufpe  nn  pro  n)  luiUn  6.  I)0t ,  5.  C.  *"  flot  5. 6.  '^^  bo  5.  (ubiq.  pro  o) 
ipiri  V.e.      el^er  -/.      '«»  ^untien  5.      «^»  €ltern  5.6.       "*  eebrouift,  5,    gebmu^.  6. 


HUTTRN  CLAO  UND  YORMANUNO  OBOEN  DEM  08WALT  DES  BAPSTS. 


481 


172 


Amb.  dc 
paftor. 
Hiero.  fu- 
p  Soph. 
i.  timo.  iij. 
Cypria. 


Amo8.  V. 
&.  yi. 
Ezechier. 
xxxiiij. 
i.  &.  ij.  ti- 
mot .  11  ij. 
ij.  Petri.  ij. 
Indap.  i. 
ij.  tim.  ij. 
de  confe. 
dift  iiij.  c. 
q3uis. 


176 


ISO 


181 


1S8 


192 


VM 


2U0 


dcgebcn  mfcx  ^iiter  ml. 

c|Urtntl)aib  td)  md)t9  ocrl^ebrn  ipU, 
Pod)  xfi  gemeft  l^er  feiben  mut, 

lias  foiid)0  kumm  ber  feei  jugut, 
vnb  mtxt  gemei^tert  gottes  eer. 

Bo  ftd)t  man  i)et30  meutg  mer 
bte  pnefteriid)em  ieben  nad) 

regteren  ftd).    ^liein  liie  fad) 
)}er  0etftiid)eit  am  itamen  iei)t^ 

lier  0tt)at  mil  i)eber  fein  gefrei^t. 
fiian  larff  ntt  fragen  nen  td)  mei)ni 

ftd)t  0r0|fe  fc^ar,  ntt  etn  aliein, 
Pie  p2&bft,  nnli  lied)an  nennen  fid), 

preiateui  pfarrer  offentitd), 
tt)uml)er2eni  onli  offinji, 

ibtt  pn02;  onb  pjoninciii, 
ert3p2iefter,  bifd)iff,  onli  lier  0ieid), 

Itie  ail  t)er  kird)en  merlien  reid). 
Vn^b  ieben  niemants  li0d)  3U  gut, 

alietn  nff  p^affen  ftelit  ir  mfit, 
mt  e|fen  trtndien  nas  n0i  fd)med(t| 

mit  30bei  marlier  merben  (jttikt 
Pit  uiod)en  geeiili  fi)e  3t0i)t  ins  baM 

tn  fei^ten  fd)anbeni  mei)d)em  niatl)i 
mit  framen  fd)ert3en,  miiffig  gan, 

m^b  alies  infts  ftd)  nemen  an. 
C  ^fl  bann  ein  oetftiid)  ieben  Hs, 

fo  muft  id)  fp:ed)en  liait  ffirbas, 
t)as  O0tte5  moa  nit  oer  0ered)t. 

V$tx  f0itd)s  gern  3um  beften  b2ed)t, 
lien  l)ei)fd)en  fi)e  3um  femer  bailiti 

onb  nnrt  jm  ernftitc^  nod)  ^eftaibt. 


10tf  0ft(lltd)ett 
pe^o  0efd)tdit. 


6f  tflitd)  p2eia- 
ten. 


JDer  0etftitd)fn 
nottfifl  ifben. 


^9rannf9  to 
0f9|Utc^n. 


<^>  IBfintl^aibfn  5.  mtU.  6,  i^  foUtd)0  2...-/.^.  fol^fo  5.  kom  5.  komb  6. 
"«  fljj.  4.  *"  fil|t  5,  jfftunt  -/.  jfftunb  5.  jftunbt  5.  mfljr  5. 6,  *^  tegittn  2. 
'*»  efiftlid)kfit  5.  ©fiftltgkeit  6.  am  n.  Ifpt,]  ftn  n.trfpt,  3,  ***<  jf  ^fr  6,  0f- 
freflt.  6,  «w  firijt  /.  SSifljt  5.  *«♦  efftiltd)  i»  marg.  i.  ^^  Pfarljfrj  5.^.  «^e  ^^. 
ficial  2.3.  »87  ^bj  2.3.  ^pt,  -/.  pjofindal.  2.  pjootnfial.  3.  prooincifi,  5.  «88  yj. 
f*o|f  2...e.       "»  flft  2,Z,   flfl^t  ^...C.       *»'  0f^fdit,  2.5.       »»<  0fnti  2.3.    0fl|fn  5.    0f- 

^ent  0.  3nitr  tn^s  2. 3.  0fl)fn)  ftf  ^mpr  tns  ^.  9a),  5.  «^^  ffpflfn  5.  fftflfu  6. 
on^  netdKn  3.  IHat.  5.-  wat.  6.  ***  0aljn,  4.  **'  nfl^mfn  5.  **»  ^en  2.  ^fnn  3. 
>w  Mn  i.  omw.  2. 3.  f flrbofe  ,5.0.  ^  nif rtn  C.  «o*  fold)f s  5.  fotttd^s  fi.  «*•  ff fi- 
nxfr  3.^.      bait,  4.6.  bal),  5.      <"'  luirt  ^.      jnn  2.  jn  3.  il)m  ^.      ^eftalt  3...^. 

HVTTBMI   OpP.    VOL.   III.  3i 


482 


HUTTEN  CLA.O  UND  VORMANUNO  OEGEN  DEM  OEWALT  DE3  BAP8TS. 


204 


©co^  ^fr  0fip- 
Itc^fn.  ^^ 


eft|!li(t)  212 

uulc^fr. 

(&fiftlid) 
roubfrfQ. 

^ord^fn  0ut.      216 


|Df  r  kprc^n 
t)O2|l0n. 


$frd)6nnun0 
bo^fr  )tn0. 


220 


224 


228 


i£\n  opffr  Don 
bb^m  0ut. 


^d)  fa^  C9  tft  bcti6rttnd  not^ 

oii  folt  man  mtd)  b^umb  fd^ia^e  3t0bt. 
Pcr  mii|ft0  ^cngcr  fctnt  3ttttti| 

liar3U  litc  pfaffcn  iibcr  iqi 
vnt  molfa  an  ftd)  t^ct^t  kanffcn  gnt. 

Pann  ni)cmcr  mnrt  crftilit  tr  mut, 
tr  0ci)t3  t)at  iDcltcr  3i)i  nod)  tnbif 

3n  gmtnncn  kcrcnts  fu^  m\>  \)tntt. 
(^iictn  bcs  iDud)crd  t)abcns  fu0, 

liC9  fi)c  liod)  ni)cmcr  pflcgcn  gnug. 
^is  ob  jn  ratibcn  fci)  crianbt. 

Hn  mad)cc  i)Ct3  linrd)  tr2tl)umb  giaubt 
lias  0ciflitd)  ranbcn  fci)  kctn  fnnb, 

Vnt  ob  man  ctncn  pfaffcn  ftinb 
ttt  linrd)  bctrug  onl)  bubcrci) 

t)cn  ki)rd)cn  brid)t  oti  giittcs  bci)^ 
bnrd)  ]Dud)cr  onb  bc|)cnl)t0kctt , 

fctn  iob  muff3  wttlcn  o^gcb^ctt, 

man  0tbt  jm  3u  aii  crbcrkctt, 
^att  dfamict  kaftcn,  kciicc  wlf 

hct  ki)rd)cn  uo^gcftanlicn  mni^ 

fctn  icbcn  kctncr  fd)citcn  fol. 
C  Par3U  td)  fa^,  cs  tft  ntt  0Ut 

bas  man  off  fct^cn  mti  ctn  l)Ut 
Itcn  fa<^cn  ))tc  ntt  btiiid)  fcqnlit. 

&0tt  l)att  cs  anlicrs  and)  dcmci)nl)t| 
fp2ad)^  lias  jm  fci)  ctn  ^afftg  ccr, 

ctn  opfcr  bas  von  raub  kum  l)dr. 


i.  Cof.  X. 


LucQ.  xiiij. 
Efai^.  Ivi. 


Ezecbier 
xxxiiij. 
Ofe^.  V. 
Abac.  ij. 


i.  tim.  vi. 


Pfalm. 


«"<  bfkfrun0  2,5.  «»  jtob.  2.  tobt.  4.6,  3u  toM,  5,  «»  SHnftQBhn^tt  5.  fpn 
2.  ^.  fftnbt  ^.  ffinb  5. 0.  Lemmata  sic  coniunxit  4. :  |Bufft00an0,  ^fp^,  lDUd)fr,  Vau- 
bfrfp  ^fr  0fpfllid)f.  '**^  «Btfl,  5.  (e/  *ic  m  sy^.)  *06  d,|^|  ^^  ^^^  ^„  1*^(1^  koufcn  2. 
Dnb  mo|?  an  fpd)  pf^  koufffn  3.  Dnti  mug  an  fid)  5.  j^t  ^.  '"*  UDmfr  2.3,  ninfr 
tttrt  -/.  ntmmfr  5.6.  mtt^  5.  mm  6.  frffiUft  2.  ibr  -/.  "'^  Jl)r  -1.5.  ^ifi  5. 
<fnb,  5.  <<<  0fn39nnfn  kcrfn^  fuff^  2.3.  ^ftoinnfn  kf^rfns  5,  S&nb,  5,  \^tnt  6. 
***  dffe  5.  (#rt'pe  pro  s)  «"  npmmfr  2.  J.  nifmmfr  •/.  ntmmfr  5.6,  (ubig.)  *'*  jnn  2. 
raubfu  2.J.  raubfn  ^.  fif  2.  frloubt,  5.  ***  ifftt  4.  jrtfium  2.J.  '**  0fo|l- 
lod)  5.  raubfn  2.  J.  raubfn  4,  *'^  ftnnfn  2.  fpufu  3.  funb,  2.  J.  finli,  5.  ''^  bi- 
bfrfol  difbfrfp,  2.3.  *'»  uifl  ^...fi.  0Utff  2.  0Utfs  5.C.  *«»  bfl)fn^ikfpt,  2.  bf^fn- 
tii0kfi)t,  J.  5f^aw>i0kfit,  2.  (bbfc  2ift)  «'  i^«nc  ».  omis,  4..,6.  »«  alU  2.J.  €r- 
barkfit,  5.  «"  gat  2.3.5.6.  ©ffamlfl  5.  «*  foU  4..,6,  ^  auffc^n  4..,6.  dU 
4. 6.  «8  ff on^ ,  2.  *»»  i)at  2.  J.  5. 6.  0f mf 9nt ,  5.  0f mcint.  6,  "•  c ^: ,  ^f fii 
€l)r,  ^.      '^'  opffr  3.4.6.    <Dpffr  5.      koum  J.    kump  4.    kompt  5.    kombt  6. 


HUTTEN  CLAQ  UND  YORMANUNO  OEGEN  DBM  OEWALT  DES  BAPSTS. 


483 


232 


Deut.  xxiij. 
Pfal.  xiiij. 


Dan.  xiij. 
Amos.  V. 


Hiero.  fu- 
[)  Soph. 


Mat.  V. 


?3ti 


240 


214 


24S 


252 


256 


2f>0 


^tcrumb  fo  ranbcn  mcmant  fci, 

mte  pfUgt  ftx^n  bann  ctn  pnrftcr  ooi? 
€  ^d)  1)63  fi)c  Ucrcn  allcn  tag 

aU  int  nur  i)clicr  rilfcn  mag, 
nU  n)ud)cr  fci)  fo  grolfac  fttnt)| 

lias  man  tie  gnug  haum  buffcn  knnli| 
mie  gut,  lias  man  mtt  niud)cr  gmtnbt 

ticn  fccUn  mad)  i»ti  pctn  0cfd)mtnbt. 
nnb  ftd)  tn  ircn  mcrdicn  \^od) 

bas  fi)c  lics  pficgcn  i)cmcr  nod). 
<!Mtd)  mtc  ctn  btlliftodi  ftraffcn  3ci)0t, 

btc  cr  3U00n  ntt  i(i  dcnci)0t. 
€  Cs  mcr  3u  otl  nnli  ntlicr  3nd)t, 

nUnoi  otUctd)t  ntt  ^ar  on  frnd)t, 
mo  td)  moU  bcd\cn  anf  all  fd)anli 

litc  trtbcn  i)ct3t  in  ®cntfd)cm  ianli 
tiil,  bic  man  liod)  no:  gctftlid)  ad)t, 

tinli  icbcn  ftd)t  in  0r0|f3cm  b2ad)t, 
litc  fd)cn5cn  mand)cr  muttcr  kinlit. 

ttod)  tft  litc  meii  fo  gar  ncrbltnlit, 
lias  man  mti  t)  nial)rl)ctt  nit  ticrftan, 

mt  ncmcn  ftd)  bcr  fad)cn  an. 
tHU  moi  td)  mctff3,  tnb  3mt)fcl  nit, 

lia0  fd)mcrt3cn  gro^  mtirt  bangcn  mit, 

ixiintt)  gcgcbcn  bi^cm  fitt. 
Pcm  fci)  nun  mic  jm  mcrlicn  kan, 

fo  muff3  man  hod)  i)C  dri)ffcn  an 
lias  uut3  vn^  and)  von  notcn  ift, 

onb  lias  licr  cospci  bUib  in  frift, 


1lllud)cr. 


Ubcl  ocniun- 
ncn  0ut. 

edHltd) 
n)ud)cr. 

Iccr  ^cr  ficifl- 
ltcl)cn. 

Jii>(^anti  }fer 

0Ctftlt(t)rtt. 


J3ckc2un0  rfts 
0ci|lli(^r  fhtntis 
nit  on  f(t)mcr^r 


Hon  nctcn  t|l 
bclfcruno  3U 
fu(t)cn. 


*«  girumb  2.  foU,  ^...6.  «"  fcpn]  es  2.3.  ffin  5.5.  rtnn  exn  pnflcr  J.  "*  fic 
Urcn  2.J.  fif  U|)rcn  5.6.  ^^^  iant  2...6.  ^^"^  Qto^t  2..,5,  fun^  J.  "^  bufcn  5. 
*»  feUn  2.5.  «40  fifl)  5.  il)2fn  -^.5.  "•  fif  2.  fp  J.  tmmfr  2.5.  jmet  3.  il)f- 
mfr  3.  jmmfr  6.  *"  ©Ui(^  2...-/.  ^fi^t,  2.  jci^t,  3.  «^^  3(1001,11  4.6.  3U  oat^n  5. 
0fnft0t.  2.  0fn6i0t.  3.  *"  uifl  tjnnli  4.  ***  f(l)on^t,  6.  «"  trfibfu  2.4,  trifbfu  X 
jf^  im  €futf(l)fnlnn^  5.  j^t  im  «futf(l)fn  lonM.  6.  «•»  Uifl,  4.. .6.  fur  5.6, 
*«•  fi(l)t]  flv\t  5.  orolTfm  2.5.6.  Proit,  5.  «*«  ftt^dnlifn  5.  mon(l)ft  i.  mutfr  6, 
Hini,  5.  kinH,  6,  ««  uojblinlit.  5.  ofrblinH  5. 6.  "«  n)tU  li  Worbcit  nt(l)t  5.  nor- 
ftan,  5.  nfrflobn,  4.  *^'  nfmmfn  2.5.  ufljmfn  5.  «^^  ^ujfiffl  2.  ^miffl  3,  ^mcpfffl 
4.5.  3mftffl  6.  «^^  mini  4.  mur^  5.  mirlrt  6.  mit]  mir,  /.  *^  Sftufp  /.  frft- 
tfi)  2.5.*^rftnfi  4.  ^rftfUfi)  5.  ^rftnfi)  6.  ^iffm  2.5.  tiifcm  4.6.  fitt.  4.  ^ifffr 
^Mx.  5.  2^'  il)m  4.  »"  mufi  2. 3.  mu^  4.  il)f  ^.  0rfiffn  2.  »««  cojpfl  5. 
Ccrpcr  5. 

31  * 


484 


HUTTBN  CLAO  UND  VORMANrNO  OEOEN  DKM  OEWALT  DK8  BAPSTS. 


^nruffuno  an 


9£f(t)iDarun0 
nation. 


^tnfton  0en 
llom. 

Curttfanen. 


272 


276 


Veh  homini  per 
qiicm  rcanda- 
lum  vcnit.Mat*. 


xviij. 


280 


284 


Hom. 


btc  krancfcen  ^iilia  fid^ntlien  ab. 

^atetn  id)  002  0(fd)2tbcn  l)ab^ 
lias  mas  t'm  x^tbtn  nit  bekanM. 

^rt3t  fd)r(i)  id)  an  tias  natterlanM 
®eutfc^  nation  in  irer  fp^ad), 

3U  bttngen  lii^en  liingen  rad). 
'Pnli  mil  man  fnnft  kein  bfd)mirnnd  mer 

erkennen,  olier  ad)ten  fer, 
fo  Itendi  liod)  i^elies  frommen  l)ert3i 

ob  t)0  nit  fei)  3U  l)aben  fc^mert^^ 
ba0  ftdts  0en  Itom  man  gelt  l)in  fenMi 

tinli  milier  t)Ar  ais  nbei  mentit. 
Pas  feib  tiie  Cnrtifanen  tl)un, 

bie  txpt  fad)en  trtben  nim. 
&n  3ai  fi)e  geit  ti0n  l)i)nnen  furen; 

t)a0  iDir  inlieid)t  liod)  gern  entbitreni 
Vio  nit  lite  guten  fttten  l)i)e 

3U  ergerung  uerkerten  fi)e. 
Jler  n)eifd)en  boffen  fi(^t  man  tiii, 

lier  td)  l)9e  keinen  nennen  nil. 
|lann  iafteriid)  ^urelieti  iant 

lias,  ber  3U  nfirdten  keinem  grant, 
tinli  t)aben  b20d)t  in  unfer  ianlit, 

lias  002  ben  ®e5tfd)en  nnbekanlit, 
bo  l)abents  ons  befiediet  mit. 

ler  mas  ber  erft,  Har^u  ije  ri)t, 


XV  UJ. 

Hiere.  xij. 


Abac.  ij. 


««*  0limr  -/.  fdjneiVn  5.5.(5.  *«*  latin  2.  ^efd^rieben  5.tf.  ***  bekannt,  ^. 
***  peft  2.  J.  /n  wiar^.  4. :  ^n  bie  €eutfd)fn  ermanun^.  ^^  €f utfdjt  3.  i^rrr  4. 
Versus  265.. .300.  qui  in  2.3.  duo  folia  btj  btij  explcnt,  Meiners  (Ind.  bibl.  XXXIII]. 
7.)  manco  exemplo  usus  omisit,  Miinchius  autcm  (Ind.  bibl.  XXXIIII.  11.)  eosdem, 
qnaravis  antca  (XXXIIII.  10.)  ex  Schreiberiano  excmplo  (XXXIIII.  8.)  nihil  cogi- 
tans  repctissct,  quasi  rocentius  additamcntum  essent  qui  in  omnibas  exemplis, 
uno  Meinersiano  cxccpto,  cxtant,  adnotationis  loco  addidit,  his  verbis  prflemissis 
,,Die  spdtere  Ausgabe,  itnler  dem  Titel:  Aitferwccker  der  Nation*'  enthtUt  einige  Blntter 
mehr,  die  wjr  hier  zitr  Vorsorge  ebenfalls  qeben^\  •••  difcn  2.3.  Iitffrn  4. „6. 
Haad).  5.  ^"^  mill  5.  man  fonfl  befd^uifrung  me^r  5. 6.  bfc^nierun^  3.  ^^  ovtti  4. 
feer,  4.  feljr,  5.6.  ««^  frommes  5.  *^»  flet»  2.3.6.  ft&l^ts  4.  ^itn  2.  ^infrni  5. 
««  ^cr  2.3.5.6.  «"  Curtifonrn  /.  "*  tiiefe  ^od^  5.  treiben  2...6,  «*  ^^q 
M^{  5.  ffi  2.5.  fp  3.  furn,  2.3.  fuljrfn,  5.6.  "«  ^od)  omw.  l.4,..6.  fntbiim. 
2.5.  futbfil^rfn,  5.  «"  guttfn  ^.  1)9,  2.J.  Ijif,  ^.  *^»  oerk^nfn  2.  oork^^tfn  J. 
ufrkfljrtfn  5.6.  fp.  2.  J.  fif.  •/.  fin.  6.  "^  bolffnn  J.  l>o|Ffn  5.  ft^t  5.  /«  marg, 
4.:  tllflfd)f  bolTfn.  '"^  will-  -^-  *^'  lillerlic^  5.6.  ««  ju  murdun  5.  »**  bio^t 
4,..6.      onfefr  J.       «^^  difff  4.       w«  «)tr  i.       t^f  ritli,  4.   je  rift^,  5.   jf  r^itt.  «. 


UUTTKN  CLAG  UND  VORMANUNG  GEOKN  DKM  GEWALT  DES  BAPST8. 


485 


Luc^.  xij. 
Ilierc.  V. 
&.  vi. 

ij.  tini.  iiij. 
Abac.  ij. 


2Vi 


292 


290 


30U 


301 


30$ 


312 


t^as  man  tin  Himifd)  mtt^^  antidm? 

1)e  mtt  id)  fa%f  i^e  mcr  td)  fd^im. 
9rnmb  ia||i  td)  non  Ux  mtifd)tn  fd)anbf 

Vit  (ittfbtx)  ntmpt  oaft  nbrrl)anli, 
mib  xiv  lia0  %6mtfd)  rroimrnt; 

^ts  gei)t3  l)att  mcbrr  3i)l  nod)  cnbt. 
Wtt  hommen  Da  »tr  ®rntfd)en  3U; 

lias  mtr  ntt  m^gen  l)aben  ru 
bei)  )}emi  l^as  liod)  ift  tmfer  0ut? 

Cin  anber  ons  las  nemmen  tt)ut, 
tinb  fosliert  tinfer  ei)0en  ab; 

0iid)  ob  er  ons  gefangen  l)ab. 
Bio  feinli  ntr  fd)ullit0  mostien  x)t 

htm  papft  tributeni  olier  mie? 
Wit  barff  er  l)etfd)en  penfion 

oon  bem  Das  mir  ^eftifjftet  l^on? 
^fts  biUid)  tias  ben  ftui  ert)ait 

3U  Hom;  lier  barnff  t)att  kein  ^mait? 
Was  00M  tind  an  bas  einer  iebti 

oti  in  eim  p2ad)t  onb  moiiuft  fd)mebt? 
Wii  er  bas  feib  oon  uns  bekomm? 

<^c^  gott  mir  ®etitfd)en  fetnli  iu  from. 
liHlienioi  nit  frommkeit  miirt  genannt 

lias  mir  erneren  iafter,  fc^anM. 
]E^ann  ^ihtn  mix  liar^u  kein  geit; 

ir  onkenfc^  ieben  mer  ierfeit. 
^r  b0^t)eit  l)aiten  mir  in  flb^and), 

brumb  0ott  ons  biliic^  ftraffet  and). 


©eo^  ^er  Ha- 
maniften. 


<Db  tDtr  fd)ui)- 
i0  frpen  )it  ba|ifl 
etuiae  3U0fben. 


Per  |!ul  3U 
Hom. 


CDb  0ut  feQ,  gelt 
gen  Hom  oebe. 


'"  etu  Homtfct)  i.  ujeift  2.5.  an  nem?  2.3.  annelym,  5.  '^  Jlje  meer  -#. 
me^r  5,6,  (ubiq.)  meer  ^Z.  fd^em.  2,3.  ««»  Jljum  2.  »®  lei^er  2.  ntmbt  6. 
fafl  5,6.  oberljanW  4.6.  «»»  riil^r  5.  ^  jHefe  ©ei^e  5.  ttet  oeifte»  6.  0epft«  4. 
Irat  2.,.6,  3iel  2.6.  31!  3.  fiiei  5.  {uhiq,)  enM.  6.  «^*  Hul^,  5.  rl)U.  6.  »*  j5p  5. 
***  onfi  2.  nemen  2.6.  neljmen  5.  (m/  ««/^/.)  *»'  onffer  3.  e\%tn  2.  ei0en«  5. 
**♦  0Utd)  2.  eieid)  ^...6.  «9»  fetnlit  2.^.6.  finlit  5.  fepnb  5.  fd^ulDidi  J.  i^e  4. 
Lemma  sic  hahel  4. :  f\e  €eutfd)e  feint  tfi  popfl  nid)t6  f(^ullii0.  '^  Jobfl  6.  oVttet  4. 
*"  ^Aifd^en  3,  ^^  Ijan.  S.  ^os  1,^4^,,  /.  Un^  ^(,1  i,e„  |^fii  ^fi  Hom  er  i^alt,  2. 5. 
^  )er  l)at  Mrauff  kein  (kepn  3.)  nu^  ketn  0UNilt?  2.3,  ^arauff  l)at  4.6.  ^rauff  i^at 
kein  ©enwlt.  5.  oenwll?  4.  ^^  00)9  2.  ool^t  4.  0el)t  5.6.  ^^  vn]  lier  2.  J.  b2ad)t 
4.6,  moiufl  2.  tuolutf!  5.  »"7  miU  ^.6.  s««  €eutfbl)en  /.  teufd^en  2.  teufd^en  J. 
feintit  4,6,  from  2.J.  *«  j^rumi^it  njirt  oenanot,  2,3.  mit  /r6mbkeit  5,  mit 
fr^mbkeit  6.  mirl  4,  witU  0enant,  6.  "o  erneljren  5.6,  "*  pan  2.3.  oeben 
5.6.  »•«  Jl^j  4,  3u  fat  2.5.  3erfeUt.  5.  »"  ^1)2  4.  bcfeljeit  2.3.  boftl^eQt  4.  wpr 
2.J.      0eprau4^,  ^- 


486 


UUTTEN  CLAG  UND  VORMANUNQ  OEaSN  DEM  GEWALT  DES  BAPSTB. 


316 


Pq0  nir  ni(t)t$ 
0fn  Hom. 


|fiauf[mQfd)a^ 
0^t|lli(bfr  0ut£r.  32J 


UrrkoulT^n  fa- 
cramrnten. 

Wtt  0ott  ^te  a- 
pofiti  unti'nict|^t. 


328 


332 


Cl)2if)U9. 


336 


13rrkauf  )i£0 
l)i)mclr^icl)6. 
llfQd)tumb. 


340 


314 


Pas  felb  mtr  in  gcliancfccn  lri)t, 

mad)t  meim  genitffen  mand^en  ftrei^t^ 
tias  mir  fo  oti  o^geben  l)an, 

onb0  l)0d)  geleget  tibei  an, 
C  ^62t  3tt  u  ®eutfd)en  mas  id)  fa^, 

aufj  gottes  fttfftun0  ni)mmer  mag 
bemt^en  merli,  ons  fd)nlbt0  ftitif 

bem  l^apft  3U  geben  geit  l)in  ei)n, 
tiitli  omb  jn  hauffen  getftitd)  mar, 

pfrunbi  ki)rd)en,  pfar^eni  tinli  aitar. 
tfott  l)at9  gegeben  alls  omb  funfti 

tinb  ma0  nit  fetn  tiec  ^ottiid)  ^unft 
mo  man  bte  Sarrament  oerkaufft. 

(^etn  t)at  gott  ni)e  ombs  geit  fletaufft. 
Pte  3tii6iff  er  aud)  det)ei)|fen  l)att, 

lier  gei)t3tokett  nit  geben  ftatt. 
Cr  fpad)f  XX  l^abts  om^  fnnfl  eriebt, 

lirnb  and)  timb  funfts  lien  anliern  gebt. 
Panw  l)ett  er  feinen  slauben  fei)i 

gebotten  t)e,  iinli  Cl)nftiic^  l)ei)i| 
er  l)ett  nit  minlier  migen  l)an 

liann  i)et3t  lier  ^apft  erfd)et3en  kan. 
Was  aber  jm  ein  fd)n6lies  liing 

mo  einer  nur  mit  geit  ombgino. 
Wc  nun  off  geit  Iber  l)i)mmei  fteliti 

mte  kan  liann  mac  fein  gottes  rebt| 
)iec  fpjtc^t^  f(f  mngiid)  mdgen  fein 

3U  eintm  nobei  6:  %on  epn 
ein  tingefuoes  kdmeitt)i)eri 

ais  k6nt  ein  cttcl)ec  ftd)  entbiec 
gen  l)i)mmei,  onli  lien  mnneit  inn? 

/nrmac  es  l)att  ein  anlicen  ftnn. 


Amb.  de 
paftor. 


Mat*.  X. 


Mat*.  xix. 
Marci.  x. 
Luc.  xviij. 


* .- 


«"  auM-^-  «*»  tefifdien  2.5.  »»  Jemiefen  5.6.  mfrtin  5.  »«pQpb(l2.3. 
yaplt  6.  '<*  HDoar,  5.  /n  4,  ad  marg,  gic  esi:  p%t  ^poftei  l)abc  nif  kaufmanf4)a^  0etrir- 
ben  mie  unfer  pfaftn.  «*  kirc^u,  pfarjer  2,  »*  als  2...5.  ffin|t,  3.  «« rtev]  bie  2.  bp  J. 
^n^a?  06tit4  2.  0finft.  J.  «^  ti02kaufft  2.  J.  »*«  keinn  3.  I)at  2.  J.5.  0ot  npe  3. 
«•  ^at  2. 5. 5. e.  »w  M  /.  0eijikeit  2.  J.  (tat.  2.  J.  5.  "*  ^apts  /.  ombfonfl  5.0. 
»«  ^rum  2.  funft  2.^.  funftr  3.  umbfonfl  5.6.  ^^  Pan  2.3.  {more  solUo.)  »«  t^f,  4. 
ttifii^  2.3.  "»  ^ft  2.3.6.  »«  ^abfi  6.  »"  j|,,„  ^.  338  „fir  2.5.  omb^itn^  5. 
•»  »immel  2. 5.  ainwi  6.  fUiit,  4.3.  «^»  Hd,  5.  "»  mu0iid)  2.5.  »«  n^nel  5. 
Voifl&tir  5.  00^n  4.  0a|)n  5.  '^'  on^efu^s  5.  |l&mmeitl)ter,  /.<».  Camefit^ier,  5. 
**  €«fii  Jl.  J.  gtmel  6.  mo^nen  5.6.  ^^  l)at  ^...e?.  etnn  5.  an^eren  2.  an- 
im  4»      (iw. ;{.  J. 


HUTTEM  CLAG  UND  VORMANUNG  GEQEN  DEM  GEWALT  DEB  BAPST8. 


487 


Mat'.  V. 

Luc^.  vi. 


Hiere.  v. 
&.  vij. 
i.  Cor.  V. 


Act.  viij. 


i.  &.  ij.  ti- 
mot*.  iiij. 


34S 


352 


356 


560 


36t 


368 


372 


Pann  no  man  f6Ud)9  k6nffrn  m6d)t, 

lias  rr^d^tumb  mcr  liann  armut  li6d)t, 
fo  wtx  ntt  mar  bas  gott  l)att  dfrijt, 

ben  armen  fei)  fcin  rci)d)  bereit. 
Dfo  blibt  nun  p(ip|ltiid)  l)inberitft, 

Itnrd)  ben  man  ^berfd^mat^et  ift 
311  kauffen  ablas  vttb  genali, 

nff  t)a0  man  tins  bes  geits  entia). 
€  ^d)  mii  eiid)  fagen  mas  id)  1)6: , 

es  ift  0efd|)el)en  knrt^  l)i)e  i»62| 
bo  moiten  Me  ti^  1leti|fen  ianlit 

im  gianben  l)aben  fid)  erkanbti 
i»nli  ii  tmd  tretten  alle  0ieid), 

li0  liad)t  lier  |lapft  3u  merlien  retc^, 
tmb  fet3t  ]n  auff  etn  groffes  goit 

lias  man  jm  iariid)  oeben  folt. 
Pas  l)att  lien  1teti|fen  feer  tierfd)mac^t , 

i»nli  t)aben  fid)  t)er  fad^  beliad)t, 
tiie  <^i)rd)en  0mei)n  3U  kauffen  nit, 

mimol  man  jn  liie  fei)i  anbiitt. 
C  <^if0  ber  ^apft  ben  olauben  mert, 

ail  erberkeit  von  Itannen  3^rt| 

lite  tfl):iftiid)  03lienun0  nerkert. 
€  P^d)  ftiftens  62iien  manigfait, 

Der  einer  mad)t  lien  anliren  ait. 
^U  mu|f3  man  tragen  kieiber  an, 

barbei)  man  kenn  ein  frtmmen  maui 
onli  fei)  am  gianben  ntt  0enug. 

^d)  fp2id)i  fi)e  t)abents  ni)mer  fug, 


<^bla0  kauff. 


ttlas  ^er  flapfi 
mitt  ^en  Hefifff 
neiimltd)  0f- 
l)an^elt. 


^ie  ^er  Jlkipft 
)en  glauben 
meert. 


^ttfftuna  ^er 
mrind)0  C2)en. 


W^  rtem  ^apfl 


>^^  folicl)0  2.3,  fotttcl)$  -/.^.  fold^es  5.  koufen  :;.  koii|fen  J.  kaufen  4,5,  miid)t,  2. 
'^"  1leid)tumb  5,  reic^tljumb  6,  tiann]  an  2.  ^n  J.  ^rmutt^  tcc^t,  5.  ^^  got  ^.  i^at 
2.3,5,        gefeijt,  2.  ^so  drmmen  2.    armnen  5.         ^^*»  blipt  nun  JopflUd)   2,3, 

bUtbt  5.  nu  6,  J&pfltfc^  5.  pabflifcl)  C.  s"  ^u  koufen  oblofi  2.  J.  «^  ^uff  4...6. 
»»  mia  ^.6.  8i&-  «M  Cf.  Hutteni  ad  Frid.  Sax.  conquest.  §.  4i.  (vol.  I.  p.  397.)  et 
Dialog.  Apophth.  Vadisci  et  Pasquilli  §.  32.  (vol.  IIII.  p.  592.)  Kcferrem  hsec  ad 
Iwani  III.  Komam  a.  1471.  ad  Sixtum  IIII.  missam  legationem,  nisi  *nuper\  immo 
'nuperrime*  res  acta  diceretur.  itaque  dc  Leonis  X.  conatibus  Russicee  sub  Ro- 
manam  ecclesiam  retrahendR3  a.  1513.  et  imprimis  a.  1519.  frustra  actis  illi  loci 
accipiendi  sunt.  «^  ^uft  2. „6,  ^58  ^rKant,  4.  ^^  tretten  2.3.5.6.  ^"  Une  6, 
jnn  2.  ^*  ihvix^  2.4.6.  ^iljrlicl)  5.  ^  \)ai  2..,5,  oorfcl)macl)t  5.  ^^^  ptt  2.3. 
*•  an  bit.  2.3,  anbht.  5,6,  «««  erbergkeit  4,  jeljrt  5.6.  309  Crimid,  2.3.  ®rd- 
nunge  5,  uerjelin.  6.  "o  €»r^en  5,  ^^  anrtttn  2.5.  »72  mfi^  2.  mug  4, „6, 
"*  einn  3,  frummen  3.     371  g„ug^  j.      375  fi,  ^^^abtns  2.3. 


488 


UUTTEN  CLAO  IJND  VOBllANUNO  OEOEN  DEM  GEWALT  DKS  BAPST8. 


brtul6})£n  nut^  376     allcin  brr  geijti  fi)c  bar^u  imtnat. 
^*^'"^'"'  l^ann  i^el^er  ®2lien  ettwas  biinflt; 

bie  bettien  anff  bnrd)  aUe  lanDti 

i»nli  mad)en  ^ipftlid)  mad)t  bekanM. 
380     ^raneifeud  ift  ties  einen  gott, 

|l0minirn0  lien  anbern  l)0tt, 
fanet  (^lnguftinns  l^en  gemac^t. 

<9d)  fa0,  00tt  mnrt  liarlburd)  oerad)t. 
3^     ffiin  02lien  tft  liie  tfl)2iftenl)eit| 

b0  barff  man  l)aben  3U  ketn  kleiM, 
allrin  Vxt  feei  lien  an  ir  l)att. 
bas  ift  ein  onuerdiid)itd)  natl). 
€l)2t|len  fetn.     38s     JS0  mag  id)  dr6ffer  eer  nit  t)an, 

bann  ni0  mon  einen  tfl)nften  man 
tl)ut  nennen  mtd),  t)a9  ift  ein  eer, 
liie  td)  alime^  fnll  fud)en  meer 
392  l^aii  mid)  mit  neSem  gfiti  befd)niir. 

€  Pee  0ieid)en  maiifart  feinM  0n  jai, 

bie  mad)en  and)  ims  narung  fd)mai. 
Von  bannen  nimpt  ber  ^apft  fein  tl)ei)i. 
396  Pc  ftnM  man  bie  miradtei  fei|i| 

nnli  t0bt  lias  n0id(  l)in  nad)  0n  ma^. 
l)i)e  feinli  Me  pfaffen,  i^ben  'baSf 
vnt  fagen  nii  mas  0fd)el)en  fei), 
400  110  li0d)  ni)e  kam  ir  etner  hcxjf 

mt  milfenn  'tai  fpe  ii^egen  \^}anf 

mit  niarl)eit  mi^en  nit  beftan. 
P^d)  ift  \itx  0ei)t3  t)er  fi)e  l^as  l)etff3ty 
404  lier  ^^ipft  mit  lii^en  faidten  bei|f3t, 

Me  jaoen  jm  bas  miitp2ed)t  anff. 

(^li  tfl)nftiid)  mefen  fteet  xm  kauf. 


HDallfarten. 


IHtradui. 


9es  |kip|!f 
faidurn. 


i.  Col*.  i. 

n  •  •  • 

&.  UJ. 


lob.  xiij. 


LucQ.  xij. 


»78  fi^  2.  fp  3.  «^  etnae  2.  J.  »«>  ^^g  („/  ^^^^  p^^  ^j^)  5.  ^^1  j.  aei  i^^j^ 
2.  J.  »"«  SSant  2.  J.  88«  g0j  njuri  j.  ,^1^1  ^.  ^.  tDirt»  5,  «^  CriflenJjett  2. 5.  «^ji- 
flenl^ept,  iT.  «s*  ^^  2.3.5,6,  »«  tl)r  t^at,  ^...«.  '^'  onuergUid^iid)  2...6.  nat 
2.3.5.6.  «««  er  2.J.  fljj  4.6.  Cl^r,  5.  «»»  CrtM  J.4.  |Hann  («/  #o/<'/)  5. 
w«  er,  2.3.  et)i  4.6.  €l|r,  5.  »9«  fol  5.  mer,  2.3.  meir,  5.tf.  »«  nfimem  2. 
nun)em  J.  neniem  5.6.  gffj^  2.  J.  befdiraer.  2.5.6.  befibu^er.  3.  ^^  nxittffrt  2.  nnii- 
fart  fetn  o^n  6.  feint  4.  «^*^  oud)  J.  '»*  ntmbt  6.  tepi.  4.  '»«  ftn^  5.  «^  ^trn  2. 
no4  3.  '98  ffinit  4. 6.  tte  i.  »»»  0efc^l)en  6.  <«»  liegen  2. 5. 6.  ligf n  5.  <«  mor- 
beit  3.  be|tol)n.  ^...6.  <»'  l|ft|rt,  3.  ^fepfit.  4.  I|fi|!:  5.  *>*  JobA  5.«.  bifrfm  1. 
^ifenn  2.  J.  ^ieffn  4.. .6.  bfiflTt.  3.  bfifit.  -/.  bepl!,  5.  bfifl.  6.  [1.  ^.  bei^t]  ^  pif  Jo- 
0fn  iljm  4.  milpm  2.  n)iip2ed)t  3.6.  IDil^prfti)  5.  «»«  Crifllid)  3.  ftft  J.  flf^t 
2.5.6.      tl^m  4. 


HUTTEN  CLAG  UND  VOBIIANUNG  QEGBN  DEM  QEWALT  DE8  BAP8TS. 


489 


Col .  iij. 


Hiere.  v. 

VI.  VIJ.  & 

•  ■  • 

XXUJ. 


Amos.  V. 
Mat'.  xxiij*. 

Lucse.  xij. 


40S 


412 


416 


420 


424 


42S 


432 


4.16 


/Ban  bcndit  nod)  fnnbcn  mand)er  l)anM 

lia0  00n  nns  mcxb  lias  gelt  gcmanM. 
^et3  I)e9fd)t  man  gelt  ium  ®nrdien  kri^eg, 

lo  fd)impt  fid)  ketner  lias  er  Ipeg. 
|lann  mtl  man  bniDen  munlieritd) 

fanct  fleters  kprd^en  ul»erftd)i 
bte  mer  funft  ntber  gfatten  gar. 

eflSid)  mnnliert  liad  mans  gliendie  liar. 
(f^b  bann  fd)0n  Hlfmi  t^dt  banmens  not| 

mte  liarff  man  brnmb  anff  feUen  gbot 
lien  ®entfd)en,  unb  ons  f)ei)fc^en  an 

Itas  lllait)en  baff3  iugeben  l)an? 
IHarumb  mnrt  ntt  lite  IHetttfd)  art 

mtt  ablas  fo  befd)miret  t)art? 
(^ttetn  lit  ®entfd)en  naraen  fetUi 

lias  tf)ut  mtr  meei  unb  mad)t  mtr  petn. 
Vnb  moii  bafo  i)elierman  bthid^if 

fo  ftinb  man  nit  ber  onfer  iid)t 
C  ^r  Ca2l)indi  id)  fp2td)  end)  ivt^ 

Vxt  ons  3U  rauben  l)abt  ketn  ru, 
nnb  tretbt  bte  fad)  on  ma^  nnli  3ii; 

So  i)e  fanct  )pcter  fatten  mti| 
fo  mtnliert  bi^en  groff^en  p3ad)t, 

lien  ir  fttrt  i)ct3  3U  Hom  mit  mad)t. 
^i)ed)t  ab  ein  menio  oom  gep:en0, 

bamit  ir  Hom  oft  mac^et  en^i 
vtit  nempt  von  nberfiufftgkeit , 

liar  inn  ir  etid)  mad)t  alfo  bitxjif 
fo  m6dt  ir  moi  fo  oti  erfpar 

l^as  ftee  fanct  yeters  mnnfter  dar. 


<&elt  3iim  %vit' 
(Ken  krpeo. 

^anct  {lctere 
mtin|lcr. 


<du  licn  Cailrt- 
n&Un. 


p:a(t)t  ter  €ar- 
bindUn. 


*^  nad)  2.5.  finti  4.  ^unMcin  5.  finlien  6,  ^o^  rocrli  uon  une  2.  J.  *««  Jefti  4. 
l^aifd^t  3,  krio,  ^.  «'o  Pa  fd^&mbt  5.6.  f^cmpt  2.  J.  ^i^  llcnn  J.  baumcn  ^. 
bamen^.ff.  tuin^rrlid),  J.  ^"fanl2.J.  ^»^  ^,1^^  j.  \on^5.6.  ***  mon^ertJ.  dendun 
%^ox.  2.3.  tljar.  5.6.  ^i^  ^ann  2.  tljet  2.3.6.  butDcne  2.  butoes  J.  bamcne^.^. 
^'«  Obot?  i.^.C.  />ro  ?  1«  2.5.  e*/ .  ©botl  2.  ^'^  Wal^Un  5.  ba|^  2...6.  ^>«  min  •/. 
mirb  5.  mirtit  fi.  ^"*  apla^  2.3.  ablaft  -/.  ^blafe  5,6.  bcf*i»rrcl  2.3.5.6.  «»  Advutry. 
4.:  «eutfiftcn  Uarjcn.  ^"  uj^j^  ^q^  m  -^^^  2.3.  tia|?  5.  «^  finM  2.  funW  3. 
unfier  5.  ^"  Uon  bcn  CartinviUn.  »iflr^.  -/.  ««  t^apt  4.  rum,  ^.  Uul),  5.  {ubiq.  b) 
rlju.  6.  *^  ol^n  5.6.  }iel,  2.5.  ^icl,  5.  «^  ibe  -/.  fant  2.3.  uiiU,  4.5. 
**^  minbrrt  l.  VxUxt  2.3.  uiefcn  4...6.  ^ro^tn  2.4...6.  grofjcn  5.  ^'o  ^uf,  j,  fg,. 
jfftt  6,  «»  ^id)t  2.5.  «5  ncmbt  5.6.  ubcrfli|fikeit,  2.  oberflpffigkcit,  5.  «^  m6d)t 
"•  (U  2. 5.  fle^c  ^...6.      minfUr  2. 


490 


UUTTEN  CLAU  UND  VOEMAMUMO  OEG£N  DKU   OEWALT  DKS  BAP8TS. 


apofteitn. 

Pet  Qblas  tn 
jtQlten. 


440 


444 


<^\>  aUetn  3U 
Hom  ^te  Cl)2ifl- 
Itd)  kprd)  frp. 


448 


tDarnuna  an 
^ie  Car^in&l. 


452 


Pe0  pap|l0         456 
legat^n. 


llon  oaflrfpp^. 


400 


Cl)3i|lU0.  464 

jliietn  on^Td^ttt 
tn  leipltc^er  fpi^ 
3ul)Qben. 


^r  nennet  t&d)  ^poftein  dleic^, 

mt  ftt}i  liod)  nit  von  tngent  reic^. 
Vnkeufc^ett  efimer  leben  ift, 

kein  retnighcit  bei)  efid)  l)att  frift. 
(^U  kfinidklici)  ift  efimer  ftatt, 

lias  tfl)2iftns  ni)e  geleret  l)att. 
^Uein  liie  <^i)rrf)  »6lt  ir  i)et3  fein, 

onb  0ebt  b0(^  alles  iaftm  fd)ein. 
ffiin  ^apft  mei)nt  and)  3U  noien  iri 

ob  fd)0n  barnon  nit  nii|fen  mir. 
tM  tl)ut  ir  niber  dottlici)  gfit^i 

mie  mol  ir  mad)t  banon  0efd)mif3. 
^d)  fa0  efid);  nempt  lier  fad)en  ad^t^ 

nil  frommer  ®efttfd)en  feint)  bebad)t, 
bie  merben  0rei)fen  efid)  in  3aumi 

Itann  merlit  ir  i»nd  cntri)ten  kanm. 
^r  l)abt  \>w  fpii  getriben  flnug; 

ia|f3t  abf  t)6:t  anff/  ir  l)abtd  kein  fug. 
Verm6net  aud)  ben  l^apft  ntt  mer, 

bas  cr  nns  fd)tdi  fei)n  fd)i)nber  l)er| 
Vxt  nns  3U  bei)d)ten  regen  an 

bas  fi)e  2i0d)  feibs  ntjt  gpficget  ^an. 
"^nD  fa^en  ons  non  x^tltx  fpci)^i 

oon  effen  nff  cin  ncfimc  mei)^i 
liann  flcift^i  bann  ftf(i)|  mit  onticrf(^i)cM , 

lio  ftngents  oon  cin  iangcs  ii)cbt| 
nnb  l)eiff3cnts  l)aitcn  ncft  nnb  l)cr2t 

als  ob  cs  tfl)2iftns  l)ctt  gcicrt, 
nnb  ob  cs  mer  tin  n6tit(i)  bingk. 

tfott  foii(i)s  ft(i)  ni)c  nnbcrfingk, 


Cor.  ij. 


Cypria. 


Hiere.  v. 
vi.  vij. 

Col*.  ij. 
1.  tim.  uij. 


Luc^.  X. 


^3«  «Uflen^  5.    tuflcnlJt  6,       "»  reinikeit  2. 3. 
ewtv  4..,6.       ^xm,  5.    |lat,  6.      "*  0flel)ret  5.B. 
wcUt  5.     -«^^  lajler  fd^ein.  1.4.6.      fafler  |Sd)ein,  5. 
mci^len  5.      ^^^  tuljt  i.  tuljt  3.  tljut  ^/.5.      gotlid)  3. 
*^^  nembt  2. 5. 6.      ^»»  tefifd)en  finli  2. 3.  feinbt  ^.  (5. 
repten  2.  entreptten  J.  entreitljen  ^.  entretten  5.6. 
(fp.  «.)  fletrifben  5. 6.      ^^  lafjt  2.    lajll)  J.  fafet  -/. 
2.  3.         Ad  V.  455.  .sr/^,  in  marg.  4.  est.  pie  $.  Peter 
beraube.        ***  Hermenet  2.3.        **•*  flpfleflcn  2. 
[pljpne  3.]  nit  bepB.  2. 5.       *«•  uifd)  C.       unberfd)9M 
»i«rflr.  4.:  IHerbott  tttt  fpeifi.      **'  finflen»  5.6.       Ipbt 
fents  4.        I)ert,  2.J.^.  l)irt,  5.       *«♦  Criflus  2.3. 
<^»  n6tl)ig  5.      binfl  2.       *««  foUi(l)s  2. 3.    folc^s  5. 


I)at  2... 5.        <<•  i&^nifltid)  5.6. 

I)at.  2...^.      ♦^'  kird)  molt  2.  J. 

^*  Jabft  6.  {ubiq.  b)      mclcn  2.3. 

flfafc ,  2.  J.      **«  flef d^niQ^.  2.  J. 

fepnd  5.      **'  mttt  5.6.      ent- 

kaum.  2.5.      -«M  ^opt  ^.      SSpiel 

ITaf)  5.6.      l^apts  ^.      kcin]  nit 

beklcpbt,  ttirrtien  tl)n  aud)  loie^er 

^^  ^an  fol  man  bas,  Mn  gpnt 

2.  J.    Dnterf(i)ie)i  5.  (o.)  ^.      /» 

2.J.      ^^  l)ei(Fen«  J.J.5.    Ijeif- 

^et  2. 5.    ^at  J.       gclc^rt.  5. 

nn)fcrf ing.  2.  ^.   im^erf tngk.  3. 


HUTTEM  CLAO  UND  VOBMANUNO  OEOEN  DEM  OEWALT  DKS  BAPST8. 


491 


1.  cor.  yiij. 


i.Cor.  X. 

•  a     •  •  •    •    • 

1.  tim.  uij. 
Matt*.  XV. 
Efa.  xxix. 


Ap.  xvij. 


468 


472 


476 


480 


484 


4^8 


402 


on^  ntt  allrtn  tfts  ntt  fetn  itttf 

tx  l)at9  and)  niibrrfp2od)en  mteXf 
kein  on))erfd)ei)bt  ons  l^etlfjen  l)an 

mas  eff3  tin^  trtnrft  ein  t^elier  man. 
%:i(^t  yanlns  and),  bte  fpei)^  ift  nit 

lc  mix  gott  migen  gfaUen  mtt. 
^i)e|f3  i)e^en  e|fen  nad  er  fiin^ 

am  fpet^marrfit  fei)l;  on  alle  fiin). 
^ft  abet  i)et3t  ein  B^&lf^^  fit^^tt 

bann  felbs  i)e  l)att  geftifftet  oott. 
Pes  nii  id)  fagen  ti^fad)  and), 

^en  ®eStfd)en  mu|f3  man  bi^en  rand) 
ti02  ^  angen  bla^en,  ber  fi)e  blen^t. 

bas  tnigerei)  bleib  tmerkenlit, 
on^  merl^en  |InUen  temer  gnug. 

bann  mo  bi^  'Matiiin  mer  klug^ 
fo  l)ett  ^as  Cnangelinm 

am  bi^en  fabein  feinen  rnm. 
€  Pod)  foU  man  mi|fen;  tinli  ift  mar, 

es  feint  oergangen  ettlid)  jar 
2i0  molt  id)  Hom  erkennen  and)| 

tin)  mas  ba  mer  ber  tl6mer  gbaand). 
Wxt  m&d)t  id)  l)i)e  tion  aUer  fd)anli 

oer^elnng  tl)un|  bie  id)  lc  fan5, 

man  ftd)t  )er  gleid)  in  keinem  lanb. 
f  nb  nit  aUein  mas  anber  tl^un, 

(als  ^ann  bie  melt  fid)  ergert  nun) 
mit  ftinlien  liie  bo  feinb  gemein; 

ail  fad)en  Itom  betrei)bt  aUein. 


YPns  nu^es  tie 
Komaniflf  Dar- 
uon  l^aben. 


^eittfd)  nation 
betciet. 


tlom  0efel)en 
l)ab. 


|i(4)anti  b'  Ho- 
mantflen. 


|^d)aniP  Dtc  nit 
3ufa0en. 


nnterfienfl,  5.  ^«^  i^,.^  2.  J.  ITf l)r,  5.  -««s  mer.  2.3.6,  mel)r,  5.  ^fi»  t^eilTen  2.3. 
5.6.  <^  flfatten]  bl^agen  2.3.  ^'»  j^iefi  2.5.5.  -»^4  ^^ji  ^.^.^j.  475  ^^  2.3. 
je^t  5.  rtt  6\  «8  il^e  ^.  ^"  Pefi  roitt  5.  '*''♦  €eufifd)en  i.  muft  2.  J.  mu^  ^.5. 
^ifen  2.  J.  niefen  ^.  5.  -«'^  Hor  H'  ^U0en  blafen  5.  blaffen  <5.  «0  «rieaerei)  (t)  5. 6, 
©nerkenni,  5.  ^»»  tl)ei»er  5.  tenir  ^.  ^*  ^ia  2.  J.  flug  2. 5.  ^^  l)&t  5.  I)et  «. 
^***  biefen  4.5.  Ilul)m.  5.  rl)um.  ^.  ^***  fol  2.3.  ^1)2  l)errn  folt  roilfen  mn\f  4. 
item  5.  In  4. ..6.  hoc  lemma  ad  mary.  est:  Wm  i^utten  unD  ?.  |i.  3U  Uom  0efel)en 
^aben.  (J.  Jl.  =  Jacob  l^ammerlanDer?)  *^  feint  2.  J.  feinlit  nun  l)in  rool  4.5.  ct- 
lid)  2.3.5.       In  4.. .6.  hi  tres  verstts  insiticii  secuntur: 

tParn  id)  3u  /Ben^  (j^&pn^  5.  JHain^  6.)  0efd)lo|fen  aug 

gol)er  fd)ul  onti  meines  oatterel^au^ 

€in  iSe|)ament  mad)t  mir  tien  fhau^. 
<««bo2.j.      -»w  u^y3el)lun0  5.      rl)un  /.       «»  argert  5.       *»^  feinM  4. 6.  ee  «ic /erc 
I»  sqq.      <»*  betriebt  2.  J. 


492 


IIUTTEM  CLAG  UND  VORMAMUMa  GEOEN  DEM  GEWAL.T  D£8  BAPSTS. 


496 


HDas  filc  uolxK 
3u  Hotn. 


500 


Df  r  Bomaniflf 
pmd)t. 


504 


rtn  Hotnanifle    508 
flJin). 


512 


516 


lif  m  Ikipfl 


520 


iue  feo. 


peneDictio  fee0    521 
bnpfla. 


Itern  rttltd)  lot^rr  mrnf4)li(i)  art 

tinb  oU  nattirlui)  mrt^  gekart. 
Snn|lt  l)ab  id)  ^ftf^ti  groffe  fd)ar 

Me  0a|fen  tretten  l)i)en  onb  bar, 
ml  efei  onb  oil  ftnUier  pferb, 

lier  ettiic^  oii  baeaten  merb, 
tinb  feinb  geiiumet  auff  mit  goit. 

®fft  tueun  id)  aud)  fpatjieren  nioit, 
f0  kam  id)  mitten  ins  depteng/ 

oon  bem  bie  ^affen  maren  engi 
onb  bi^er  renter  gftidiet  oni, 

bas  id)  O0n  ^itidi  ma^  fagen  mol, 
bad  mid)  kein  efei  tratt  iu  tnbt/ 

miemoi  id)  l)ab  ^eiitten  not. 
P0  ritten  l)dr  bie  tfarMniii 

ben  O0i0ten  nad)  (If^ffteiai, 
Cbt,  Ptf(^6ff  unb  p2eiaten  oii, 

liie  id)  nit  nennen  kan  noc^  oii, 
uii  |led)ant,  y^ibft  uiili  anber  0fd)mei^, 

uon  ben  id)  oti  iufagen  mei^, 
in  fei)beny  purpur  all  oekieibti 

mit  fd)auben,  kutten  au^gebuiM. 
Pann  kam  ber  ^apft  iu  bi^er  f4)ar 

uff  einer  n>0igefd)muditen  bar, 
ben  trugen  ini6iff  trabanten  l^er, 

ois  ob  er  m6d)t  nit  gel^en  mer. 
Po  muft  man  fd)2i)een  (oiue)  iant, 

l)ofieren  ber  gefieiiten  b^aut. 
Prumb  gibt  er  ^enebietion, 

b0  mnrt  man  reid)  unb  feii^  tMin. 


Amo8.  V. 
Efa.  xxvij. 


•  •      tty  ••  • 

ij.  iim.  uj. 


ij.  ThefT.  ij. 


*»«  Per  etlid)  2.3.  ^^^  lieKort.  1.  beKol)rt.  5.  ^»»  SScioor,  5.  ^  Viti  4.6.  et 
sic  in  duobus  sqq,  PferM,  5.  ^^^  tx{\^2.3.  wtxV^^  5.  ^  fein  fi.  geivlumrt /• 
flollit.  2.  f&fi{\^,5.  ^3  tuonn  2.J.2.  fpofimn  2.  '^"^  eepr&ng,  5.  ««^  nwrent 
1.4...0.  ^^  Diefer  -/...6.  geflidit  5.  =^'  gfooen  2.J.  ^  tratit2.J.  trott  5.  311- 
tot.  3.  «»  Hott  5.  5>"  ber  2.  J.5.  ^"  fol0ten  4.5.  =^'*  ^kbt,  pifd)off  5.6.  pra- 
loten  5.  s'^  roiU,  4.  ^"  roeis.  5.  ^«^  Uiel  5.6.  (fere  ubiq.)  uiel  ^.5.  "«  pur- 
per  2.  0eKUi1i,  5.  »1^  ouftoebjeit.  2.5.6.  ^»*^  pabfl  2.3.6.  rtifiiv  1.  Diiefer  4.5. 
^d)00r,  5.  (e/  «ic  infra).  In  marg.  4.:  ttn  Jopfl  muft  mon  trO0en.  **'  poor,  5. 
=^«0  iuiellf  2. 3.  »««  0el)n  6.  ^"  Ijofiren  3.  goffieren  4...6.  gefle^nien  5.  gefUn- 
ten]  "/Uen  OJ^^rft.),  fleien  (^itm.),  utfUen,  jiercn,  pu^n,  jur  8(^au  Ugcn,  brcitcn", 
^d^iitjcg  l>olftcin.  3bi«?iifou  h.  v.  Fort.  legendwn  gefUeUn.  *"  pjum  3.  ^"  ©irt 
2. ..4.  n)irb  5.  mirbt  6, 


HUTTF.N  CLAO  UND  VORMANUNO  OEGEN  DEM  OKWALT  DKS  BAPST8. 


493 


Lnc.  XX  i. 


vide  Ger- 
ronem. 


528 


532 


536 


540 


544 


548 


552 


5.'i6 


Sdf)  etncr  nuit  mc  ^ottl^ctt  fci), 

0b  tfl)2tftn9  and)  mfi^  nnncn  bci) 
b0  tft  cin  f0  ti)ranntfd)  b2ad)t. 

^at  yctrud  aud)  bcr  0lcid)cn  0mad)t? 
Pas  l)ab  td)  0fft  3u  U^m  dcfragtf 

C9  l)att  mirs  abcr  ntcmant  gfagt. 
Parnmb  f^c  p^angcn  mit  gcmalt^ 

gott  l)att  jn  bas  nic  3U0cflalt. 
^d)  l)att  cin  ^roffcs  mnnbcr  b^ab 

0ft  mann  id)  foiid)»  0fcl)cn  l)ab. 
^un02  bcr  durtifancn  fd)ar; 

^ic  m6d)t  kcin  man  ucr^clcn  ^ar. 
Po  ii)cfcn  oii  Coptftcn  mit, 

oii  tanfcnt  fd)2cibcr,  and)  cin  0li)bt 
bcr  J%i)rd)cn,  liic  3u  tlom  rcgirt, 

in  bcm  i)ct3  mand)cr  <£l)nftcn  irt. 
Pann  nit  ^u  tlom  Dic  ,^i)rd)  allcini 

ali  tfl)2iftcn  fcinli  ^as  in  gcmcin. 
Pann  Das  bcr  papft  3u  tlom  ucrmcinM/ 

limmb  l)att  cr  ftd)  nod)  ni)c  ucrcinbt 
mit  anbcrni  mii  and)  nit  gcpur 

lias  fci)  3U  Itom  ctns  |IapftC0  kiir. 
Vod)  l)ab  id)  0fcl)cn  iang  j^ioa^f 

cin  ooidi  bcr  frommkcit  ongcmc^, 
oii  fd)6ncr  framcn  moi  0ckici)bt, 

)ic  i)cbcm  fcin^  vmbs  gcit  bcrci)bt. 
sflSit  bcn  ^cr  It8f|rtancr  l)cr, 

uon  bcn  kcin  gaff)  in  Itom  ifl  iir. 
eflSand)  (^bnocat,  un^  c^nbitor^ 

Itotaricni  mt  yzocurato?! 
Vit  puUcn  dcbcn,  fp2cd)cn  rcd)t, 

licr  i)clicr  l)att  fcin  0fi)nb  on)  kncd)t. 


(t^b  f0ltd)0  0e- 
pun0  bitttd)  fc9. 


Pctru0. 


P2act)t  mtt  0C- 
nmU. 


Curttfancn. 

Copi^. 
^d)itxbex. 
Vihmxf^t  Mrct). 


€{)2t^U(t)c  kird) 
nit  oUcin  3U 
1l0m. 


Pc0  bapfl0  kur. 


Hiifn&nfr. 


pit  flclntcn  3u 
tlom. 

puUcnfd^mpft. 


'-««  muo  1,  meg  2.3.5.6.  roon  fto  bci),  2.  molincn  5.6*.  ^"  prai^t,  5.  ^s»  bat 
2...6.  M»  nid)t  5.6.  3UflcflaUt,  5.  ^'^  Ijctt  2.  ein]  in  3.  il)n  •/.  rounDern  2. 
0»b.  /.  "*  fottid)0  ^...fi.  s»«  uojjelen  2.  J.  ^^9  gijjt  2. ..4. 6.  ©lieDi,  5.  =^»o  Uiel 
taufen,  6.  re^iert,  ^...6.  fint  tie  l*6mifd)c  |lird).  wflr//.  -/.  ^^'  jetjt  ^.5.  j^t  «. 
jrrt.  5.  ^*  nit]  nie  1.4...0,  &«  feinM  ^.6.  tiifi  5.0.  **♦  penn  5.  uermeint, 
4.6.  oermeont,  5.  "*  iijum  2.3.  I)at  2.3.5.6.  oereint,  5.  ^«  0ebur,  5.  ^'^  ein^] 
Ueft  5.  ^eo  tf.  *<»  fromkeit  2.3.  fromkept  4.  /rombkeit  (f.)  5.0.  "»  Diel  ^.  frou- 
loen  2.  ^^^  inem  3.  je^em  4.  fein  2.  J.  feintit  4.  utnb  5.  *^«  Ufiffianer  2.3.5. 
Kuffiano  (Ital.)  ^m^plcr,  ^urcntvirtf).  berj,  2.  beer  5.  ^  lienn  2.  ^em  3.  00^ 
2. ..4.0.  ©afj  5.  \ex.2.3.6.  leer,  5.  "^  m\t  omi8.2.3.  Poni  polest,  ui  legatur  llo- 
tarjen.      **'  Dicr  1.  b^t  2.3.5.6. 


494 


nUTTBN  CLAO  UND  VOBMANrNG  GEUEN  DSM  ORWALT  DE8  BAPSTS. 


H&ubn  3u  rom 
Vtt  fid)  Di'  Udtfdi 
ttntrtn. 


560 


1!ltd)t0  0fn  tm  &6i 
}u^btn. 


HDtr  tvntvtn  )i3  56s 
unn0^  oolxK. 


l^}o|f3  bubfoolk 
3it  Hom. 


572 


576 

Hom  tin  Ijiiubt 
^rr  Cl^Mflf^Ht. 

|lfr  ^pmcl  uon 
fold)fm  0ffpnD   ^j 
ofrkauft. 


<^nrufrii0  0ott0. 

10a0  3ukiin|fti0  5S4 
3u  f62d)tfn. 


58S 


fea0  kalb  mitt 
fefr  Ku. 


Parunlicr  ift  mand)  nitl^  defcU, 

Un  ^ci^ii  man  dnrfosi  ^en  JfitM, 
Mr  and)  rtn  0I9I)  ber  k^rd^rn  fetn 

3u  Itom,  on^  nemen  tiglid)  etn 
onn  ®efitfd)eni  nnfer  fd^me^^  on^  Mut. 

^ft  ^as  3u  let^eni  on^  ifts  0ut? 
^d)  ralit,  man  ^eb  jn  ftirter  mee 

ketn  pfennt0|  ^as  f^e  l^nngers  mee 
erfterben,  nn^  bnrd)  armuts  not, 

|la6  ntt  3u  miber  eer  nnl)  ^ot 
fold)  onniit3  noldi  nff  er^en  teb. 

Prnmb  flett  l)ten  jn  ketn  9tentfd)er  gebi 
fp  miigentd  nit  erneren  ftd). 

€  Wo  nun  man  met)ter  fraget  mtd)| 
fo  n)i|f3t  id)  nod)  3u  36t0en  an 

ein  noldilin,  mand)en  lo^en  man, 
fein^  and)  im  felben  regiment 

1)09  man  liie  (Il)2ifttid)  ki)rd)en  nent. 
|lann  t)et30  tlom  man  me^t  nn)  brei)t 

l)elt  fnr  ein  l)anbt  ^er  tfl)2tftenl)eit 
|las  ift  etn  jamer,  bes  nit  flteid). 

(wld)  0ott  mo  ift  bein  l)i)mmelreid) , 
^as  ftets  nerkanfft  ^es  ^apftes  ^f^nt, 

mt  vm  nettenret  fo  gefd)Qiinb 
^ie  buben  txt  id)  l)ab  genenbt. 

^ilff  ^es  ^er  l)auff  oerb  bal^  3cetrenM. 
|lann  mo  bas  nit  in  kfirt^  0efd)id)t| 

bas  bein  gemalt  fid)  felb  tierfid)t, 
fo  f62d)t  xd)  es  mer)i  nbet  gan. 

Si)e  l)aben  giffet  i^eliermani 
^rumb  mag  es  bleiben  lenger  nit| 

es  mu|f3  bas  katb  ^er  kii  ^on  mit. 


^^  Parunter  5.  ©ilT>,  on^  ©ffftt,  5.  niilb  vnti  0fffl,  tf.  ^»  ^tx^t  2.3.  beofit  . 
lifn]  nnb  5.tf.  ^«>  0lif^  ^.C.  eiif^  5.  *«»  nfmmfu  5.  ^  nnfet  i.  fd^mrif^  ^. 
^  ratb  ^.5.  rl)at,  6.  mf  2.3.  mf^,  5.6.  *«*  Pffnnin^  (p.)  5.C.  me  2.  J.  n»^ 
5.(5.  *«7  ^r  2.5.  fl)}  -/,  ^^  oujf  ^.  «^*»  0fbt  l)in  tl)n  5.  jn]  fin  2.3.  x^n  4, 
*™  m60fn0  2.3,  fmfbrfn  5.6.  ^^i  ,pj(j|  2...4.  roifl  5.(5,  no4  omw.  2.3.  ytx$tn 
2. 3. 5.  "»  u6ldiUin  2. 6.  tioldilfin  5.  loffn  2.  J.  5. 6.  *'<  ^fin^t  ^. «.  *"  ntnnt ,  5. 
*^«  jftjunt  4.  jf^unn  5.  jffeunTit  6.  ^^  t^aupt  2...-/.  gaupt  0.  ^'s  jammfr,  ^fft  5.  *"  1^9- 
mflrfid),  2.  ^**  flf^t^  4.  babfl^  2.  ^ffpnD,  1.  0finM,  2.  J.  0ffin^,  4.0.  *'«  Ofttfurft  /. 
t)frtl)fn)rft  5.  0ffd)niinM  3.  ^®*  0fnfnt  2. /5.  ^enfnnt  4.5.  ^^  balt  <#.  ^ertrmt 
2.<?.  3frtrfnnt.  5.  De  v.  583...590.  cf.  E.  §.  15.  *«<  kur^  E.2.5.  ^  iifinj  )ifm  5.n. 
0fuialr  /.     fflbfl  uojficit,  E.      ^'^'  0fi|fft  5.      *«^  nid)t,  5.      *«  muft  «.^...6.  mu^  2.3. 


HITTTEN  CLAG  UND  VORMANINO  GKGEN  DEM  GEWALT  DES  BAPST3. 


495 


lob.  xiij. 
ij.  tiin.  iiij. 
xxvi.  q.  i. 
c.  nec  mi- 
ram. 


592 


594 


600 


604 


608 


612 


610 


620 


Pas  mav  nod)  3uucrl)uten  mol. 

1^0  ober  e0  0efd)el)en  fnl^ 
fo  l)tlft  bar  002  ketn  mei^^er  rabt. 

<9d)  bttt  lid)  \)m  i^oti  gtb  genabt, 
H9  wtt^  defrei)et  tentfd^ee  lanM^ 

^etm  ooltk  betn  red)ter  glaub  bekanbt. 
S^e  nemen  uns  all  frei)l)ett  ab, 

b2umb|  bo  td)9  U02  gela|fen  l)ab, 
uff  fetjen  fi)e  nns  oaftenfpet^, 

bao  tl)unti  fi)e  nur  mit  omtnneo  flet^. 
Pann  id)  3U  Dom  bte  'Paften  au^ 

ni)e  fal)  tn  etneo  metjgers  l)au^ 
etn  fletfd)bandi  bte  oerfd)lo|fen  mer. 

<[Maubt  mtri  td)  l)ab  0efel)en  mer, 
fi)e  e|fen  burd)  ber  Vaften  iei)t 

otfd)^  mtltp^ct,  u6dcl  onuermei)t. 
^n  anbern  ftetten  aud)  ber  flleid), 

fo  n)ei)t  ftd)  ftredit  ber  Walhen  reid). 
Po  l)at  man  bmb  gemiffen  klein, 

t|f3t  uifd)  onD  fletfd)  alls  in  gemetn 
(Dui  bas  bei)  bem  geme^nen  man 

ber  ^apft  dcfttfft  onrt  0fel)en  an. 
Pod)  l)ab  id)  ketnen  nar^en  n^e 

0efcl)en,  ber  tmtb  gelt  mie  l)i)e 
crlanbnu^  l)ab  3U  e|fen  kaufft. 

Vtm  l)innen  nur  ber  pfenntg  ^itnfft, 
off  bas  ber  aberglaub  beftee. 

Iia0  tl)ut  mir  in  metm  l)ert3en  mee. 
|la0  man  bas  ntt  beliendicn  mil, 

bes  feinb  i)et3  fold^cr  Ingen  uil| 
bie  man  oil  orofficr  ad)t  onb  meer 

bann  l)ei)li0  fd)2ift,  onb  tfl)2iftlid)  leer. 


I^ttt  0ott  omb 
frcQl^rtt  tefitfd)- 
rr  natton. 

Det  <2te(itr«l)en 
frepl^rit. 

tteMfpeoft. 


tltt  oil  oalleno 
3u  Hom. 


10a0  oafiffpetft 
3u  Hom  09lt. 


Oe0  0fmfinfn 
oMckltno  fo2d)t. 


(Crlaubnu^  3u 
effen  kauffen. 


)er  bhpfi  0efi^^ 
off  0en)inn  er- 
)iad)t. 


Ilul^  5.  ^u  6.  0an  2. 3.  0oi)n  4.  gti^n  0.  ^«o  r^]  imo  2. 3.  ^»«  fott,  ^.  «^»»  Oarfur  5. 
miftt  2. 3.5.  ratb.  5.  Uotl^,  5.  rl)0t,  6.  ^''^  bit  2.  J.  oenaln,  2.  ©enoD,  5.  **»*  pofi  5. 
lano,  5.  595  brKant.  2.  brkanH,  5.  ^»«  nfmmen  -/.  nebmen  5.  ^»**  ^uff  4...6.  /a- 
flen  5.5.  (et  sic  in  sqq.)  «oi  f^^  2.  ^^  mter  2.  ««*  /tfcj)  5.  (<»/  5tc  in  sqq.  IHtl- 
prit,  5.  onuermett  5.6.  «»«  ^t&tten  5.  »07  „^ij„  ^.  J.  «>^  l^ott  4.  ««»  tfjt  2.,?. 
5ftt  4.6.  JU5.  /ifd)  '/...e.  al0  2...5.  «•'  p&b|i  2.<?.  roirt  2...4.6.  rotrO  5.  ^««  Ijaben 
x^  5.  «»*  Pfennin0  (p.)  5.6.  «««  be|tel)e,  ^...6.  «"  mirr  2.  ojel),  5.(5.  «'^  mitt,  4. 
«»»  Pe^  5.  feinot  4.6.  guQtn  5.  «»»  0ro|fer  2.3.  0rc|fer  -/...<?.  mer,  2.3. 
««  0f«:ifft  2. .?. 


496 


HUTTRN  CLAG  UND  VORMANUNO  OEOEN  DEM  GEWALT  DES  BAP8TS. 


624 


^UlUn.  628 


10f Ifd)  lan^. 


l^nDinn  M       632 
bapjls  tn  alUn 
ttna^n. 


/firflm. 


Dfrmanuna. 


G40 


^0tt  0fb  jm      611 
0Utf  3f9t. 

|IJint0  ^rlf. 


648 


Vnb  fetn^  bod)  aU  nur  nff  ^emicn 

tin^  ri)0cn  nnt3  ^tgtbtn  l)ten. 
Prnmb  fd)t(kent6  etn  ^egaten  l)er^ 

)er  mtt  bem  1)02  bie  l)ant  abfd)er. 
Voi  liem  l)9e  ntemant  effen  ma^ 

mtld)i  bnttern,  ber  jms  wi  ntt  fag^ 
nn)  kanff  ein  ^nUen  liianff  ombs  gelt. 

Sed)t  nun  mas  M^en  lefiten  felt. 
Vnb  tl)itens  ^as  im  Welfd)en  ianli, 

fi)e  kdmen  bal)  3U  fpott  onb  fc^an). 
^d)  nieiff3  ntt  ob  nod)  etmae  fe^ 

002  M^en  buben  bliben  fret), 
bo  nit  bem  ^apft  mer)  oon  ^elont. 

Si)e  l)aben  t)e  nod)  niemants  0fd)PnDt. 
Pen  fnvfitn  fd)idit  man  Itp^en  l)er, 

bie  nements  an  mit  groffer  eer. 
bargegen  ttbergebens  oii. 

^ft  keiner  ber  bas  merdien  mil, 
on^  m8rft  bie  lHcf^tn  an  ein  menb, 

bos  fold^er  btrn^  mog  \)ahtn  enD? 
Wo  l)att  mon  ^i^&lfer  nanen  t)e 

gefnnben  in  ttt  melt  tann  l^^e? 
Pod)  nieiff3  id)  einn  ber  l)at  ein  I)ert3/ 

mnrt  Wnen  nol  3U  bi^em  ft^eil^. 
So  l)off  td)  3U  kfing  tforles  mnt, 

bas  fe^  in  jm  ein  ®e8tfd)es  Mut, 
onb  merb  mit  eeren  uben  fid) 

^em  ^apft  ent^egen  gmaltigkiid) , 


ad  titu.  i. 
i.  Cor.  X. 


•"  fetnt  2.  frtn^t  4.6.  auff  4.6.  jeiotn,  2.  J.e.  Ferw*  622.  623.  omis.  5. 
«"  fftnlit  4.6.  ««  pjum  2.  J.  fc^tdiens  2.3,5.  «»  l^ar  2.5.  ^rr  ^aar  5.  m 
^aar  5.  «"  Jutter,  5.  il^me  ^.5.  «"  ^el^t  5.  bifen  2.  J.  ^ifffn  4...6.  "»  t^fi- 
tens  6.  lantt.  ^.  ^^  mar^.  4. :  ^n  !l)f lfd)lan)t  kein  ^bla^.  ^'  balt  4.  babt  5. 
fdKinM.  4.  "«  nifts  2.3.  nififi  ^...6.  nit  owii».  5.  "'  ^ifen  2.J.  Wffen  4...6.  bf- 
Itben  2.  blf ibfn  3.  blifbfn  5. 5.  "*  nifmanots  2.  J.  5.  flffc^ont.  5.  0fd)ont.  C.  "•  ro- 
ffn  2. 5.  Hoffn  5.  Holffn  6.  Alberto  Mog^ntino  Friodcrichoque  Saxoni  aureas  rosas 
miserat  Leo  X.  «^'  nfmmfns  2.,  nemfns  3.6.  nfl^mfne  5.  fr.  2.  f^j.  -1.5.  €l>r,  5. 
«*»  wurffr  /.  roirfft  2.3.  mfirff  4.  .6.  rofen  2.  J.  Hoffn  5.  «"  fki^  5.  trug  2.3. 
bftru0  ^.6.  pftrufl  5.  ««  l)at  2...^.  il)f  ^.  «»  l)if?  ^...tf.  «^  wfi^  2...5.  txn 
4.5.  «'*  roirt  2...4.  WirO  5.  IHirOt  tf.  mol  i.  Oiffm  2.5.  Oifffm  4...6.  ««  ju 
kHng]  k0ni0  /.  Carlus  2.3.  Ad  hunc  versitm  in  2.  ad  marg.  est  oC^  In  4.  ver- 
sys  hic  est:  HnnO  l)o|f  inn  ])l)tlippf  ^i^txi  mut  In  5.6.  ^nO  l)of  ja  (tnn  6.)  p^i- 
Ups  gfflfn  JHutl)  (mut  fi.),  «*'  inn  il)m  ^.  «*»  frfn  2.J.  fl)rfn  ^.  «^»  gfowl- 
tifllid),  5. 


HUTTSN  CLAG  UND  V0BMANUN6  OEQEN  DEM  QEWALT  DES  BAP8TS. 


497 


ad  tit*.  iij. 
ij.  eph.  vi. 


lo.  xiij. 


lo.  xiiij. 
Orip^e.  fu- 
p  Genef. 
hom.  xvi. 


1.  tim.  ij. 

o        •  •  • 

&.  HJ. 


652 


656 


660 


604 


669 


672 


9nb  nmtn  ab  von  fttntm  fu^ 

b»  kxmt  ntt,  td)  l)0ff  rr  tl)n^i 
vn^  l)ab  riit  kuiti^Kltd^eit  ftn. 

^nmat  td)  tn  Ux  l)0ffnund  btn. 
Pann  ift  ts  nit  rin  flrojfr  fd)mad)i 

fin  l)0d)fart^  onli  iinf62mlt(^  fad)i 
^as  brr  fol  l)erfd)rn  in  ^rr  nrlt 

^cm  papft  3U  frinrn  fuffjrn  frit, 
m^t  muff3  bir  kn|frn  mit  brm  munl)? 

^d)  fa0,  bas  ift  rtn  rrd)trr  funb 
^rs  flirtd)rn  krin  t^rann  ni)r  ^ac^t , 

mir  flr0ff3  rr  l)rtt  flrmalt  nn^  mad)t. 
^0  ift  Brmtffj,  m^b  ii^t  am  ta^, 

lias  tfl)2tfin9  foiid)9  gar  ntt  pfiag, 
brr  frinrn  jttn0rrn  mufd)  litr  fu^i 

vnb  fi)r  brr  ^irid^rn  flbrrrn  l)i)r^. 
Wrr  nun  miii  frin  in  foid^rr  ad)t 

ais  00tt  bir  3iB&iff  (^tpoftri  mad)t, 
brr  fr^  jn  mit  ^rn  mrrdirn  dlrict), 

ii0n  00tt9  orb0ttrn  n^cnl^rrt  mrid), 
fo  l)ait  id)  jn  3»  flirid)rr  rrr. 

HDo  abcr  rinrr  anl^rrs  mrri 
on^  mr^nt  bri)  nrbrn  bi^rm  ftan^ 

3U  l)rrfd)rn  itbrr  irtit  onb  ianbi 
on^  l)abrn  mritlict)  rrgimrnti 

brs  mad)t  muff3  mrrbrn  baib  3^rtrrnt. 


|lftfrrUd)e  kron. 


Pcm  9apfl  ^if 
fu^  kuflen. 


tDte  ftd)  €1)21- 
|lu0  0el)altm. 


feie  ^p0|lelen. 


Deck&2t  mefen 
ber  $dpfl. 


tPeltlid)  re0t- 
ment. 


«^*  kcniflU^en  3. 

6M 


«^  rer5!«  650...653.  in  4„.6.  M  sunt: 

Prr  jleQfer  nimbt  oon  fetnem  fu^ 

bie  jlrone  (Crone  5.)  ^niar  ein  0ro|fe  bufi , 
DHa  (tUao  5.)  i(l  bod)  ba  rino  jlepfero  finn 

Co  t|t  fd)irr  ali  mein  j^ofnung  Mn. 
®**  eo]  ^ao  2.  J.       6*5  Ijoffart.  ^.  5.   god)fartl)  5.       unb]  ein  2. 5. 
Poft  5.      iicr]  I.  <r.  ttel4Kr.      fott  ^.      I^erjfd^en  5.6.       ^st  ^£,|[^„  2...-I.C.    /uflTcn  5. 
«**  miift  2.  mufi  5.  muf?  4,.,6.      ««»  pcfi  2.5.      ^^^  grof?  2...C.      I^et  2.tf.  I^at  5.     In- 
ter  V.  661.  et  662.  tn  ^...6.  M*  insiticii  sunl: 

Ob  fct)on  rin  IDelfd)  bc  anbern  ku^t  tie  fu^ 
^o  l)aben0  ^ufamen  bie  bul  on^  biu^. 
•««  ^  tfl  4,.,6.  %tm^  2,..6,  ««»  fottict)0  2...^^.  fold)e0  5.  «e*  ficfi,  2.5.  ««^  ge- 
beljren  5.  l^ifft.  2.3,5.6.  «««  iptl  2.  f6ld)er  5.  «"  ^welff  2.3.  ^pofleln  5. 
/n  wiffT^.  4.:  J^r  foU  fein  fal^  l^er  er^r.  «*^»  0010  2.5.  ©otteo  5.6.  ninHert  2.5. 
•^»  jnn  2. 5.  i^)n  ^.  er ,  2. 5.  el)2.  4.  «^  ueben  /.  ^ifem  2. 5.  ^iefem  (lonl^t  ^.  6. 
«"  berrfc^en  5.C.      lanl^t,  4,6.      «^  mufi  2...^.  6.  mu^  5.      ^ertrenM  2.3. 

IlVTTENI    OpP.    VOL.    III.  32 


498 


HUTTEH  CLAO  UHD  VORMAMUNG  QEOEN  DEM  OEWALT  DB8  BAPST8. 


}iu  miu 


^ienen. 
9et  Papfi. 


m 


S^bias  kthmet 

Ilfrfd)tii90un0 
\fet  mt^eit. 


68S 


692 


€i9Qnet  nu^. 


696 


gellir^  pnti. 


^meU  ^teHb. 


700 


Kuj^ifil^nipfaf- 
fen  ein  l^fU  fein. 


704 


Watnb  n\i  pfaf- 
fen  feini^. 


709 


bann  bt^  frtnb  mt^ernicrttg  btng. 

^2nmb  fag  rin  i^e^cr  ober  ftng, 
fc  tft  li0d)  knntlid^  gottes  ftni 

mas  jm,  nnb  nas  bem  tetifei  tl|tn. 
^ann  ntemant  bei^Den  tl)tenen  kan, 

er  mulfi  bes  etnen  mu|ft0  ^an. 

€  ^ft  nnn  ber  ^apft  etn  fle^ftitd)  man, 
fo  fel|  er  nte  er  ianb  regter, 

nnb  setftitd)  namen  nit  oeriier. 
Pann  i|e  nit  ift  bes  getftes  fad), 

dep2in0  on^  moUnft  fteilen  nad). 
$09  mtlfent  (Slbios  kremer  moi, 

nod)  fetnb  fi|e  fp  ^es  0ei)t3e9  ooi, 
bas  fi)e  lier  marl)eit  fc^metgen  gants^ 

nnli  geben  an^  etn  faifd)en  Biant), 
^omtt  bte  meit  betrogen  merli, 

mCb  abergiaub  regter  anf  er^. 
^er  e^gen  nnt3  gat  aiime^  mtt| 

bes  m&iien  fi)e  entberen  nit. 
Vn\f  fnd^tn  itft  anf  aiie  me^, 

^as  nnt3  flrber,  tm^  ient  bemeg. 
|lte  reben  non  ^er  l)eiien  petn 

ais  ob  ^te  jn  bekant  m6d)t  fetn. 
onb  mas  ttns  geb  002  fretiben  gott; 

bie  me|fen  fi)e  auf|  mit  bem  iot, 
tm^  \)aben  droffjen  gmin  ^arnon. 

^rnmb  ob  ketn  l)eii  mer  nt^nbert  fd)0n 
fo  kimen  bod)  bte  pfafcn  l)ir 

unb  p2ebt0ten  etn  neiime  mir, 
bem  ooidi  3^  mad)cn  einen  gran^, 

ttf  bas  jn  geit  gefiei  l)eran^. 
Pann  mas  jn  geit  on^  nntinng  b^ingt, 
ein  i)elier  bo  fein  ii^tUin  fingt. 


Maf  vi. 
LncQ.  xvi. 
xxvi.  dift. 
c.  aentio. 
xxi.  q.  i. 
c.  i. 
i.  tim.  vi. 

•  •       >  •  •  • 

ij.  tim.  ij. 


EfaiQ.  Ivi. 
Hiere.  vi. 


Amb.  de 
paftor. 
Aug<>.  in 
homil. 


"®  fcinttt  4,6.  677  0|jj|^,.  4^  ftngen  untt  fogen  pocticaj  artis  vocabula  sunt. 
"8  kuntli(^  2.  kunMlid)  ^.fi.  Kunlilid)  5.  «^  iJeulfel  5.6.  ttl^in  ^.6.  liien,  5.  ««  bie- 
nen  4,„6.  In  marg.  4,:  Hiemant  kan  iweicn  I)cr2en  ^tcncn.  ^^'  muf)^.^.  muft  ^...6. 
liefi  5.  {ut  swpe  pro  Dcs)  flcbn.  4,5.  ^^^  rcgir,  2.  J.  ^'^*  ucrlir.  2,3.  *^  0Cp:cn9 
2.  J.  «s7  miffcnt^  2.5.  ^plaft  2.  ^plas  3.  ^bloft  5.6.  Kr5mcr  2.3,  ^^  feinW  ^. 
«»o  einn  3.  «^^  g^i^i  ^^^^  ^^^^  5  694  entbcm  2.  entbcbrcn  ni4|t,  5.  ««  nf  2. J. 
^^^  nn^  2,3.  flcbcl)r  5.  «»»  mocjt  2.  «»»  oor  2.  /rero^cn  5.  '«>  fat|>.  5. 
'°*  arofjcn  2.J.  0ro|fcn  4. .,6,  %mnn  4,  "^^  ^el  2.  gett  ^.5.  niir  2.  J.  ©er  onds. 
4,6.  '^  l)cr,  2.3,  'o^  ncroc  2...6.  mcr,  2,3.  /lliljr,  5.  »0«  ^uff  4.5.  ^*  firt- 
Uin  5. 


HUTTEll  CLAQ  UND  VOBMANUlfO  OEOBN  DBM  OEWALT  DE8  BAP8TS. 


499 


•         > •  ••  • 

1.  tim.  iij. 
Hiere.  ij. 
Hiero.  fu- 
p  8oph. 


•   *  •     •  •  ■ 

I.  tim.  uj. 


712 


716 


720 


724 


728 


732 


730 


^n  famien  ^eit  ftect  aU  tr  mut, 

^rnmb  pfaff  ^n  wttbtn  ift  gar  0ut. 
Snnft  m&it  bie  biatten  niemant  l|ani 

nnli  mitften  iir  liie  ki^rd^en  ftan. 
Wc  aber  ifl  ein  fmmmer  man 

(er  ftd)  lier  geiftiid^eit  nimpt  an/ 

liie  t^e^igen  gfc^nft  an^iegen  kan, 
mit  keiner  pfrun^  man  jnn  oerftd)t 

Paun  mer  tjetjt  nit  mit  fd)aidU)eit  fid)t 
3U  It0m,  nnli  mSrt  ein  €nxiifan, 

ben  iaffen  f^e  bnl^inlien  ftan. 
(9llf0  kein  fr^mmer  gf^i^ert  miirt, 

aiiein  bie  fd)aidil|eit  ift  ^09^- 
Pas  l)ei^t  man  i^etat  He  0ciftiid)eit, 

pn^  ift  f0  metit  iimbl)er  0eb2ett| 
bas  mu|fi00en0er  feinli  im  ian) 

vnt  bie  fid)  fieiffjen  aller  fd)anb 
mer  liann  mag  ieiben  nun  bie  meit 

0nb  gott  in  feinem  re^d)  gefeit. 
Vnli  feinb  ber  tfnrtifanen  00i 

all  ian^,  bas  ftd)t  man  iei)^er  moii 
ti02  ber  gemait  nnli  buberei) 

hein  fHifftnng  ^etjt  mag  bieiben  frei). 
|lann  mo  noc^  etmas  mer  00rl)an^t 

3U  Uom  ber  kamem  onbekanlit/ 
2i0  iegens  anff  ein  penfion, 

tf^bs  l)at  seflifft  txn  ®efttfd)er  fd)0n^ 
on^  bl)aiten  jm  patronen  red)t 

aiiein  fnr  ftd)  vnli  fein  0efd)ied)t| 
l^as  0t|it  3u  Itom  nit  fiirter  me. 

9er  pa^fi  fud)t  alle  f62teie^ 


/romm  oelert 
on)  0d|)ltri)e 
pHffler. 


10er  pfrunben 
fiberkompt. 

eeifllicbeit  pe^. 


IBuirio  oenger. 


Curtifanen. 


eet|Utd)e  IHft- 

un0  in  <2te(itf(b- 
en  lan^en. 

yenfion  0l  rom. 

Patronen  red)t 
t)om  ikipfl  ab- 
0etil0t. 


'•»  famelen  2.  (let  2.  J.  (tel^t  ^.5.  t^:  ^.  "°  t^Jum  2.3.  '"  Sl;on(l  5.  |llat- 
ten  5.  '"  muflen  ier  2, 3.  leer  5.  ftoi^n.  4.  «"  frummer  2. 3.  Do  versibus 
713...722.  cf.  E.  §.  13.  /n  ^.  ad  marg,  est:  /romm  0elert  onb  oepfllictie  ynefler  ^abe 
nte  oil  pfru^en  uberkomen.  ^^^  0eiflltd)0eit  2.  ^ei|llid)keit  5.  <(3etfllt0keit  6.  nimbt 
5.6.  '«*  l)cilt0en  «.2.5.6.  geili0en  5.  ^efd^rifft  «.  ''^  pf,.fi„^j  ^an  ^en  uoj- 
fic^t.E.  il)n  ^.  '"  pelj  JB.2.5.  jtjt  6.  ''»  loirt  2.3.  »irw  4.6.  niirt  5.  ^»»  Ho- 
binben  B.  (lol^n.  4.  «<>  frummer  2. 3.  ^efurHert  JB.  0f6r^ert  5.  miert  E.  mxxi.  2.  J. 
mtrbt,  4.6,  '"  fdjoldil).]  boftljeot  E.  %tyitxx,  E.2, 3.5.6.  ««  t^aifl  B.  pefj  E.2.J. 
iftt  «.  ©el(llid)keit  5.  «eiflli^keit,  6.  «*  feinM  4.  ^'^  flcijfen  2...5.  t)lei|fen  6. 
«^  0ot  2. 5.  «8  f^jn^j  ^.  731  p^  2. 3,  itjt  6.  "«  i>orl)ont).  2. 5.  '»  »nbekant.  2. 5. 
^*fo:ter  2.      mee.  4.      "^  Jabfl  2.      fojtele.  2.4. 

32* 


500 


HUTTRN  CLAO  UND  VOBlfAllUNO  OEOEN  DKM  OEWALT  DE8  BAPSTS. 


740 


ltflt0kettli^rCur- 
tiranen. 


744 


/rfi)l)f  it  m       748 
ZtHtf^en. 


752 


IKlaf  |$utte  l)9t 
tnn^n  b^geonrt.  ^^^ 


erbfdt  ftd)  3U    760 
xi^ttn. 


W\i  fi^  omb 
nmrl^eit  wtHtn   ^^^ 
in  farl^e  er^eb^ 


li3  fatterlan^.    7«» 

Do2binliun0 
d)ai|llict)0  OOIK0. 


nite  er  rtn  nnt^  wn  bannrn  310* 

lc  fd)abi  ntt  ob  man  fd}mtx  onb  I90, 
onli  b^attd^enti  tfnrtifanrn  ftd)| 

litr  ntlfen  ^artnn  metftrrltd) 
bm  |Iapft  an  tatrn  mtr  rt  tl)n, 

^ao  rr  jm  foltd)  frrt)l)rtt  }n 
m6d  mrn^rn  ^ar,  on^  l)ab$  oUrm^ 

btr  l)rlfft,  bas  bnttril  fri)  3»  kirtn. 
^i^rtnmb  mo  rtmas  frri)  noc^  mrr, 

balb  b^ingrn  fi)e  rtn  ojfad)  l)rr 
3U  faffrn  Itas  mtt  rinrm  fltrtdi. 

bo  mrrDrn  gftrllrt  garn  onb  ridi, 
of  bad  nur  l)i)e  ketn  frr^l^rit  blrib. 

Prnt3  rinrm  )rr  ta  grgrn  fd)2rib. 
bann  Imtmb  id)  folid^s  l)ab  getl^an, 

oil  abrntemr  mnff3  id)  brftaui 
on^  n&rt  grtrad)t  nad)  mrinrm  irib. 

ttod)  mii  id)  bri)  lirr  marl)rit  blrtb, 
on)  fd)tribrn  aU  rim  rbrln  ^biirt. 

ob  bas  bann  rinrn  trifft  on^  riirt, 
brr  nrm  mid)  an  ^rn  62trn  062 

lio  foiid)9  kommrn  fal  3n0l)6a. 
Si)e  m6Urn  abrr  nit  ^ar^n, 

fo  kan  id)  and)  nit  i)aben  ru, 
onb  ma^  Vtt  marl^eit  fd)mrigrn  nit, 

mtrmoi  mir  ^as  krin  frrSn^  ni)r  rit| 
W  f62d)trn  mrini  bas  ftrl)  id)  moii 

^rnmb  abrr  id)  nit  fd^mrigen  fot. 
|lem  oattrrianbt  mii  frin  grMnliti 

So  ift  bas  (Il)nften  ooidi  orrblinMi 
)as  mu|f3  man  bnngrn  3n  0rfid)t. 

0b  rinrr  bann  l)rrn)ibrr  fid)t, 


Cof .  iij. 


Amb.  de 
paftor. 


ij.  cor.  xiij. 

•  ••  ^M        ••■• 

iij.  erd.  iiij. 
ij.  theff'.  ij. 

ci        •  •  ■  • 

&.  iiij. 


^^°  3ie0,  5.  '*»  fd)a^  5.  (^wer  2.  Ueg,  5.  ^**  ^ab^  2,6.  m\)tn  4.5.  rl^aten  tf. 
»^s  jnn  2.  J.  foUid)  4...tf.  '«^  feinli  2.5.  "^  i^Qrumb  2.3.  "»  flridi,  i.2.^.C.  ^tridi, 
5.  Dedi  ridi  ca?  5.  prwcessU  v.  750.  ^ridi.  ridi  =3  ©c^Iingc,  @c|!cU,  Stange.  "^»  ^uf  4. 
fril)eit  2.5.  blib,  2.  fei),  5.tf.  (pro  bleib)  '**  Pur*  5.  fd)nb  2.  ^  f6tid^9  2.5. 
faUid)0  ^.e.  fold)e0  5.  '**  abentewer  5.  mu^  2.3.5.6.  beftal)n,  ^.  ^' ISdnO  2. 
ujirt  2...4.6.  mtb  5.  ^57  „^i|i  4^^  ns  gebul)rt,  5.  ^j»  fdj^^,  5.  rl^firt.  5. 
'«>  nemb  4.6.  nel)m  5.  02ten  2...4.  '8>  foUic^s  2...^.tf.  folcies  5.  fol  2.5.  fol  5. 
foU  6.  301)62.  e.  '«'  ri)U,  5.6.  '«^  »orJ)eit  5.  ni4)t,  5.  ^«*  frunt  2.  fretnDi  5. 
ni)  5.  riti),  4.  rl)iet.  5.  '««  fil)  2.  ^«^  fd^uiigen  2.  ^»*»  oaterlanlit  2.  I^ittrrlon^t  5. 
uiiU  6.  geoient  2.  ^euljint^t  5.  ^rt^irnt,  5.  oeOint.  (5.  ^«»  C2t(len  5.  ^<>  muft  2.4.5. 
iniiS  3.    mu^  5.      "'  ab  5. 


HUTTEN  CLAQ  UND  VOBMANUNO  aEGBN  DKM  QEWALT  DE9  BAP8T8. 


501 


772 


Amb.  de 
paftor. 
Act.  viij. 


Amb.  de 
paftor. 

ij.  cor.  xi. 


Hiere.  v. 
&  feq. 


77« 


780 


784 


7S8 


792 


7% 


m 


on^  mci)nt  nrrtritdun  red)t  mtt  gnialt, 

als  bann  tft  i^ctit  txe  nclt  gcftalti 

b0  ift  iubian(i)€n  anffcntl)att, 
on^  iDitrt  ^cmatt  iw^biittcn  ntt^ 

^tbt  mcltltd)  nn^  naturlid)  fttt. 
€  Spnd)^  ob  td)  fd)on  dclinUig  mcr, 

fo  muft  td)  bann0d)t  l)abcn  bfd)mcri 
baf  0ciftttd)ctt  td)  kanffcn  ftd), 

tin^  ^as  gfd)id)t  fo  offcntltd), 
bafs  /ndicr  trcibcn  in  bcr  bandt. 

^arnon  a^fagcn  ift  3U  lan^k. 
Vffs  knrt^ft  id)  tjct^o  ritff  onb  klag, 

lias  man  3n  Vom  crkanftn  mafl 

bas  onfcr  flmcft  fo  manig  tag. 
Pic  f^icaricn^  mit  t^m  ®l)umi 

bic  9ifd)6ff  kanffcnts  paUinm, 
^tc  fclbig  bjatnn^  l)att  kctn  mafif 

H9  cttman  l)nnl)crt  gnlbin  mas 
bas  muffcn  i)ctio  tanfcnt  fctn. 

barju  cin  bottfd)afft  man  l)incin 
mit  dro|fcm  koftcn  fd)idicn  mu^ 

bcm  ^apft  3U  bnngcn  eintn  gru^, 
bas  cr  \^tn  bifd)cff  conftrmir. 

barnmb  crftiUt  man  jm  fcin  bgtr, 
onb  gibt  jm  mas  cr  l)ct|fd)cn  tl|ar. 

bas  mccrct  ftd)  tfon  jar  3u  jar. 
Po  fd)ct3t  man  tann  bic  armcn  tctit, 

nimpts  1)02  l)in»cg  onli  and)  bic  l)citt. 
eflSid)  mnnbcrt  mas  bod)  mand)cr  bcndt, 

mann  fi)c  tl)un  ubcn  folid)  fd)mcndi, 
ob  cr  nit  l)ab  cin  gramcn  ttab 

3U  0cbcn  l)jn  fcin  gut  onb  l)ab| 


(Dcmalt  0f9e  ge- 
malt  3ubHiud)e. 


liauffmdfdia^ 
0ci|lltd)cr  0Utcr. 


tfet  /udur  €ur- 
ttfancQ. 


Unfcr  0c^ilft  3u 
Hom  kauffcn. 


Wie  bic  bif46f 
pallta  3U  Hom 
kauffcn. 

t0tc  fpc  oU  liing 
pc  mcr  nnft  mcr 
er|lc90cn. 

IDtc  tfet  papfi 
bifd)6|f  fonfir- 
micrt. 


10 ic  burd)  fol- 
td)0  arm  lcfit  0C- 
f(^c^t  mcrbcn. 


^  ucrlirudun  J.  '^^  pc^  2.  i^  J.  "^  luirt  2. 3.  mtH  5.  mirbi  6.  ofrbottcn 
2,4„.6.  ^«  ©ifbt  5.  fit.  2.J.^.  '^'^  ab  3.  "^^  tbe\^{\^\it\i  5.  {ut  fere  ubiq.) 
ecifili0kcit  6.  (ui  solet.)  ftfd),  5.  '«>  offfnilcd),  /.  ^^»  Paa  2.3.5.6.  /u00cr  5. 
'w  landi  2.-/.  Ian0dv  3.  lan^,  5.6*.  ^^3  kur^t  5.6.  9^0  2.  ifto  3.  jrljunt  4.  jcljunb  5. 
jc^un^  6.  ''^  pafi  5.  frkcuffcn  3.  ''^  onftcr  5.  mantct)  2.  mannt^  5.  ^'  bt- 
fd)off  kauffcns  2.  J.5.  |)if4)of|  4.5.  ''^'^  jalun^  2.  J.  pf3al)lun0  5.  tfixtt  1.  ''^  Paft  5. 
cttoan  2.J.  l^unticrr  /.  0ill)icn  2.^.  0ul^cn  J.  CSul^cn  5.  maft,  ^.  ^^^  9c^u  2. 
ij^o  J.  jcfeunt  4.  jcftun^  5.  jc^un^t  6.  ^»  botfd)afft  2.  J.  I)tcncin  2.  ^»*  0ir.  2.  J. 
p0icr,  5.  79«  ^ar  2.  J.  '«^  mcrct  2. 5.  mcl)rct  5.C.  ^»*»  fd)iftt  5.  armc  5.  ^»*^  Himbts 
5.6.  J)ar  2.J.  gaor(t))  5.6.  »01  j-j,ai^  2.5.^.  fold)c  5.  fold)  6.  «»  ^rurocn  2. 
0rattcn  5.  ^rauncn  6.      ^  l)tcn  2. 


502 


HUTTBM  CLAG  UND  VOBMANUHO  afcGEN  DBM  OEWALT  DE8  BAP8T8. 


bird^6f  wtftn. 


mx  bir46f  te^t 
vnti  auffoefa^t   ^ 
ompt. 


Pit  axmi  pfaf^ 
bfrk9rd)eiuarte.g,2 


feie  reid)(  fd)&m- 
en  ftd)  p}iefier- 
Ucbf  amptf . 


S16 


|Ba|fi0  0een. 

IDtr  boben  one 
ber^en  ^ekauft. 


830 


824 


c^nruf U0  00tf.  S28 


/alfd)e  geifl- 
lid^eit. 


832 


Hie  bifd)of 
voKifliger. 
Jifc^if  krpder. 


nff  Md  rtn  btfd)0ff  fei)  tm  ianb, 

lien  er  Hi  ret)ten  ftd)t  3ul)anl) 
mtt  l)arncfd)  iD0fen  mte  cin  l)tlt. 

Pann  betten,  ieeren  i)etj  ntt  gtit, 
vnli  piebtgen,  3ur  k^rd^en  gan 

bem  btfrfioff  i)e  nit  mii  ^uflan, 
miemoi  bas  mer  fein  ampt  on^  red)t. 

<iHan  fin^t  miii  einen  armen  knei^t 
ber  f0ltd)s  aiid  u^zmefen  tl)n| 

bem  ei)0net  man  bie  kt)r4)en  jn. 
(5llf0  liie  reid^en  fd)dmen  ftd) 

ber  0ei|ltlid)eit,  bas  mnn^ert  mid). 
|lie  armen  pfaffen  arbeit  l^on^ 

bie  reid)en  ftd)t  man  miifrtg  ^an. 
^if0  mir  hmen  l)aben  d^efigt 

pmbf  ^eit^  met  an^ers  fagt  lier  ieigt. 
Pie  l)aben  t)et3t  aiiein  lien  p2ad)t, 

unb  ift  kein  I)er2fd)nn0  n^d)  kein  mad)t 
es  mu|fen  fein  p^eiaten  ^a, 

0n  bie  fp2id)t  ni^emant  nein;  npd)  ja. 
IVie  k&nt  man  and)  regteren  iD0i^ 

menn  mer  bas  Iteid)  nit  pfaffen  00i? 
Prumb  fteet  es  aud)  fo  m^i  im  Veid), 

onl)  dfd)id)t  eim  ^eben  red)t  uii  gieid). 
cS\d)  l)en  tf0tt  mii  man  fel)en  nit, 

erie8d)t  liie  ftnn,  id)  aber  bitt, 
^as  merb  faifc^  0eif]tiid)eit  erkonbt. 

unb  fe^  ber  nit  ein  pifd)$ff  ^nanbt 
ber  bifd)0ff9  merdi  mtt  nid)ten  pficf|t| 

allein  fein  fad)  tiff  m^liuft  iegt 
1Viem0i  ein  tei)i  aud)  kr^eger  fein^t, 

ber  einer  ift  bem  anbern  fe^nlit. 


i.  timo.  iij. 
ad  titu.  i. 


Heb.  V. 
Orig.  ho. 
vi.  in  Efa. 


Efa.  uvi. 
^mos.  V. 


•      »•  •  •  •  • 

1.  tim.  uij. 

mst'.  xxvL 
Apo.  xiij. 


w*  ^uf  4...6.  «»  Mn  (Mun  3.)  fid)t  (fibt  3.)  repten  2.  reitben  ^.  fie^t  5.  5u 
(3U  3.)  tan»,  2.3.  ^  ^axnaf^  2.  §avn\f^  5.  nwfen  (V^.  5.)  2. -/.5.  einn  b^lt.  3. 
bplt.  2.  «"  beun,  5.  leren,  2...4.  lebren  5.6.  t|  3.  jefet  ^...6.  «w  j||^„  ^,5, 
«*  pe  oww.  2.  J.  il)e  4.  ©itt  ^.6.  3U^al)n,  4.5.  »*^  mir  2.J.  ambt  6. 
«•*  fint»  5.6.  ««  foUict)0  2...-#.C.  fold)e0  attes  5.  uerwefen  2.4...6.  «««  fdjemen  2. 
^"  uion^ert  J.  »"  fiel)t  5.  gon.  3.  flal)n.  ^.5.  ««  pe^  2.  i^  5.  «*>  berfc^un^  2.  J. 
"'  npman  3.  nein,  Ober  ja.  5.6.  ^*  rrgtren  2.5.  ^rf  0.  824.  sqq.  in  marg.  4.  esi: 
V^ann  ifl  il)e  ein  %eiil)fla0  0et)alten,  Ua  nit  fc^ier  mer  ^fafen  Mnn  /firflen  gemefen. 
^w  flet  2.  J.  fiebet  4. 6.  ftel)t  5.  «^  0fd)il)t  5.  0fict)t  6.  pDiem  2.  J.  jrten  ^...6.  «"  b^r- 
0ot  2.5.  mitt  ^.5.  8w  5ij^  2.5.  ^®  paft  5.  erkant.  ^...6.  *«»  ^noit,  2.  ^nant. 
:/...6.       ^  auff -/...6.       woluft  2.  noau^]  €l)rt^um  5.6.       <»«  ID9  2.J.       tbeii  5.6. 


HUTTEN  CLAG  UND  VOBMAMUNG  GEGEN  DBM  OEWALT  DE8  BAFST8. 


503 


m 


Cypria. 
ad  longu. 
Amb.  dc 
paftor. 
Orig.  ho. 
xvi.  fuper 
Gen. 

i.  petri.  v. 
1.  tim.  iij. 


i.  &.  ij.  ti. 

.9      • • •  • 

mot .  iuj. 
ij*.  Pctri.  ij. 
ludit. 
Ezechiel*. 
xxxiiij. 
Amos.  V. 


840 


844 


8IS 


852 


856 


860 


864 


Pai  fclbig  flaitti  lier  paffi  nit  ad)t. 

loenn  man  jms  gelt  l^tnci^n  l)at  b2ad)t, 
fo  trb  rtn  btfd^pf  mie  cin  hu, 

b0  0Cft  Um  papft  nid)ts  ab  nod)  3U. 
<^lf0  lixe  ocifttid)ctt  i)ct3t  ftat^ 

brumb  flcb  ctn  i)cl)cc  frommcr  rat 
»ic  fci)  3Utl)un  in  bi^cr  fad), 

^as  man  nns  tcngcr  nit  ocrlad). 
Scin  ooldi  cin  bifd^off  U)6lcn  fot| 

bcr  mu|f3  fcin  altcr  tngcnt  aol, 
mit  knnft  onb  mci)^l)cit  motgc^irt, 

^as  fctbig  jn  rcd)t  confirmirt. 
Pic  0ottC6  ticb  cr  aud)  fot  l)an, 

vnb  iaffen  aUcn  l)anbct  ftan 
^o  mit  bic  mctt  bck6mmcrt  fxd), 

bas  tccrt  fanct  yanlns  offcntlid), 
anb  glanb  bafo  nit  nii|f3  ^cbcrman, 

Hd^  mnrt  mans  0fd)2ibcn  finbcn  ftan. 
tm^  fats  bc^cndicn,  bas  ift  not. 

&oii  l)at  0clittcn  fctncn  tolit, 
Dff  lias  cr  nns  in  frci)l)cit  fit3t. 

fo  l)att  mans  Doldt  fo  tibcrfd)mit3t^ 
bafs  l)at  0cmcrt  licr  pfafcn  3at, 

liic  man  oo:  l)cncn  l)aUcn  fal. 
tllic  fcin^  txt  pfaffcn  abcr  gtl)an? 

bas  fcinb  bic  t||)cn  bic  mu|fi0  oani 
onb  tribcn  moUnft  onli  gcpjcngi 

aU  ftctt  onb  ftcdun  ma^tn  tn^, 
in  tangcn  fd)anbcn|  rci)ncm  mabt, 

mit  framcn  fd)crt3cn,  gccn  ins  baM. 


|lcr  Iktpfl. 
9ck6}un0  ^cr 
0ft|llid)cn. 


Wetf  titi  wti^e 
3U  bif£i6fr  cr- 
whit  foHi  mtbi. 


C^ott  l)at  ons 
0cfrc9t. 


i;cr}fd)a|ft  ^cr 
pfalfcn. 


Wxe  J^ef^o  gctfi- 
lid)cit  ocflalt. 


fcint  2.  fem^  S-  "^^  cinc  2.  f«n^,  5.  »»«  ^bfl  4.  «»7  ^a„„  5.  m  ^^  2. 3.  ginw,  4, 
llul»,  5.  W9  ^i^t  2.3,5,6.  flCbCt  ^.  i^abfl  2.6.  810  p^  2.  ife  J.  jc^t  6.  flol)t,  ^...tf. 
•^*  i^cr  frommcr  3,  ratl^  («.5.)  4.5.  rljat.  6.  ^  tiifcr  2,  -ox^^ex  3,  ^ffcr  ^...5. 
***'  lingcr  5,  t)0Jlad).  2. 3.  ^*  cinn  5.  niclcn  2.  J.  uicl|lcn  5.  C.  fott,  5.  ^*'^  mu^ 
2...-#.  uoU,  4,5,  ^  ocjicrt,  5.6.  «"  confojmirt.  2.  confirmicrt.  6.  ^"  ID9  2.5. 
gotis  lib  3.  foa  ^...6.  84»  (^dijn  ^.5.  «iso  b^kilmmcrt  2. -/...6.  bekommcrt  3.  ssi  f(|„^t  ^ 
lert  ^anx  2,3.  ie^iex  0.  ^»  gi^ub  j.  Dag  2...^.  mi^  nit  2,3.  ntt  (nid)t  5.)  mt^ 
4..S,  8*3  n,|,.j  2...-/.  mirt»  5.  roirlit  6.  manft  2,3.  oefd)ricbcn  5,  (lal)n.  ^.  «54  f|,i, 
2.6.  fotts  5.  ,ifl  auct)  not.  2.5.  Hotl),  5.  ^^  got  2.J.  oetiten  2.3.  tot,  2.J. 
«oti,  5.  »«  ^uff  ^...6.  ^^  \iax  2.„6.  85S  poe  2.3.5.  0emelirt  5.6.  Mli  ^- 
«^»  ftlr  5.  fott.  5.  ^  feint  2.  feinnt  J.-#.6.  fepno  5.  s®'  fetnot  ^.6.  fepnJ  5.  tip 
iben  2.5.6.  bte  je^n  5.  oaljn,  ^.5.  *  sei  treiben  2...4.  mfilufl  2.  ni6ttuft  3.  «e- 
prino,  5.  86»  ott  /.  fUt  2.3.  fixhxx  5.6.  ««^  fc^auben  3.  moti.  2.3.  865  ^m^. 
men  2.      gen  2.  g^en  5.  gel)n  ^...6.      bad.  2.5.  pa),  5. 


504 


HUTTEN  CLAQ  UND  VOBMANUNG  OEOEN  DBM  OEWALT  DE8  BAPST8. 


Hufft  kiini0       m% 
^rUan. 


S72 


€ntrd)ul)t0U0 
0e0^n  |i.m. 


876 


S80 


peiit  fi.  m.  f^in 
ttirn^  an. 

Was  ^utten      881 
t)9mn  ver^olf. 


888 


|R.  m.  3u  men. 


892 


^as  nerlien  0l)nfftn  gctftiirf)  lcfit. 

^rf)  ruff  rttd)  9^tiXfd)eti  3U  ber  br&t. 
^orf)  Bttt  id)  tio2  kiing  (Sarle  bid), 

]o6ift  bi^er  fad)  geni^igklid) 
er36i0en  bid),  nn^  l)6»n  3u. 

Pann  mas  id)  ^i^er  Mngen  tl)n, 
fol  0fd)el)en  alls  3U  eeren  Mr. 

bann  funft  nit  wcU  gebiiren  mhr 
im  tleid)  offrur  3U  l^ebtn  an, 

<^U  frei)e  ®etitfd)en  id)  nerman, 
bnd)  titr  3u  tmbertdnigkeit , 

3u  fein  in  Vx^tm  fd)iiupf  bereit. 
^as  0l)olffen  merb  bem  gaut^en  ianli^ 

tin^  0^0etriben  fd)ali  nn^  fd)anb. 
Pes  foit  ein  l)anbtman  ^n  alieini 

anl)eber,  anc^  twlien^er  fein. 
So  nil  mit  aiiem  bas  id)  mag 

3u  Dienft  )ir  kommen  nad)t  mt^  tag. 
tinli  b^er  oon  liir  bes  keinen  ion. 

eflI6d)t  id)  aiiein  eriebet  t^on; 
liad  mtirti  flelegt  befd)mernn0  ab/ 

bar  tMin  id)  oii  gefd^^iben  i)ab| 
in  armut  moit  td)  fterben  gerni 

and)  alies  ei)gen  nnt3  entbern. 
So  foi  man  and)  l)t|er  iun  kein  eer 

mir  fd)2eiben  3U|  lin  bift  ber  l)er2. 
tinli  mas  l)i)er  inn  0el)anlieit  mfirt/ 

bnrd)  bas  ^ein  iob  fol  merlien  ^xt 


»«'  t)4  2.J.  »6«  bet  2.  bit  J.  kant0  B,6,  kuni0  5.  laarlen  «.  i^  ».  Jle^fer 
Carle  ^/...(9.  karlen  2,3.  Versus  868...893.  sunt  otiam  in  E.  §.  61.  Ad  marg.  4.:  ^n 
Carolum  n.  uermanu0.  ^^  ^ifer  2.  ti|fer  3.  ^iefer  ^.  5.  0n&)i0klt4)  E.  ^hnfbi^iid^  2. 
0ene^i0lid).  6.  "o  ^rfen^en  B.  Criep^en  2,..4.  Crid^en  5.6.  ^"f^  Dijfeer  2.3.  ^iefen 
4„.6.  ^'^  f^ai  3.  ^oH  4...6.  ge\d)cl9en  5.6,  ais  E.2,3,  eifun  4.  ^  wbit  E.3. 
0ebul)ren  5.  *^*  ouffrur  E,  auffrur  4.  ^uffru^jr  5.  auffr^ur  6,  ^  ^i  I,  voman, 
E,2,3.  oermo^n,  5.  876  ^j^r  2.  t»ntertl)enikeit.  2.3.  13ntertl)ini0keit ,  5,  (u.)  6. 
""  tiifem  2.  Hiefem  4...e.  »'"-  0^)Olfen  2.  lonftt,  «.4.  «'»  ouft  2...5.  ^etrteben  J.5. 
f(tonM.  E,  «80  pf^  2.5.  peffi  3.  foltu  B.  folt  epn  3.  "  l)ou|itman  B.2.J.  (8)5. 
l)Ouptmann  4.  du  ^.  /.  om.  E,  ^^i  om^jj  „„j|  2.3.  ooientier  E.2.  ^  mtU  4. ..6. 
«'^  Dinjl  5.  komenn  2. 3.  ^si  5g^|,y  5^  ^j^^  2,  fte^  5.  lol)n.  4. 6.  fol)n  5. 
8^*  l)rtn,  5.  *86  pa^  5^  befd)wernuf  E.  ssr  Dj,„  ^,^,.  ^  u,  0efd)2tebenn  J.  0ef4)ne- 
ben  E.4...6,  "ss  i,,^^  £.  %$9  ep^nen  £.  e90ifbnn  nti^s  entberen.  3.6.  entbebren,  5. 
^'^0  fol  3.  foU  4...tf.  I)ir  2,3.  err  2.J.  el)2  4.  ***«  ^r  J.  0eJ)onilet  5.  wirt,  E. 
2...4.6.  wittf,  5.      ^»3  par^urd)  £.      ^in  ^.      foll  4.      ^int.  E.  ^cjtrt.  2.3,  gejitrt.  5. 


UUTTKM  CLAQ  UMD  VOBMANUNO  QEOEN  DEM  OEWALT  DE8  BAP8TS. 


505 


Efai^.  V. 
Hiere.  xxi 
Mat'.  xxi. 
Marci.  xij 
Hiere.  xij. 
Amos.  V. 
Zach.  xi. 
Mal'.  ij. 
Efaiffi 

•  •  •  • 

XXXlllJ. 

Abac.  ij. 


€  |)ramb  l^ab  ein  l)ert3  nn  fd)aff  rtn  mnt| 

td)  teU  bir  mrdien  attff  ^n  ^ut, 
896     tin^  rei^Uen  mand)en  ftoUien  l)tlt. 

I)ab$  fi^on  tr  ]ii)len  jngebtlt; 
tinb  filt  aUetn  an  ttm  gebirt. 

I^tlff  merbjtr  <^nnt0,  es  tft  not, 
900    Ia|f3  fltegen  an^  liee  ablers  fan, 

fo  moUen  mtr  es  l)eben  an. 
Per  metn^art  gottes  ift  ntt  retn. 

nii  ongemid)^  tft  kommen  biein. 

904  Per  mttji}  lies  l)er:en  midien  tregt, 

mer  bo  3u  nit  fein  arbeit  ie^ti 
onli  l)tift  bas  tmkraut  ttlgen  au^i 
^er  mtirt  mit  ^ott  nit  l)alten  l)an^. 

905  Wir  reSten  an^  tmfrud)tbarkeit , 

un^  tl)un^  «U  ^ott  l)att  feibs  gefeit 
3U  bem  ber  folid)»  rauben  pfiegt, 
1)0  ers  )i2opl)eten  mnnb  bemegt. 
912    Pn  l)aft  beranbt  aU  nation, 

Drnmb  liir  and)  mtxbtn  mtberfton 
aU  u6ldieri  fiberfaUen  liid), 
berauben  niiber  gmaittflkiid). 
916    (f&xmx  bas  mfirt  ein  flutte  tl)at| 

id)  ^ib  aVi  frommen  ®entfd)en  rat, 
feit  fid)  nit  bejfert  bi^er  ftabt. 
€  Pci^  l)ait  liie  frommrn  id)  beuoa, 
920  ber  greiff  man  keinem  an  ein  l)02. 

Vnb  bie  feinlt  gntter  dfd)nfft  ^eiert, 
id)  bitt  bas  keiner  merb  uerfert. 


Drrmanund  3u 
#.  maif|lat. 


Per  mrtnoartt 
0Otte0. 

Pex  wrp^n 
0otte0. 


t)rrmanu0  an 
alU  |)&n^  ^rr 
^rfitr^en. 


IDrrrcl^onun 
fromm  p: 
f*«fft.     f^ft.j.. 

Pir  0rlrrtrn 
p2ir^r. 


V  «»*  mili  2,6.  0ur.  e.  ^»«  l)ilr.  1.  grl^,  5.  Ijillit,  6?.  ««^  j^  toittrn  2.5.  il^j  4. 
utrUn  ^...e.  rinorbiUi,  5.  rinorbilot.  6.  8»«  frU  2.  J.  frl^U  5,6,  orboit.  /.2. -/.<;. 
«rbott,  5,  ^^»  wrrtl^rr  5.  Huniol  ^rpfrr  4„.6.  notl),  5.  ^*»  |aft  2.J.5.  flir- 
bm  2.  fli^rn  5.  /al^n,  5.  «"*  UioUn  6.  ^  ^ottio  2.  Letnma  ad  v,  902,  sq.  pcr- 
tinens  in  4,  sichabeti  Ptx  wingaxt  <3ottr0  tft  urrmu^t.  ^^  un0rn)&(l)O  2.  ^  triiot,  5. 
•*  bariu  5.  «w  l^ilff  6.  unkrauit  6.  tirlorn  4. 6,  ^^  niirt  2. 3.  wittt  5.  mt^x  6. 
0Ot  3.  ^^  xexx^tn  4.  rritrn  6,  «w  t^^„  ^.  tl)un  5.  0ot  J.  ^at  2,3,  ^«o  fol- 
lid)o  2.M-/.6.  folc^o  5.  raubrna  2.5.  «'^  njttftflon  1.  mi^rrjlo^n  4.5.  »»*  0uioUt0- 
U4.  5.6.  »»«  Uormar  3.  niirt  2...-#.  uiirut  6*.  0utr  2.  rljat,  /.  »«^  attn  2. 
ral^t,  i.  rotl),  4.  x^ax.  6.  »»8  ^ept  4.  ^tT^Xt  5.  ^tiu  6.  Difrr  2.  ^irfrr  ^...6.  ftot.  3, 
(l^aM.  "#.  ^toftt.  5.  Mt.  6.  ®*^  Sod)  2.  frummrn  E.2.  De  versib.  910...924.  cf. 
E,  §.  16.  »«®  0rri|ft  1,..6,  0rri|f  £.  gaor,  5.  frommrn  unnt  ^rUrtrn  pii|lrrfd)afft. 
marg.  4.  «»  f^inlit  ^.6.  0Utrr  2.  fd)jifft  £.  0rUI)rt,  5.  »"  5^  2.J.  Dofi  5. 
U0r|frrt  5.      orrfr^rt,  5. 


506 


IIUTTKN  CLAO  ITND  VORMANITNO  OKOEN  DEM  GKWALT  DKS  BAP8T8. 


)f9  ^p(i9  ban. 

•«8 

i^ofnung  3u 
tcutfd^rr  natton. 

Pttt  mit  Mlf  nit 

"  1132 


Crbarmnuft  &- 
brr  XfM  imtttr- 
lan). 

fmb  frrp^rit      mo 
krprgrn. 


lOo:  an  n  oo}    944 
0rf4lt. 

Wit  vns  ttit 
pfafrn  rtnmn 
ubrrfd)iDii^t. 

91$ 


*»52 


lliero.  fii- 
p  Soph. 


Ko.  viij. 
Cjpao'». 
Ilicrc.  vij. 

••       ■•  •••• 

ij.  tim.  iiij. 


Vnb  mtx  etn  %txfiiid)  Irbrn  fnrt 
\m  tn  bt^rr  (a6)  bUtb  onbrrurt. 

(^U  litn0  ttt  jBa|>|lt  l)att  nb(rmad)t, 

mrr  bas  ban  l)att  3um  brftrn  gbac^t, 
lirn  l)att  er  mtt  brm  bann  rrfd^udit. 

^(^  l)0ff  (9  fri^rn  fil^on  rriDrdit 
oil  trntfd)rr  i^txtitnt  mttUn  fid) 

lirr  fac^rn  nrmrn  an  aU  tc^. 
^d)  l)ab  i)r  gut  O02mannn(|  gt^an, 

td)  l)0lf  fi)r  la|frn  mtd)  ntt  ftan. 
Prn  ftoU^rn  c^lirl  td)  brruff, 

^  ir  frommrn  Strtt  rnd)  mrrffrt  of , 
mtr  iD61lrnt9  l)aUrn  tn  grmrin. 
OKi  Uff3t  liod)  ntt  ftrrttrn  mtc^  allrtn. 

€rbarmt  rnc^  nbrrs  oattrrUnMi 

tr  lorrbrn  Srntfc^rn  rrgt  liir  ^anbt. 
^rOt  ift  btr  3rtt,  3U^rbm  an 

omb  frri)^rtt  kn^rgrn,  dott  mtU  ^an. 
^ix  3U  lorr  mannrs  ^rrt^rn  ^att, 

0rbt  O02trr  nit  lirn  iiigrn  ftatt, 
liomit  fi^r  ^an  wiktxi  Vtt  mrlt. 

^02  l)att  ts  an  oosmannni  gfrit, 
onb  rtnrmi  ttt  rnc^  fagt  lirn  (|rnnb| 

krtn  it^  rfic^  Itimals  mrt^rn  knnli, 
onb  marrn  nnr  btr  pfofrn  0irrt| 

i)rt3t  l)att  ons  00tt  and)  knnft  brfd)rrt| 
bas  »ir  btr  biid)rr  and)  orrfttn. 

'WoUanffi  tft  in^ti  mtr  miiffrn  bsan. 
Po  ons  btr  gf(^2tft  nod)  onbrkanM,  ad  titu.  i. 

I10  l)rttrn9  ali9  xn  trrr  ^anM, 
onb  iDa9  fi)r  moitrn  mas  brr  0ianb| 

ba9  ooidi  fi|r  mai^trn  bitnb  onb  tanbi 

^"  fu^rt,  5.  «M  tjifrr  2.  t^irfrr  ^.<?.  onbrruljrt.  5.  «»  ^at  2...5.  »»  ^rt  2. 
irft  J.  l^at  2...5.  brflbm  3.  0rt»ad)t  2.  J.  •"  l^at  2.„4.  pan  6.  »»  Hiri  4. 
^'®  nrmmm  5.  ^^'  i^r  •#.  orrmanun^  2.3.  Ikrmal^nung  5.  (0.)  0.  grt^an,  5. 
»«  fU^n.  -/...tf.  ^^/  murg.  4.:  iBanung  an  o^rl  on  ftrtt.  »'*  fi\x  3.  ^t&ot  5.  ^trt  5. 
**'^  m6ftm9  2.^.0.  miOm^  2.  wolrn^  5.  ^^  laftt  2.J.  faftt  4.  faf!  5.0.  ftrrittrn  A 
«^  mrrt^m  5.  Mt  /.  flanH,  5.  *»=*  J^  2.J.  »••  kri^m  J.  lot  J.  ml9  4, 
^^  Sttyu  2.3.  g6r  3u  5.6.  ^at.  2.  J.  »«  fojtrr  2.  fcrtrr  5.  ^t.  C.  »*»  |lamtt 
1/...6.  orrkrrt  2.4.  orrkr^rt  5.6.  ^*  l^at  2...6.  rrmanung  2.  Vrrma^nttng  5.  (0.)  5. 
*^  f&gt  3.  gruno,  J.  "^**  krn  3.  vrifm  2.^.e;.  nrifrn  5.  knn^.  3.  knn^t,  5. 
'^"  oeft  2.  jrft  J.  iKit  2.3.5.6.  got  J.  »«  oarM-  ^.  orrM^n.  ^.  »*«  onft  3. 
onbrkanM,  /.  onbrkant,  2.       »^  ai9  2.J.       "^  y^c/  marg.  4.:  IHtr  mifm  ani^  n^ 


HDTTIIM  CLAG  UMD  YOBMAMUNG  GKOBM  DBX  QBWALT  DBS  BAPST8. 


507 


•   •  A    •  •••• 

ij.  tim.  iiij. 
ad  iitd.  i. 
ij.  cof.  xiij. 


Cypan9. 
muita. 
Gcrfon. 
niero.  fu- 
p  Soph. 


96S 


maxh  bolb  ttn  fijit6)iex  Aber  xt^hii 
966  hxt  iDar^rit  fc^mclltd)  m\>tx  trebt, 

all  p}fbt0  WM  of  trm  tintj, 

1)0  ietbt  hxt  iD02^ett  mand^en  ftntj. 
Pann  nier  bte  fagen  nolti  nnb  ieert, 
960  maxh  00n  ben  feiben  baib  ^efclrt. 

(^is  ^nffen  0f(^al)  tn  |lef)mer  ianM, 

ben  l)abent0  fSr  etn  ketjer  dbaanlit, 
mnb  bas  er  bietb  bei)  (ff)2t|ltt  ieer, 
964  nnli  ad)t  ntt  off  lier  pfafen  mer, 

Sa0t  non  liem  0ei)t3,  nnb  nbermut, 

0nkenfd)ett^  tmli  lier  «ll^rd^en  0ut, 
oom  ^maii  bes  flabfts  ber  jm  ntt  3tmpt, 

onb  mas  er  oon  lien  tfl)2tften  ntmpt, 
onli  mte  lias  getftitd)  red)t  sefetjti 

liarbnrc^  tnt  I)ei)it0  gfd)nfft  oerletjt. 
Sold)^  mas  lite  marl^ett,  tfts  anc^  nod), 

lite  pfaffen  merlien  jo^ntg  liod). 
^nffi  marli  etttert,  onli  kam  bereit, 

lier  ketfer  Stgmnnli  gab  jm  ^ietbt, 
onb  l)i)eit  jms  ais  nod)  mand)er  tl)nt 

tn  liem  nit  ift  tin  fnrftltd)  mut. 
Po6)  ^i)e|f3  jn  f0id)9  ber  l^faffen  rat, 

lier  tfl)2tftum  and)  oeriiamnet  l)at. 
Si)e  fp2ad)en,  er  mer  fd)nilii0  nit 

3U  tei)ien  ket^ern  gianben  mit, 
miemoi  man  lien  tm  fei)nli  ais  moi 

aid  0uten  frefinlien  ^aiten  foi. 
Prnmb  mer  er  ^meft  ein  ket3er  fd)in, 
984  man  l)ett  jm  lat  onbiliid)  0tl)0n. 


972 


976 


9S0 


Pit  06ttltd) 
iD0!l^rit. 


Mann  gufft 
tn  pf^rm. 


Hurfte  ke^rep. 


Wtt  Sufft  orr- 
b^ennt. 

gLtiftv  |i(t0mu). 


Prr  pfafrn  rat. 


|ir^frentt0lau- 
brn  ^altrn. 


Olaubrn  wat  hit  9fa|frn  mottrn.  ^^  balbt  3.6,  balt  ^.  ^"  r^mrltd)  2.3,  fd)m&^ltd) 
¥...«.  ontrrtrrtt ,  5.  ontrrtrrt.  6'.  »"  n»ar  2, 3.  auff  ^.  nu^.  3,  «^^  p^  i^ii,  5, 
mar^rit  2.6,  mor^trt  5.  nmr^rpt  4,  fluj^.  5.  »*»  ^tft  2,  t>o  flaorn  J.  Urt,  2,3. 
lef^rt,  4^.5.  »«»  nwrt  2.3.  balt  4.  orfrrt.  2.5.  »«»  orfdKid)  2.3.5,6.  Jol^mrr- 
lano  5.  lanO,  2.0.  /n  <#.  additur  orrbuint.  In  5.  ad  marg.:  ^obann  Uu^  in  [iinino 
auoj  llobmrn  orrbrant,  anno  1415.  <^*  babrns  2,3.  oor  2.  J.  gbront.  2.  branO, 
5.tf.  »«»  Hirti  5.  Crtfluf  2..?.  964  auu  ^,  ,„^^f,  ^  ^^  jHil^y^  y  w  onkrufd)- 
brit  2.  (H.)  5.  »w  ]irB  ^.  babfl9  2.  ibm  ntd)t  ^irmbt,  5,  ^tmbt,  6.  »«^  Criflrn  3. 
nimbt.  5.  •«»  oorlrftt.  2,3.  ^"  $uft  2.5.  nwr  ciiirt,  5.6.  cittrrt  kam  (om.  onn)  2.5. 
"<  krifkr  5.  Hipfrr  5.  Jlrpfrr  <5.  "*  bHt  2.3.  mSnd^rr  i.-/.  «^  btefi  tnn  2.5. 
I^trft  tl^n  4.  ratb,  ^.  rl^at,  ^.  Ad  marg,  4.:  pex  Pfafrn  ratt),  kr^rm  nitt  glaubrn 
baiten.  "^^ortbammrt  2.^.  oorMmmrt  5.  l^att.  2.  ^^  fpmd^rn  2.  whx  3.  fd^uihtfk 
2.3.     9»  rrplrn  /.  tljriUn  5.6.     »«  guttrn  4.  frrontrrn  5.     »•«  tuar  5.     «^*  l)rt  2.5.5. 


508 


HUTTKN  CLAO  UMD  VORMAMUNO  OEOEN  DEM  OEWALT  DES  BAPST8. 


IJteronQmus 


^utten. 


guttens  frto- 
mutt0knt. 


^Qrann^p  titx 

Pw*papfl« 
bann. 


V0ex  )u  bannrn 
bob. 


/o24t  te^  bdne. 


Wm  )f  r  ^nn 
ten  pfaffen  bt^ 
l)i\r  0^nu^t. 

1!0U  man  Q^^t 
^rn  bati  bmud^t. 


^lfo  ift  ^ufficn  iD02liru  dlont. 

^teroniymo  marli  nit  «(rfd)ont, 
omb  bad  ler  l)rtt  ein  Blctc^c  fac^. 
m  Sribtf)ar  f)at  niemant  gm^lt  ^jn  nad). 

onli  f62d)trn  all  bes  femres  pen, 
bit3  i)et30  onfer  ruffen  amen. 
ttier  meiffi  mas  i)eliem  ift  befd)ert| 
992  mir  l)aben  ^e  tiil  ieSt  beK&2t. 

Parnmb  id)  l)offi  es  l)ab  nit  not. 

tHer  mir  liann  fd^on  gemiffj  lier  liot, 
nod)  molt  id)  aU  ein  frommer  l)ilt 
996  be^  mart)cit  fetjen  fpie^  mt  fd)tlt, 

tinb  ttn  ®i)rannen  miberftreben, 

002  nield)en  niemants  fre^  mag  leben. 
pie  fd)2edien  ons  mit  trem  |lann, 
1000         lien  mand)er  f62d)t|  onb  geet  tion  bann, 
^d)  btn  lied  aber  nit  gefinlit, 

miemol  fi)e  ^anblen  tiaft  gefd)min))t. 
ttit  liad  ic^  &0tte0  ftraf  oerad)t| 
1004         ic^  fp^id)!  ^^  bannen  l)ab  ketn  mad)t. 
Pann  mie  Kan  anber  ftraffen,  lier 

tft  felbeft  00n  ben  fiinben  ft^mer, 
onli  ftoffen  mtd)  oons  ^i^mmeU  tl)20ni 
toos         ber  felbeft  ift  fo  niei)t  barnon. 
Pod)  |)abent9  iang  liie  ieut  be^62t, 

oub  mer  vm  bannen  l)att  gel)62t, 
lier  ift  uon  fd)2edien  mo^ben  Kalt. 
1012         liomit  f^e  bl)i)elten  iren  gmait. 
Vnl  l)aben  offt  linrc^  bannes  Kraft 

oil  nnt3  0nb  Bro^en  frommen  0fd)afft. 
ti^mb  gcllies  mtUen  onli  omb  gut  «- 

1016         iien  bann  man  i^elao  iiben  tl)ut. 


Act.  iiij. 
&.  V. 
Cypria. 
ca.  rtepb. 


lo.  ix. 
Cypan^J. 
Amb.  de 
paftor. 


Hiero.  fa- 
p  Mat\ 
xvi. 


"^^  bulfcn  2. 3.  §,  5. 6,  globnt.  4,  gelo^nt,  6,  »«« jeronimo  2.  J.  Hirrontmo  6.  «rr- 
fd)onIit,  2.5.  9^7  ij^t  2.5.tf.  0ltd)r  J.  »•»«  frit  2.  frin  5.  ^er  2.  J.  SJri^rr  5.  ^rtlt 
brr  5.  nimant  3,  ^mtit  2.  «^  fruuirr«  2.3.  pcrn,  5.  prrn  6.  »»<>  btg  2.  J.  pift  5.6. 
ij^o  3.  jr^unt  ^.  jr^un^  5.  jrl^un^t  6.  on^  2.5.  iuirrn  5.6.  ^^*  mti^  2.3. 
mx$  5.  waf^  2.3.  j^rm  2.3.  9'-«  i^r  uirl  4.  brkrrt.  2.3.  brKr^rt  5.6.  »•*  $*- 
n»i6  2...5.  to^t ,  4. 6.  «.  5.  »«^  frummrr  2. 5.  grUi,  5.  »««  fpir«  tf.  $d)il^ ,  5. 
W7  mitoftrrb,  2.5.  roilirr|lrrbn ,  5.  »»8  Irb.  2.3.  Irbn,  5.  "»  fton  6.  »»«>  ^i 
2.3.5.6.  gt^tt  4.  '«>»  Urfe  5.  grfint,  2.  grfinnt,  5.  »«»  fofl  5.(?.  grff^vin»  5. 
(argliflig)  ^^  anirr]  abrr  2.  atrr  5.  anirr  5.  «^^oe  frlbrr  2.  frlbfl  5. 6.  >»«  ^rd)  /. 
^obmo  5.6.  brt^6rt,  5.6.  ^o^®  l^at  2...6.  »p«  biilun2.5.  »«»*  Um0  2.5.  Crl- 
trf  5.  grltrf  6.      ^^^*  jr^unt  ^.  je^un^  5.  jr|un^t  6. 


HUTTEN  CLAG  UND  VORMANUNG  GSaEN  DEM  GEWALT  DES  BAPSTS. 


509 


mat'.  xviij. 


i.  cor.  xiiij. 

Cjp.  ad 

Pemp. 

Origen. 

mnlta 

panim. 


liad  ift  mt  red)t,  otili  mxtn  gott. 

Pann  bannen  tft  lite  Irtftr  not, 
nann  l)dffen  mti  ketn  ftraff  nod)  leeri 
io?o         tinli  ftd)  lier  fnnlier  nit  beker, 
ift  lod)  ti02|)in  fo  oft  Qermant, 

aU  liann  er  reil)tlid)  mSrt  verbant. 
Wer  aber  r^tiyi  bie  marl^eit  fagti 
1024         mtt  bannen  Den  man  ball>  Qeriagt. 
Pas  tft  nit  06ttlid),  tinli  ntt  rec^t, 

onli  lier  ntt  foiid)»  miberfed)t 
mit  gott  er  fibel  mSrt  beftan, 
1028         lied  mil  x6)  jn  gemarnet  ^an. 
ml  1)6:  ntt  anff,  id)  fc^^et)  nnb  gilff, 

bit3  man  ber  marl)ett  hompt  3ul)ilff, 
tinli  fd)idiet  ftd)  jn  lii^em  kri)0. 
1032         tl^er  mei|f3  0b  x6)  nod)  tinlien  li)0. 
^m  red)ten  feinb  f^e  moalien  ^a^f 

lianmb  bendien  fi)e  mir  t)rimltd)  nad). 
/Uan  foi  noc^  fel)en  feit^am  Bfd)2tf|ft. 
1036         Wed)ft  moiten  fi)e  mtr  fd)endien  gifft. 
&oii  l)alff  mir  and)  an  einem  02t, 

bas  man  mtd)  l)eimlid)  nit  ermmt. 
€d  l)att  and)  ned)ft  ein  obott  0etl)an 
1010         lier  ^apft,  tinli  leiiten  gfnnnen  an, 
fi)e  foUen  mid)  gen  Hom  t)inein 

jm  fd)tdien,  3U  bes  tobes  pein. 
ynb  lias  man  niiff^  mie  bas  geftalt 
1044         er  I)att9  gebotten  mit  gemalt 
eim  /iirften,  oii  3U  tugentlid), 

liann  bas  er  foit  oerraten  mid). 
<dlud)  ift  0efd)idit  Kting  Carle  3U 
1048         ein  gramer  mind),  l)at  ^6lt3en  fd)u. 


tDao  ter  bann 
in  jm  felbs  fro. 


merbanne  omb 
ber  «or^ett 
wttten. 


gutten^  fletft. 


IDte  man  mit 
fiutun  oet^on- 
Mt, 


|le0  9apf)0  md- 
^at  iiber  ^uttr, 
||uttr  0r  ^om 
3ufd)tdun. 


Cin  })arfu|rrr 
obferuant  bro 
k{{ni{CarU|9ut- 
ten  3u  fal^en. 


'<"«  Ir^te  5,6.  Uotl^,  5.  i*'»»  Ur,  2.  J.  |rl)r  5.  l.  6.  <o*o  brkrl^r  5.5.  *«»  l^trn 
2.3.  *«*"  mtrt  2...4.tf.  mirti  5.  orrbannt.  5.  ^««^  prft  2.5.  jr^t  4.  >«*  bal^t  6. 
^w*  96tU4  2.  J.  1««  fotttd)0  2...^.  »«7  njjji  2...4.  mtrti  5.  mirtt  5.  brflain,  4.5. 
^^bi^  2.3.  JtM.  kombt  5.  l)ulff,  5.5.  «*^»»  oifrm  2.5.  Uirfrm  ^.5.  krtrg. 
^.  6.  H.  5.  <♦»«  mrift  2. 5. 5.  wrto  5.  ontrr  5.  Uro.  ^.  6.  ><»"  frinit  ^.  5.  *<«*  l^rn- 
dirn  1.4...6.       ><»»  /Honn  4.       ^^  nrbfl  2.5.       ^»"  ^jjj  Bruxellis.       ^m»  rrmortt. 

5.5.  «oM  l^at  2.5.5.5.      nrljft  2.5.      »o^»  foltrn  5.      flrin  2.5.      «»«  ^oMro  5.  t.  5. 
io<s  ,pj^  2...5.     '0«  l^ats  2...0.     «c^^  fim  /urflrn]  Albcrto  Mo^intino.      «0^«  fol  /.5.  fott 

4.6.  orrrat^rn  4.  orrjljatrn  5.       '*»^7  |^nrifn  2.5.  ^apfrr  (A  5.)  Carl  -/...5.  Cralr  m 
marg.  1.      ^^^^  mfind)]  Glapion,  Carolo  V.  a  confcssionibus.       t)ill^rn  5.6.       fd)D.  5. 


510       nUTTEN  CLAO  UND  YORMANUNQ  OBOBN  DBM  OEWALT  DES  BAP8T8. 

Ux  felbtd  0ld^ner  l)at  maitbat, 
r^  3u  ^retffen  mic^  in  i^elier  ftatti 

tmb  mc  er  mtc^  im  lanli  erfd^napp. 
1052         Sec^t,  WM  atlati  Ixc  mfinid)»  kapp. 
Pem  frommen  kSnig  er  ani^  ^at 

gegeben  einen  faifc^en  rat| 
nac^  liem  id)  fibel  ^ab  (jet^an, 
1056         erlanben  jm^  mid)  fatten  an^ 
mt  mit  gemalt  iufiiren  ^in. 
Spe  iver  tool  3u  IViemol  id)  ni^e  0ef)e9fd)en  bin 

iDfpnen.  ^g^  ^^^^^  ^^^  ^animcii  i^e  ein  mojt, 

lOGo         tinli  mid)  ketn  rtd)ter  ^at  oe^o^t. 
p2ad)tu  fecula-  <3m  i(ll  and)  bnollien  uiei)trr  mee, 

all  menfc^en  bitteni  gegen  mir 

1064  3U  ^elffen  jm  nad)  feiner  bgir, 

tinli  lias  jm  l)el|f  lier  aielttid)  arm. 

gutten  bttt  tiih  (?ft  niemant  l)i)e  lien  lias  erbarm? 

frbormnulj.  g^j^j,  ^^j  ^l^  1,1^^  tijranneii 

1065  bemegi  bas  fi|e  mir  ni0nen  bei^, 
onb  b^lffen  mir  mit  l^ant  ml  ^mbi 

Pf0  paplb  1)52  3uftreiten  mibers  ^apftes  ^62? 

nirtergutten.  Jlarinn  er  mnnnid)  ^att  cn  3al, 

1072         onb  Cnrtifanen  fiberal, 
bie  l)aben  mein  3U  marten  bfel. 

g^uttf n  ^fndit  barnmb  id)  fd)mer  bei^  meiner  feel, 

jurf^fn  ffin  un-        „,3^1  „g  ^j^  g^^^  gj^^  ^jenalJt, 

|d)UlD. 

1076         ber  Qnfd)nlb  nt)e  tierla|fen  ^at| 
id)  mil  es  red)en  mtt  ber  ^anliti 

ml  folt  id)  b^anc^en  fremblie  lanl>t. 
fiu  Un  Jarfuft-        So  fag  mir  ein$  bn  grame  kntt , 
fmkl6pperen.    ^oso         mas  ftelleft  Un  nac^  meinem  blnt? 


^«•"«  flotr,  A  flat.  2,..4,6,  iJftaM,  5.  «<»»  lan«  4.  erfi^nop,  5.fi.  ««*  Slri^i'/. 
SeMr  2.  J.  miintd)(0  2.^?.  /Hunntd^e  5.  kop.  5.6.  <^'  lie^fer  4.6.  |l&9ffr  5. 
//m  in  marff.  iRfpfrr  //«Ae/  4.  »«54  yjj^i^  2. 5.  rot^  ^.  B.  5.  r^at  6.  *«*  3faftrn  5. 
«'»58  n,in,j,i  2.  J.  «'»••^3  Doi  2.  J.  '«'J  bfuoi^en  2.  bffoHen  r/.  bfo^len  5.  befoblen  6. 
roeittfr  tf.  me,  2.5.  meb,  5.C.  *«««  ^uff  4...6.  gei,  2.J.  (irt^e,  6.  §t^,  5.6. 
«'»'•'  ^l  2.3.  ^"^*  gtr.  2.5.  bflter,  5.  '««^  |i(£tn  2.5.  S»etn^t  4.6.  ^enn^  5.  ^ife 
2.5.  iifff  ^...6'.  «'^^  mol^nen  5./?.  *o««  ^ontrt  -/.  fiwer,  2.5.  ©roebr,  5.  «070  |j„ 
2.5.  gfer,  5.  «n^'  /{|6nnti^  5.  l)Ot  2...6.  jlol)l,  5.  «o«  oberol,  5.  «^s  pj^i 
5.  bffM /J.      «"74  fji  ^  2. 5.       «075  ujif,  2...^.    Wrtt  6.      «*»7«  unfiiutot  6.      «o^  pri- 


leflu  5.6;. 


HUTTEN  CLAa  UND  VOBMANUNa  OEOEN  DEM  OEWALT  DE3  BAPST8. 


511 


bafd  ntmpft  brfel^  3U  fal)(n  mtd)? 
^c^  l)ab  tit  ni)e  krtn  iei)li  0etl)an, 
1084         lirnmb  mti  td)  Ittd)  Demamet  l)an. 
lin  magft  lier  fad)  vol  nemen  ad)t, 

<[Mtidi  ma^  ftd)  menben  nber  nac^t. 
Id^er  meiffi  ob  id)  nerlaffen  btni 
10S8         bte  3ei)t  tft  nod)  nit  ^an^en  l)in 
iias  wcxh  ^er0d)en  alles  lei)b. 

bas  fei)  bir  gfagt  bn  gramed  klei)li. 
€  |la9  aber  mid)  Ux  papft  fo  0fd)minb 
1092         tiernolgen  tt)ut  bnrd)  fetn  Beftnli, 
bas  tl)ut  er  milier  red)t  tinb  ^ott, 

lias  nim  id^  anf  metn  letfte  not. 
&0tt  m61l  es  an  mir  rec^en  |)i)e, 
1096         l)ab  id)  jm  geben  92fad)  i)e. 
11001  l)ab  id)  im  bie  marl^eit  ofa^t. 

^ett  er  mid)  otfad)  bes  flefragti 
mit  antmnrt  t)ett  er  fnnben  mid). 
itoo         So  l)ab  id)  0fd)2iben  offentlid) 
au^  0eftem  ^rnnli,  onb  ^utter  leer, 
bie  fall  mir  fein  ein  ge^enmeer, 
lier  ma^  er  ni)emer  miberftan, 
1104         brnmb  l)att  er  bi^s  gefanBen  an, 
Ifnb  iimei)l  er  nit  ma^  l)aben  fug 

3u  red)ten,  bendit  er  aber  tru^, 
mt  mic  er  finben  m6g  ein  fin, 
iios         bmnit  id)  merli  gerid)tet  l)in. 
^id)  t)(imlid)  iunerliempffen  mei|nt. 

be|f3l)alben  muffj  nmi^  merlie  gme^nt, 
al9  fromm  id)  bin  ein  (Sheimanf 
1112         onb  folt  id)  b20b  3U  fd)eitern  gan. 
€  (^lfo  ir  ®eutf(^en,  antiers  nit, 
fi)e  t)aben  mir  gefaren  mit. 


VOavnnnB. 


€[ag  abtv  tttn 


j^utten  btt  rad) 
(iber  fid). 

Pa9  er  morl^ett 
0efd)2tben  ^ab. 


Pa0  rr  ofetltd) 
0efd)nben  l)ab. 


marumb  jm  tf' 
bapfl  ^ftmltd) 
nac^  trad)t. 


tParnuno. 


»«•*  0erfd)ul^  5.        «o«»  Uas  2.3.    pafi  5,       befel  2.5.    befdi^  4,   Jefet)!  5.  b.  5. 
»»w  nie  rin  2.  J.      «087  n,^ig  2...4.(?.    tode  5.      'oss  y^^  ^^pt  («c  6w)  2.      »»«»  a|i^j| 

9(^(0  2.5.  •«»  fti)]  fie  4.  ^*»"  oerfolflen  4.6.  D.  5.  «««^  nimb  4. ..6.  auff  2.5. 
5.«.  «096  j,„  pjftjjjj  gj|,^„  2.5.  '096  ^^,  2.5.  grt  C.  «0»*  l)ft  2.5.6.  no"  ofd)jif- 
brn  4...6.  «'<>•  ff(Um  5.<5.  guter  Ur,  2.5.  gutfr  Jfl)r,  5.  l.  6.  "<»  ntr  2.  fol 
2.3.5.  m\^v  5.6.  "08  n,it,er|iabn ,  ^.5.  »'*»<  Hmm  2.  bat  2...6.  ttx^  2.3.5.6. 
"0*  1lfd)tfn  5.  trufl  /.  «'07  ^iiin  2.  "oo  ^g  ufrtJfmmfn  2.  ya  ufriAmpfffn  5. 
«"0  iffj  ^.  Pf^bnlb  mu^  rofrtifn  nod)  ofUJfint,  2.5.  ««"  frum  2.3.  fromb  6.  "'*  gfbn 
4.5.      '«"  >tfrf  »i«7-^.  ^.;  ^n  nif  ^futfd)fn  klao. 


512 


HUTTEN  CLAO  UND  YORMANUNO  OEOBN  DBM  QEWALT  DBS  BAPST8. 


Von  fttlif^n 
b^uff^n. 


Siitxtns  txbi^eti. 


<&lDQlt. 


})ffd)tnfrun9 
ttfitfd)0  lantf. 


Dn0l&ubltd)< 
bff4u)erun0. 


Curttfan^n. 


I0arnun0. 


WteiDol  id)  iDrtffi  nod^  meitet  dfd)2ift 
1116         barinn  fi^r  l)abien  fid)  tirrtiffti 
bad  la|f3  td)  ftan  3U  frinrr  3<9t, 

liann  foU  C9  ftt^  an^tri^len  veiit, 
tinb  fol  ttm  t)rben  merben  knnbt 
1120         ntfin  02fad)i  mt  ber  mare  grnnlit. 
1||et3t  Kla0  xd^  ®eStfd)er  natbni 

l)ab  td)s  oerfc^nlliti  man  ^eb  mir  Un. 
<fietn  rei^t  td)  ni)e  geflolien  bin, 
1124         tft(b  mer  3U  red)ten  nod)  mein  ftn. 
Pieioett  f^e  aber  bsanc^en  ^malt, 

fo  bin  td)  aud)  barsegen  §ftalt, 
onli  l)off  man  merli  mid)  ta|fen  nit, 
112$         onb  merb  ber  marl)eit  l)etftn  mit, 
tfefel)en  an  mte  fd)meren  laft 

mir  ®entfd)en  ^aben  anffgefaffjti 
onb  merben  tiglit^  mer  beranht. 
11S2         pie  alten  t^etteno  nie  geglanbti 
liad  bie  jn  folten  kommen  nad) 
annemen  merben  folid)  fac^. 
|l2nmb  Komm  id)  miber  lo  td)9  lie^, 
1156         f^e  nbermad)ent9  mit  oerb3i|e^. 
fiian  md(|s  ntt  leiben  omter  mee, 

td)  l)o|f  eo  fei)  (lenug,  onb  fteci 
es  tft  3um  l)&(^ften  Bfttgen  anff. 
1140        tMan  ftetl  ber  Curtifanen  lanff, 
fo  miirt  bas  fptl  fd^on  l)aben  enbt, 

onb  fid)  bte  fad)en  beffern  bl)enbt. 
S^e  t)aben  onrabts  triben  flnug, 
1144         l)62t  anff  ir  sfeUen,  fei|t  ir  Kln^. 
^r  Knnbt  mol  bendien  mas  mein  ftn. 
tr  t)abt  fo  lan0  getragen  l)in 


"«'^  metfi  2.,J.  wm  5,  mxtttx  6.  «»'  la^  2.3.5,  u\^  1.  |)a^n  4.5.  ««<«  fol  2. 
3.5.  »«»  fol  2.3.5.  "20  erunb.  5.  «««»  Jfft  2.5.  Jrftt  ^...fi.  clafl  2.5.  itrutfd^t  6. 
^>«  oerfd)ull>  5.  lol^n.  4.0.  f.  5.  "«<  wer]  t.  e.  n^arc.  Hetljten  5.  finn.  2.3. 
*'***  fd)U)frf  5.  Ad  marg,  4.  his  est:  fofit  befi  ^eutft^n  fanbft.  *'*^  auffoffaftt  2..J. 
ouff0fftt|l  5.6.  "31  jjgiijj^  „^|^j  g^  1132  „i^]  „ij  ^^  „^t  5,  1133  fje  2.  jnn  J. 
woitjcn  2. 5.  foUtd)  2...tf.  "35  jjju,,,  2.  j.  Komb  5.  "'^  fibf rmod)fns  2.  J.  mir  B. 
""  fojtf r  2.  fiirtfr  5.  mt.  2. 5.  mfl>,  5. 6.  "•'^  flf.  2. 3.  (Uljf ,  ^.  (Ifb.  5. 6.  "»  j(||e- 
gfn  5.  "*<»  |«onn  -/.  '"*  niirt  2...4.  roirb  5.  wirbt  tf.  fpifl  4.6.  %.  6.  €nO,  5. 
"<«  bl)fnO,  5.  "«  onrotl^s  4,  V.  5.  onrl^ats  6.  trifbfn  ^...tf.  ""  fft^b  5.  ffiot  6. 
cluo.  2.      "«  kunt  2.5.      3inn,  5.      «"«  J^r  ^opt  4. 


nVTTEN  CLAO  UND  VORMANUNG  OEGEN  DEM  OEWALT  DES  BAPSTS. 


513 


Corn.  tii. 
Iiil.  Hor<). 
Suetoni'). 


Et  efF^mi- 
nati  (lo- 
minabu- 
tnr  eis. 
£ra.  iij. 


otl  ^elt  dtib  0nt  an^  ^tnifd^m  ianlf 
1148         l)eriDtbfr  biad)i  all  lafter  fd^anb, 
bte  iuerjelen  mtr  ntt  3tnipt. 

Pnrd)  end)  lier  bap|lt  vi  l)i)nne  ntmpt 
bas  wiv  belii^ffen,  trnfer  ift, 
ii5'2         linrd)  falfd)erfi),  m^b  bb^tn  Itft. 
&ibt  bod)  beu  fad)en  hetn  ^tfiaii, 

mei)nt  vo:  3U  jmtngen  mtt  gmalt, 
tion  jm  3u  hauffen  nnfer  %ui. 
1156         (3d)  frag,  wo  tft  ber  ®entfd)en  mut? 
Wo  tft  bas  alt  0emnt,  unli  ftn? 

^ft  gfaren  niin  aU  mannl)ett  l)in? 
|lte  ttomer  ettman  erber  leSt, 
tw.o         ald  uns  ber  0fd)td)ten  fd)3tft  bebent, 
lite  tngent  |)alben  maren  merbt 
3U  l)erfd)en  uber  aUe  erbt, 
bte  ®eutfd)en  molten  bimungen  l)an, 
1104         gemonnen  lanb  unb  frei)l)eit  an, 
bas  m0d)t  ntt  leitien  ®entfd)e  art, 

mand)  merber  l)elb  erfd)la0en  mart, 
unb  ift  oeftritten  oil  unb  l)art. 
116S  €  llod)  bl)ielt  bi^  ttation  lien  ftrau^, 
tinb  murbent  tl6mer  ^triben  au^, 
bad  tiatterlanb  tn  frei)l)eit  dfetjt. 

'Qet^t  man  mit  btrn^  uns  (ibr rfd)met3t , 
1172  unb  .^minget  un?  nit  mannes  ftret)t. 

voi  bapfern  lenten  feinb  mir  0frei)t. 
€in  meibifd)  uoldi,  txn  met)d)e  fd)ar, 
on  l)ert3,  on  mut,  on  tn^ent  gar, 
1176  ber  heiner  l)att  geftritten  ni)e, 

00n  hri)e0en  meilf)  nit  vas,  n^d)  vie^ 
ba  feinb  nir  uberftritten  von. 

<3m  l)ert3en  tt)nt  mir  mee  ber  l)0n. 


9elt  auft  teiitfd) 
lanb. 


^eatfd)  lanti  be- 
raubt  liurd)  btr 
Curttfanen. 


pe3uiendiltd)er 
raub  )e0  bapfle. 


llDte  etuian  r>xe 
teutfdien  6en  e^- 
rlen^cmern  tut- 
^frftanHen. 


Pa$  uitr  pe^o 
110  u)etd)e  luetb- 
ifd)en  ledten  be- 
3uiun0en. 


I^utten  fd)&met 


*'<»  er3el)ltn  5.  3pmt.  2.  nld)t  3tembt,  5.  ntt  nimbt,  tf.  ^^^  nimbt.  ^.  ""  bfifen 
2.^...tf.  b^fem  J.  «'s^mepnri.  u0Jt2.5.  ""^,^,„{,1,(^2.5.  eemiitl)  5.  ^''^^  gfal)- 
jen  5.  <»«<  €u0enb  5.  tu0en^t  6.  (r/  .«r  infra,)  wertl),  5.  '^*^^*  l)enfd)en  5.6. 
"««  emunnen  5.5.  ^'^^  med)t  2.  J.  €eutfd)er  6.  *^«f'  roertl^er  5.  roarlit.  y.^;. 
uwtb,  5.      "6^  uiel  ^...e.      ««f'Mil)ilt2.J.      "«'^  uiurtien  2.  J.      0trteben5.6.      "^'  pe^ 


,5.  "6^  uiel  ^...e.  ««f'Mil)ilt2.J.  "«'J  uiurtien  2.  J.  0trieben5.6.  "^'  pe^ 
9^t  6,  man  betru0t  2.  man  betru0  3,  uberfd^ma^t,  5.  "^'  ^uiin^t  onf  ntd)t 
6.)  mit  5,6,  "73  ^apjfern  2...^.e.  tapffern  5.  leutten  4.  feintit  -/.tf.  0e- 
,5.  »7*  an  (/er)  2.J.  »'76  i^a,  2.J.5.  np,  2.J.  ^^^"  meif^  2..,4.6.  weis  5. 
2,3.      >"•  fetnbt  ¥.5.      '»7»  ,„^  2.J.  uieM.^.      I5«l)n,  5. 

HVTTBNI   OpP.    VOL.    III.  33 


2,3.  Jftl  6. 
(nit 
frept 
mp.  2 

HVTTBNI   OpP.    VOL.    III. 


514 


HUTTEN  CLAO  UND  VOBMANUHO  OBOBN  DBM  OEWALT  DB8  BAP8T8. 


rf0immt9. 


pfaHen. 


fxe  }atten  m\f 
meibtfd^e  pfa|fl 
hbetfie  te^ietet. 

fie  iD<U  Det' 
bieribt. 


Pat  man  ftd) 
omeinet  f4)ab 
ntt  f4&mft. 


1180  |lann  ^r  taxd^  bas  ntt  bbnniiun  USt 
bte  frtjtn  nnfer  gut  tn  bcftt. 
|le9  \ienn  td^  ant^  rtn  mannlu^  tl^at 
n^t  fnnben  l^abi  noc^  mri^^fn  rat. 
ii84(dlttetn  nadf  fi^alikl^ett  fteet  tr  mut, 
mit  trnflerei)  ermerbens  §nt| 
V|f  bas  jn  mnttnflt  m60  b^^A^i 
onb  l^jrttgkett  fi^e  nit  ber&r. 
1188  Jlann  folt  man  bfd^irmen  ftdtt  nnb  tanb| 
ben  C^2tften  olanben  mtt  ber  l^anbt , 
fi|e  Dnrftn  tanfenbs  an^  tr  fc^u. 
^r  fad)  attetn  nur  fteet  anf  rni 
1192  bem  ietb  f^e  ni^emer  ft^affen  mee| 

00tt  0eb  anc^  mtes  fan  glanben  ftee. 
<^etn  munb  etn  folc^er  ni^e  oeman, 
es  ^ett  jm0  bann  etn  l^ur  getl^an, 
ii96  0ebiffen,  bas  er  ir  gebdc^t, 

ber  li^eb  etn  |ei|c^en  mtt  jm  bsic^t. 
S61d)  Dunnti  noiik  onb  metbtfd)  ient 
regieren  «^iinigi  /Srften  ^efiti 
1200  nnb  ^abents  &berft  re^tment. 

bas  ft^aft,  bas  ift  bie  meit  oerblent. 
Jlann  mo  iiernnn|ft  \n  ieiiten  meri 
geb  man  nit  fiber  gut  nnb  eer 

1204  ben^  bte  bes  ^ani^  nit  mnrbig  frnbti 

ein  i^eber  fosgt  002  meib  nnb  Mnbt, 
nnb  mirb  demeiner  nnb.betrai^t, 
bes  ianbes  eer  1102  atten  §aci^. 

1205  So  ^anb  mir  f(i)anb|  oit  bod^  nit  fd^am, 

onb  tft  henk  mefen  niemant  orami 
bao  on0  att  mannl^eit  ift  entjnikti 
oon  foic^en  meiben  ontertrndit. 


ij.  tiro.  itij. 
Hiere.  v. 
k  feq. 


"*»  nie  /.  buniken  2.3.  >»6>  ^eutb.  5.  "«  oen  2.5.  m&nlt^  2.  "^s  n^jf. 
fen  6.  rabt  2.  Hat^,  5.  t\)at.  6.  "^  fiet  2.3.  Mt  4...6.  "»  trfigerep  2...4.6. 
H.  5.  "86  j^ujf  4  Q  0fbuir,  5.  ^*»'  ^ertlifikeit  2.3.  berfit.  2.  berubr,  5. 
t<^  f6lt  J.  |let  2.  5^t&bt  5.  lonbt,  3.  i"»  Sanb,  5.  b-  «•  ""^  wurfrni.  miirf- 
fen  J.  tauffeitb  2.J.  lauffent^  5.5,  5^d)nly,  5.  f^m,  5.  <<*i  |hit  2.J.  fuA^x  5.6. 
Hub,  5.  r^u.  tf.  »«»«  we,  2.5.  mel>,  5.  m^^e  6.  "»'  (le,  2.5.  M*.  ^-  (leb,  5.6. 
"9*  ietr  /.  ^ft  2.J.6.  "98  S^0lii  2.4.  "99  regiren  2. 5.  *6ni«  5.C.  ««»  bobens 
2. 3. 5.  «0«  oerblenbt ,  2.  ««m  g&b  2. 5.  er  2. 5.  eb2  4.  ^^  Ponn  2.  ^enn  J. 
nti  m.]  onn)irbi0  2.  J.  finb,  5.  «««  fur  5.5.  iRinb,  5.  k.  5.  *»»  er  J.  eb)  ¥. 
attn  9ead)t,  5.6.      '«^»  niemanta  2.5.      «"  onber  2.4.       ontertr&iM.  6. 


HUTTEN  CLAO  UND  VOBMAVUNG  QBOEN  DBM  GEWALT  DES  BAPSTS. 


515 


Luc^.  xij. 
Amb.  de 
paftor. 
Aag9.  in 
homir. 


Hiere.  ij. 
Hiero.  fu- 
p  Soph. 


Act'.  viij. 
Amb.  de 
paftor. 

Cypano. 
Hiero.  fu- 
p  Matt'. 


1212  vnb  muffen  ictjitcx  ntcxcn  litr, 

lirt  kcincx  ^alt  %caxhcxi  nir. 
f0  fd^nciUn  Ixc  ntt  0fal)e.  ^an. 
Wrr  tft  brr  foUd^s  lobcn  Kan? 
1216  P06)  man  otllrtd)t  ntt  klagrn  knnb , 
D0  ir  brgtrb  nff  notbnrft  ftnnbf 
tinb  ntt  fo  ftbrrfliifftokltd) 

mtt  §rlt  onb  gut  brlubrn  ftd). 
1220  So  l^abrnd  otl  bas  jn  nit  not , 

tft  mrbrr  nnt3  brr  mrit  nod)  got. 
^d)  Drt|f3  brr  bubrn  ml  on  3al 

brn  ri^ntiiii^  pfrunbrn  frtnb  3ufd)mai| 
1224  oti  pfar^rni  tinb  tiii  tl)ummrrri)i 

piobftr^rn;  pfrunbrn  and)  barbri) 
l)att  mand)rr  tinbrr  frtnrr  l)anbt 

brm  b0d)  bir  gfd^nft  ift  nnbrkanbt, 
122$  brndit  nt)rmmrc  mas  jm  iu^c\^oi , 

Dtr»0i  rr  mrnbt  rin  namrn  002, 
t)|f3t,  trindit,  nnb  iibt  in  frriibrn  fid) 
nad)  attrr  bgirb,  girid)  mir  rin  oid). 
1232  |li^  frinb  i)rti  ^rr^n  in  brt  mrit, 

brn  fr0mmrn  mnrt  nii^tf  jugrftrit. 
Pas  fd)a|ft  brr  ontrrai  Cnrttfani 

brr  rii^t  aH  fc^anb  vnb  b0^1)rit  an. 
1236  ^tt  bing  0mb0  grit  man  kanfrn  muffj , 

mrr  brs  nit  ^att,  bcn  ^iifft  krin  gruffi. 
Vnb  frtnb  ju  ll^m  bir  jpfrunbrn  fri|i. 
S^r  fptrd^m  and)  brr  frrirn  ^ri^ii 
1240  vrrgrbnng  attrr  miffrtl)at. 

Vnb  iiiad  btr  griftiid)rit  angat 


J&nfft0  grnbr 
pfafTrn  rrnrrrn. 


f  rr  pfafrn  gut 
nit  nai^  noturft 
fonbrr  mit  (ibrr- 

fittft. 


I0tr  bir  pfafen 
aud)  brr  f^^ift 
ungelrrt. 

f  ir  pfaf  e  brnh- 
rn  ntt  auf  tr 
ampt,ron)'p}af- 
frn  vCj  t00Uuft. 


firfrommrpstr- 
ftrr  mulfrnt  not 
Iribrn. 


|lau|[brr  pfrun- 
trn  )u  Bom. 

^ttr  0ri|Uid)rn 
^ing  3u  Vom 
frpl. 


"«  nrrm  2.  3.  nr^rrn  5.  6.  >*«»  f^at  2...5,  "«*  fottitbo  2...4.  6.  folc^ro  5. 
«"  9otb  /.  «"  Jrgtrr  5.  brgtr  6.  auf  ^...C.  Hotturft  5.  n.  6.  «"«  «brrfliif- 
figli*,  5,6.  »«  brlubrn  -/.e.  *«o  uirl  ^...«.  '«21  ^^n  j.g.  mt  ,p^i^  ^...e. 
nirl  4.„6,  '«3  fe:iM  ^.6.  frpnb  5.  5umol|l.  5.  jumal.  e.  '***  niel  4,  tum^r- 
rr0,  2,  tummrrr9,  3.  ^^umbrrr^,  5.  ^*"  iat  2..?.  5. 6.  /«  ^r.  arf  marg.esi:  ©n- 
grtrrt  >fofrn  frini  Ijrnrn  tnn  irr  Wrlt.  '«^  unbrkanft  5,6.  »«8  |j6j,  2.5.  '*«>  Jftt, 
2...6.  ttjintkt,  2.5.  »"1  gjy  2.5.  PoucDi,  5.  fid).  2.5.  Vir^,  5.  '«^*  frin  2.3, 
frinbt  ^.C.  frpnb  5.  je|^i  5.  ««^  mirt  2. ..4,  mirt  5.  mirtit  e.  ^*^^  fd)onw  6. 
^*^  mug,  2,3.  mu^,  4...^;.  /»  -/.  ad  marg.  est:  ^u  Hom  Dm0  0rit  ottr  ^tng  frpl. 
««  rtcfi  5.6,  ^Qt  2,3.5.6.  grufe  2...^.  «rufi,  5.  0.  0.  ^"8  frinw  4.6.  frpnJ  5. 
^^^  frUn  2. 5.      i<4i  eri|llid)krit  5.  eriftliflkrit  6.      onflo^t  4. 6.  ongotli,  5. 

33* 


516 


BUTTEN  CLAG  UND  VOBMANUNG  GEOSN  DEM  OEWALT  DES  BAP8T8. 


Orl)62  ttt  f6ld)et  kaupent  fd)aU. 
iromntKrti  3fi  ^u  Ucm  l)aU  frommkett  Keinen  platj. 

^^'  12U  it^n  gelt  3u  Hom  man  ntd)t5  ermtrbt^ 

mer  tca  ntt  t)at|  fein  fad)  oerbtrbt. 
^ft  bad  ntt  mtber  ^ottes  leer? 

Vn  wit  m6(^t  nierben  Bfnnlitdt  meer, 
1243  bann  00  man  gotted  ni02t  oerkert 
IPtf  0otte0  leer  lite  er  gebotten  l)at  fo  l)ert^ 

ynV«h?f"'        fltrp«<«)cn,  «II  bi«fl  babrn  r«M,  mat'.  xx. 

roilrt.  lcd)  mag  nit  nierben  i)e  jertrenbt  ad  titu.  i 

1252  von  metner  ieer  bas  minfte  most  lo.  vi.  & 

I  •  •  •  • 

mas  man  an^  metnem  mnnli  0el)O2t,  n  tim  iiij. 

ketn  bud)ftab  ia|f3t  oerferen  ftd), 

ketn  puncti  mftrt  bleiben  emtgkltd).  Luc^.  x. 

Per  P&pfl  0e-      1256  So  t)aben  fei|litl)ar  ^dpfte  oii 

fine^r''^^""  ^^^^^*^^  ^^"^^  ^^'  miberfpii, 

vnb  mad)en  nem  flefiti  on  3ai| 

)a9  €uan0eltu.  tM  tfnangeitnm  murt  fd)mal| 

12G0  tinb  l)att  in  menig  fad)en  ftatt. 

Per9i\pf)0f-  Wad  i)rlier  ^apft  gefetiet  l)att, 

fa^  off  (irroinn.  ^^^^^^  ^^  j.^.^^^  ^^^  betrad)t, 

l)att  Cl)2tftn9  ieer  gar  menig  0ad)t. 
tOtr  man  ^rbo    1204  Jlls  liann  i)et3  aud)  002  angen  ift. 

S«  SS8V&-  ■*'«  ^'«t  *«  ^-P^t  ifl  flwmnrn  mift, 

d)rn  )ur(t)2rtbt.  etn  neme  eonftttntton 

er  baib  mtirb  von  jm  ia|fen  gon. 

1268^0  fp2t(^t  man  nber  l)unliert  jar, 

liie  (^i)r(^  l)ab0  alis  fieftifftet  %ax, 


««  fold)rr  5.tf.  kauflrfit  2.5.  ««  fromkrit  2.J.  /rombkrit  5.  frfcmbkrtt  6. 
"*«  Irr  2.5.  frlir,  5.  l.  ^.  »"7  flrffintJtflt  5.  mrr,  2.  J.  mr^r,  5.^.  >"8  urrkr^rt,  5. 
*"»  Cn^,  5.  «M  3Utrrnt>t,  2.  J.  jrrtrrnt  4...$,  «^«  Irr  2.5.  frlir,  5.  l.  <?.  «^*  Irftt 
2.5.  laftt  4.  l&fl  5.5.  urrfrirrn  5,6,  "«^  ©irt  2.4.  mtr0  5.  mim  6.  rmtfiltc^.  5.6. 
i»«  fei^tflfex  2.  frt^  l^rr  5.  frpt^rr  5.  fri^tl|dr  6,  uirl  4...6.  Ad  sequentia  non  pos- 
Bum  omittere  quse  Bentleius  fero  ducentis  annis  post  Huttenum,  id  est  a.  1715. 
de  Pauli  verbis  (II.  Cor.  II.  17.)  Cantabrigiae  praedicavit:  „...  ^con-upiers  of  Ihe 
word  of  Ood  for  fiUhy  tucre* :  in  which  true  version  tve  shall  ftnd  ihe  spedfic  chara- 
cier  of  Popery^  which  in  all  and  every  deviaiion  from  primiiive  Chrtsiianiiy  made 
worldfy  profii  and  advaniage  iis  principal  design;  as  my  preseni  discourse  shall  en- 
demfour  to  shew  you,''  ""  grkortrr  /.  fpirl,  4...6,  "^^  grfr^  2.  ©.  5.  ^a^l,  5. 
tt»  itirt2...¥.  mirt5.  mir^t  6.  <•«»  l^at  2.3,5,6.  (!at  2.3.5,6.  »««  l^at,  2.3. 
S.$.  «««  tat  2.5.  Sat  4...6.  Ur  2. 5.  |r!|r  5.  l.  6.  »«*  jrftt  4.5.  jftt  6.  auc^J 
«04  2.3.       <*»  mfift,  5.        i"67  (jQit  4    ^iffi  0        i,0„  {1^0,  gj^riy  5,        g^^n  j.e;. 

«»  a  1.5. 


HUTTEN  CLAO  UND  VOBMANUNG  OEGEN  DEM  GEWALT  DE8  BAP8TS. 


517 


Efa.  Ivi. 
lo.  ij. 

o  •  •  • 

&.  XllJ. 


Ego  fiiin 
paftor  b. 
lo.  X. 
Ezechier. 
xxxiiij. 


mat*.  xviij. 
lo.  xvi. 


vnb  l)ri|f3t  bas  i)aUctt  oeft  oiib  l)entt. 
Wc  |td)  liattn  rtnrr  mtbrrffrr^t, 
1272    lirr  l)att  lirn  rrd)trn  ^laubrn  ntt, 
krtn  ^m^b  jm  mtirt  grtrilrt  mttf 
vntf  mu|f3  rtn  Krtjrr  frtn  mtt  gmalt. 
bomtt  brr  l^apft  ^rtn  %min  brl)ait. 
1276  Vnli  bas  rr  brs  l)ab  btUtd)  fug, 

fo  mrrlirn  gfun^rn  fd)2t|ftrn  Bnng, 
litr  3mtn[|t  rr  nad)  lirm  mtUrn  frtn, 
3U  mad)rn  lit^rr  fad)  rtn  fd^rtn. 
1280  ^ft  lias  nun  ntt  rtn  fitnb  nnli  mo2t , 
lirr  alfd  l)anbrit  gottrs  n)02t? 
Prr  l)ri)l0rn  Ki)rd)rn,  mrtff^  man  mol, 
las  i)rbrr  tf|)nftrn  olaubrn  fol. 

1254  Wrr  mtl  la^  obrr  ia|frn  3U| 

bas  %om  allrtn  btr  (fii)rd)rn  tl)u, 
onb  fri)  tns  |lapft0  tfoptftrn  l)anlit 
br^mnngrn  knntg,  trnt  onli  lanlit, 

1255  onli  frt3en  jn  br^tn^nng  anff? 

^c^  fpitd),  lias  ntt  brr  Sd)itibn  l)auf 
lirn  td)  3u  tlom  gfrrl^rn  l)ab, 

brr  tind  aud)  tigitd)  raubrt  ab, 
1292  m60  dl)rt|frn  mrrb  btr  l)ri)ltg  ktrc^. 
(£tn  anbrr  tft  lir»  l)trtrn  pftrd), 
brr  l)att  frtn  fd)clflin  itrb  onb  mrrt, 
tr  Dolirn  nit,  nod)  mtid)  brgrrt, 
i2t)6  mrr ,  bait  bas  mrrbrn  0mri|brt  mol. 

(^lfo  brr  ^apft  aud)  brndirn  foi. 
^nb  tft  btr  <^i)rd)  brr  tfl)2tftrn  fd)ar, 
mo  anbrrd  gottrs  mo^t  tft  mar. 
1300  ^as  frlb  and)  tft  brr  fd)ifitn  ftai 

brn  flott  fanrt  l^rtro  fribs  brfai, 
vnb  l)i)r|f3  orrfo^grn  brn  mtt  firt^. 

So  ifi  i)rt3  nur  brs  flapftrs  mri^, 


Whn  fpt  ket^et 
nennen. 


Wxttev  ^pjl 
bri)lt0  ofc^stfft 
mtt  falfd)er  o^- 
Uounoauf  fetn- 
rn  0U)tti3eu0t. 


Pie  |)ei)U0  <KLl)n- 
flltd)  k^r^* 

Hom  t|l  ntt  al- 
letn  bte  d)n|litd) 
ki)rd|). 

H.  Coptflen  nit 
$d)2eiber. 


iCin  waret  ^prt. 


tt)a0  ^te  beQlto 
d)2tflltd)e  kDrd) 
fet). 


19  ie  ber  ^apfl 
etn  l)i)rt. 


Hiere.  v. 
&  feq. 

*"*»  l)etf^  2.  J.  I)ei6t  ^.  I)eifl  5.C.  Ijertn.  /.  Ijert.  2,3,5.6.  Ijerjt.  ^.  '"*  fpert, 
2,3,5.6.  «««  ijj,  2...^.  nid)t,  5.  •«"  n,irt  ^.  wxttf  5.  roirDt  fi.  oetMlet  5. 
>"^  mu6  2...^.   muft  5.     '"s  g„,i„„  ^,     i?76  ^^^  5  j,^^  5^     i,m,jj,  i^     1279  ^jffy  2. .?. 

titefrr  4.5.  '«^  moiM,  ^.e.  |!lorb,  5.  '«^»  ber  fo  troetteret  2.3.  "**  l^etltoen  2.^. 
meift  2...6.  •»*»»  fott  V.5.  «'**  witt  ^.6\  »'^«  aonb,  5.  Ij.  (?.  «'^^  #6nio  5.  |anb 
5.6.  ««*6  jnn  3.  in  be^infuno  5.(?.  «»«  ktrd)?  i.  •««<  l^at  2.5.  fdjeflein  liep  3. 
mert,  2.  fii^h^Uxn  5,  Ss^Alflin  6,  roeljrt,  5.  wert),  e.  «»«  oeroeittet  2.3.  '«w  ^^^  /, 
*"^  |8d)aar,  5.  «»«0  fd^iffUn  -/.6.  3d)ilflein  5.  SStatt,  5.  '^ot  befaljl  5.6,  «^ot  (^j^^  2...e. 
'^^  jefet  4.  jfet  6. 


518 


HUTTEN  CLAO  UND  VOBMAHUHO  OEOEN  DEM  OEWALT  DE8  BAP8T8. 


Ptt  bapfle 

^tin  lU0rn  auff 
^u  kr)tditn. 


U  ^^9110 
K^rd). 


<Db  rin  bifd^off 
^ir  0ant^r  k^rd) 
rr0imn  fol. 

Cin  9r^tr  flifd)- 
off  in  frinem 
biflutnb. 


ttl)2ifli  nu9nu0. 


]Pir  .rij.  S^pofiti 
0U<d)rr  bfirlir. 

9r6  $apfl6  0r- 
nialt  mir  an^rr 
bifm 


rttv  fapji  ifi  bi- 
f^olTiulloin. 

ynro  dir  fd)luf- 
frl  0(0rbrn. 


1304  bas  rr  btc  fc^ifltn  fd^int  mib  fd^ob, 

ai^t  ntt  0b  rtno  luUben  l^ab, 
ticrf020t  liao  ntt  mtt  guttrr  Urr, 

l^ett  rr  nur  0clt,  gott  gcb  tc^  mcr 

1305  ctn  l)C9li|  cin  tnriki  onb  ma§  id)  m&lt. 

tfcbjd^t  cr  abcr,  mtc  cr  f&lt, 
fo  Itcffj  cr  oon  bcr  fd^tnlicrc^i 

onli  ftiinb  bcm  Cl^nftcn  glanbcn  bci), 
1312  fp2cld)  ni^  »0  cr  ctn  fd)aldil)Ctt  gbid^t, 

1)3  foldjo  btc  d^nftitd)  ktrd)  fclbo  m&d^t. 
Pann  mo  ocrfamlnng  frommcr  ift, 

\itn  an  bcm  glanbcn  nilt  gcbiifti 
1316  bao  fol  btc  (fii)rd)  0c^ct|fcn  fctn^ 

lio  0l)&H  Kctn  b&fjcr  fd)i|fcr  ctn. 
So  ift  and)  nod)  ntt  1)9C  btc  3Ci)t, 

bao  Ci)nftn9  pfctd)  (bcr  alfo  mci^t) 

1320  von  ctncm  ^^rtcn  mcrli  ocrmart. 

tftn  i)cbcr  ^i)tt  tn  fctncr  art 
fcin  fd)aff  3u  mci|bcn  l)att  bcfd , 
3U  fo^dcn  fSr  bcr  fcincn  fccl 

1321  (dlio  Ci)f2rann9  l)att  0cfci)t. 

bann  Ct^nftns  mas  nod)  ni)c  0cmci)t, 
bao  ctncr  ftd)  bcs  onbcnoSnb 

bao  otUr  jmftcn  boc^  ^uftftnb. 
1328  |lcrl)alb  cr  3iD&lf  c?lpoftcln  fd)fif , 
onb  U0t  bcn  0lnd)c  bSrbcn  of. 
|lrnmb  i)C  licr  |lap|t  ntt  fagcn  fol, 
bof  cr  fc^  allco  gmaltco  ool. 
1332  ^U  otl  ctn  anbcr  |ltfd)of  ma0 1 

bcndi  bas  cr  0Utd)c  bnrbcn  trag. 
^u  Hom  fctn  gmait  l)att  cnb,  onb  mtnMi 
aU  man  ii  jMtnii  vn  IVSrt^ipnrg  ftnbt. 
1336  |lann  tf^^tflno  gab  fanct  ^ctro  ni)c 
mad)t,  liao  cr  folt  rcgtcrcn  l)i)c, 


Ezcchiel* 

•  •  •  • 

XXXlllJ. 

Origen. 
hom.  vij. 
in  Uiere. 
&  vi.  in 
Efaiam. 


Cypria. 


dift.  xix.  (' 

prius. 

Grog.  ad 

Eulo^in. 

Pelagius. 

Cypan9. 


"««  fd)d(flin  3,  |>d)i(flin  4...6,  «»«  outrr  Irr.  2.3.  0u;rr  fr^r,  5.  t.  5.  «*"  b^t 
2.  J.  Drt  5.  i^  frtotbt  2.  rrticit  5.  "*«'  lirR  Z..-^.  "«  0r^&d)t,  5.6.  ""  Oaf 
2...^.e.  pa6  5.  »»''^  0rb2ilfl  ^.  e.  »»>«  fol  2.5.  «>"  b6frr  2...tf.  "«  i^^t  2...5. 
brurl.  2.3.  brfrbl,  5.  »"  ,„,j  2.3.      '  "  «ipnanus  5.      bat  2.3.5.      "»•  on^rr- 

wfinlit.  2.5.  ontrrnjtn^,  5.6.  »««'  cmptrn  2.  J.  (^.)  5.  i\mbtrn  6.  lroi<)  omu.  2.3. 
^^"^  3torlf  2.5.  '»^  foU,  5.  ^»*'  se  plonitudinem  potcstatis  habere.  ooa,  5. 
1332  oiel  ^.  «M^  bat  2.5.  Winj,  5.  (o.)  C.  (595cnbc,  Umfc^v.)  «"*  HlfirWiurdi  2. 
Wfirftpiirdi  5.  IHur^buro  ^.  <?•  fin^  5.6.  "»•  font  2.5.  np,  2.3.  fi^fiflfa  /. 
«n  inar^.       "»7  ^^p  ^.  5. 


HUTTEH  CLAO  UND  VOBMANUNO  GEOKN  DKM  OEWALT  DB8  BAPST8. 


519 


Mat*.  zvi. 


mat .  xviij. 

Hiero9 

ibidcm. 


CypanO. 
ij.  Cof.  X. 
i.  tim.  i. 
Malac.  ij. 


Qnli  fibcr  brr  «Apofltrln  fd)ar 

^tmaiU  allrm  jm  pflrgrn  gor. 

1340  tfr  0ab  jm  100I  brr  fc^lnflfrl  Bmait^ 

lcd^  ntt  tM  rrs  allrtn  brljalt. 
|lann  baib  laxnad)  grfd^Hbrn  ftat 
Dtr  rr  frtn  ma(i)t  grtrtlrt  ^at, 

1341  grgrbrn  brn  <Ap0ftrln  0irtd|, 

3tt  mrrrrn  jm  brr  l^^mmri  rrtd), 
^i  btnbrn  onb  |tt  ii^rn  anf. 

bas  l|att  ornSmrn  an  htt  ^an|f, 
1348  marl>  ni^r  grmrnlit  ti|f  rtnrn  man. 

rtn  mrnfd)  and)  bt^  allrtn  nit  Kan, 
onb  tft  in  frtm  orrm&grn  ntt. 
oii  faUrn  b0  rrgtrrrn  mtt^ 
1362  onli  i)aitrn  fxd)  m  rtnt^krtt , 

las  C^2tf1tn0  giaub  mrrb  an^dcbjrtt. 
Parinn  foi  Krtnrr  fnd^rn  rum. 

lizumb  mad^i  man  rtn  Conctitnm. 
1356  bas  tft  Mr  6brrft  «^i^rc^rn  mad)t. 

Pi  l)0b  btr  bdpft  and)  nrd)ft  brtrac^t, 
onli  mri)nrn  su  orrttigrn,  bas 
r0  mrr)»  ntt  dr^aitrn  fnrbas. 
13G0  €  Vnb  la9  fri)  i)rbrm  foitd)»  Kiar , 
onli  fri)  )»tr  marl)rtt  ofrnbar, 
fo  ronftrmtrt  brr  |lapft  i)rt3  mrr 

Krtn  9tfd)0|f I  brr  jm  ntt  002  fd)mrr 

1304  3u  ratrn  barid  i)r  au|f  rrb 

ba0  rtn  Conriitnm  mrr  mrrli. 
^ft  ntt  rtn  oro^  orrK62un9  1^00? 

mtr  Kfinbt  man  fui^rn  liod)  fnrbas 

1305  orrfd)mclirrnn0  lirr  Cf)3tftrn^rit? 

<9ft  bao  btr  bipftit^)  f)r9itBKrtt? 
Vnli  mann  rtn  SSrdi  brr  (|irtd)rn  tl)rt, 
mrr  tft  lirn  bat  ntt  munlirr  ^rt? 


9ir  mad)t  Orr 
apoHrlm  gUt^. 


Dnmii0lt4  t|l 
rinrm  mrnf^rn 
Otr  grmrin  Ktrd) 
3u  rr0tfrrn. 


9a0  Cotutliii. 

9tr  fhpfi  000 
£omtltitorrttl0e. 


$tr  tl)U  rin 
peOrr  auorn  oti 
l^er^  auff. 


€rmanun0. 


$&p|Uti^e  ^rp- 
lioKrtt. 


»w  folt  3.  rroirm  2.  J.  "«  balOt  6.  0ffd)rirbrn  5,6.  |bl)t  4,6,  «>«  0r- 
tbriirt  5.«.  "**  mrrrn  2.  J.  mr^rrn  5.5.  |§tmrl  6.  "^'  l)at  2...<?.  au|f  4..,6. 
1348  m^rtt  5.  "*'  oirl  4.  Hno  foUrn  Oa  5.  foltrn  6.  rr^irrn  2.5.  ^^  rljum,  5. 
^»*  Omm  2,3.  «*«  obrrft  5.  «»'  f^an  2,3.5.6.  "^»  Cf.  dialog.  Vadisc.  §.  148. 
Org  5.     frp]  ftr  2.3.    fotttd)0  2...^. 6.  fold)r0  5.    rlar,  2.     "ot  j^^j  ^.g^     ,„^er  4. 

r     H  fi.         1368  k^tnn  .?  tiiKrfhm^r    /. .?.  1«M   rnth^n   -i  5.   rhrtt^n  /«  >*»*  IBrtfi  5 


1355 
13C0 


v%p    «r.        i*-Vj     r  **    «'.V.       fvwvw^v    «>...-x.v^*    |v«w^«v    «^.       »Mft»f    .••  J^-v*    ^*' 

mrlyr,  5.5.       >3««  Krtnn  3.      oo2f4)n»rr  i.5.       ^»»^  rat^rn  4,5,  rliatrn  6. 
•*•  orrKrruna  2,3.  HrrKrbrunfl  5.  o.  5.    ^^"^  KcnO  5.    "*"  1lrrfd)mrlrrunfl  6. 


•*«  orrKrrun0  2.5.  HrrKr^^runo  5.  o.  5. 
«»^»  ^rtt  4.5, 


9afi5. 
«"« tljit.  5. 


520 


UUTT£N  CLAU  UMD  VORMANUMO  OEGKN  DEM  QEWALT  DLS  BAPSTS. 


^iirufuttB  Bot'  1372  ^d)  00U  bebtndk  Un  ^Uubeit  bctn , 


U9. 


^ttt  nlcftuD  00 
Ub  $apf)9  tQ- 
ranntQ. 

t)n(frtru(Kii0 
0ctltd)0  ni(nt0. 


Per  l^&pfl 

®0ttf0  ni02t 
auf^bitiun. 


i.  tim.  ij. 


tft  je^t,  tf)u  bctnrr  ^tlffe  fc^etni 
erl6|i  0H9  oon  lier  mnUxex^, 

mai)  ons  oon  bem  S^rannen  frei^i 
1370  ber  onber  betnem  tttel  fxd) 

er^aben  l)att  f0  Sppcgkltd). 
^affi  onliertrntken  nit  bein  woiif 

mad)  bas  bein  ieer  merb  ba|f|  ^t}^oii, 
1380  onb  l)ab  nit  ftatt  ber  rduber  mtll , 
iite  i)aUen  bein  ^ebott  in  ftiU, 
onb  mnt3en  auff  ir  trugerei). 

&ib  ba$  fei)  i)ebem  tfl)nften  fre^ 
1 184  liein  gottlid)  moii  3u  b2ei)ten  an^. 

liad  t)att  geiitten  mand)en  ftran^ 
O0n  Ket3ern,  mannigfaitt^Klid) , 
bie  ^aben  anoefod^ten  1x6), 
1388  bar3U  liie  t)ei)ben  mit  geoiait. 

nod)  ift  e0  mo^ben  alfo  ait| 
btt3  i)et30  einer  (ber  fid)  nenbt 

ein  l)anbt  ber  Ct)2iften)  bca  oerbienbt, 
13U2  onb  mei)nt  ^i  tiigen  au^  onb  ab. 

c^ld)  00tt  bein  niarl)eit  l)ait  onb  i^ah, 
0ib  benn  bie  bein  de^eugen  feinbt, 
bafs  nberminben  foiid)  feinbti 
1396  onb  merb  bein  o6ldilin  onbermei^t , 
bein  eer  onb  natn  aliein  gep^ei^t. 
Pir  00tt  aliein  0el)62t  bte  eer, 

bein  ifl  ber  gmaiti  bn  bift  ber  l)er:. 
140U  &b  einer  fc^on  ein  Kronen  tre^t, 

onb  jm  oii  gottl^eit  aud)  ^uiegt, 
H9  ma0  bod)  nit  abhied)en  bir. 
fo  m60en  and)  ntt  ir^en  mir 
1401  bie  ftonb  be^  beiner  narl^eit  ftitt , 

0b  ons  ber  ^apft  fc^on  gfd)0Uen  l)ett. 

'"»  Quiff  5.  l).  6,  '"'  oppt0ltd),  5.  0ppt0ltc^.  (?.  "^"  fa|)  2...5.  ontfr  J.^. 
'3^^  Ifr  2.3.-/.  ba\)  2...6.  0tl)6rt,  5.  "s»  |lat  .?.  reuber  2.  J.  Bauber  5.  "*'  tnn 
fltl.  6.  "'.2  ,,,(i|j^„  2.5.  '3«*  t)at  2.3.5.  "86  niani0falti0lt*,  5.  mant0faitt0ltc^ ,  o. 
•^3«  $t^  2.3.5.6.  jfijunt  ^.  jf^unli  5.  jfftuniit  6.  nfnt  5.6.  "«»  baupt  2...:#.  g.  5. 
Cjiflfn  J.  6fr  5.(?.  oerblfnt  2.5.  "^' ^ot  2.  '»»*  bfn  ■/.  ffpni,  5.  >"*  wi» 
2...^. 6.  pa^  5.  foUid)  2...^.e.  fold)f  5.  /ftnH,  5.  "^  DcUKlfin  (o.  6.)  ontervftD, 
5.6.  "»^  ^fin  nam  oni  rr  alUin  2.3.  fl^i  onnb  nam  -/.  tf.  0eprfif),  5.e.  "9"  fr. 
2.  J.  fi)},  ^.c.  e.  5.  '*<»  «ronfn  6.  tr&0t,  5.  '^*  00tl)eit  J.  au^  tfini»-.  2.  J. 
'♦*"  mu0fn  5.        il)rrfn  ^.        "<^  flon  2.J.  (lol^n)  ^/.  flo^nt  5.6.        fleet,  2.   (Utt,  3, 


jPie  b&pfl  0ot- 
tf9  ffpnbt. 


^ottfs  ifl  allfin 
^ie  ffr. 


Pfal.  cxli. 

•  •  •  ■ 

iiij. 

ij.  cof.  xij. 
Malac.  ij. 
i.  timo.  i. 
ij.  theCr*.  ij. 


IIUTTKN  CLA6  UND  VORMANUNG  GKGEN  D£M  GEWALT  DRS  BArST8. 


521 


Matt*.  XX. 

•  ■  • 


inat .  xviij. 


dift.  xix.  c. 
prime. 
Greg^.  ad 
Eulogiu. 
CypanO. 


lo.  X. 


Luc^.  X. 
ad  titu.  i, 
i.  thcIT*.  ij. 

&.   lllj. 


Pu  loeift  bas  tx  ntt  l)at  Vxe  mad)t 
md)  Ut  ex  i^etit  vnb  ta^lid)  trad)t. 
1408  <Sc  ift  Ux  (^i|rd)cn  olib|  als  id), 

onli  fal  mctn  bmbcr  nenncn  ftd). 
Pann  bu  gcmctncr  oattcr  bifti 

b2umb  cr  aud),  fattcr  onfcr  li^t 
1412  glctd)  anbcrn  tfl)3iftcn  in  gcmcin. 

mi(  Kan  frs  bann  alls  fcin  allcin? 
Po  ICctrus  |)ctt  bic  fd)lti||rcl  l)ini 
li0  fagft  bu  jm  nod)  bcincn  fin 
1416  nic  cr  fcin  b^ubcr  |)aitcn  folt 

bcr  fcincr  iccrnit  voi^en  moii, 
\^en  folt  cr  bci)  bcr  ^^xd^en  (jar 
ocrklagcni  jm  iumctfcn  mar. 
1420  Pas  ift  ^cnicft  bcin  |)6d)ftcr  gmait. 

Wex  l)att  bcm  pa^^ft  bann  3U0cftaU, 
bas  cr  bcr  Ki)rd)cn  ubcrlt^, 

i^nb  mibcr  jn  b62ff  nicmants  Krtg/ 
1424         als  fci)  bcin  iccr  oUs  mas  cr  iig? 
C  Wie  anbcr  9ifd)6|f  gmait  cr  l)at 

bctm  void\  3U0cbcn  gutcn  rat. 
bas  ift  bcin  mcinuuB  aU3Ci)t  Bmcft. 
1128         tPcr  l)6:cn  ftd)  nuu  met^iex  lcft| 
bcm  foUcn  mir  nit  ^l^orfam  fcin, 

als  mci^ct  tins  lie  f^cbig  bcin. 
U^cr  nit  gcc  burd)  bcr  max^eii  tt)iir, 
1432         l)ab  nit  bic  xed)ien  \)i^xien  knri 
onb  fci)  cin  bicb,  als  bu  jn  l)cift. 

So  nun  bcr  ^apfl  nad)  anbcrm  Krctft, 
iinb  fud)t  gcit  mo  crs  finbcn  magi 
1430         bcndit  nit  mas  cr  fiir  btirbcn  traoi 
3it  ftfd)cn  nad)  bcr  fccicn  l)ci)l, 
nit  tragcn  ^ein  ^cnabcn  fci)l. 


Ptt  ^apfl  rin 
0ltb  ^cr  Kt)rd)f , 
onb  unfcr  aller 
bzulier. 


Datter  onfer. 


petrt  beuell). 


Pie  dd^  C|)2ifl- 
lid)  Mrd)  tfl  tttx 
obecefi  ^etoalt, 
on^  nit  b'  bopfl. 


UI3  ^es  bapfls 
(lenialt. 


Pcr  33npfl. 


flaljt,  /.  fUt,  5.6.  «*oJ^  0efd)0lten  2.  »*06  ,,4^  i.  '<«'  peftunb  2.  p^unb  J.  trad)r.  /. 
<^»w  q^iirt  5.  ^f/  witfr//.  -/.;  ptt  bapfl  eiu  dlili  lier  ^ird)e,  fo  iwol  ols  wir,  unnb  un- 
fer  attn  bruner.  "•>»  foU  ^...tf.  ein  5.6.  '<'«  pas  2.  *^"  IJattee  /.  Itfl  2.5.6. 
'^'*  anlieeu  /.  '^'?  fein  nls  :?.  J.  nU  5.  '*'«  t)et  5.  '*•■'  Ja  faoflu  5.  nad)  2.^.6.  nei- 
nem  2,3,5,6.  "«^  fji„„  2.  «^«^  Ur  2.  J.  ge^x  5.  l.  6.  f0lflfn  4,5.  ^*'»  jl)m  beweifen 
5.6.  »«*  ^at  2...5.  >««  uberliea  5.  »«3  niemanins  2.  J.  Ktiefl  5.  '«^  fein  l5r  als 
2.3,  Itefl?  5.  »^*^  pifd)0ff  2.3.5.6.  •«'•  gutteu  tatl).  4.  rl)ttt.  6.  ""  ol^ept  2.5. 
^«'^  leftt.  2.  »^'0  weifet  2.5.5.6.  njeilTet  4.  '«»  gei)  2.5.  ge^e  4...6.  ««^  ^j^p  2.5. 
^"*  anbern  2.3.      »*"  fifdjen  /.  utf4)en  6.      feliu  2.  felen  3.      "^»  ^noben  2.5. 


522 


UUTTEN  CLAO  UMD  VOBIfANUNO  OEOBN  DBM  OEWALT  DE8  BAP8T8. 


Crmanun0  mtt 
^m  tfl  |)Qe. 


(3u  k(ini0ttarU. 


9^0  fapfiB 


Wit  k&nnen  otr  bann  itiltnf  bas 
Hio         tt  fxdf  tt\)tb  in  fcidftt  ma^? 
^d)  fa0i  otr  foUcns  gar  nit  tl^un, 

ml  ad)t  bic  3<9t  fri^  tbtn  nuni 
0ott  I|ab9  0cf|^art  nff  bi^  jci^t 
1414         bas  oerb  H^  Watiiin  flefrri^t, 
tinb  gooaffen  ab  bae  l|artr  iod^, 

barnnlirr  man  befd^oerlic^  iod^. 
^d)  l|0ff  kflng  CarU.0cr  nns  mit, 
1448         laffi  ftlbs  fid)  onbcrtrndien  ntt. 
Parnmb  xd^  jm  berriti  3U  0ut| 

kcin  arbeit  fparrni*n04)  mein  blut. 
Vnli  ruff  all  fromme  ®efitfd)e  an, 
1452         molauff  l)eriu  oer  mit  mii  gan 
bie  ketiere^  3u  nemen  l|in| 

bie  treibt  ber  ^aj^ft  nff  feinen  ^min. 
Pem  ni6ln  otr  nemen  Ijoi^fart  ab, 
1456         vff  baB  er  gut  ^eniiffen  ^ab. 
So  bl)aiten  otr  bei^  nns  tw  ^eU, 

^M  fnnfl  l|inein  ^een  Vom  fiefelt, 
tinb  nfirt  Ut  Cl^aifliid)  ^lanb  ^enurti 
VefomteriiQ  t*    U60         liie  neoen  iftgen  ahgeiert 

11^0  einer  bann  ein  j^faff  oil  fein^ 

muffi  l|aben  nit  oUein  ben  fi^eiui 
mtt  oerdien  er  aud^  tioljen  fol. 
1164         bann  o&rts  erft  ftan  m  ^iauben  ool. 
^iernmb  aU  /ixfitn  i^  tierman, 
ben  elilen  Carolnm  wan^ 
lat  f9e  fxd)  folid^s  nemen  aui 
146S  ben  (^ttl,  nnb  bte  frommen  Stett. 

tann  mtm  bi^  nit  ii  \)ttiitn  ^ttt, 

aXf^^mtux-        ^"  ^^^^  «**  «^«^  f"«  witterlanMi 
iand0.  jm  iflt  and)  gott  nit  red^t  bekant. 


i.  Pctri.  V. 
ij.  Pet*.  ij. 


^elt  oen  Vom. 

Illa0  nu^  auft 
ittfitm  ^anoti. 


0etflli4Kn. 


tfrmanuna  ut 
furflf ,  Xk9  adel0 
onb  ^er  ^tett. 


Hier.  fup 
Soph. 


i.  Pet'.  V. 


1440  f^ttd^j  4^  1411  f j|i^„g  j.  1443  uife  2. 3.  auff  Utefe  ^...tf.  ****  gemorfen 
5.6.  )t0  2.  J.  *«5  jaruntn  5.  '«^  nfi„g  |iarUn  Btk  2.S.  llepfer  «arl  ge^e  4...6. 
»«8  lag  2.5.  faft  4..,6.  mttx  5.6.  »^*«  tefitfcften  2.3.  Ceutfcien  ^..^.  A^at^o  ^.* 
3fin  \iH  €eutfi^n.  ""  mtU  4.5.  oa^n  4...5.  *♦*»  nrmmtn  4.  nt^mtn  5.  "**  pann  2. 
ttoUn  ^.  5.  votten  5.  ne^men  5.  i^ofart  2.  ***«  ^luf  ^.  *^  fonf  5.  aetn 
2.  J.  0(^n  4.  *^«»  wirt  2...^.  tttrtt  5.  m\m  6.  ^txa^xt ,  5.  «*«>  nutoen  2.  nfi- 
wen  3.  abuejetrt.  5.  "«i  vtU  6.  "««  mug  2. 3.  flin^  4...6.  **"  folgtn  5. 
i<M  „,i|.jg  5  ,^^  jpIj^j  5  „,iy^i,  5        U^„  2.5.  |!a4n  4.6.  Mn  5.       ****  otrmo^n,  5. 

"«'  roUt40  2.  J.  fol40  4.6.  fol^es  5.       nel^men  5.       «««^  Pet.  J.  »titt,  5.       »«"  teo 
2.5.       oet,  2.5.  0e(>et,  ^.  «e^t,  5.5.       "^»  ^ot  2...5.       Ifotteriano,  5.       "'*  g«rt  i. 


HUTTEM  CLAO  UND  VOBIIAIIUNO  OEOBH  DBII  GEWALT  DE8  BAP8T8. 


523 


Cypan9. 
ij.  Pet*.  ij. 
Soph.  i. 


im  fietiVL  XX  frommcn  Sf5tfd)cn  all, 

mit  0otteB  ijtlffi  let  narl^eh  fc^all, 
xt  lanM»kncd^t|  onb  ir  re&ter  gnt, 
onb  att  bie  l|aben  frei^en  m$t| 
1476  ben  aberglanben  tti^en  oir, 

Ut  marl|eit  btin^en  niber  l|ir. 
Vnb  boeil  tat  ntt  mag  fein  in  gnt, 
fo  muffs  es  Koften  aber  blnt. 
1480^0  nem  jm  keiner  bf^^mernn^  ab, 

iDtemol  ii^9  felbs  0efd)efil|et  l|ab, 
l^offi  }n  erftnben  anber  ma^. 

nun  aber  nit  mii  l|elffen  basi 
1484  fo  muffj  man  tl^un  maB  fu0en  mil. 
Uiolauff  es  i(l  bie  iei^t,  onli  jti. 
Uitr  liabens  fc^impffs  0el|abt  ^tnug, 
onb  fel)en  nun  tr  iifl  nnb  btrug, 
14B8  tf  (anb  niemant  furter  mee  tr  fa0. 

(^n  bi^er  fad)  kein  man  oerjag. 
®b  f^e  fd)0n  oon  tn  p^tefterfi^afft, 
bte  ift  mit  I|ei)i0er  mei)l)  bel)afft, 
1492  ons  fagen  merben  lange  mir^ 

bie  fol  jm  ketner  xaad)tn  fd)vir. 
|lann  ^ott  fetn  ^eifl  iaffit  l|anfen  nit 
bo  l^att  bie  feel  etn  fold)en  fttt. 
1496  Ulo  aber  pHeflter  leben  ool, 

bo  meiffj  man  mie  mans  l)alten  fol 
Pann  mei)t  ift  ^ottes  l)nlb  tion  ben, 
bie  Itgen  in  ber  fSnben  pen, 
1500  onb  treiben  fc^nb  onli  ongebnri 

off  frenli  onb  ooUnft  bendien  nfir. 
(^U  man  bie  pfaffen  leben  ft(^t| 
ber  keiner  fd)9r  nai^  eeren  ft(^t. 


yernffuno  Ut 
krie0flefit. 


Pen  aberotaub- 
en  ab3util0en. 


Illa9  bef^m&r- 
nu^  mc4)t  fein. 


Hlte  man  kan, 
nttmiemanmtt. 


92ie|lerlicl)( 
mep^. 


V$u  man  bo^- 
I)afti0e  pHefler 
^alten  fol. 


y^iefler  pet^o. 


14T4 


lanoft- 


0ot  3,  bekant.  5.  bekanbt.  5.  >"«  frummen  2.  J.  "^  bfilf  ^.  mariett  i.  —  mnpw- 
kne(l)t  2,3,  |dnb0kned)t  5.  "^^  mitterbrinfien  5,6,  "^  muft  2...5.  «*»  >ef<()nier- 
nu6  5.  «<«»  0ef(beniet  2.3.  "«  flof  ^-^.  ^^^'  toill  6,  «**>^  muft  2.  J.  mufi  ^...^. 
»U,  tf.  ««*  ^tel,  5.  "«•  |)Qben  5.  fd)imp0  2. 5.  "^»^  truo ,  2. 5.  "«  foiter  2. 
fhter  J.  me  2.  J.  mel^  5,6,  j^r  5.  /n  4.  ad  marg.  est:  pie  nmr|)e9t  ti0t  am  b^e 
to0.  "»  l»if(r  2,3,  uiefer  5.5.  »<»*  betlifier  2.  J.  "«  mfiitien  2.  mfir^en  5.  mer, 
2.  J.  fBihlft,  5,  »*M  te0  fol  fid)  keiner  la|fen  2.  J.  fd)wer  2.5.  bfd)mer.  J.  «*»<  lafit 
2,4.  iifit  3,  ihfi  5.  iQfl  5.  i^aufen  5.5.  "»»  bat  2.3.  i^at  ^...5.  fel  3,  ftt.  2.5. 
»«"  meiftt  2.  mei^  5. -#.5.  toeio  5.  foU.  ^.  "»«  l^uli]  mep^  2.3.  "»»  liegen  ^. 
peen.  2.  y6n,  5.  «*«>  fcftanM  4.  ongebul^r,  5.  *»«*  ^luf  4,  >*«  /n  inar^.  ^.; 
yfafen  lebi.      ^^  fcftier  5.5.      eren  2.3,  ei^ren  5.  e.  5. 


nbiilgug  bt\iti 
grinii^dl  Km. 


(ErtnununB' 


iNJ  pic  Unbtn  sat  iiil  pitcfu»  amfl. 

^nd]  mti)n  i(l)  fi^t  nit  oUcfamfil. 
Prn  fmmmtn  nbln  tait  bqcttn  (ct, 
fqt  lybcn  oUicqt  dj|^  tm)i  fcct. 
Loug  pic  b6|!cn  abct ,  nic  id)  fag , 

DOii  bcn  iit)  l)qc  Bnb  qcmct  hlas, 
bic  foU  man  fixa^tn,  ba*  ift  niit, 
mct»  tl)ut,  jm  DiU  btlpncn  gnL 
1511  bo  fal  hcin  ftommct  jDcqflcn  an. 

Jlann  nb  nit  hilra  mct  nnl3  bntnan, 
fd  ifts  bof^  tc(t)t  onb  niiilBctt)an , 
in  bi^  cfcmfitl  anbctn  gibt, 
iMB         ba«  man  bcn  tmn  bcn  lclttcn  fd)ibl, 
Dnti  tilgct  nb,  nff  bas  nit  mct 

Dctfiitct  mctb  ttn  gantjn  |)ct. 
^itnmb  i(i)  toiliti  itptttt, 
15^1         mtt  bi^cn  |)anbtl  tttibt  mit  mit 
in  gUict)tm  viiifatj  nnb  flcmubl, 

mit  tcincm  Bn>t|f(ii,  ollct  siiM, 
bne  homm  ctn  bclfctnng  bntob, 
ibii         nii|fi  ba*  ct  golt  jiig^alfcn  |)ab. 

|ltumb  \fix  t(  St&tfd)cn,  ncai|it  cin  ^ctt.t, 

it  ^obt  gclillcn  gtg|fcn  fd^mctlj, 
bas  miilftggcngtt  fanbct  jnl 
liu         in  ftciibcn  Itbten  tibcial, 
tiic  nclia  lcStcn  ntitj,  noit)  pli 
bc«  tciHcn  dnbct  oimuts  not. 
Sa  Dil  bcc  bcttcl  hica  finli, 
ixn        lit  ftiltf  anlfttcibin  0ut  gefd)B)inb, 


""  ambi,  6.  "*"  rnmbl.  fl.  '"•  ftomman  /.  fruMmcn  v^oUcn  B.  mcln  J.6. 
molln  5.  b^ntn  ctc,  /.  c^i,  4.6.  V^t,  5.  Versus  1508.  iiq.  repetiti  NUtit  in  E.  t).  I~. 
/r  j.  arf  marg.  eil:  |li(  ftommtn  Jliit^  cbtrn,  i\t  b&fm  |1tafrn.  ■''<"  librn  E.  lafi 
5.«.  ftr.  2.5.  fm.  5,fi.  '«"btfcB^.J.S.JJ.  5.  '«•  jmmct2.S.e.  jmccJ.  (loB.  2. 
■^">  f«12.J.5.  not^,  5.  '"■  miUt  J.  brlolinnt  eoii,  5.6.  '"'  fol  4.5.  jwcif- 
frln  f.  jnciflrn  6.  »"  mcrr  4.  bauan ,  5.  Irauan.  0.  "'*  ffafi  ^-  r4trbt,  5. 
i»n  f^_  nf  /.  m^t,  5.6.  '"'  JeifJbitt  5.  Stei.  5.  '"»  flictumb  2...6.  tr- 
|Mwt,  6.  ""  (iftn  2.  J.  litrcn  5.6.  '"'  gtmui,  2.  i^misft,  5.  eemut,  6.  '*"  eit,  5. 
|iit.  S.  ■">  yafi  5.  kumm  2.  homb  6.  '"'  btc  nitti  (tDHti  S.}  gott  ju  ttm  ^elfci 
t«b.  2.J,  wtA  Mt  (t  Voil  }&m  eb"'f(n  bab.  4.  simil.S.e.  |ort  /.  ■'"  bct?.  5.^-6. 
[  tubmt  *.  flimfct  (I.  '*"  jnljl,  5-  '^*  ubrtott,  5.  '"*  nu^  4.  iail.  2.  <6oti,  4...6. 
>  2.  Pt^  J.  ^imuii)!  Boib,  5.  i^'  Dirl  4...8.  ^rtlrlsnm  5.  WiDn  bir 
«tUl  ^ni^.  nu»'^.  4.       i^o  fttf  2.3.5.6.  ^U  4. 


HUTTEN  CLAO  UND  YOBMANUNO  OEOEN  DEM  GEWALT  DE9  BAPSTS. 


525 


1.  timt .  iiij. 
mat*.  xxiij. 
i.  cor.  i.  & 

«  •  •  • 

11  ij. 


Htere.  v. 
&  feq. 


onb  mcrrt  brr  l|anff  ftd)  tagltd)  nod). 

^ft  ntlter  Cl)2tftns  pKbtg  lcd). 
ttur  e'mn  citcn  gott  nolt  i^atif 
1536         bo  fd)2ctbt  fanct  yanlns  ernftltd)  oan, 
td)  mags  end)  met^rn,  bas  trs  icft. 
Sc^b  ^cttclo^bcn  fctnb  gciocft, 
fo  |)att  cs  nt)c  gcftanbcn  moi 
1540         tm  (ilanbcn/  aU  man  fcl)cn  fol. 
Scd)t  an,  mas  trctbcuts  tn  bcr  bctd)t. 
Pann  mcr  bas  fclbt^  ad)tct  lctd)t, 
bcr  l)att  bcr  fad)cn  nit  ocrftanb. 
i5t4         ^d)  mtl  0cfd)mctocn  groffcr  fd)anb 
btc  lo  0cfd)id)t.  So  fd)mat3cn9  ab 

bci)b  mctb  onb  manncn  gut  onb  l)ab. 
Wo  banu  ctn  frommcr  ftcrbcn  muffi, 
1548         tns  cloftcr  ocbcui  tft  fctn  buffi. 
(Slfo  Knmpt  gut  tion  ons  anff  bi)C; 

bic  b2and)cn  mas  fi)c  m6ocn  l)^c. 
Pas  anbcr  au^  ^cn  ^om  man  trc^t.  . 
1552         ^ft  ntcmant  |)i)c  bcn  fold)^  bcmcg^? 
^ft  i)cmant  bcr  bar^u  moU  t|)un? 

IPolanff  tr  frommcn  ®cntfd)cn  nun, 
otl  l)nrncfd)  l)an  mir,  onb  oil  pfcrb, 
ir>56         uil  t)aUcnbartcn^  m\)  aud)  fd)mcrb. 
'Dnb  fo  l)ilfft  frciintltd)  mannno  ntt; 
fo  m6llcn  mtr  Vic  b:and)cn  mtt. 
tltt  fra0ct  mci)tcr  i)cmant9  nad), 

1560  mtt  ons  tft  gottcs  t)tlff  onb  rad). 
Uitr  ftraffcn  btc  fctnb  mibcr  (jott. 

Wolanff  l)jr3Uy  cs  l)att  nit  not, 
mtr  \)aben  alicx  fad)cn  fuo, 

1561  (jut  02fad)|  onb  bcr  fdbcn  gnug. 
S>9C  l)abcn  ^ottcs  mo>t  ocrkcrti 

bas  d)2iftlid)  oolA  mit  Inocn  bfd)mcrt. 


^fl^e  man  tiit 
^\fio:u  vn  ct)r0- 
nidien  an. 

Pie  muntd)  tn 
lier  betd)t. 


mie  Tiie  bei- 
telmAnd)  UHten 
Oelt  abfd^mel^r. 


Don  Tien  mfin- 
d)en  0en  Kom. 

<l!rmanuno 
3um  Krpe0. 


Pie  0Ott  mi^er 
merti0e  llraffen. 


Vifad)  bi^er 
rad)en. 


^^^  mef)rt  5.6.       te^lid)  2.5.       «^«^  fant  2.  $.  5.       oon,  5.       «^»^  meifen  2.  J. 
mcilfen  4...6.      «ms  ^^j^j  ^       f^i„|,t  40^      im9  j^^  ^  y;       imi  treibene  2.3.      »*«  bnt 

2...^.  tierflanM.  2.3.  '^<<  miU  2...^.  ^^^^  frummer  2.  J.  mufi,  ^...-l.  mu^,  5.0, 
"^«  buR.  2...^.  puf^  5.^.  »^«  kumpt  5.  Kompt  6.  ni),  2.  J.  nie,  4.  ^^^^  bP-  2.5. 
I)ie.  4,  «&5<  grin  2.  J.  trS^t,  5.  »^^'  jl)emant  ^.  niemann  5.  jcmanbt  6.  *^^*  frum- 
men  2.3.  i^s^  ^arnifd)  2.  J.tf.  fi.  5.  I)abn  5.  PferUt,  5.  ^^^  tjfUebarten  2.3. 
S.  5.  S5d)metbt,  5.  '^'^  freunMlid)  '/.6.  freunMid)  5.  /Hnbnuno  5.  m.  6.  nir,  /. 
«W9  frttge  2.  J.  uifitter  6.  jl^emants  4.  «''«o  guljf  5.  I).  6.  *'^«'  feinHt  4.6.  .'^««  berju 
2. 5.  ^tx^n  6.      i)ttt  2.  J.5. 6.     ntd)t  notl),  5.      ^■'«'^  oerKel)rt,  5.     »^««  liioen  2!  3.6.  g.  5. 


526 


nUTTEN  CLAO  UND  VOBIfANUNO  OBOEN  DBM  OBWALT  DB8  BAP8T8. 


|lte  iiigrn  o&iii  otr  tU^en  ab, 
156S         off  bas  tin  i^tdfi  Vxt  oarl^rH  l|ab , 
bte  iDa9  nerftnftert  nnb  nerbemj^ft. 

tfrtt  ^eb  jm  Ije^i  ber  bt^  mtr  kempfft. 
Auttens  |)0ff-  Pes  l)iiff  tc^  mand)er  ritter  tl)n , 

"""^  1572         mam^  ^raffi  man(^  ebelman  barjn, 

mand)  bnrger,  ber  tn  feiner  ftatt 

ber  fad)en  and)  befd^mernn^  l)at. 
Vff  ba»  td)B  ntt  anl)eb  nmb^  fnnft. 
1576         Uioianff  mtr  l)aben  tfotteB  ^nnft. 
Wer  iDoit  in  foic^em  bieiben  bl)eim? 
^d)  l)abB  0eti»a0t|  bas  ift  metn  retm. 


»^Mfiflen  2. 5.  f .  5.  m&lln  4...C.  «^»  ^lulf  4...«.  flec^t  5.  t.  6.  oor|eit 
2. 3.  «*~  wi^&mplft,  5.  "w  «0rt  /.  K&mpft,  5.  >*«  feft  5.  >"«  yiiroer  5. 
|!at2.5.C.  S^taw,  5.  1"»  Jluff  4.5.  *»•  moBauf  5.  »»"  f&i^fm  J.  «"  /« 
2.3.  sequUur  ^  |B  CV.  |  9irumpamuf  otnrula  eo2um  (eo)il  5.),  et  psoijetamut  a  nobis 
iuflum  tpfoium.  (ex  Psalm,  II.  3.)  In  4.  supra  picturam  xylographicam  ad  fabulam 
quandam  non  ad  Hutteni  carmen  pertinentem  repetitur:  ^^  ^abf  geiPaflt.       In  5.  est: 

^4  ^^^  0enKijt.  I  €1ip€.  In  6.:  ^cb  ^obf  flen^ODt. 


jB  e  tt  1  a  0  n  n  0  e 

^m^tttt  itntjiiti  nation 

ottt 

Il0amannn0 

ttn  hit 

fttUn  mi  tdd)  $iMt 

tentfi^er  natiim. 


Prr  %tmo  lyaU  bas  grttd^t  ^ma^i 
Pas  mand)rr  jm  rr^tment  ntt  lad)t 

tfr  fr^  <A6nt0k  i(tfd)iiff  /urft  alirr  tfraf 
Prn  attrn  btr  nngr^ri^ttkrtt  Irnfft  nad) 


|||2ubfr  ^rinrifb  non  ^rttrnbacb 

(Ein  ymrtira 
liiartirirt  an^  itt  Ifiqtsrn  flibrt 

t)f  oil  3ttkiinftt0  jar. 


PRiEFATIO. 

Exempla  huius  carminis  descripsimus  Indic.  bibliogr.  ITatten.  num.  XLII. 
Priora  dno,  quorum  scripturam  accuratc  aut  ipso  carmine  aut  adnotatione  rct- 
tulimus,  nisi  quod  in  intcrpunctione  q.  v.  (quAm  praeter  octo  interrogandi  signa 
non  nullaque  puncta  nullam  habet  1.)  nostram  rationcm  sccnti  sumus,  non  ita 
facta  videntur,  ut  2.  ex  /.  repeteretur,  sed  utrumque  primarium  est  ex  suo  qnod- 
quc  manu,  non  ipsius  Huttcni,  scripto  excmplo  ab  opcris  neglegcntibus  indo- 
ctisque  cxpressum;  qua  dc  causa  quamvis  potissimum  1.  sequi  visum  cssct,  ta- 
mcn  multa  ad  2.  formanda  fuerunt:  Meiuersium  [3.\  qui  excmplum  1,  operis  rc- 
petendum  dederat,  Miinchius  in  sunm  sermonem,  quo  nullo  tempore  Germani 
usi  sunt,  ncque  cum  carmen  scril  eretur  ncque  trecentis  annis  post,  transtulit, 
suo  etiam  morc,  id  cst  pariter  habitis  aptis  ineptisque  securus,  dum  modo  verba 
sonarent.  itaquc  huius  sordidsB  editionis  rationem  adnotationc  habere  nolui.  In- 
scriptionem  utriusque  primarii  excmpli  interposito  vocabulo  otttt  dedi;  in  tctra- 
sticho  mutaveris  v.  2.  Pm)  v.  3.  pro  atftx  cum  3.  scriberc  otiet  nolui.  —  *Regimen- 
tum',  dc  quo  qucritur  carmen,  senatus  est  conventu  Vormatiensi  (vide  Reichsah- 
fschted  d,  d.  26.  Mai.  a.  152U)  ad  imperatoris,  dum  is  in  Hispania  abcsset,  nego- 
tia  gerenda  ex  prsdsidibus  imperatoris  vicariis  Fordinando,  Caroli  V.  fratre,  et 
Friderico  Palatino  vigintique  duobus  adsessoribus,  qui  Norimbergae  residcrent, 
constitutus  („c?er  kaiserlichen  Majestdi  llcgiment  im  heiligen  Rom.  Reich^''). 

Quod  adicci  Kettenbachi  *Practicam\  laudabit,  spero,  diligens  horum  scri- 
ptorum  lector:  repetenda  curavi  omissis  tamcn  ad  margincm  positis  locorum  ex 
sacris  scripturis  conferendomm  indicationibus,  ac  tacite  sublatis  non  nullis  aper- 
tis  operarum  mcndis,  priora  quinque  ex  octo  foliis  quadratis  sic  inscripti  libelli 
(quem  dcscripserunt  ctiam  IJirach,  Millenar.  IV.  num.  363.,  Panzer  Annalen  der 
deutsch.  Lit.  II.  num.  1910.)  (tVX  JOmrltra  pmcti'|nrt,  an^  bcr  l)C9lgni  pibci,  I 
off  utl  3uKutilftt0  jar,  ^(lt0  fpn  ^tc,  Vxt  \  jr  mx  nftnrn,  un^  ^arnad)  rtct)tcn,  |  pic  ^rpt 
t|l  t)tf,  da0  man  foltd)  pmjfttcd  mtx  ad)t  l)ab,  ^ait  ttx  aflro  nomi),  0Ot  totl  fclber  rc0tm  i 
ubcr  fjCQn  uoldi.  |  (Clut  i)abet  aurcs  aultt^lcnltt  auliiat.  |  Subfaniiabal  nuncios  dei:  & 
paruipcndc{banl  rcrmones  cius  u.  Paiahpo.  30.  |  p2ubcr  ^cinn(^  oo  ^ct-jtcnbad). 
:5lnn0  /MJI.rriij. 

In  avcrsa  primi  folii  pagina  hoc  dodecastichon  legitur: 

^H  rctd)flett  mcrdit  mtd)  cben 
Guten  ra^t  totl  td)  ud)  ^eben 
A0t  eud)  ntt  3mtfd)en  /urflen  nn^  ^^ett 
^'u|l  mert  jr  ud)  mad)en  etn  M^ett 
Parliurd)  jr  mer^en  Kommen  tn  leQten 
/urflen  un^  ^M  ntt  lan0  unetns  ble^ben 
palli  uiilier  uberein  Kommen 
Vx(o  aUe  wpter  ud)  b^ommen 
i^abt  1)02  au0en  0ott9  fd)}i)|ft  un^  mon 
$0  fept  jr  felt0  t)ie  mio  ^on 
f^x^xi  ber^  mit  ud)  tfl, 
tDai^  unnfer  b^rr  Jefu0  &^i\fi 


Voxmtmm^t  tm  iU  fxtUn  tmn)  xtid) 
ftd  bentfd)er  nation. 

^r  frummen  fUt,  nun  l)abt  tn  ad)t 
Pe9  ^metnen  lieutrrf^en  abeU  mad)t^ 
^id^i  l)en  3n  eud),  ooUramt  jm  mai, 
^d)  fterb,  mos  eud)  geremen  ^al^ 

&  ^l)r  fed)t ,  bas  jr  mtt  jn  3U0letd) 
^efd)mert  merM  burd)  ber  ®irannrn  retd)^ 
^i^  jt3t  ali  anlier  fianb  ii0rb3udit 
^Uein  ftd)  l)anbt  l)erfur  gerudit: 
^d)  metn  bie  frommen  furften  ntt, 

10  p^runtb  td)  l)te  jr  ^ben  btt  ^ 
9Jr  td)  uon  b6fen  fiirften  fagt^ 
^n  gmetn  ber  l)entfd)en  notturft  kiagt, 
Pas  man  ntd)t  m&li  ue^bendien  mtd); 
(dllietn  bte  b6fen  rure  td), 

15  ^nrd)  bte  jt3t  0ant3e  ianbt  befd)niert , 
fCl)r^  red)t  unb  btlitkeit  uorkert: 
^^  mnft  3n  fagen  man  unli  mte, 
Pen  armen  abei  frelfen  fi)e 
Vnb  fSd)en  tegitd)  me^  onb  ratl), 

20  Pat  i)e  bet  fretl)ett  bietb  ke^n  ftaM ; 
fCtn  tetl  fte  l)anM  set^mungen  fd)0n, 
|lte  anbem  it3t  fie  fed)ten  an. 


/fonc  insaiptionem  non  nisi  in  prima  pag.  kahel  2.  *  frommen  ^t&tt  2.  '  gf- 
mnnen  l,  3.  ^  «Btit  2.  oortromet  /.  3.  oertranit  tn  2,  *  (DiBpeream  si  poenitebit 
Toe.)  w$  e§  1,3,  no  eu^o  0eranien  foi-  2,  ^  ft  2,  jnj  corr.i.  e.  jm  cum  3,  i.  e.  i^m, 
bcm  9lbel.  3U  iletd)  2.  Hos  deformes  duos  Tersus  facile  sic  emendabis:  Jlyrfe^t, 
Mifi  en4^  uno  itn  3U|ietd)  9efft»eret  ber  Cprannm  Vet^.  *  |)ef4meret  1,  leerbt  nofi 
recepii  2.  t^rattiten  2,  ^  te^  2.  anttere  2.  ftet  /.J.  oertrudit,  2.  ^  ^n] 
^aben  i.  3.  l^anM  2.  leruckt.  2.  >  metne  /.  J.  *°  parumb  2.  tefeen  2.  "  b6- 
fcii  2.  <*  lemetn  1.3,  teutfd^en  noturfft  2.  yeutfd^n  3.  **  mano  nit  omiI  ooa- 
OeKdun  2.  ^«  b^fe/.  3.  bhitn  rure  2.  i'^  lan^  /.  ie^  alies  ianbt  2.  befc^nert  1, 
**  €r  2.  btlltibett  2.  oorkeret  /.  "  nmnn  2.  <»  ^i^.  2.  <•  fu^en  t&iit^  2. 
nit,  2.  *<^  ie  be^  freplyett  2.  ^tat.  2.  *^  l^an]  l^aben  /.  3.  l^anbt  beivunien  2, 
"  oniem  «^  /.  ie|^  fe^ten  2. 

Htttbmi  Opp.  tol.  IIL  34 


530     miTTKN  VOKMANrNGE  AN  DIE  FREIKN  UND  REICnSTKT  DKUTSCHKK  NATIOV. 

^0  nun  fic  aU  jr  xt^imtni 

^n  gmrtnrr  brd^mrrnng  l)abrn  ^mrnt^ 
25  Viih  tft  allrin  jr  mut  tinb  ftn, 

(3n  nrmrn  'btnifd^t  frrtt)rit  l)in: 

S^o  ift  Don  n6trn,  ad)i  xd)  gantji 

Pas  jr  ad)t  nrmrnt  bifr  fd)ant3 

Vn^  ftrllrt  rnd)  in  mi^rr  ftanbt| 
30  Snnft  blribt  in  frib  krin  ftat,  nad)  iant. 

ttun  ift  Itrin  mrim  brbnndirn  nad) 

(3n  finbrn  rabt  rin  Iric^tr  fad)^ 

Pan  rs  mirt  ftan  borauff  allrin^ 

Pas  niir  ttns  rottrn  jn  grmrin 
:^5  Vnt  frtjrn  ftrtj  lirm  abrl  3»  ? 

Prr  abrl  fold)»  and)  mibrr  tl)it; 

Pan  tnxd)  rtn  fold)  tiorrinung  magk 

Vns  mrrlirn  ^t^olffrn^  mir  id)  fag, 

"^nb  ift  hrin  anbrr  rrtimri), 
10  pir  ttns  mad)  unfrr  krandil)rit  frri) , 

Cd  mrr  lian  lias  uon  l)imrl  got 

Vns  l)rlffrn  m6i  ans  liifrr  noM, 

Prr  m6d)t  l)ir  finbrn  anbrr  oftalt: 

/ur  mar  id)9  ba  fitr  abrr  l)alM^ 
45  Cr  mrrM  nud  grbrn  fribs  lirn  rabt , 

H^ir  man  vcn  mir  uorftanbrn  l)at. 

Po  nod)  rin  ^rifrr  mas  im  rrid), 

Porfft  i)brrman  kiagrn  iu  glrid), 

Pornad)  rr  mas  mit  gniait  brfd)mrrt, 
50  "^nb  mas  brr  rrid)rn  mad)t  grmra : 

Pas  mas  brr  armrn  rinig  troft, 

Po  bnid)  fir  iton  grmalt  rrioft; 

Po  mod)t  rin  armrr  rittrr  man 

Cin  fibftrn^  brr  xm  irits  grtl)an, 


^  fir  om.  i.  J.  **  grmrinrr  brf(l)tDrru0  ftr  l)abe  leniem  i.  J.  iMtiur  be- 
r4)nirrn(i^  l)abrn  0orn^t,  2.  <*  trfitfd)rn  frr^b^it  bini  2.  dobin  1.3,  **  »i|rr  2. 
«»  3u  2.  ^  friur  i.  J.  nod)  2. 3,  Untt.  2.  »*  mrtnn  /.  3,  lorin  /.  3.  ^^inn,  wrtn  2. 
"  rat  2.  ^  9at  r«  wir  i.3,  pann  2.  tar  nff^.  "  n6tttn  1.3.  •*  fket  2.  yn  2. 
**  t^u.  2.  *7  pann  2.  oornrmuni  1.3.  urrrinuni  mai,  2.  *«  ir^flfm  /.J. 
~  rr^nrp  /.  3.  anUrrr  orfcrtro,  2.  «  unfrr]  iilfrr  2.  *>  mir  2.  «  «flt  9fi  M|fr 
not.  2.  ^  antrrr  2.  0r|)alt  i...^.  ^^  Ho^niar  Mrfur  i^t  abrr  batt,  2.  ^  «rt^  2. 
ntt,  2.  <7  9od)  rin  /.  J.  krifrr  2.  ^^  imrmann  fttb  Mairn  lUtd).  2.  ^  9armi4)  2. 
iroait  i.  ^.  brf(bn)rrrt  3.  ^  nmrt  2.  irmrirt  /.  3.  ^  fattiux^  2.  ^  pa  2. 
^  Cim  2.      tm  l)at  i.J.      IriTits  2. 


aUTTSM  VOBMAMVMOB  AK  DIB  FREIBN  UKD  BBICttSTBT  DBDTSCttBB  MATION.     53 1 

55  ^u  antvort  bitngm  vnb  jn  rrd)t , 

Vnb  nMr^t  rtn  i^bc  ftaM  iiorfed)t: 

Uitm  foi  man  abtt  kUgen  itit? 

^d)  l^b  in  bem  nit  fonbrr  n^tti^ 

P^d^  mtl  id)  fa^en  mein  oorfltanM: 
60  Vorraten  ift  ganti  bentfd)e  lanM , 

|las  reic^  bie  fniften  l)ant  oorkanfft, 

Wer  mao  bo  ber  ein  fd)mert  ans  ranft, 

Per  i)r  l>ar  mtlier  fagt  ein  mort? 

tfot  meio,  ^ao  id)  fd)rei)  l)^tmlii^  mort, 
65  Po  id)  oormerdit  bie  groffe  fd)mai^, 

Pie  bo  bem  oatterlanbt  0efd)4d), 

^o  etner  gab,  ber  anbre  nam, 

^o  iener  fur^  Mr  nad)  l)er  qnam, 

Pe2  bot  oti  tanfent,  ber  anMr  ml)er^ 
70  ^ao  man  in  lieo  ono  ^ei)fero  el)r. 

9b  id)9  ntc^t  fagt,  fo  ifts  ^ati^  lanM, 

§an^  maxl  ^ebantjt  omb  bife  brant, 

||io  einer  fte  ermorben  l)aM: 

Vler  meio  oao  jn  lite  l)od)3eit  ftaM? 
75  /urmar  omb  fonft  ero  nit  beqnam  ^ 

Wte  moi  man  and)  oon  anbern  nam, 

Pie  muffen  ietjo  fel)en  nad): 

Sagt  nnn,  ift  bas  etn  furftitd)  fad)^ 

^oi  man  aifo  oormefen  retd)? 
80  ^ft  l>ao  and)  btUid),  ift  ^as  gleti^? 

i^axti  and)  0el)alben  etb  vnt  |^flid)t? 

Warbt  0ot  onb  rei^t  ^ead^tet  id)t? 

|lem  fe^  nn  mie  ^m  m6i,  fo  ftaM 

Ptx  fitrften  fad)  nad)  il)rem  raM^ 
85  Pie  l)anM  ir  fd)efietn  brai^t  jn  ianbt: 

Wer  mii  in  merfen  fur  ir  fd)anbt? 


»  >n  2.  1«  ufee  M  2'  ^^  foli  2.  klaoenn  ie^t?  2.  »  fontm  /.  ^.  tnn  »em  nitt 
foHme  2.  ^  oantiet  tefitfi^o  iannbt.  2.  •*  |)anj  l^aben  i.^.  /fir^  ^ani  oerkanft.  2. 
•>  mto  ter  te  2.  anft  2.  ^  ie  2.  ^  mx^  2.  ^  oermndit  ^ie  gro^  2.  «  Sordidas 
Totonim  pro  Haximiliani  saccessore  creando  venditiones  ac  locationeo  notat.  Cf. 
Tol.  IL  p.  477.  sqq.  *^  letur]  einer  i.  3.  tftt  anttt  nad)  l)er  i.  J.  9o  t|mr  ooi,  Ux 
«ti^  ktmi  2.  •*  itftntx  mer,  2.  ^o  |)(|0j  ^^  2.  iiti  ynf^  ktiftt$  €r.  5,  t^tx  1, 3. 
''  ntl  2.  lomt.  2.  ^  mar  i.  J.  oetont^t  2.  tifte  b^amt ,  2.  ^a  yi^  2.  ^at.  2. 
v«  mHf»  2.  ^ocMKtt  i^t.  2.  7^  II02  mar  2.  funfi  2.  bekam.  2.  ^r  {|^|  /.  j^i  j.  ta  ^| 
i.  J.  '•  iMrmefen  2.  <»  »tft  2.  i^  et  2.  «1  Hlart  2.  ^^aittn  2.  »>  Hlart  2.  "»  nnn  2. 
im  mol,  fo  flat  2.  »«  fur^  2.  imm  rat.  2.  ^  ^an^  2.  fd^efUin  /.  J.  f^if itn  2. 
3&2.     ^  in]  jn  ^.      oorioerftn  fur  /.J.  merfen  002  ir  f^on^?  2. 

34  ♦ 


532     HUTTBR  ▼OBMANCNQK  AN  DIB  FBBIBN  UND  BBIOnSTBT  DBUTBCRBB  BATION. 

Pv&mi  rtd)Un9  nm  tKf^Witnn$  nUf 

Pcr  tDtU  tin  30!!^  ber  attbm  l^it, 

P>is  rnhus  il)m  tpr^btit  ctttftrtittrt  ^ 
90  ^in  mibtt  titemaitt  apj^rlltrt  ^ 

^m  k|)urta0  toartB  tl^m  in^era^t. 

^d)  mciSf  td)  merb  nod)  tanMs  neria^t^ 

iHmb  bas  id)  fotd)»  nit  fi^mrisen  kan 

Vtih  ntm  be9  Vtn^s  allein  mid)  an: 
9:>  Pod)  tft  eB  mar  nnb  iflt  nit  red)t , 

^an  m61l  ^an  mai^en  krnmp  jn  fd)ted)t 

Dnli  manbein  fd)mart3  in  meis  geftait; 

c^Uetn  lite  furften  l)an  genialM^ 

Pen  brand)en9  il)rem  ^iuften  nad)^ 
100  8^t)nns  onred)t  fd)on^  fo  ift  kein  rad), 

Kttmbt  fc^on  ein  furft  mir  milier  red)t, 

Wem  foi  id)%  kla^en?  bin  fetn  knec^t; 

^d)  molts  lian  kU^en  liem^  be»  ntmpt, 

Sonft  anliers  »0  kein  red)t  mtr  3tmpt. 
IU5  ^n  nnrenberg  im  re^iment 

^tit  mand)er  furft  prangt,  ftii^t  vnl  xtnli; 

iSom  id)  b0l)in,  ee  koft  mii^  ditn0i 

Htod)  bl)ait  td)  nit  ^er  fad)en  fnQk, 

^d)  l)ab  lian  (jnnft  onb  brengs"  gefd^endt ; 
110  Po  b2and)t  man  lier  jnrtften  rendi, 

Pen  legen  fii^ften  anff  bie  btirbt 

Pie  btUiflcr  ^etra^en  miirbt 

tlon  lien^  liie  furften  fetn  genent, 

Per  vftct  arbeit  oon  jl)m  mcnbti 
115  l^nb  mcn  jl)m  klagt  licr  arm  fetn  nott^ 

S»0  treibt  er  ieid)tiid)  lirans  etn  fj^ott, 

Pic  fad)  man  fi^idit  jnn  rettl)en  l)in, 


^7  Prumb  2.  brrct^memfi^  2.  ^  tDtl  etn  30I,  2.  ber  etn  anbero  i.  J.  *  muo  tn  2. 
confosmirt.  2.  ^^  appeltert.  2.  >i  d^firtao  matfetf  tm  an  gefa^t.  2.  ^  wui%2,  im4 
/.  ^.  no4)  lanb0  2.  »'  rol4)  ^-  3.  a^n  l.  3,  ^  mhi  2.  krumb  3U  2.  .  f^U^t]  Wi^t, 
gerabe.  ^^  toanMen  2.  metffe  2.  oflalt  U  ^e^lt  2.^.  "«  btf  g-  ^*^*  fnMlt,  2. 
»»  iren  2.  geluflfn  /.  flelujUn  2.  oeluflen  J.  «<»  onrei^te  /.  J.  rton.  /.  ••*  «tiuiit  2. 
furOe  i.^.  mir  /.  ^^  id)  2.  ^<^^  nurmberg  (Hiirmberf  J.)  ein  regemettt  i.  J.  Vftten^ 
bero  2.  i<^  ^e^  2.  bsanot  2.  |lid)t]  fud)!  1, 3.  rent  2.  <^  M^in  2.  (ut  iuB  menm 
perscquar)  gnun0  1.  0nu0  2.  genuo  3,  *^  bel^alt  i.  3.  fug.  2.  ^^  lotiv  2. 
»'"  pa  2.  "«  jHcm  2.  tiic  fu}(len  /.  3.  nf  2.  bitrtiien  /.  biiib  2.  «»  twxfe,  "»  f«f- 
Aen  fin^t  2.  omant  i.  3.  «'^  ieber  2.  tm  2.  "*  tm  2.  not,  2.  "•  Mur  ui|  J, 
naraue  J.  boraus  be  fpott  /.2.      ein  fpot.  2.      ^*^  r&ten  2. 


HUTTKN  VORMAMUNOK  AN  DIE  FBEIEN  UND  BEICU8TET  DEUT8CHKB  NATION.    533 

Prn  ftrl)t  alletn  ir  ml)ut  vnt  ftn^ 

V0ie  fte  anff  brenorn  m60rn  ^rlbt: 
120  Wrr  bas  ntt  l)at  ^  brr  mirt  ^rfrit : 

Prnmb  ftat  itjt  tn  brr  f4)2ribrr  ^mait^ 

<9lb  td)  na^lir  olirr  brl)alt , 

Vnb  ml)nf  fir  rl)rrn  mand)rr  man^ 

Prr9  bod)  iDrif  allrr  rl)rrn  an, 
125  Vnb  tft  }i  mrinrn  jrmmrriid), 

flas  man  l)at  fo  brlabrn  fid) 

/Hit  bnbrn^  bir  aiir  ianM  rr^irn 

Vnb  vns  ali  0brrkrit  nosfirrn^ 

Pir  ratrn  fu2fbn  mas  ftr  molirn, 
130  ^a  mi  jl)n  cfrlit^  nit  mas  ftr  folirn^ 

||0  mifrnf  jl)rrn  nnt3  tinb  gmin. 

Prnmb  l)rt  rin  ^lirr  mrinrn  fin^ 

Wir  moitrn  frl)rn  ^o  barrin^ 

tfs  ml)uft  jl)n  0brrd)rn  fonnrn  fd)ri)n: 
la^  Pan  mrr  nit  foli^  vnnuti  grfinM^ 

^if  man  in  furftrn  l)ofrn  ftnM, 

So  mrr  anc^  nit  lirr  koft  fo  ^rof , 

Pa  btird)  mir  mrrlirn  arm  vnt  bios; 

Pan  mas  man  mrnbt  anff  liirfr  irut^ 
110  Pm  ift  brr  atmen  ranb  onb  brnt , 

Pir  mrrbrn  brumb  anff  l)6d)ft  0efd)at3t 

Vnb  te^iid)  mrr  nnb  mrr  (jrat^t; 

Von  ta^  30  ta0  nimpt  3n  ber  flanb^ 

Hlrr  liaB  nit  ftd)t  nod)  l)6rt^  ift  tanb 
145  Vnb  biinM^  lio  furr  id)9  l)aben  mii. 

^flt  and)  rin  fiirft,  Mr  l)ab  ^nnili? 

^d)  fra^^  iflt  rinrr  lirr  l)ab  gnn^ 


"^*  ftat  2.  tr  OOT.  i.  J.  mut  2.  "»  bjtnfirn  mo0rn  grlt.  2.  *«>  trs  2.  rr 
vurt  2.  irfritj  condemnatur ,  vincitur.  *''  Parumb  /.J.  t^t]  ts  2.  oruNilt 
i.  J.  .  ^**  M  t4)  noUtrrr  Offerr  b^alt.  2.  utrum  vincar  an  optincam  (vincaw). 
'"  mfifl  2,  ettn  mantd)  2,  "*  Prre]  i.  e.  3)er  fie  Jrr  /.  3,  ©rife  2.  on]  ol&ue. 
•»  3tt  rrtrn  iimrrllti,  2.  ^»'  loni  2.  «««  OU0  /.  aUr  /.  J.  uorfuren  /.J. 
'**  »oiv.  2.  >">  grfrflrt  /.  3.  tn  0lirbt  2.  f^lim  i.  ^.  foln.  2.  i'i  |)a  2.  mrtrmf 
/.  J.  jbrrn  i.  |»in]  ftn  t,3,  ««  porumb  /.  J.  ^at  2.  irlnrr  2.  fpn  i.  <"  fo 
Mr  Ofn ,  2,  ^^  fn  mnfi  grbr.  2.  gebrecbm  /.  ^.  funnen  fd)ein  2.  <'^  m&r  2.  fo« 
114  nnniijk  ifirtbt,  2.  ^^  an  fiirflm  (^offen  2.  mht  2.  groft,  2.  "^  par^urd)  2. 
biio  i.  biofi.  2.  *••  n|f  tilfr  irfit,  2.  <^  ifl  armer  /.  ^.  brfit.  2.  i^i  tmmb  aufff  2. 
^mu  i.J.  0rfd)&t^t  2.  i^  t&0ltd)  2.  0e&^t.  2.  «^  3u  tag  2.  raub  2.3, 
*^  jio4)]  nini  2.  taub.  2.  >*^  bltnDi.  lia  fur  td)0  balten  2.  <««  liabe  1.3.  5&  oii?  2, 
**^fraf<i.^.      ^be  1.3.      genun^K? /.  0mu0k?  J.  0nu|?  2. 


534    HUTTBM  VORIIAIIUNGB  AN  DIB  FRBIBN  UND  REICHBTET  DRUT8CBBR  NATION. 

Vnb  ntt  anf  vettter  nntinng  tng? 

/n6d)t  td)  (ftr  fprrd)en)  ftnben  ratl|^ 
150  ^M  mir  mitrb  btnfpar  litfe  ftabt. 

^at  etUKiB  ^an  etn  eMmann; 

PaB  ft6ft  etns  fiirften  l^erfi^afft  an 

Vnb  tft  getegen  feinem  tanti, 

palbi  mtrtit  jm  foitirnng  ^ngefanbt; 
155  ^ud^  l)altens  brieff  nnb  ft^ei  kein  ^ 

^^r  ja  iflt  ^leid)  nnti  anc^  tr  netn. 

^ein  ^Unb  kein  tra»  ift  bei)  j^n  ml)er| 

jKie  ad)ten  metier  00t  nad)  el^r, 

<9lllein  anff  jren  nntj  fte  0i)an , 
160  ^eifis  ernfts  ftd)  fnnft  nit  nl)emen  an ; 

Pan  ma  man  ernflttid)  fad)en  bdint, 

^is  man  anff  reic^  002famlnn0  bftnt, 

?a  pfie^ens  nur  tier  prafferei) 

Vnb  monen  ben  pandielen  bei), 
iffs  |l0  oirt  oeriert  lier  armen  ^nt , 

Obf  ben  fd)0n  nit  ift  »0!  3n  m^ut; 

Pan  mas  lier  arm  erfi^min^en  mad, 

Wirt  aU  oorft^temmt  anf  f6t<^em  ta^, 

^et^  ftemer,  ongelt  onb  ber  ^ieid)^ 
170  (dltB  ob  es  qnem  3n  nnt3  liem  reid) , 

Paf  nemeuB  an  barml)ert3ikeit. 

WaB  ift  ban  jt3t  ber  fitrflen  gleit? 

^ftB  nit  ein  groffe  fc^intierei)  ? 

Klod)  l)abenB  30II  0nb  mant  Harbei), 
175  Vnb  mer  oon  il)n  befd)irmt  mil  fetK, 

/HuB  fonberiid)  and)  prodien  ein. 

Sotd)  bingk  l)ant  miber  mas  nod)  3tt^ 


i^  of  2.  auf  ^.  metter  2.  <^  |{lod)t  2.  rat,  2.  ^^  mut^e  /.  <?.  mer»  ^inflbar  btf^e 
fhit,  2.  «1  e»elman,  2.  «^  ^o  /.  3.  ein  /.  5.  furflen  2.  ^errf^oft  J.  •*»  tn  f. 
/.  3.  ianin,  2.  <^  iNilb  2.  J.  murt  2.  mtrti  2.  fobemus  /.  fo^^dlni  2.  foi^mitfi  J. 
(citatio,  Rctio)  3U  2.  «*»  r«0^1  ^-  keim  /.  J.  "•  Jr  2.  auc^  om.  i.  J.  ttm  2. 
inn  mer.  2.  «*»  no4  er.  2.  *»  of  2.  ti^rfn  J.  oan,  2.  *••  nemmfii  2.  nel- 
men  ^.  i<^i  ernfllif^e  1.3,  beQtnt  /.  J.  botn^t,  2.  <•*  aufo  /.J.  of  2.  refl^|b|f 
oorfaluo  /.  J.  beftt  /.  J.  fintt ,  2.  <•»  ||^  2.  ^*^  yandienten  /.  9anknitt  J. 
^•^  9a  2.  oorjeret  /.^.  oer^ert  2.  ^^  ^b^  fd^on  ^em  i^  nit  2.  mut.  2.  *^  arme 
/.  3.  ma0k  /.  3.  <*^  oorrd)Ummet  /.  oerf(^Umpt  2.  oerff^Ummert  ^.  of  foti^  2. 
folcl)en  J.  <<*  9ot  /.  J.  ye^t  2.  fUmr,  /...J.  "^  k&m  3U  2.  i^'  barm^etfeiikett.  2. 
barmber3t|kett  3.  ^^  ie^  ber  furfUn  gUtOt?  2.  geUit  1,3.  >^^  3H  onb  m&fiot  Hr 
be9.  2.  175  |„  befd)trmpt  mil  ftn,  2.  befd)irmet  /.  <^  b?odien  2.  i^  Hol^  i.  J. 
bat  /.      bat  3.     ting  bantt  me^rr  maft  no4  3il.  2. 


HUTTBN  YORMAMUNOE  AN  DIE  PRKIEN  UND  REICHSTET  DEUT8CHER  NATION.     535 

Sixt  mai^cn  In  befd)ipcr  3n  otl. 

^d^  tam  tr  etner^  mtrt  ntt  fat^ 
iso  V0it  mol  er  tttl  O0rfd)lnnl>en  l)att , 

Dorfd^linbt  nod)  tegitd)  mte  etn  tl)ier^ 

,dl(^t  nit  bas  ^manM  liran  ooriir^ 

fCr  l)at  gefreffen  lange  ^eit^ 

ttad)  ift  im  ftet  fetn  rad)  fo  meit, 
185  Per  1Bl)ein  i|)m  ben  m&d)t  fnllen  nit. 

tfnt^egen  l)tlft  kein  flel),  kein  bit, 

Ptn  ^bel  l)at  er  dfreffen  fd)onf 

^t3t  mii  er  3n  ben  ftetten  gon, 

Pen  fet3t  er  anff  etn  nemen  (3oU. 
190  S»a0  an  bn  molff,  man  biftn  ooU? 

Pendift  nit^  bas  etman  qnem  etn  tagk, 

Per  bir  bis  l)er  tiorborgen  iagk , 

PaB  bu  muft  fpeien  ans  ben  fra^? 

^6r  anlf ,  von  beinem  freffen  iaf^! 
195  «/Heinft ,  la^  In  feift  im  ianM  allein? 

^6r^  mic  oon  Mr  ein  gant^  ^emcin 

^n  allen  ianben  eia^en  tl)ut: 

Itod)  mirt  bcnugt  Vn  nit  licin  mut. 

So  ia5  id)  it3t  oon  biefem  fd)innM: 
-ioo^l)r  fcinbt  nad)  ml)er^  l)anM  and)  kein  grnnM, 

Pie  l)endirn  jre  k6pff  ^ngieid) 

^n  einem  raM,  ba^  il)n  baf  reid) 

ttad)  milien  0ant3  bieib  onttertl)an; 

Ptn  ^ei^er  abgcfertigt  l)an, 
205  |)er  3^nd)t  nnn  iton  nns  ober  ml)cr, 

Sie  moin  nit^  la^  tt  mxhtx  kl)cer; 

Pan  aUen  gniait  bes  kei)fcrf  l)ic 

"Von  i)l)m  gegebcn  bl)aitcn  fte; 

Po  barff  jl)n  nicmanbt  tragcn  ein , 


"8  bef^veruni  /.  3.  befd^nvr^en  2.  ^^^  ir  Keiner  J.  3.  (Ex  sqq.  eint r  legendum  esse 
adparet.)  vfirt  2.  fati  3,  uerfd^lun^en  l^at.  2.  <^<  Kht^  fd)linlit  2.  t&0lid)  2.  <«*  nit 
0b  ieMont  Mob  veriier.  2.  ^oran  /.  3.  ^^  Hod)  2.  fl&t0  2.  rad)en  fo  1  3,  ^*^  ^er 
in  Hfm  1, 3.  tm  2.  ««»  fle^ien  i.  J.  '^^  oefreffe n  l.  3.  *««  ^^  2.  ^31  J.  mott  7. 3. 
d&ttfn  :».  lan  /.J.  *»  30I.  2.  ^»^  nHinn  2.  uol  2.5.  >»•«  ^endiflu  1.3,  wan 
ttiM  kom  fin  tai,  2.  i*<  bi^  2.  nerbo^gen  lag,  2.  <*'  mufl  2.  nft  2.  fpepen  5. 
fntf  1.3,  *•<  Ser  off,  2.  "^^  |Heinflu  /.J.  naflu  2.  «»«  lan^e  /.  *"  Kla|fn  2. 
»» leweit  2.  bfinftit  3.  mW  l.  »»•  lo^  2.  ieftt  2.  iii^em  2.  «»  Jr  feinU  nod)  mer  2. 
•«  3u  |.  2,  «»  einen  rat ,  tao  inn  2.  20»  bleibe  /.  3.  ontertban.  2.  «>*  ktifer  2. 
tb|efrrti|et  /.3.  «»  3^11  nun  2.  mer.  2.  ^  uJcUen  /.  J.  ujin^er  ker.  2.  «0»  lenmlt 
/...J.      kfifert  2.      ><»  im  2.      bet)al^en  /.  bei)aUten  J.      "^  9a  2.      inn  ntfmant  2. 


536    nUTTEN  VORMANUNOB  AN  DIK  FREIEN  UND  REICH8TET  DBUT&CHBB  HATIOB. 

210  ^U  mas  fte  tl)nii  tft  trd)t  onb  frtK, 

fiHan  barf  r»  ntrmant  cia^en  an^ 

Pan  Unf  Ixe  ontrd)t  i^ahen  gtl)an; 

|ltr  fpottrn  onfrr  ban  bartjn; 

^lfo  plrtbt  tr  ^rniaU  tn  rl)n. 
215  Pa  mibex  teUn  laxff  krtn  man , 

Prumb  l)abrn»  nod)  rtn»  gfangrn  an^ 

Vorbtrtrn  boctor  ^ntl^rrs  irrr, 

(AU  ob  ftr  rr(|rnt0  ftrrfltd)  mrr: 

|lan  marl^rtt  m60rn9  Utltrn  ntt, 
220  ^ft  mtlirr  tl)rrn  brand)  onl)  ftt; 

|lan  folt  O0t0  n)0rlit  tn  mefen  fil)an| 

^l)n  mnrbt  tl)r  ^nt  onb  mad)t  3trgl)an; 

^l)n  ift  ba»  rnmnorU  rand), 

|l2iimb  Ufrns  kommrn  ntt  tn  bmnd)| 
225  tf nt{|r0rn  frtjrns  allr  mad)t , 

Pamit  ftr  bl)aUrn  irrn  brad)t; 

|lan  mas  il)n  Ito  rnt^rorn  tfl, 

0b  man  fd)on  Itas  tn  fd)rifftrn  Uft^ 

So  m61lrn9  Itod)  ntt  bas  mans  fa^ 
230  Vnli  obrr  il)rr  obnng  cU^; 

^a  rl)  ftr  rtma^  itffrn  nad), 

Pa»  jl)n  O0rl)tnlirrt  jl)rr  fad), 

tfl)  ml)uft  man  fd^mrigrn  nottis  mort. 

mrr  l)at  brr  0irtd)rn  i)r  (|rl)ort? 
235  Priimb  f6rd)trn  mir  ^ir  turdirn  nit , 

Pan  ftr  ms  monrn  U0iid)  mit: 

^a  fa^  id),  foid)  onbillid)  binn, 

Pie  nnfrr  furftrn  ad)trn  gring, 

^rin  tiSrdi,  krin  i^exhe  «no  ir0t  9ff; 
240  tf  ot  nir  oormr^nrr  mrnfd)rn  fd)nff^ 


"»  t|)un  2.  «»  klaien  2.  «'«  jkin  2.  getl^on  i.  5.  »"  ^u.  2.  «"  blript  2. 
tl^u  /.  ru.  2.  *<^  par  mivttet  2.  *<•  prumb  l^ando  fp  2.  frfiingfn  i.^.  gffnnini  2. 
«^^  ^uttero  ler.  2.  «•«  ob  ^U  irjet  flr&fflic^  tD&r.  2.  «»»  jkiii  2.  mttienf  2.  "•  i»t^ 
^er  teren  2.  fttt.  2.  ^^  paii  /.  mort  2.  flan,  2.  *<*  ^n  vnr»  an  2.  miHi  2. 
3er0an.  2.  <<>  jnn  2.  Cuangei^  2.  "'  ntt  jl^n  (in  3,)  iren  /.  J.  iafenf  knm- 
mrn  nitt  2.  «•  belyaiten  1.3.  psac^t.  2.  «"  fati  2.  in  Imi  2.  «•«  taf  f^n  2. 
f^rilTten]  sacris  scripturis.  ««^  meUenf  2.  man  fage  /.  J.  «^  loi^er  tl^re  J. 
obunge  ciate  /.  J.  iibung  klag.  2.  *'<  el^e  /.  J.  iaffen  /.  J.  li||en  etnmf  2.  *«*  inn  2. 
ire  2.  "»  «Ije  m|^iiM  f.  ^•'^-  «ottef  3,  «*  Ijeljirt?  /.  U  2.  ir^^rt?  J. 
»•*  Jrumb  fort^ten  2.  »>•  tiBlit^  2.  ««^  fajr /.J.  ^injk  /.J.  •••  |mni  /.J. 
'•*  ^urck  kein  fitib  uno  legte  off.  2.       au|f  /.  J.       **^  uo rmegener  /.  J.  »mN0tiifr  2. 


HUTTBM  VOBMANUMOB  AN  DIE  FRBIEN  UND  REICH8TET  DBUT^HER  MATION.     537 

Pan  frtnt  in  Vicfm  rrgrmriit: 

Prumb  ml)u^  rs  nirrltrii  balt  3iitrrnt, 

^an  r»  tft  mtlirr  rl)r  mt  not, 

Prumb  nitbrr  aftrrbrn  tft  ons  not 
245  Cnt0rorn  allrr  6brrkrtt: 

|lrumb,  fromr  ftrt,  rnd)  mad)t  brrrtt, 

Vnb  nrmpt  Us  altrU  frrnntfd)aft  an^ 

S0  mag  man  Ittrfrn  mtltrrfltan 

Vnb  iKiffrn  Itrntfd^rr  natton 
260  Vormrtltrn  fd)abrn  ^  fpot  onli  Ijon  ^ 

Pir  ons  bri)  frrmltrn  anf^rlr^t 

Pnvd)  fad)rn  l)ir  ftr  bitttd)  bmrgt, 

Pas  ftr  ons  rrltrn  fd)mrd)lid)  nad)^ 

Pas  frin  btr  fnrftrn  rin  02fad)| 
255  pit  maffrn  fid)  ganti  krinrr  fd)anM : 

Pas  miffrn  jtjt  and)  frrmltr  ianltt, 

Vnb  rrltrn  bittid),  mir  r»  ift. 

^iif  on»  3vnt  brft^  l)rr  ^irfn  Crift^ 

|lan  bn  attrin  brr  l)riffrr  bift. 

(Amrn. 
260  |)r9  brm  mrin  ans  Um  frrirn  /randirn  lant 

|)in  jd)  attri)n  gnttrn  Cl)riftrn  drfant. 


"^^  fann  ftn^t  tn  ^tffrm  rr^tmtnt.  2.      ^*  ml^ufirns  /.   mlyuftms  J.      mu^  n  2. 
bal»  2. 3.      3rrtrrnt.  2.  ^utrntnt  J.      '^  rl^rr  /.  J.      iVo  versibus  243.  244.  iioirH:»  6i 

2.  At  «tfn/;  fr^  tfl  ong  alUn  0ro|fr  not.  |  fan  ro  t|l  iDid^rr  rr  niOt  0ot.  '^  ^u^rbm 
/.  3.  '^  rrbarkrtt.  2.  (/to  falso  2.  propier  prtpcedentem  inmutationem.)  '^  JPruwb 
frfamr  ^t  94  2.  '^?  frfinttfd^airt  2.  «^»  ^tfrm  2.  ><»  trutfc^rr  2.  »0  Itotnut- 
tm  2.  »*  frrmbtrn  o|f  2.  '»  fir  fac^r  1, 3.  ft^  /.  3.  brvrgt  /.  J.  »*  f4)«&lt4  2. 
*^  fin¥t  ^tr  farflm  02fad^.  2.  <^^  ^on^]  nur  2.  *»'*  i^o  frrmb^r  lan^.  2.  <*''  brflm 
/...J.   br^  Jrfu  Cl)2tfl.  2.      '^^'  Fersus  260.  sq.  om.  2.      frankmUiniit  3.     *><  alm 

3.  ei  hoc  verum  esse  puio. 


[fietbttbai^d  JDnicKca.] 

$(3ln(tU0  PaulU0  fpnc^tf  alif  dte  ^ing,  )iif  tn  ^gv  l^fllgtn  f^^ft  0ff439kfn  fM, 
rinb  unn0  aefd^^pbtn  3U  ein/r  leer  ont  un tertnei)fun0 ,  VDir  kenneii  00tt  ntt  »fr,  mn 
er  ftd)  onns  3U  erkennen  0ibt,  in  ^er  fd)29lft,  farumb,  neld^  menf^  gftt  lifli  |4it, 
un)  nil  tl^an  fetn  niUen,  unb  mep^en  nxis  gott  migfelt,  ^er  Ug  «tt  ftrpft  to  |fl|e5 
fd^:t|ft,  0)er  [^h  ^ie  lefen  of^er  p2ett0en,  /Henfd^n  Uer,  l^e^^en  fi^lft  virM  ^i^i  nltt 
leeren,  ^o  nun  ein  eu)i0er  unuernHin^erlid^fr  0ott  t|l,  un)  mir  fein  f^^pft  ^akni,  oniio 
3U  einer  Uer ,  fo  miU  id)  au6  ^^r  felben  f^^pf  t  befc^^iben  ein  y^attimm  Otr  pmf  fHctn, 
unn)  tie  «^flronome^  farn  lan,  bod^  unuerad^t  ^an  uo^  jrn  mriM,  nn^  newli^  ^ni 
r6mifd)en  rid)  un^  re^iment  beo  felbi^en ,  ic^  ^i^  mpn  p^artica  f^i^  }&  rtner  ONunuiii^  lo 
of  3U  kunfti0e  391,  on^  erjnnerun^  uei0an0ner  39tt,  komt  mir  nfUt^  fur  "Ut  f|i)u4) 
Cfaie  am  .19.  pie  furfUn  ^er  l^tat  ^baneos  (^o  ^ao  re^iment  ^tr  kamrr^rri^t  wio) 
fin^  3U  narrn  mo^^en,  ^ie  luepfen  tatsbrrn  (nad)  jrem  brfeiundifn)  l^abtnn  ^rlttii  rinm 
vnwei^fen  nerrifc^n  ratb,  Pe^6  l^alben  kam  ^er  k6ni0k  frin  b^rn  mtti  f^n  lan^t  in  «rr- 
^rrbnu0,  in  bie  b^nb  un)  binflbarkait  jrer  oeinii,  aber  fie  maineten,  ^ur^  jm  nitf4l«0,  i& 
molten  fie  t^evn  mer^m,  ubrr  rin  Hdmift^n  krpfer,  un^  ubrr  att  anferr  k6ni0  omli  j^rm, 
)iir  konfl  feUrt  in,  VDarumb?  fU  0ien0en  att  uf  rp^rn  0rfu(^,  ont  battm  0Ot  oferr  fr- 
rr^ti^kait  nitt  uo:  au^n ,  Parumb  fc^idit  0Ott  liao  jr  mrofer  ratb  nrrrif^  wirt  wtCt  si- 
^rr  fir,  Jllfo  0efdKi4  (^ud)  ben  ju^en,  fie  maineten,  fo  jefuo  tot  mer,  fo  ^&nfe  ir  fa^ 
0OI ,  ont  miir^rn  bUpben  bep  lan)  lut,  ere ,  unb  0Ut ,  liarumb  |l9mptm  fir  mif  Ctpp^a,  m 
^3  Cb:t|iu0  fott  ^rben,  vnXi  eben  tiarumb  uerlo^n  fie  0Ut,  err,  tan(bt,  irvt,  trfk  Mif 
Ubrnn,  jr  rat^  mao  mtber  fie,  ^u^  ^pfem  0  Il6mifd)  rrid^  pjmo^drrn  nni  imtttirirm 
i4  iir,  Co  mirt  tir  rben  alfo  er^an,  mt)  tfi  oft  alfo  er^an^m,  ^brr  in  bifl  bliiM 
mit  frtyrnimn  au0rn,  iamb  mit  b^^^nlien  oien^  uni  fo  bu  oermunt  bi^,  fo  mthpfiiifltt 
frin  ntd)t ,  wie  rine  ^3  ^en  faUenben  fiet^ta^  b^t  onb  U|l  jm  nic^t  ratm,  an^  iii^t  ^f- » 
fm,  mrr  fott  eud^  ratrn  oni  lielfen?  0ott  tn  fetner  fdi^Qft.  Parumb  fp2t4t  gA  Mir^ 
Cfaiam ,  me  eud^  jr  oerlafenbr  kpnlirr ,  ^a  jr  bie  mid^  oni  mein  mon  orrtan  m(t  vrr- 
lafm,  me  iid)  fo  jr  rin  vatf^iag  mad^t  oni  bef(^lir|l,  uni  nit  u^  mir  tef  i|l,  v%  «ri- 
nrm  mo2t  unb  fd^^pft,  mr  ud),  fo  jr  moU  tuc^  mrben,  bao  i|i  rin  fa^  uoUnim,  ont 
niibt  liurd^  meinen  ^epfl,  ber  in  ber  l^el^en  fc^^pft  rebt,  fonber  t^ut  nad)  rmmR  0^9^,%) 
nac^  "bem  Iu0rnl)afti0rn  0e9|l  ieo  menfd)en,  quia  omnis  b^uio  mmMr  ic.  ^u^  Um 
kompt  funb  uber  funb,  fp2id)t  0Ott  pe  ein  funb  b^en^t  bir  ann^rrn,  9ni  alfo  ^ft  fott 
funb  mit  funb,  befm  mit  bofen,  hbfi  ^iifien  mit  b6fen  42i^n,  ober  mit  b&fm  |a^rn 
onnb  CurAen  2c.  Jllfo  \)bi  31°!  bu  armeo  ri^d),  ber  Hb^uirr  unb  atter  mrlt  knr^t  oni 
fpott:  bein  mepfenn  l)aben  0eben  etn  nerrifd)en  ratb  3U  IVoimo  uf  \tem  riibttaf,  wiz^ 
iem  armen  ki^nb  iftarolo,  0enant  H&mifc^er  iRa^fer  ic.  (Cr  i|l  kapfer  aber  fetn  fc^ult^rp- 
fen  re0iern)  jPa  eud)  marb  fur  0el)aUen,  bie  fad)  «IBartini  ^utbero  ieo  rec^t  c^^i^i^m 
fromen  unfd|)ulbi0en  bo4)0^l(ii^un  bocto^o,  meld)e  belan^t,  nicbt  aUain  ttet  tSsri^tmi  nrr- 
rifd)en,  kned)tlid)en  beutfd)en  lanto  eer,  lutrbi^keit,  fUni,  0Utter,  Irl^rn,  Upb,  Irkm, 
^onber  auc^  atter  d)n|Un  uf  erben  felt^kait ,  ienn  fte  belan^t  ten  red^un  marm  ^it^i-  lo 
d)en  0lauben ,  bariurd)  mir  aUain  mufen  feli0  mrrbrn ,  mt  nid^t  iurib  onfrrr  mrriK.  fa 
babt  jr  fl9m  0rbrn  (in  foUid^er  fac^)  man  foit  ni^tf  b<tn]iein,  oier  rtmaf  fttmmun  vt- 


HBINRICH  VOM  KBTTKNBACH  PRACTICA  AU82  DER  HBYLOBll  BIBBL. 


539 


Ittt  Un  Jfapft  (ab00tt)  vtCb  witftv  ^n  xbmtf&^tn  ^tT^ftx  (mi9\ttx  fpn  fc^ultt^fpftn)  mti  atfa 
Vfnrilft  mtt  ni02ten ,  «ttid^  mit  fd)nf pQrn ,  ^as  man  ^t0  l^utl^ers  4n|Uid^e  nu^lid)t  b&4>- 
lin,  von  txfi  l^att  ofrbottm,  ^arnad)  oerbmnt  cflid),  Dn^  M0  ifl  ^if  ^xBflt  \  ftJ^tY^^i!  **'' 
fn^  fi  momf  tifrbantett  in  foldKi^  lannnfr  ^ept,  mit  folidyem  tinko|len,  fo  Xtoi^  au4  ein 
&  kpm  v$n  titi^tn  jam ,  l^ett  folid)9  m^gen  uerridKen ,  me  eud^ ,  mt  eud^ ,  me  tu^ ,  wt 
0911  avfdong  |)rtr  fonn,  nee  oon  np^ergang,  wt  von  mittem  ta0,  wt  oon  mittema^tf 
^  «t^fen  bttbfn  etn  nerfd)jen  ratt)  geben ,  eroer  ratl)  mir^t  miter  m4  fein ,  jr  l^abt  iNif 
fwut  0Ottf  tieni^t  auft  emern  k^pffen ,  Jlr  Ijabt  getban  wxt  Habujartan ,  ^er  )ie  ^ibet, 
Irie  psoi^eten,  bftiber  /Hofp,  vnti  gan^  l^elQe  fd^;9fft  uerb^ant,  jr  bitbt  getban  mie  Iber 

10  ntttif^  khn\$  9^eiie4iiaf  Her  au^  ratl)  Vtx  falfd^en  pioplieten  (bep  onnf  m&nib  un)  pfaf- 
ffK)  ^eremtam  Derfoljt,  gefengklid)  biett,  vnV  fein  buc^  (bao  Vtm  khni^,  Ux  fimt  ft- 
rnfalfm,  m(t  Vtx  pfaffbait  bh^  oerk6nt)  uerb^ennen  l^ie^  vnV  iurepffen,  ^arumb  tef  jm 
^ffffmittf  \iit  marbait  bittt  B'f«0tf  aber  ef  l)at|f  in  nid)t,  \iann  0ott  fpmd)  ^fi  fiitxtmit,  tt 
ff It  ^  Iu4)  mfbfrumb  fd^^epben ,  on^  no4)  mere  tia^n  fe|^ ,  on^  mu|l  ^amai^  gan  oHf 

t5  jlifrfmiif  batt  (ffagt,  to  l)<it|f  nid^t  fur,  |la3umb  (^:  3u  ^u  armro  rric^ ,  ^ut^fr  batt  ffin 
f4}9ft  bfmfrt  fnt  befefliget  mit  ^em  wo\x  gottf,  ^es  antd)n|len  falfd)ait  ottb  Vtin  narr- 
|«lt  fntnfct,  ann  taa  0etf0t,  man  areplft  v^  jm  atfo  ifi^  man  kan  nit  tf^anfn,  no4) 
i9iltii  fin  narr  fein ,  vn^o  \^oftfi  t}f  lias  llo2  uon  esipto  (^ef  II  tin^  II  geiDait)  ^ao  rot 
rfrt  bthben,  onb  iverlren  tit  fp^uffenn  ^ein  l)en^  unO  fepttm  uermurtben,  un^  ^ao  Ibn 

90ffri|tf||  (mte  Oie  ^u^en)  vm  mirt  iiber  ^id)  kommen,  ^u  fo^d^tefl,  )er  pfarber  3U  %,^9Wl 
(Itr  bttld  f%er  entd):i|i)  wtxti  mit  ^^epen  fd^^epbem ,  mit  fpieffen  bei^^tm  ic.  tao  ifl 
mit  fi^fm,  ^ontten,  papir,  pergamen,  btep,  mad^f  u.  bir  Irein  kned^ttiit  fei4)  nemen 
(Itnn  Oer  tn&^xifi  foil  fotttd)^  gewatt  l)aben  ein  3ei)t  tan^)  on^  epm  anliern  ootdi  geben, 
Off  Ibttibm  le|t  Ou  Irid^  ^^udien ,  narn ,  blen^en ,  fd)en)en  ombfum,  mte  Oie  tummirt  on) 

35  fltttlfilim,  Oef  bab|lf  m^Sn,  au^i  popute  (lutte,  $62  311  ou  ^emtfd^er  narr,  Oetn  reiib  miro 
Ofit  Oir  gmomen  mei^en ,  onO  geQrben  einem  an^ern  ootdi ,  ^ao  ein  3ept  tan^  mirt  bef- 
fer  ff^n  Onnn  Ou ,  onO  Oarnad)  n^irt  bae  fetb  aud)  Oao  reic^  oertiern ,  O04  mirt  jm  oo: 
|in  Oif  llt)6mif4)  l)ur  Oen  fedveln  (mie  ^ir  temtfc^enn  narrn)  ofitern,  Oamad)  |  f^lindimn 
fi^ttim.    ^lff  fagt  bie  f(i):i)fft,  omb  ongered^tigkait  mitn,  mirt  03  rei4)  oerfe^t,  Ober 

sooerttnOfrty  oon  ftnem  ootdi  in  oae  an^er,  Oaf  if!,  fo  man  nit  regirt  oOer  ri^tet  na4) 
tom  moitt  0otf,  onnO  feinem  mittn,  fepnn  miUn  finOeit  wtr  in  feiner  fd^29|ft,  nit  in 
mmfi^  0ef4)met^  )c.  fu  l)0|t  na(l)  bee  ^abfts  onO  llepfers  won  gebanOelt  3$  ^ugfpurg 
ono  3&  ootmf ,  on^  nit  nact)  gotts  n)02t,  ats  ^utl^er  begert,  on)  oifm  taa  fotgft  Ou  )m 
itfff^fm,  onO  fd)}9|ft  ^elerten,  on^  falfd)en  p:opl)eten,  toUen  fotten  p^ieflern  9aal,  ono 

S5mitt  Oi^  nit  l)aiten  feft  3u  gotts  mon,  fonOer  nad)  Oem  aludi  raO,  mepftu  nic^t  Oas  Oie 
Ifigf  f4):9ft  ift  fin  reget,  ri(t)t  o?l),  rid^t  fcl^ept,  geme^,  onO  mage,  Oarna4)  ol  anoer 
f^9ft,  teer,  nefe^,  gemonbait,  f!atutenn,  recl)t,  mo^tt,  mer^k,  Oes  lle^ferf,  Oes  9ab^, 
Oer  leffttafm  re4)t,  oer  fantafltfd|)en  lerer,  fcotaflid,  jm  tattn  genant  Oer  bflen  fi^&n 
conrtufionef ,  bef4)lu^reOe,  foln  geac^tet,  ermeffen,  onO  gempl^en  n^etom,  onO  maf  Oer 

40  Iflgm  f4)29ft  m^Oer,  onfo:mi0  onO  ongeme^  ifl,  fott  oermo^tfen  nerOenn ,  nmf  jr  0lei4)- 
iom\%  ifi,  onilb  concosOirt,  foft  bel)atten  mer^en,  unO  ba  foU  0Ott  onO  kain  anOer  per- 
fon  ongefebm  merOen ,  Mnn  aebet  es  reci)t  3U ,  trarumb  nxis  lepotten ,  oas  etn  k6ni0k  in 
jfroet,  fol  bas  buc^  Oes  gefe^  aotts  bep  jm  tragen  aU  3ei)t,  oas  er  Oarnad^,  ono  ni4)t 
ntti^  feinem  kopf  ric^tet ,  mie  ^(t)ab ,  /Hannaffes  2c.  ono  onfer  H  3u  Hlomf .    ^tem  jr 

15  t^n  jm  ri4),  ono  jr  ric^flett,  fo^d^ten  mo  futl)erif(l),  Oas  ift  tit  fvxtx  teer  (t)2if!i,  furiang 
bttbm  m&rO,  fo  murOe  emer  groffe  ^eniaUt,  0el)O)fam,  onnO  0epott  ein  ab2U(4  geropnnm, 
Ottim  C|2iflus  onO  ^utber  teern,  Oas  mtr  aUe  0eb?uOer  fein,  einer  ^em  an^ern  ti)U,  mte  er 
mott  03  fm  0ef(^e  :c.  0  jr  narn,  jr  muroet  erft  red^ten  0e|)o:fam  l)abm  oon  emern  onter- 
tbttn,  onO  0rofi  eer  onO  tieb  u,  fo  jr  btoben  bp  Oem  n)o:tt  0otts,  Mnn  Oas  mo:tt  0Ottf  tee- 

50  ret  ttn4)  0e|)O2fttm  iepflm  Oer  6berkait,  b»n0t  epni^kait  onl  fr^Om ,  ^ber  menfd)en  tffr 


540  HKINRICII  VOM  KKTTENBACU  PBACTICA  AUSZ  DBR  BBTLOIH  BIBBL. 

tinnb  mitf  bun^tn  onfrpH,  onorl^oifam,  jamtr  mtt  l9)int:  quia  qu9t  f$ita  itt  fo- 
fue:  aU  oil  k6pf  aU  uU  <9(^n  fpnn  on)  gut  br^uniktn,  toumli  nrmn  (b  tmlU^ 
ntt  ronro^^trn ,  ftt  fipm^n  ^ann  nac^  jots  n)02t ,  jjat  nu^t  |}rr|0|  /r^lirrul  mk  9t^ 
fen  0ut  0ft)O2ram,  tin)  gutttn  frpbrn  0fl)abt,  )im9l  fu  b9  nHirbatt  nnn  ffttf  mM  ftat 
bltbfn  (faln  fit  ab,  fo  foln  fie  nmrun  finer  an^ern  fdKinl^)  bQt  ntt  IbU  l^blU|.  jhttt& 
llMrnber0  0ut  geb^^f^^tn  t^nb  gro^  eer  un^  Iteb  non  jrer  commun,  f^er  geiMhi  iii  Mfm 
leulTen,  fo  fie  mtt  jren  me^fenn  ^ttn  npt  bnnbeln  ober  fl^mnun  miferr  fitt|er,  f§nnk 
uberwunben  i|!,  ^a  n^mer  wirt  ubermun^n  nier^en?  beogltcben  ^ttgfpttrg?  VUi  Ml 
iTfiilni»."^  i  ^^^4  Nt,  3^^^  ®<^0  t^itb  |fiajO0  mad)en  etuKif  onru,  mfiten  |ert|  gt^  wwA 
ma^en,  nerbt  jr  abfaUen,  onb  ^en  bunb  lan  btndien,  fo  merlit  jr  entipfiiiM,  fm^tit 
emer  V9^b<)it  2c.  jr  fpaed^n  t)iUid)t,  gnt^txt  leer  mad)t  on)i  f4)aft  nnfrp^t  >lM>r  9 
jr  metfen  mer  b<tt  0r6ffer  blut  oer0ie|fun0  (aucb  ttts  onf^ul^igen  blutf)  ^  irwa^t  Mf 
etlien,  bann  \ttv  onfd)ulbi0  jefuo,  omb  oege  miln,  aud)  fo  otl  tufent  nnfiliitfeiir  kinMt 
wnt  martler  et^iot  fin^  mititn ,  onb  uf  ^ifen  tat  bie  ^urdien  on^  Bn|lattki0eii  ^  4^- 
Hen  oerfol0en?  tfi  ^umb  onnfer  glaub  falfd^?  m6lt  jr  tarumb  von  ifxiftB  w^^tu^  t4i& 
bab  ein  fonberli4)  bud^ltn  temad^t  uber  foltd)  klat  i  «'iber  |fiarttn  f umr ,  Xnfe  |it  ftlr 
len,  meriken  mte  jr  mit  narn  befefen  fept,  mer  ma4)t  ofrur  tn  Um  tmien  Csiil^B? 
futber?  nepn:  wer  tann?  unaered^tidknit :  bao  man  ntt  bnn^lt  na4  fottt  ottt: 
nuid)t  tnfrit  yu  Ct^furt,  ^att,  IKppr,  Coln,  IVo^mo  it.  futber?  ne^n:  Cr  mt 
nnbekant:  »er  macbt  betta  rtuilia,  burterlid)  krieg  ber  r6mer  uot  39tten?  mtr  m^tit 
part9f4)ait  tn  ^talia?  futber?  nepn:  fonber  uo^aefuna,  oerlafunt  ont  nniuktbtrluiit  M 
euantelij :  f utber  beto  nit :  m{|fen  jr  nit  bas  Jlbam  unb  Cua  vfi  bem  parati^.  mj  fiM$  tf 
rtm  flobun  lanb  l^ion  onn^  i&t,  ^aul,  joad)9m,  ^ebecbiat  onb  |fianafet,  ttn  jm  kinii- 
ri4)en  oet^i^^ben  fin^,  omb  befto  |  miUn  bao  fie  nit  finb  bliben,  be^  \um  mnti  fttttf  ^lft 
tfl  9b<trao  onn  fetn  )fh  ertrendit,  ^ie  kinber  oon  jfrael  oei^tltet  nitt  oerttylMi,  iitu 
^tatt  ]Mii0tt  3u|l5rt,  Cartbago,  Ctipten  be^  B^PdKn,  unb  att  onfl&iK  in  |^9»ti  tnt 
erben,  kompt  Hob^f  ^<t6  mir  nit  fefl  anl^anten  \ttm  mitt  totto ,  Ht^  m^ttn  «ir  tnt 
nt4)t  teran  (Itfen  onb  9e  mepfer  fetn  bann  gott  felber,  barumb  fcbent  onnt  |ttt,  Jl^  pct- 
ptfitum,  jr  ^ttn  jr  r9d)fiett,  foUt  of  bem  r^cbflag  )u  nmrmo  (bo  fti^  P.  IHttrtin  fttt|cr 
erberli4)  flettt ,  annbot ,  fii^  n>6ttn  lan  me^fen  onb  lern ,  mit  f(b)9f t  $  aber  otn  ttr  sit  3o 
wet4)en)  ^ifo  fre^  on  fo2d)t  btfl^mpt  bnben,  b^tr  ifte^fer,  jr  /ur^n,  jr  pifiMrf  *is 
f9nn  4)3tflen  onb  f^nn  fd)&flin,  onb  foln  fein  fi^m  l^bin,  Parumb  fo  «olen  itir,  b^t 
Ifiartin  |utber  onrecbt  oeleert ,  iTber  tefcb^oben ,  \ta9  jr  im  tiM  mit  f4)}9ft  bemtpftt ,  jn 
ont  ons  oon  jrtbumb  erl6fet,  bann  in  fad^en  beo  glauben,  kan  n^mant  rid)ter  ftin  tainn 
0Ott  in  fetner  fd)}9ft,  fo  folt  jr  bifcbofer  telert  fein ,  barumb  fo  lang  jr  onnt  nit  kont  3» 
«tt  f429ft  bericbten,  bao  ^utber  gejrrt  bob,  fo  lant  m6tten  mir  be^  Jm  onlb  (ttttt  vtat, 
onb  be9  marbait  fian ,  Hlir  miffen  b^  «^nnaf  Ca^pbuf ,  bie  pfaf en  on)i  te^^i^en ,  oHrr 
0le9ftner  §^t  bnben,  onb  tie  armen  temain  rott  oon  Cb^iflt  abfeftig  gemti^t,  itir  viln 
folii^o  nid^t  marten ,  fonber  ein  mtfene  ^ahtn  au^  fib^^ft,  etn  Cfefttn  fraft  ben  pttpbe- 
ten  palaam,  bann  er  jrrt,  mte  bann  fm^tt  btUid)  flraft  ben  pabfi,  nn)  ^r  fepn,  tie  lo 
bef4)02n,  Pauluf  fp2id)t,  jr  foln  att  bing  bemern  (au^  f4l29ft  on  ^me^fel)  nn^  bebtlten 
teo  0utt  tfl,  fd^^pft  fa0t  nmo  tut  o^er  bhf^  ifi,  bQ  fd^^pft  m6ln  mir  bl^ben,  ^u4  fp3t4)t. 
%  jobanno  .1.  jobannio  .4.  ^r  folt  bie  tepfi  bemern,  ob  fie  auft  gott  fein,  Parumb  mtr 
m^ttn  bitben,  nad^  totto  mo2tt  bemerunt  bes  te^fls,  ber  au^  beo  pabfis  re4iten,  ont 
Cboma ,  onb  ^coto  onb  «Ifiartino  |utl)er  re^t ,  onb  au^  f^ti^ft  o^te^l  marten ,  ft  folt  45 
ono  ^it  nit  mad)en  113  mer  nad^  emern  k6pfen,  Cs  jilt  etmas  mer,  mir  m^ften  nti^  tn- 
feben  bes  |  ^abfls  b:e9  kronen,  bie  jnfeln  onb  roten  p^rretl^n  oter  an  t^tteft,  i^i^s 
fp2i4)t,  fcrutare  fcripturas,  ^r  folt  bie  fd)29ft  erfo2f4)en  onb  an  fe^en,  fufi  f4)ir|t  n^- 
mer  0ludi  barein,  fiu  Cofien^  l)abt  jr  onns  aud^  benart,  onb  ben  bt4lt<i<trten  jtbtnnem 
gug,  on)i  fein  jungern  Steron^mum  oon  pmo  oerb:ent,  ont  n^r  nbrrmtn^,  in  rt-50 


HEINR1CH  VON  KETTKNBACH  PBACTICA  AU8Z  DEB  HRTLGEN  BIBEL. 


541 


lUlm  arttikdn  bas  fuanaelij  ofrlmmpt,  jn  ^m  gUptt  bodKii,  vn^  l^abt  onns  bttxo^m 
9nft  f(fp20i^,  man  folt  kf^rrn  ntt  glrpt  l^altfn,  abfr  p^un^  mifrn  mtr,  ffll  «an  tn  ntt 
gUyt  lolttn,  fo  folt  man  in  aud)  ktint  ^fbrn  oter  ^ie  gfber  finlb  fatf4)  orrrettr,  auib 
^akt  jr  fi<  ni^t  iibfrmon^n  }ta$  fie  kc^r  fpnn ,  mir  fo2ibtfn  jr  frpt  mit  fibsift  &bfr- 

&  mHton  tfme^  oon  jn ,  }ies  l^albnt  jr  gmaU  geb^aud^t  l^abt.  ^lfo  i|l  Imio  tewtfc^  lanfe  3U 
f^oni  9nft  f^a^m  komrn,  ^ann  ^mfpmol  fpn  mir  ^urd)  fmrr  papifUn  anb^ingen  oidi 
teybtn  vi¥rr  to  yrmel^r  ^t^o^in,  txnmai  f^atttn  uiir  Dirr^ig  taufmt  rrpfig,  un^  fpn 
ttmci  gffd^mfet  mo2^m,  grflol^m  mXf  orrjagt  uonn  folid)rm  uolA,  on^  fpnt  fir  in  onfer 
IM  gefoln,  wOt  laben  fd^i^m  grtl^an,  mir  mann  0ott  mtt  in  mrr.  2c.    ^trm  mir  €b2t- 

to||eii  Iftkra  nerlom  ^mep  iftepfrrtbumb,  rittj.  k6ni0rrt(^  .rcc.  grofrr  |(tett,  uii  jnfeln,  ^- 
benn  kttnn  fv^  bep  unns,  i|l  pr  rtn  3aid)mn  ^as  0ott  ubrr  tinno  rr^urnt  i(l,  Ime  mir  nit 
iw^  feinem  mo2tt  tbon ,  parumb  Irgt  unns  ^ar  gotto  red^t ,  gotto  moit ,  to  bep  voln  mlr 
kUiktMt  Me  ^u^n  al0  fie  d)}ifti  urrlruanetm  fp^ac^rn,  mir  bdbm  katn  antem  k6nlg, 
Mtii  ^tu  kepfer,  aber  mir  nit  alfo,  fon^er  mir  baben  ^m  kepfer  nnlb  d)2i^um  itber  IU9- 

i&fer,  9ab|l,  vnt  afle  k6ni0,  bp  ^rm  blpbm  mir.  ^lfo  ®  arntet  rei^,  foltu  ge^apt 
|iri»n,  ikrr  ^u  ^tfi  bzep  jm  maml,  kon^fl  nit  re^m,  ^arumb  tbu  bu^,  mie  Hintne,  beker 
M4l  bat>,  oibcT  mtrt  uber  bi^  komen  uii  jar  0rofe  pia0,  onlb  ongiJiik,  me  non  tm  nier 
flmeiiten,  me  non  ^m  oier  en^en  ^er  meit,  me  oon  ^rtnem  ooiik,  mr  oon  ^m  ^bur- 
iken,  «f,  mf,  mr ,  rin  ian^r  ^rpt,  mr  on  3ai,  on^rbcn,  ak  Mn  t^,  mfpftbQ^t  on^  an- 

Mf^lff  I  «fttm  fnbiiib  mibtx  ^iib  frin,  urra  tiiti,  ft  rpibflftt  ^ttt  npr  ir^frr  foi^,  tif» 
OM  kpfkant  3U  tbun  aio  p^un^,  fo  jr  nun  m6ln  wiitx  in  ffin,  aio  ftii4i  oon  fu^  ilf- 
|fs,  .Mum  Ut  titti  fu^  ^m  /urflrn  oo2fr|)t,  fo  mirt  ^ir  ^rpt  komm,  M  ^fr  a^t  onb 
/&rfUn,  wttiun  fid^  ofrtra^m  onlr  mrrlim  mit  rinrm  l^rrt^  mititx  rucb  ^rptm,  fmfrn 
kMMt  5U  trmnm,  vnt  aifo  m^^igmn,  tfas  tin  90li4  rrid)|tett  mirt  fro  ffin,  bao  fUftn 

s&b^  fittU,  ^fr  fie  mit  0na)rn  an  npmpt,  Hurnbrrg,  9im,  ^ugfpurg,  on9  ^tra^urg 
«Mlm  oii  att§  bam,  omb  ^ts  miln,  tiao  fU  0otto  won  voi  augm  b<tbmn,  onlb  mepfii^ 
iMtMn ,  in  anflofenlim  fac^en ,  pie  brfc^om  knabm  mer^en  ein  kiain  ^ept  iad)en ,  onfe 
taiii  3f9t  Mrnai^  tramrm  on^  mainm.  Prr  krpfrr  on^  frin  biulirr  m6ln  biint  fein, 
m&tn  katn  liitdi  \fabtn,  fo  eo  in  anbottrn  ifi.    jlarumb  mrr^m  fU  oii  iep^m  mer^m. 

30  fnl^frf  mtrt  f4|ifr  orr^rfm  mrr^rn,  in  rtltc^rn  kcni^rricbm,  rr  mirt  aif  orr^rabm  frin, 
mDi  9U  bef^fm  mer^en  ^ro  ^rabo  butrn ,  abrr  er  mirt  ^arnac^  mt^er  ofer |Um  (mie  ib^i*- 
flttf)  onn)  mtrt  Iref  end)2i|Un  \^ttXi  000  on)  ma0O0,  erfd)2rdirn,  onb  ein  iroft  upi  np- 
ter  U0m,  on9  mirt  miterumb  mrrt  mrr^rn  ^urd)  ^ir  mrit  mie  42i0i  |iaub,  fo  er  aufer- 
^n^fn  flMf 

35  €  futbrr 

Jd)  |)ab  mit  ud)  armrn  ^utfd^m  mttlQ^m 
jlaf  ud)  \t\t  Hcmifcbm  bubrn  alfo  omb  tr^bm 
9mb  ^rf  miln  jr  mtd)  i^  Idn  mi^^m 

Putfd^rr  Harr. 

40  futbrr  ia^  onno  ^utf4)fn  onurrmarn 

10ir  m6ln  blQbm  ^rr  Il6mrr  narn 

^it  bnbm  onno  Mf  0r|Uln  ric^  0rbm 

l)f  'bao  onnfrr  irpb,  0ut,  rrr  on)  irbm 

llrp  nun  alUf  jr  t^^^tn  0ut 
4&  ^arumb  mir  fo  oii  (t)2i|Un  blut 

9n  ^r^ttrn  orr^ofm  ^an 

Von  0ott  marttrn  mir  kain  ian. 


ADDENDA 

AD  VOLVMEN  I. 

Pag,  3*.  ante  num.  III^.  pone: 

Epigramma  in  Rhagii  carmina.         III*.  1507. 


•^ 


(tpiixmtiAn  3o\\fam$  ^tfiitm-lfiMu 

58  m.  tn  40.  o^ne  C^ufloben-  unb  ©eiten-  ober  Slattial^Ien,  ftdniert  ^  bi»  A  (jc 

6  m.,  nur  J=4  m,).    $)tc  Siterfette  ent^att  nur  jenc  8  3eifen  V,  3oU  Mcr 

gotl^tfd^er  SBuc^fidben;  bic  Xitelriicffctte,  \t>mt  bie  9iil(ffeitc  be9  (et^ten  81.  (ecr. 
9(.  ^fj:  ;XI»  Socolm  tt  tUtitvpi  7Mltitp\\fc9vn  |Bagunttnu  .  jf^niiif  l|«|ti  JU- 

piromptani  |ufattj  |  Cfpt|lola.  o^ne  OrtiS«  unb  3<ii<^ngabe. 
»1.  ^itj,  bii»  ^ittc  ber  fofg.  <5eite:  fltnhttnf^linlfi  iimi  t^  itctMitm  I  ffctf}  Ai- 

factj  nouo0  yoctoe,  |  l^ufus:  u.  f.  \o.  35  ^erfe. 
9(.  ^ttj>'  bid  Vs  ber  fo(g.  ©eite:  Sirfoiericn^  •aernnittiitf  JlbiHfiiminiif  u.  f. ». 

(29  ^eramctcr,  unten  mitget^eitt.) 
S(.  4«  biiS  gcgcn  iDlttte  bcr  f o(c).  Seitc :  ^ngipf r  Conrt^<)  Heiinii  tolfllifnftf  n. 

f.  m.  (6  5Difii(^en,  uuten  mttgctl^eiit.) 
9(.  4i>:  Mniriri  f  ntteni  ^l^ugiitnt  nH  Irirtoicm  eptgramma.  |  Hi  qun  v.  f.  ». 

(7  Diflicjen,  unten  mitgctieitt.) 
m.  5«  biiS  56>»  ^efiicampianiS  ©ebicftte  fe(bfi,  n)e(c^e  cingc(n  angcfflbrt  ftnb  in  Stne«ri 

(6(l^tt)inbc()  Notitia  historico-critica  u.  f.  tt).  ^f.  u.  fipa.  1753.  4«.  e.  193,  nnb  im 

bcnen  bo8  ouf  »(.  41»».  42«>»  ficl&cnbe  ebcnfodg  unten  mitgct^eitt  ift. 
9(.  56*».  57« :  90iiil|imi  lir  i6nlam  (S)ii9nimmii  |  ^t  ftnottm.  au»  4  bei  S((i»in' 

be(  [tt>o  obcr  vers.  3.  fiott  de  ftel^cn  mug  te]  obgcbrudPtcn  ^iflic^en  brfle|enb. 

^Dorunter  ouf  bcr  Sorberfettc  bcS  ))or(c^tcn  ^tottejS:  ^p^fjfnm  tfi  %at  «pnt  tpi- 

|ram-|maton  fi^ps  .  pcr  |Rcid)ta2em  [«ic]  ;ot-|tfr  ctufm  fppfntfem  ^nnf  Mnini  | 

IHtttefimoquin^fnteftmofepttma. 

^orouf  jo(gen  no(^  bis  au[  bic  ucr(c|5tc  Scitc  ^ru^ffel^^eronseigcn.  ^amntec 

Wfe». 

(^ilnc^cncr  ^oU  unb  ©tootd^^iMiotbef.) 
Pag.  54*.  post  versum  4.  adde: 

SnHd  Illj0'|mana  |  H^tita  etmas  nrnies  l)aben ,  |  h.  ®mu(Kt  3u  /ranikfurt  om 
/Hopn.  1  53ogeu  in  8».  beffcn  (cfetcg  5B(ott  (ecr  ifl.  «uf  bcr  9iu(ffeite  M  7.  33(ot= 
teS:  9etru(Kt  ^u  /ran(Kfurt  am  /Kapn,  ^urtb  1lir0iau»  9a|fe,  im  Jo^r  |ft.p.frij. 
(3n  bcr  anaricnbibi.  ju  ©oae  o.  ©.    SDhtt^citung  ®5<)ner«.) 

Pag,  89*.  />ro  »«»1.  4.  pone  sic: 

GERMA'^|NIA  CORNELII   |   TACITI.   \   VOCABVLA  I   REGIONVM  ENARRATA,  ET 

ad  recentes  a(]peliati0'|nes  accommof;data.  |  HARMINIYS  |  Vlrici  Hulleni. 
DiALOGvs,  cvi  TiTV'{ius  eft  lulius.  |  Receus  edita  a  Philippo  |  MelaQlhone. 
VVITTEBERG^  \  Pcr  lohannem  Lufll.  |  1557. 


ADDENDA  AD  VOL.  I.  xxv*.  croti  ad  mvtiamvm  epistola.  d.  11.  ivk.  Uis.     543 

80  m.  tn  ^,,  )DO\>on  2  bid  79  mit  ^(attja^Ien  t)erfel^en,  80  Uer  tft.  Sisnatur  A 
bi»  K.  931.  2...19.  Germania.,  m,  20...3i.  Arminius.,  930.  32...46.  Vocabula  ete, 
mit  epistola  nuncupatoria.  93Q.  46...73.  lulius  dialogus  mit  eigener  Xitelfcite: 
IVLIVS  DIA'|loov8  viRi  cvivspi^lam  eruditirsimi ,  feftiuus  fane  |  ei  c.  ^ann 
folgt  no4  93a.  74...79.  ba^  auf  bem  ^eneraltitel  nic^t  angeseigte  (^ebid^t  CONRADI 
CELsJTiB  DK  8ITV  ET  MORi:|bu8  Germaiiise. 


Pag.  40.  adde  hanc  Croti  ad  Mutianum  cpistolam: 
Fuld».  XXV**.  II.  lun.  (i&iv) 


Salutem.  Primum  nihil  emi.  Mutiane,  ne  iola  quidem;  Pecunia  exigua  dud 
suffkit  pro  sumptu  unius  hominis  frugi  et  parci/  quamvis  episcopatum  dedisse 
iactilant  laniarii.  pendeo  e  spe/  qu<e  si  falict/  videbis  quid  faciet  Crolus.     Vi- 

&  detur  mihi  iocivile  inter  sacriHculos  idiotas  et  penc  analpbabetas  vitam  lerere/ 
quibuflcum  societas  nulia,  nisi  velis  bibere,  ludere,  faenus  et  Venerem  sequi. 
Si  melius  rebus  necessariis  non  polest  cousuii/  ferenda  ista  necessitas  est  Er- 
phordiae/ ubi  haberi  potcst  vitae  qua^dam  simiiitudo,  vel  Colonias  aut  loco  quo- 
dam   non  dissimili.     Vivere   absque   ulio  consorte  moi*um  et   studii/  sors  mihi 

Mvidetur  vilae  beiluarum  inferior/ quas  nalura  simililudine  genuina  conciliat;  mo- 
lior  aliquid,  sed  secrelo,  cooperatoribus  nonnuliis  patribus  Bonifatianis.  non 
licet  abesse  sacerdolio/  aiioquin  non  manerem  in  isto  naufragio,  cuius  tempe- 
statem  pauci  considerant.  deus  mala  avertat:  duo  auimadverti  prodigia  tibi  quan- 
doque    scribenda.    Redeo    ad   principium   epistolae,  Nihil  emi  neque   tibi   ueque 

15  mihi  propter  penuriam  pecunise  ct  moram  debilorum.  Duringi  mei  nam  in  pa- 
tria  mea  sunt  nervi  novi  sacclii/  quod  solvere  debent  festo  ipso  Walpurgis  vix 
praestant  in  ieiunio.  Thomas  commisit  modicilium  debilum/  servata  fide/  emam 
quantum  possum  quod  sciam  tibi  gratum  forc.  Libri  Aldini  ses  raagnum  re- 
quinint.     Aristoteles   aurcis  XV   a*$timatur/  vidi    divendilum   Colonise  XVi.  pro 

2oPlatone  VIII  postuiantur/  pracsta  Vlf.  ct  tuus  erit*  pretio  tali  etiam  emenint 
aono  superiori  Reuchlin  ct  Buschius/  quum  cum  ipsis  eram.  Lucianus  llll 
emitur.  ita  Caesarius  comparavit/  Suidas  aureos  quinque  postulat/  Francfordia; 
non  minus;  videor  tamen  miiii  posse  aliquid  subtrahcre.  Hunc  librum  utilissi- 
raum  quare  nou  omis?  tunica  oppignoranda  fuit.    Milte  tantundem  auri  vel  dimi- 

'.5diura,  eomparabo  tibi  non  pluris  quam  Francfordia  vendit,  impetrata  dilatione 
pro  reliquo  dimidio.     Hai>co  Hcrbipoli  qui  emptionem  meam  diligenter  tractant; 


Epistnla  extat  in  biblioth.  ducalis  Gothanse  eodice  MS.  chart.  signato  A  379.,  fol. 
47.,  in  cuius  folii  aversa  pagina  inscriptio  est  quam  subiecimus.  Exemplum  de- 
Bcriptum  mancnm  et  mendosum  mihi  permiscrat  v.  cl.  Kampschulte,  accoratissi- 
mnm  antem  rogatu  meo  mihi  fecit  doctissimus  Marquardtns,  qui  inter  aHa  publica 
munera  etiam  bibliothecse  illius  proefecturam  egregfic  nnnc  as-it. 

*  Interpunctionis  signa  hiec,;  a  mo  addita  sunt,  scd  hiec  commata  (/)  et  puncta 
sive  singula  singula  sive  bina  (. :)  ex  autographo  retinui.  ^  que  MS,  *  ludere 
f^nns  et  venerem  MS,  ^-^  Erphordie  MS,  hfi  MS,  quedam  MS.  .  Vel  MS,  Co- 
lonie  MS.  w  Molior  sine  aniecedenie  puncio  MS.  "  secreto.  coop.  MS.  **  Du- 
ringi  ...  sacelli]  sic  MS.^  quid  sibi  veiit  Crotus  non  inteliego,  '^  sed  ante  seryata 
in  MS.  deletum  esi.  ^'  estimatur  MS.  Colonio  MS.  ^^  prcsta  VII.  et  tuus  erit 
pretio  -If^.  *i  cum  ipsis  essem]  Francofurti  ad  M.puto,  a.  1514.  Cf.  Hutt.  ep,  ad 
Fuchs.  vol.  L  p.  44.  §.  38.      ««  Francfordic  MS.      "  Herbipoli]  Fuchsios  puto. 


544    ADDENDA  AD  VOL.  I.  xxv*.  croti  bpist.  ad  mvtiam.  —  ds  p.  yioil.axbilla. 

faciain  autem  debilum  nomine  meo,  non  tuo.  Ex  Grxcis  nihil  secam  adveiit 
Georgius  ad  nostras  nondinas/  domi  tamen  habet  quoscunque  auctores  tibi  nn* 
per  in  quodam  indice  notavi.  loanncs  Herbipolita  rediit  ab  Ubiis  comitatos 
insigni  pompa  Baldistarum  ct  Bartholistarum ,  nam  musas  dedignalur.  Honc 
ante  dies  X  Bloguntiam  praetcrgredientem  Erasmus  Roterodamus,  quem  for-  s 
tuna  tum  advexit ,  alioquutus  est  et  ex  Molier  fecit  Milium/  signavitque  in  pn- 
gillari  inter  suos/ quamvis  ilie  nomen  non  admitlit:  contempnit  scilicet  ingesta 
magnifice  non  minus  quam  Herebordus  tuus.  Scribit  mihi  mira  de  eius  huma- 
nitate  et  eloquenlia  extemporali;  Muitos  dc  Erasmo  prsdicantes  audivi.  hnsi- 
tant  in  interpretando  mores  iliius  civiles,  humanitalem,  aflabiiilatem .  comiti-i» 
tem  et  facundiam  nesloream ;  Rcuciiiinus  ct  Buschius  obmutuerunt  illo  loquente 
anno  praecedente  Maguntiae  teste  Hutheno  meo.  Nescio  quo  pergat.  quaero  ab 
Herbipolita.    forte  confert  se  ad  Principem  Karolum  Burgundionem. 

Vuldae  raptissime  IH.  Eid.  lunii.     Vale  et  cogita  aliquid  de  rebus  meis. 
Blutuavi  nuper  Benedicto  tuo  coronam  Gallicam  non  comode  valentl  perma-  f& 
tare  in  argento  aureum  unum,   quamvis  non  erat  spes  solvendi.     Mala  bestia/ 
nescio  siquid  sciverit  ex  verbis  Thomae. 

Crotus. 
[Inscriptio :]  Ad  Kunradum  Mutianum 

totius  antiquitatis  consultum  }• 

tranquillitatis  patrcm 
Amicum  sanctiss. 
Crot 


Pag,  43.  §.  32.  iam  fupc  adnoianda  sunl: 

Vigilaniium,  quem  wquales  homines  erudiii  magnifice  suspidebant  Mummhque  Imt- 
dibus  efferebant,  hodie  parum  nequc  fere  nisi  ex  Becmanni  farragine  de  UHerarwm 
unioersitaie  Fiadrina  congesia  Kiieraiis  viris  cogniium  esse  non  mirabitwr  qui  fores 
praclarcB  indoUs  Ueiissimos,  non  fructuum  uherum  integram  copiam  seelere  no  latro- 
nes,  cum  iuvenem  in  ipso  wiaiis  flore  occidereni^  misere  destruxisse  reseiverii»  pautm 
AxunguB  scripta  supersunt  eaque  inventu  difficilHma,  spicilegium  itaquey  qmod  fnoic 
dare  possum,  non  dubiio  Hutieni  openan  studiosis  gratum  fore, 

E  lihro  (28  folior.  in  4<'.)  cni  inscHhiiur  BELLICA  PROGYMNASMATA  A  Dl|ao  loa- 
cbimo  Sa.  Ro.  Im.  Sept.  vi.  Marchio|ne  Brandenburgenfi.  &  Heinrico  Ma-|gnopo- 
litano  duce  Nouirupini  ce{lebrata.  &  a  P.  Vigilantio  ]a-|tinitati  donata.  Anno  | 
dni  XII.  fup.  M.  D.   (Infra  insignium  depictorum  quadratam  iabulam:)  homo  HOMiai 


'  grecis  MS,  '  ab]  sic  corr.  pro  deleto  ex  fts.  ^  De  tempore  pamm  aecn- 
rate  refert  Crotus:  die  1.  lun.  a.  1515.  Erasmus  iam  Antverpice  scriprit  loanni 
Sylvagio  „Tandem  explicui  me  e  laboribus  Basiliensibns  ..."  t.  e.  ex  MiUler 
(s.  Moller)  fecit  Mylium,  Cf.  vol.  I.  p.  27.  num.  XII.  cnm  addend.  ad  b.  1.  in  vol.  Y. 
p.  513.  Ad  hunc  loann.  Mylium  Herbipolitanum  conplnres  epistolfle  carminaque 
leguntur  in  Camerarii  Libell.  alt.  epistolas  complect.  Eobani  et  aliomm.  Lips. 
1557.  8^.  ^  Herebordns  Margaritns  ICtuSi  Mutiano  amicissimns,  ad  qnem  hnlns 
epistolas  conplnres  exhibet  etiam  Camerarii  Libellus  novus.  Lps.  1568.  8®.  *  Pun- 
cium  anie  Multos  ego  addidi,  ^^  interptando  MS.  "  Maguntie  M&,  Hntbeno] 
Cf,  cii.  Huii,  ad  Fuchs,  episi,  quero  MS,  i'  Principem]  feci  ex  P  MS,  Eras- 
mus  Basilea  in  Angliam  tum  reveriebaiur,  **  Vulde  MS,  "  III  Eid  Innii.  MS, 
comode  MS, 


ADDENDA  AD  VOL.  I.  bpicilkgiym  de  pvblio  vioilantio  axvnoia.    545 

DiVB.,  iJi  emus  peenuUima  pagina  legitnr  ...  Exprerfii  Franco|fordij  ad  Oderii.  ab 
loanne  Haiia|aio  Galcograpbo:  &  finita  dic  Mer|curij  KV.  Sept.  Anno  M.D.xij.  se- 
qmenHa  repeienda  vitfentur: 

[foL  jt^.]    ll<umnti|fimo  [«'c]  in  d^jipo  pntri  |  ac  domino  :  dno  Tlicodorico  [de 

hB&9w]i  Lubufilenri  Epifcopo  t  P.  Vigilantius  |  Arbilla:  Po^ta  &  Orator.  |  S.  P.  D.  | 

loacbimii  de  Hnlow  :  magn^  fp^i  iuuenem  .  iam  qninqnonnium 

in  Italia  Hxb  non  penitendis  pr^ceptoribus:  mirc  in  omni  ftudiorum  gcncro  p- 
ficiente  inftitnirti  &  Heinricum  de  Bulow.  tuumqj  ex  forore  n^potem  .  Tbeodoricum 
Moltxan  .  h&c  qnantulacunqj  cruditionem  \fol.  Aij*>.]  meam  atqj  doctrinam  mnximi 

10  facienii :  mihi  tanq  minime  contTncndo  pr^ceptori  erudiendoR:  doccdofq}  bonas 
Hteraa  tradidirti  .  vnde  fperare  licet  in  plufculos   annos  non   nne   ingcti   bonore: 

familia  tua  prorogata   iri: [fol.  5^.] Proinde  bylnro  vuUu 

hune  libellnm  tno  nomini  pcculiariter  dcdicatu  bcnignus  nccipe  :  o  &  prQfidinm 
dulce  decafq}  meum.  &  mo  cu   mocrore   uunc  n  to  in  Italia  nbcuntem  :  vt   facis 

tsama:  &  bene  vale  Fracopbordij  ad  Odcrnm  octnuo  Idus  Maij:  Anno  Duodecimo 
fapra  Serqaimillefimum.    [su/nerta  mnt   insignia  episcopi  depieta  cum  kac  nuhscri- 

ptUme  YIRTVTM   DECS    PONTIPRX :] 

In  oblaiione  Hhelli  fpag,  antepamult.]  ad  loachimum  marchionem  ah  Achatio  Phi- 
iowtorgo  Francofurti  \tie  SSolis.  o.  Kl'.  ^epU  a.  15P2.  scripta  inier  aKas  principis  laudes 

?oiWrr  leguntur:  fttKxxco.  publto  tligilantia  'fioetat:  mtt^i  aminirimo:  tftfumto:  vt  utuo 
tit  pofticitus  fum:  foti^fatett  voitns:  qmt(Oo  abiens:  opufculum  tton  contrmnfntum : 
I^a0tco2um  crrtamtnum  tuo3um:  Pnnccps  |Uu|)ri|ftmr:  tuam  0to2iam:  tuasquc  iaiibto: 
non  ftnr  pon^rre:  i  mateflatr  quaMm  ftttno:  mtl)i  emcntan^um  rrltquit:  Heumnttlft- 
»01(3  yontifici:  fnlfol.  uft.  «.]buceti .  Ptto  ^b^o^^^ico:  et  omnium   flu)tofo2um  patrono: 

»ft  ^omtno  mibt  pienti|fimo:  i^ipfum  infcripfit:  )tcautti|3:  tjolutt  oiuus.  ^Uuflrifs.  p.  9. 
lilitEttf  tflr:  cum  fumma  obferuatio:  et  tut  nominis  oenerattoe :  cultuiu  offerretur:  ^o- 
ttttm :  «unufiu :  fempitemum  rerum  tuarum:  et  c.  —  Gundlingum  biec  bcllicn  pro- 
gymnasmata  Berolini  a.  1718.  in  12^  oblougo  repetisse  refert  Dau.  Ciement  Bihlio- 
Uitque  citHeuse   tom.  II.  p.  313.,  ex  quo  loco  [non  I.  p.  313.]   Strobelus  Gescb.  des 

90  Elsass.  III.  p.  549.  per  errorem  sibi  sumpsit  Gundlingum  cdidisse  *poetica  seripta* 
Piibm  Yigilantii. 

Ptura  ad  Vigilaniii  viiam  sive  mortem  potius  pertinentia  hahet  hic  lihellus  sex  fo- 
Uormm  quadraionm  ineunte,  vt  videtur,  mense  Augusto  a.  1512.  Francofurti  ad  V. 
pmbKcatuM,  cui  sic  inscriptum  est:  NENIA  IIERMANNI  TREBELII  |  Notiani  Poctic  Lau- 

S&reati:  &  LL.  Projlyte  in  obitu  pudicin*.  fcmine  Do|rotbee  de  Clunis  [Eitelwolfi  de 
Lapide  uxoris],  Cum  aIi-|quot  Epitapbiis  P.  Vigi-jlautij.  Poetc.  |  LECTORI  |  Si 
me  iegerit  improbus:  |  Fiet  pelTimus  omnium:  |  Si  vero  pius  et  bonus:  |  Difcedet 
melior.  Vale.  |  homo  homini  lvpvs.  |  Hqc  pro  amore  defuncti  loannes  Ilanauius  | 
non  Gotbicis  fed  Romanis  |  litteris  excunit.  | 

40  Ex  iribus  huiuM  iihelli  posterioribus  foliis  ha*c  transcrihimus: 

yftrffuo  Jlptrbaccd^uo  Crplyurtii:|enris  Kermanno  Trebelio  Rbctori  |  &  Poct^  cximio 
Amico  cbarirr.  |  S.  P.  D.  [fot.  4^.]  VKlIcm  mi  Trcbcli  iucundiora  crfe  (J  ftint  qn^ 
rcribam:  vt  inde  nobis  aufpicatius  fumaret  [sumerelur]  cxordiu  :  no  dico  amici- 
tie .  femper.  n.  tuus  fui  fed  mutu^  fcriptionis :  ac  epirtolarnm  mirTitatlonis:  nam 

45  cu  mnltoties  ad  te  darc  literas  inrtituifrem  .  aliquando  occaPio:  aliquando  tcm- 
pus  defnerunt .  nunc  autem  eum  adfit  occafio  :  quis  ea  trirtirnma  :  cum  fit  k 
tabellarius  fuit  omnino  fcribcndfi.  Vigilantius  noftcr :  nofti  quo  T  literis  profcctu 
vir  Italicas  porticus  adpetcbat :  Tranflaturus  ad  uos  gr^canicas  Iccytbus  &  De- 
mofthenis  arculas  :  veluti   oll  M.  Tull.  ad  fuos  traduxcrat.     Quod   cofiliu  iT  modo 

60  fummis   prlcipib.  loacbimo  &  Lubunano  pontiiici :   fcd  &   fummo  pbilofopbo  Mu- 
Htttbmi  Opp.  vol.  III.  35 


546    ADDENDA  AD  VOL.  I.  spiciLKOivif  de  pvblio  vioilaxtio  axtvoia* 

tiano  noftro  mirifice  j>babaf.  Qainimo  hu  amiciti^  rfcadionfT.  fahitaiia  VoitiMi- 
bargenfibas  fodalib.  Spalatino :  Phaccl^o  csBteris .  Erphardenfib.  q«oq5  aiiiieia 
vale  dicit:  Ibi  Herebordu:  ibi  Petreiu  falutans.  ^  id  vt  fUt  offitionrT.  k  tno  k 
alio^  bonoii  nomine  .  Hoc  fuit  extremum  illad  vale :  h^o  extrea  verba  •  Crtdo 
prQfagiens  fnta^  malum :  fuos  circuire  &  manib  .  amplecti  Tolnit.  Penetnuierati 
in  Saeatam  quinto  ab  Heidelbergo  lapide :  cu  ecce  tibi :  tres  caci  cireufkat  hoTem 
manubalifta  extorto  telo  cofitiunt :  nos  amico  :  ordine  literariu  qaafi  deeorioae 
qnodam  priuantea  .  Veru  h^c  oTa  ex  hoc  nuntio  fotio  viflB  :  k  fpectaftore  peri- 
cnli  adcipies  .  Qnare  tibi  &  c^teris  q  ingenio  valetis  danda  erit  opa  .  ia  falo 
abfhmptu :  fatis  qnatenaa  id  licet  fubmouere.  ne  cum  mortaus  fit  Vigilantiaa  in-  It 
tereat .  Vale  k  refcribe.  Ito  fcriptarus  Eobano:  Saluta  illu  verbia  noflria.  Rapti 
V.  Nonae  lulij  .  Anno  .  Millefimoquingentenmoduodecimo. 

IfoL  5*.]  EFITAPHIVM  P.  VIGILANTII  BAClL|Iarii  Poet^  k  Oratoris  celeberr. 
per  Trebelium  |    d  .  o  .  m  . 

Occabuit  celeri  traiectus  arundine  collnm:  II 

Ule  meu8  Vates  Rhetor  k  ille  meus. 
Ille  meu8  perijt  mifere  Vigilantius  inq: 

OptimuB  Orator  Compater  atq)  meuB: 
Occubuit:  perijt.  iacet  exanguifqj  Poeta: 

Doctufl  et  eitemo  conditur  ecce  folo.  M 

At  qnia  doctiloqnnm  raperunt  fpicula  gattur: 

InterijfTe  virnm  turba  prophana  putat. 
Nil  ego  tale  puto:  camis  nam  carcere  fracto: 

Libera  mens  regnat:  vincla  nec  vlla  timet. 
Hanc  igitur  vidit  fpirantem  nemo  Poetam:  A 

Quod  cemi  poterat:  debile  corpus  erat. 
Hinc  vinit  femperq^  manet  Vigilantins  :  ille 

Veraa  homo:  Qterni  viuida  imago  dei. 
Aut  hoc  fi  nimiu  eft:  pftabut  carmTa  noftra: 

Mortuus  vt  uolitet :  viuus  per  ora  viram.  £Qoi*|sniUD.       H 

[fol,  6r]  3^.  })(^il0^ur0U0  ^ettcauit.  |  anno  a  natali  salvatoris  st-|pka  8b«- 
QVIMILLESIMVM .  Dvojdecimo:  Imperate  diuo  MAXIMO  |  AIMILIANO  CaCafe  Aa| 
gufto.  Mefe  IVLIO  I  fato  admodum  |  acerbo.  &  |  miferando.  P.  VI6ILA1ITIT8.  poeta 
k  I  Orator  .  a  latronibus  .  intra  vrbem  |  WIMPINAM  k  arce  RA|vBM8PVBaTX.  (sk] 
nejcatas :  occubuit :  vir  mi|ro  ingenio :  fumaqj  |  Itegritate.  Pro  |  qoo  vt  orea:|tt 
precamnr  |  viator. 

[foL  6K  med.]  THEODORICI  MALCZANI. 

A(ta  viator :  h^c  P.  Vigilantij  monumenta  .  que  ftndiofa  ionentaa  &  Pr»Ad 
Luba.  ob  egregias  animi  dotes  &  lingu^  facundia  miro  ftudio  dilexenml :  mori- 
tur  maloH,  inddijs  circnmaentus  qtu  cx  ipfo  didicimns.  Anno  ^tatia  tnm.  xxvy. 
non  fine  omniam  bonoram  lachrymis  .  Anno  Chrifti  Millefimoqoiiigeiitefiiiiodvo- 
decimo.  |  Menfe  lulio.    Abi  Viator. 


**  hoc  Ravenspnrgnm  non  est  Snevicnm  oppidnm  imperiale,  eed  castellBm 
Goeleronun  prope  Suhfeld  in  palatinatu  inferiori. 


ADDENDA  AD  VOL.I.  clxyiiii'*.  stromebi  ad  dkmvdt  epist.  d.I.ivn.a.  l5?o.  547 

Pag,  354.  adde  Epistolam  Henrici  Stromeri  Aiirbnchii  ad  Nicolanm  Demudt, 
hanc: 

Lipsise.  CLXVIIII.  *  1.  lun.  15W. 


VIRO    EBVDITIONE    PARITER    AO    VITJE    SANCTIMONIA   CI^ARO 

4  DOMINO  NICOLAO  DEMVDT 

OOLLEOn    CANONICORVM   NOVI   OPERIS   APVD   HALLIM   PR.SPOSITO 

ET    ARCniDIACONO 
RBVERENDISSIMI    CARDINALIS    MAOVNCIACI   A   CONSILIIS 

IIENRICVS  STROMER  AVRBACIIIVS  MEDICVS 

to     ■  ^  S.  P.  D. 

Ib  nundinis  Lipsensibus  proximis,  diserlissimc  idcmque  sapienlissime  Pr2e- 
posite,  pollicebar  tibi  lileraria  cruditorum  hominum  nionumcnta,  si  qua  ad 
nos  adportarentur ,  me  missurum.  Scd  hactenus  pra;(er  ea.  qu%  partim  ipse 
coram  emisti,  partim  a  me  missa  acccpcras,  nuila  sunt  advecta.     Habcs  autem 

isdoctonira  eloquentissimi  ac  eioquentium  doctissimi  Erasmi,  doctae  pie-  |  craanus. 
Ifltis  resUuratoris ,  et  Uirichi  Ilutteni  cquitis  acerrimi  Germanicae  li-  |  HuttMiM. 
bertatis  propugnatoris  novas  iucubrationcs.  Pariter  et  quae  ediderunt  recens 
Bilibaldus  Pirckemerus»  Fabricius  Capito.  ac  Philippus  Melanchthon,  '.'^'St?" 
pracellentis   tum   eruditionis.    tum   eloquentiae   viri.    Verum   ne  hoc     "•»«»»»«»• 

sotemporis  articulo  nihil  ad  te  mittam,  hunc  sermonem  meum  accfpe.  nuper  iu 
Petri  Mosellani  florentissimae  huius  Academiae  nostrae  moderatoris  laudem  pane- 
gyrici  vice  a  me  habitum.  Hunc  nolim  tibi  persuadeas  iccirco  missum.  quod 
eredam  ineptas  meas  nugas  tua  iectionc  docta  forc  dignas  .  sed  ut  iterum  at- 
que  llenim  mea  erga  te  obscrvantia   non   tibi   tantum,   sed  palam  omnibus  in- 

nnolescat;  deinde  ut  qui  mc  coram  diccntem  audiverunt,  comperiant  eadem  me 
de  absente  quae  in  praesentcm  dixi  asscvcrare;  postremo  ut  Petri  Mo-  |  u„i**"*" 
sellani  de  literis  pariter  et  literatis  optime  meriti  virtutes  vuigo  fiant  perspectio- 
res,  tametsi  paucos  omnino  oiTendes  mortaies,  quibus  iuvenis  huius  et  eruditio 
rara  et  probata  morum  integritas  pcr  omnia  sit  ignota.     Profecto  huic  nihii  ma- 

aogis  in  votis  est,  quam  mortaiibus  omnibus  quidem  pro  sua  virili  prodesse  ac 
optimo  cnique  placere.  prasscrtim  tibi.  viro  ut  doctissimo.  ita  et  integerrimo, 
quem  mimm  In  modum  amat.  iaudat  et  observat.  tum  ob  alias  virtutes  tuas 
maltas,  tum  vero  maxime  ob  sedulitatem,  qua  niteris  docendo  tuos  reddere 
oon  solum  humaniores  doctioresquc ,    scd   et  sanctiores:   neque  enim  sat  habes 

35  Collegii  tui  canonicos  ex  te  quotidie  aliquid  audire ,  sed  iliis  pletiius  erudiendis 
Christophorum  lanum,  iiominem  Latine  ac  Graecc  admodum  doctum  prae-  |  1»». 
ceptorem  in  parte  adhibuisti,  quippc  qui  arbitrcris  (ncc  te,  mca  quidcm  senten- 
Ua,  tua  fallit  opinio)  venim  Christi  cuitum  magnis  auctiltus  tum  dcmum  cre- 
scere,    cum    attentis   praecationibus   sacrarum   iiterarum   pericia»    quae   petenda 

4osuggerat,  adiungitur.  Intelligis  autem  piane,  thcoiogiae  studiosis  non  utilem 
modo,  sed  et  necessariam  esse  (quod  et  divus  Augustinus  tcstatur)    linguarum 


CLXVnn*.  Htnrid  %XX9''\mti\  ^urbad^t  f^tWtx  %ti'\a\o  pancgyricus,  Petro  Mo- 
rellano,  quo  |  die  Lipfenfis  Acadomifle  Kcctor  |  proclamatus  eft,  dictus.  Cui  | 
adiecta  eft  oratio  Petri  |  Mofeilani,  de  Con|cordia,  pfcrtim  |  in  fcholis  |  publi-| 
cis  I  taenda,  qua  Stromeri  (  gratulationi  refpodit.  j  JAhellus  12  foliis  in  4^.  eonstat 
ijrignaHg  A...C),  quorum  primi  ultimique  pagince  altera*  vacuw  sunt,  (*.  /.  ei  a,)  Aij  e$ 

Aiij'  continent  epistulam  quam  supra  exhibemus, 

35» 


548  ADDENDA  AD  VOL.  I.  clxviiii*.  stbomeri  ad  demvdt  spist?  d.i.ivh.a.  t6M. 

coSStl™'"  I  cognilionem;  nec  le  praeleril  quod  quibusdam  Gryllo  stoIidiorilHis  vix 
I*auliis  ipse  persuadere  potest,  linguarum  donum  inter  sanctispiritus  dona  con- 
nunierari.  lam  vero  pulclierrimi  huius  instituti  tui  complures  ecclesiaslici  or- 
dinis  proceres  tiahes  sectatores,  qui  niliil  prius,  nihil  antiquius  ducant,  quam 
ul  sui  diurna  nocturnaque  manu  volvant  evangelicos  et  apostolicos  libros,  uts 
qni  non  ignorent  hac  tam  salutari  lectione  innotescere  verum  Christianismuro, 
non  lam  in  exterarum  rerum  specie,  quam  arcana  quadam  vitas  innocenlia  si- 
laiii  essc.  (Juid  enim  eorum  qu;e  ad  doctam  pietatem  augendam  perUuere  ar- 
?bbM  ciTMenJu.^'**^'**"  I  bitreutur.  omittunt  Reverendi  ac  deo  amahiles  palres  D.  Mar- 
?orien;i*******  ^'""s  a  Lochau  Cellensis.  D.  Petrus  Portensis  Abbates,  el  D.  Udal-i» 
S^ultu»  LiJK.  ^*' I  '"'cus  Phister  Lipsia?  apud  divum  Thomam  praepositus;  item 
ciurprt^llius.  1  Eherhardus  Salilacius  Priefectus  Canonicorum  apud  sanctum  loannem 
in  lialherslat,  lheologiH3  insignes  omnes  pariter  et  religiosorum  vigilanlissimi 
pnpsules?  Quid  ille  nunquam  satis  laudatus  utriusque  linguae  doctissimus  loan- 
l^Mr^iuAug^L  I  i^^s  Langus  Augustinianae  religionis  per  Saxouiam  vicarius?  An  non  is 
omnem  movet  lapidem,  ut  coenohiorum  suorum  fratres  bouis  lileris  recte  in- 
stituat,  ac  sui  similes  reddat,  hoc  est,  non  minus  doctrina  quam  viUe  sancli- 
monia  claros?  Porro  ingratissimus  mortalium  esscm,  peccaremque  et  privatim 
et  puhlicc.  si  hoc  loco  praelerircm  excelsum  illud  ecclesiastic»  diguitatis  de- 
cus  eundemque  maximum  Germaniae  Heroem  Rcverendissimum  pariter  ac  illu-» 
dinX^llio'^1iUMusr  I  strissimum  D.  Alhertum  Cardinalem  Moguntiacum  principem  menm 
clementissimum,  cuius  unicum  est  studium,  omnis  cura,  denique  solicitudo 
summa,  ut  honae  litero;  cum  honis  ac  sanctis  morihus  per  ampiissimas  dicio- 
nis  SUH3  regiones  ubique  reflorescant:  et  in  hoc  iion  tantum  alit  et  fovet  roul- 
tos,  sed  ctiam  aliquot  procul  dissitos  ct  dc  facie  ignotos,  ex  nominis  lanien^s 
celehritate  cognitos,  liberalitate  sua  prosequitur,  ac  ut  in  studiis  iuvandis  per- 
gant,  animat.  Eius  Mccoenatis  auspiciis  deus  optimus  maximus  seculum  boc 
nostrum  viris  in  omni  disciplinarum  genere  eruditissimis  ornare  voluil.  ul  spes 
sit  fore  posthac.  ut  superstitio  decrescat,  vera  pietas  augeatur,  quandoquidem 
reflorcscunt  iani  bona  studia,  ct  pessum  it  spurca,  fa?da  dedecorosaque  barba-3o 
ries;  tum  impium  illud  rixandi  studium  in  pacem  et  mutu^  conconliae  foedus 
traducitur,  vera  fucatis,  pcrpetua  caducis,  sacra  prophanis,  coelestia  terrenis, 
Chrisli  et  eius  apostolorum  ut  saluberrima,  ita  et  necessaria  prapcepta  huma- 
nis  tradiciunculis  pneferuntiir.  Sed  quid  ego  inslituti  mei  oblilus,  longius 
quain  volehani,  h<ec  circumduco?  Receplui  canain,  ue  dedicatoria  epistola  mo-S5 
rosior  longiorque  sit  ipso  serinone.  Tu  etiam  alque  etiam  cura  uti  valeas, 
et  Revercndissimo  cardinali  domino  ineo  clementissimo  plurimum  me  commen- 
des.  Lipsiae,  Calendis  luniis.  Anno  .M.D.XX. 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  ccxxxv'".  dkb  out  fbum  lutbebisch  tfaffen  nabb.   549 

AD  VOLVMEN  II. 

Piig.  46.  adde: 

ccxxxv*. 

Ptv  fnti)(rifd)  IHfnffrn  nnr2. 

5  9Cr  Ct^umlyfn  on^  b^^p  fuefitx  fraarn  ten  nQr^en,  Itrbrr  biflu  oin  nari  on^  re^fl 
foli^  non,  tt  ttuwkt  aber  uns  ntt  ^a$  tu  atn  nar:  fepefl,  utt  roir  u)olun  0ern  milfen 
nitr  ^u  wnefij  UMin  ^u  nenfl  tid)  nit,  un^  ^u  ba|)  tine  in  ^em  ^sitten  bfied^lin  oil  0e- 
fa|t  iMif  tinnf  nit  0efelt,  unt  tu  folt  fagtn  mer  bie  bafd^en  rauimer  fepen,  ob  es  ^ie 
^^um^enm  meren  o^er  ^ie  |)2ie|Ur,  ^armitt  bas  man  erkennen  kunli  mer  ttxt  felbigen 

lOmmn,  bamttt  \ta9  tttx  S^M  uti  ^ie  Ile9d)|lpt  nit  ^ie  Dnrec^ten  angriffen.  ^er  nar:  ant- 
mart  jn,  i4  ^tn  Ux  wtit  nar^,  onb  unbermurff  mid)  alie  ^bel  0ai)|lltd)  un^  meltlid), 
tin^  t4  Ifin  ain  0iiter  l^utber  ott  fiird)t  kain  feiier,  mte  niol  id)  meinen  namen  nitt  ^arff 
|tK  5uff)^n,  fo  finb  id)  ^od)  nitt  tas  id)  mid)  frlb  oter  mepnen  bmttx  oer:atten  foU, 
iDaii  ^tr  0am  fetn^  ^tfibit,  utT  )ie  bun^  lauffen  gan^  frep,  un^  ^ie  je^er  ^ahtn  ^as  \)0m 

I5f4)0ii  0ebUifen,  oii  uMirten  alle  ta0  auf  uno  mait  mir  in  ^ao  0arn  fd^nurren,  ^ao  fp  ono 
o«b  Mf  Uben  b^in^en,  maii  mir  t^abtn  nitt  uil  mel^  nao  mir  ono  oerber^en  kiin^r,  id) 
|f f  «etn  b2Uber  to  lutber ,  unb  ^er  oon  IJutten  ^ie  ffabtn  apnen  ^arten  ^efeet  ^er  mfirt 
^iik  auf  0fen  oon  baumen ,  ^arinn  merHen  ^epflan^t  oil  onli  manc^erlap  blumen ,  on^ 
owl  0r3if rt  mitt  mepffen  0il0en ,  on)  Tiie  (^n^el ,  ^ie  uiertien  ^en  ^arten  }tt}ni ,  on)  ^er 

70  gut^et  onO  afkt  futt)erifd)en  bneber  bie  merlien  ^arein  flieben;  onti  mer^en  mit  jnen 
alf  0a9|Ui4)fn  on^  meltUd)en  fiirflen ,  )ie  ^em  Cl)nfllid)en  0lauben  oii  ^er  marl^ait  mcl- 
Ifii  lelfen,  on  aVitn  friimen  ^bumber^en  ^ie  oom  ^tti  0eflift  ffin^,  on)  bie  in  jre 
flurn  0ffHft  l)aben  oon  ^ee  fri^es  n)e0en,  mieuiol  ^ie  felbi^  fliftun^  au4  oft  0efd)nied)t 
fftn  IO02M,  00  ^enen  ttxt  gtxn  oil  it\)i  ijabtn  on  oil  pfrien^  Hie  felbi^en  be^eren  nit  in 

nlbiffn  ^artfn,  nMiiT  Cbnflus  marb  ^arinnen,  mann  fi)  fra^ten  nid)t  ^arnad)  bas  alle  ia0 
^nfn  ^um^txitn  fiuxben  in  )es  ^apfls  monat,  ont  jm  ^ie  ain  |  pfrien),  miir)  oiT  bein 
9a|p|l  tit  antfr,  ic^  molt  0frfn  miPen  nxi  Gott  fant  Veter  brtt  erlaubt  tras  er  )er  /iir- 
flfii  laMfe  foU  frbfn  nad)  jrem  to^t,  onb  uias  ^er  JVOel  0eflift  bat,  Ms  b^t  \>tx  papfl  mol 
|aUi  0ffrbt,  tint  ^es  9apf!s  monat  l)at  als  ^rfrelTen,  onb  frifl  alfo  fd)ifr  aUf  pfrien^  b^n- 

30  wfdi  ont  «an  mir  lan0  fHften  vntt  ^utra^en ,  fo  kompt  ^es  papfls  monat  on^  friftt  fs 
aiff  |fiii»fdi,  mif  kumpt  es  ^as  Oer  ^bel  kapnr  tlcmifd)en  9fafen  erbt,  onli  Oas  \tex 
H^mtfi^  ^  alf  Ifben  erbt  )ie  ^er  ^tel  fliftet,  onb  er  kan  nit  0nu0fam  fliften.  pa- 
ruaib  loli  ii^  tef  Vetd^  ^if  babrn  )as  re^imrt  am  len^fUn  bel)alten  onb  b^t  'baxob  0e- 
l)aUe ,  ff  t|i  jn  aud)  faur  mo^brn ,  on^  fepn  aud)  aintai)l  Mrob  0f floiben.    jHi  Oer  yfar- 

»A2fr  Ofn  1lftrnibfr0  3U  IHMen  flarb,  ba  lief  fid)  ^er  tlurnber^er  bott  3u  toM,  Mmit  Mf 
bfr  ^pfl  ono  fein  0enralt  nit  ooskemen ,  ^as  jnen  bie  pfar2  3u  fant  ^ebolt  mer  mo^^en, 
on  ^fttfn  fps  ain  mal  frfd)nappet,  fo  mer  fp  jn  aUe  mal  beli)ben,  on^  ^as  molt  9ott 
ntt  ^bftt.  iParumb  b^ifl  ex  bem  botten  bas  er  ff  0fn  ttiimbfr^  kam  ^an  ^fs  papfls 
bott,  ortl  mrr  jn  )ie  pfrim^  mo^m  fo  bttttn  bie  Vfafen  nitt  bo^t)ait  0fnu0fam  kiin- 


CCXXXV*.  AdicimuB  haec  ex  libcUo  inscripto  Htr  giit  fntm  CuHti^erifd)  Vfafen  nan 
bapft  \df  I  JPer  mid)  kauft  ^er  le^e  mid).  |  (Kffigics  sannionis  in  ambone,  ante  quem 
csnis  dormiens  prostratus  iacet,  sedentis,  dextera  libram  evolventis,  sinistra  ba- 
cnlam  cnm  folliculo  tenentis.)  4  folf,  in  4^,  qnorum  nltima  pagina  vacua  cst.  Fi- 
nit  in  media  fere  psenultima  pagina  sic :  C  Pem  flren^en  vnXf  tleflm  ^^el  |  3U  lifb 
bat  ^fmac^t  ain  nar:  |  ner  0Ut  (utijtxxfi)  ifi.  \  ***  \  **  \  *  \  Exhibemus  Hhelli  secundam 
paginam  cum  iertia?  fere   duahus  terliis.  Cf.  Panzeri  ^lnualcn  bcr  a.  bcutfch.  fiitt.  11. 

p.  46.  n.  1228.  cum  n.  1229. 


550   ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxii*.  asclepii  babbati  PAMEQTBicTfl. 

ttn  mQben,  Qlf0  rt^tmna  Die  uon  Hurnbtrg  me  umi  f9  lo&llrn  mtt  ^rn  ynrlUrn,  tc^ 
0laub  abrr  tat  ^rr  9ap|l  ^rm  Hepd)  ntc^ts  tf |Ur  b^^er  fe^ ,  onb  nMnn  m  tn  n0t  mfirt 
bnngen  fo  mfirt  ers  ^e^un^  tl^on  oon  ^es  IBarttn  f  utbers  wt$en 


Ad  pag.  372.  adde:  CCCXXXXII  *. 

FORTISSIMORVM  EQriTyM 

VLRICHI  HVTTEISI  VOETM  LAVREATl 

ET 

FRANCISCI  A  SICKINGEN 

GERMAMl/E  IMO  TOTIVS  CURISTIARISMI  LIBERTATIS  ASSERTORVM 

PANEGYRICVS. 

Sic  mihi  Pierides,  sic  sit  mihi  mitis  ApoHOy 
Quorum  ira  nihil  ingeniis  contingere  quibit 
Pestiferum  magis  aut  pluri  constare  laborCy 
ludicio  solaque  rei  gravitate  placentis 

b  Motus  ut  hcec ,  nec  digna  deis  mortalia  nec  quce 
Pectora  forte  iuvant^  tenui  deducere  versu 
Cogar  et  obscuro  virtutem  toUere  cantu, 
Obtrectatorum  obprobrOs  actisque  nefandis 
Invidi€B  responsurus  compeUar  eodem: 

10  Convicia  istius  nam  me  repctita  cohortis 

Audacem  faciunt  animusque  ex  crimine  crescit: 
Clarorum  fuerit  virtus  obscura  virorumj 
Ni  macilenta  trahas  iiventi  corpora  vultu; 
Namque  velut  reddit  meiiorem  dicta  Catotiem 


Hunc  pane^ricnm  Nicolai  Asclepii  Barbati,  Cassellani,  qni  deposito  miinere 
scholastico  Homborgensi  inter  primos  Marpurgensis  academi»  professorea  dia- 
lecticen  etliicenque  docuit,  a.  1550.  iuris  doctor  factns,  a.  1571.  grandsYiu  eme- 
ritis  stipendiis  e  vita  decessit  (cf.  Freheri  Theatr.  viror.  erud.  olaror.  p.  800.  aq., 
0  quo  sua  deprompsit  loecher  v.  Barbatus),  profecto  non  ideo  repetimus,  qnod 
hoa  versiculos  non  pessime  natos  iudicemus  (nam  amori  hominia  neqne  Calliope 
neque  Clio,  utut  invocabat,  respondebant  amore:  cf.  voL  I.  n.  CXXXITI.),  eed  ni 
de  Hutteno  SBqualium  virorum  iudicia,  quantum  facere  posaimua,  Iniegre  profe- 
ramtis.  Quod  non  suo  loco,  cum  ante  hos  quattuor  annoe  Hntteni  openun  alte- 
rum  volumen  operis  transcribendum  mitterem,  positnm  est,  in  causa  fuit,  quod 
tum  sperabam  fore  ut  Asclepii  librO|  cui  inscribitur  ^'Sylva  s.  poemata,  inter  qun 
votum  pro  reditu  salvo  loannis  comitis  Hennebergici  ...^\  Francofurti  a.  1612. 
publicato  nanciscerer.  quae  spes  cum  adhuc  me  fefellit,  iamque  finienda  eat  hsec 
Hutteni  operum  editio,  nihil  snperest  nisi  nt  ex  corruptissimo  depravatissimoque 
Miinchii  exemplo  {Franz  von  Sickingen.  Stuitg.  u.  Tub.  1828.  W^.  vol.  H.  p.  3d0...d40.) 
carmen,  satis  por  se  miserum,  quantum  possem,  si  non  sanum,  tamen  tolerabile 
reddere  coner. 

"  actusque  M,      »  furet  M,      '^  Catonis  censorii  eloqnentiam  ita  laudat,  ut 
simplicius  illud  *facit  exercitatio  magistrum*  scripsisset. 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxzii*.  asclbpii  baebati  PAMEarBicTS.    55 1 

1»  C€tusa  frequetis,  sic  aucta  mtet,  sic  gloria  maior 

Imidia^  semper  comitem  qtiam  gloria  ducet 

NobiliSy  et  famam  Francisco  clara  perennem 

Buttenoque  dabit,  quod  et  ordine  natus  equestri 

Et  quod  uterque  rei  decus  est  mirabile  equestris: 
20  Usque  adeo  titulo  virtutum  nomina  soh 

Arrident,  vana  est  ipsarum  mentio  rerum; 

Doctius  arma  alter,  Phcsbum  studwsius  alter 

ExcoUty  ambo  utrumque,  velut  nil  possit  ApoUo 

Marte  sine  et  docto  Geticus  sine  ApolUne  PtuBbus. 
25  Stemma  patrum  vetus  est  longaque  ab  origine  ductum , 

Attamen  exiguo  terrce  cognobile  puncto: 

Gloria  parta  sibi  spadis  melioribus  orbem 

Complebit  longum  et  cum  tempore  finiet  ofvum. 

Atque  utinam  miki  prassentes  ante  omnia  Musas 
20  Esse  velint  et  se  dignum  mihi  pangere  carmen; 

Et  mihi  dicendis  quodsi  natura  recusat, 

At  mihi  sufficiant  concepti  ex  hoste  furores 

Turpiloquo  et  falsis  congesta  iniuria  verbis. 

En  furit  inque  aurem  Detractw  tinnit  utramque 
96  Impia ,  nec  patitur  voces  mens  sana  rebelles 

Falsaque  iudidum  vincit  mendacia  certum^ 

Et  convivarum  numerus  nUscetur  utrinque, 

Ctamor  ubique  vagus  vix  et  sese  abstinet  armis, 

Quis  deus  hoc  poterit  prmentior  esse  furore? 
40  IHscite  in  absentes  quam  sit  dixisse  modeste 

UtHe  et  absentum  pnjesentes  semper  amicos. 

Non  ideo  invulgo  mordacia  nomina  mordax, 

Sed  tantum  invitis  conferre  exempla  virorum 

Atque  pari  imbutas  multorum  robore  mentes 
45  Esse  velim :  votum  hoc,  votum  hoc,  mihi  credite,  sotum  est, 
Talia  nitentem  meditando  et  tempora  forte 

Ducentem  et  primos  rodentem  mordicus  ungues 

Forte  etj  militim  ut  perUsent  hactenus  artes 

Cum  reUquiSj  quas  famam  homini  atemumque  tulissent 
50  Et  decus  et  pretium ,  studiis ,  sub  nocte  serena 

Sotticitum  exanimi  somnus  cessare  quiete 

Et  mandare  iubet  venturce  instantia  luci: 

Tunc  ausi  puros  memini  me  carpere  divos 

^Stulte,  quid  hoc  tentas?  alio  hic  opus  esse  Marone 
55  ^Non  sentis?  qwe  te  tam  pronum  audacia  reddit? 

'  Usque  adeo  frustra  felicia  secuia  vates 

'  Tot  dederint ,  ut  te  prceter  non  audeat  ullus 

'  Tam  dignum  ingenio  facinus?  donatur  amori 

^Si  quicquam,  cecinisse  cave  detenttis  amore: 


••  phaebas?!  sie  M.  Versificaior  certe  debebat  scribere  Mavoro.  Geticus  =  Thra- 
civs:  «Maro  Threcen  occupai'  {Hom,  Od.  VIII.  361.  OM,  ari.  am.  11.  &88.)-  ^^  Thrsk' 
eia  ipoa  Mavoriia  esi,  a  Thrace,  Martis  filio,  dicia.  ^  finnit  M,  ^  fama  Jf. 
*•  Non]  Nam  *.      ••  ccedoqae  M. 


552    ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxii*.  asclepii  babbati  paneoyricts. 

00  ^Caitssw  aclor  lurpis  caussam  fcsdabU  honestam', 
ImposHum  ergo  humcris  nosiris  pro  viribus  impar 
Nosco  onus  admonitus^  ccsso  cedoque  monenti: 
Visa  canam  modo  et  auditos  cx  numine  versus 
Postcritas  leget  atque  omnis  mirabitur  (etas. 

(i5         Ecce,  duodcnis  qua  cwlum  animalibus  orbem 
Circuit  obliquum  advcrsos  cl  dcspicit  igncs, 
Ingetis  cgrcditur  magnorum  turba  deorum 
lieroumque  cohors  divis  pcrmixta  superbis, 
Qualis  inaccessam  iamdudum  Carolus  urbem 

i\i  Augustus  pctiturus  erit,  tibi,  Bomule,  regnum 
Instaurct  vctcri  ct  rcddatur  Roma  decori^ 
Auratus  gemmisque  nitens  mctuendus  et  armis, 
Legibus  et  placido  multum  venerabilis  ore; 
Pr(ecedet  belii  pacisque  experta  iuventus 

75  Effera  quwque  viris  vix  tum  moderabitur  celas 
Prcesentique  senes  maturi  robore  metitiSy 
Qui  propriis  potiora  alienis  quique  periclis 
Seligere  et  possunt,  et  persuadere  periti, 
Quo  fidant  partnn,  partim  timeantque  rebelieSy 

80  Consilium  vt  stctcrit  congestis  viribus  mquum, 

Divinum  cst  quod  qui  metuunt ,  vetierantur  et  ardent, 
Inscquitur  variis  compktus  gcntibus  ordo, 
Innumeri  patrcs  ct  non  numerabile  vulgus. 
Talis  visa  mihi  est  hominum  et  commixtio  divum: 

85  Inter  victrices  olearum  mixtio  laurus 

Aeternis  iucundum  hederis  addebat  honorem, 
NaribtiS  ambrosia  est  tutius  coticepta  theatri, 
Arma  feri  Martis  vatum  prudetitia  maior 
Temperat  ct  vitidcx  agmen  tninitatur  utritique, 

%  Omnia  castigat  melius  prcesetitia  c(bU, 

Ipse  Lacrtiadcs  ccccum  ct  Metielaus  Homerum 
Ducebatit  ct  ab  hoc  tantam  accepisse  fatcntur , 
Quatita  potest  homitii  cuiquam  contitigere,  famam; 
Laudati  tnorutn  scucli  subit  Ktitiius  ititer 

05  Scipiadas  felix  laudatos,  hic  quoque  vidi 
Nostrorum  rcgum  vulgus  rubuisse  nec  esse 
Qui  catterent  se,  ullos  nec  se  fecisse  poetas 
Vel  rebus  paci  gestis  belloque  catiendis. 
Pone  subit  pius  Aetieas,  lectissimus  heros, 
mo  Illius  et  sancta  vetiiens  ab  origitie  Ccesar, 
Atque  pari  Latium  digtiatitur  hotiore  poetam. 
Hic  ego  complevi  largo  spectacula  risu, 
Vilia  nempe  magis  Plauto  cxercere  molenti 
Vergiliutn:  tetiui  gcstabat  stercora  cribro 


*»  caedoque  Itl.  «  Carolus  M.  Komam  coronaudus  veniens.  '^  Augastis  M. 
*'  i.  e.  Eos  qui  quod  met.  v.  et  ardent.  ^  Uni  sequitur  M.  completor  M.  •»  lae- 
tiades  M.  (i.  e.  Ulixes).  Menalaus  M.  «»  latissimus  M.  ««^  laciom  M.  (Vergi- 
lium).      'o^-^q-  „Cum  is  [Vergilius]  aliquando  Enuinm  in  mauu  haberet  rogaretnrciaa 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxu'*'.  asclepii  pabbati  rAMBQTBiCTS.    553 

105  QucB  prcecedenti  furtim  subtraxerat  Ennjo. 

Men'*  potuisse  caput  somno  grave  toUere  in  altum? 

Olfecisse  foret  mihi  tatia  summa  voluptas; 

Connixi  mecum  frustrato  turba  labore 

Deficiunt^  obtusa  sopor  guod  tempora  pressat, 
110  Hic  cithara  insignis  facilique  CatuUus  iambo 

Personat  et  Latias  docet  hunc  servare  Camenas; 

Intentum  quetn  etsi  retinebat  syUaba  gucevis 

Aptantemgue  lyrce  currentia  verba  sonare, 

Jhdcia  mulccbat  grato  mihi  somnia  nutu; 
115  Pindarus  est  socio  visus  mihi  ludere  Flaccj 

Greecague  Romano  misceri  carmina  versu. 

DeUa  conscguitur  Romanum  ceterna  Tibtdlum, 

Quem  merita  fortis  lauru  Messala  coronat; 

Heiruscis  Mcecetiatem  de  regibus  ortum 
120  Et  qui  regum  oculos  in  se  convcrterat  omnes 

Turba  poetarum  stipat,  ducebat  euntem 

Lenis  inexhausta  nam  Munificentia  pera. 

Cynthia  amatorem  petulans  cui  debet,  eidem 

Acceptumgue  refert:  lateri  nam  proocima  dextro 
125  Ipsa  sinus  maU  prcecinctos  componit  et  omat 

MoUe  hedera  caput  inflexa  lambitgue  capiUos. 

Hic  lepidum  casta  vidi  cum  coniuge  Cordum, 

Pyxidas  uxorem  unguenti  parvosgue  ferentem 

Filiolos:  potuit  Musarum  hcec  una  videri, 
130  iVt  medici  officiOy  versus  faciente  maritOy 

Fungatur  nec  matemas  in  pignore  curas 

Deserat  ac  artes  doceat  caUere  patemas. 

Longa  mora  est  guidguid  narrare  ex  ordine  vidi, 

Omnia  nec  meminiy  faUunt  potiora  videntem: 
135  Namgue  pueUares  choreas  Eobanus  agebat 

Hessus,  honor  patriee,  socio  Nasone  superbus, 

Adversusgue  latus  montis  quod  vidimus  agri 

Formosas  iUi  pascebat  mille  capeUas, 

Quas  prcBsens  Siculo  dixisses  gramine  ketas, 
140  At  mihi,  dum  pecus  intueor,  pars  magna  theatri 

Prceterit  ingue  seguax  oculos  mihi  dirigit  agmen: 

Respiciens  etenim  guemnam  nova  laurea  vatem 

Comeret  et  pulchram  mulceret  dextera  barbam, 

Engentinus  erat,  guondam  humanissimus  hospes, 
145  Et  Spirce  hospicii  me  oUm  dignate  PhUymne, 

Discipulum  ducis:  sic  restant  signa  magistri 


quidnam  faceret,  respondit  se  aurum  colligere  de  stercore  Ennii".  Donai.  Tit. 
Vergil.  §.71.  »«o  cythara  M.  catullus  jambo  M.  »'«  Latias]  talias  M.  "«  In- 
tentem  M.  "*  prato  M.  **•  Lsenis  in  exhausta  M.  psera  M.  >«*  Cythia  HT, 
'•^  cordum.  M.  Euricius  Cordns,  poeta  et  modicus.  *"*  Pixidas  M.  "•  pa- 
terna.  M,  "*  sequar  M.  "•  quam  nam  M.  ***  Comeret?  pulchram  M.  *<*  En- 
geutimus  JV.  Philippus  Engelbrecht,  dc  Engen.  Cf.  vol.  I.  p.  16.  ^^  Spir»  feei 
ex  pire  M.      phylimne  M. 


554    ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxii*.  asclspii  babbati  PAMB«TmicTt* 

Indolis  m  iuvene  et  iuvcnis  natura  magittrot 
Testatur  moreSf  eadem  est  in  utroque  vokmta$. 
Tum  dormitantem  Nesenus  ridet  et  instat 

150  ^Siccine  lente  iaces?^  cumque  expergiscerer  inde^ 
Persuadet  docto  me  iterum  indormire  susurro 
Occinuitque  elegum  surdas  mihi  carmen  m  aureSy 
Quo  mea  claudantur  meliito  lumina  catitu: 
Nunc  calamos,  nunc  bombardas,  nunc  tela  gerebat^ 

155  Nunc  tremula  ex  humeris  tendens  hastHia  latis 
Affecit  mero  cedestia  castra  lepore. 
Brixius  hic  Greeca  modulatur  carmina  voce 
Et  nil  Romano  non  comptum  prodit  ab  ore, 
Qui  quamvis  muitos  a^et  superetque  poetas, 

m  Et  cedat  nuUi,  tamen  infortunia  vatum 
Despicit  atque  domo  residens  subHmis  m  aUa 
Obkctat  duki  ccdo  et  sidera  plectro. 
Omnia  qui  Musis  coniunxit  sacra  profams, 
Buschius  hic,  legumque  sciens  canonumque  peritut 

1C5  Quos  nescire  velit  [nam  artes  contemnere  notas 
Sani  est  iudicii),  proavos  comiiatur  equestres 
Ambitkme  sine  et  summam  in  virtuie  repomt. 
Ravisium  faciH  videt  ipsa  Niveria  amore 
Ludere  m  omatam  pingui  de  rure  pueliam. 

170  Eehetico  binos  videas  et  m  agmine  vates, 
Laurea  Cassareo  gestantes  serta  favore: 
Nomine  ab  alterius  feUci  gloria  maius 
Nomen  habet  nomenque  dedit  natumque  reeepH 
Lceta  sinu,  cuius  mox  est  visura  nepotes; 

m  Qui  merUi  et  sortis  Fadianum  nomme  dudt 
Participem,  socio  sese  veneraiur  amore. 
Ferrea  tranquHlos  inter  BeUona  poetas 
Ibat  ei  armati  sepserunt  PaUada  cteius: 
Uic  loricatam  Chariies  drcumdare  nudm 

iso  Gaudebant   Venerem^  neque  ob  id  Tritonia  ridei: 
Unicuique  suum  quamvis  mireris  honorem, 
Turpe  iamen  ducas  seiunciam  ineedere  pariem 
Alterutram  et  proprio  spectari  veUe  decoro; 
Usque  adeo  pulchrum  est  animam  corpusque  fovere^ 

i%5  Nec  male  contempto  mentem  iorpere  labore 
Atque  parum  ingenuo  ingenio  demergere  nisu, 
Hinc  Marcanorum  vidi  certamina  frairum. 


"«  in]  ni  M.  »*•  Guil.  Nesenus.  cf.  vol.  L  p.  171.  »**  t«la  2.  «»»  Genna- 
nns  Brixitis  (Germain  de  Brie),  canonicus  Parisiensis,  Gneconiin  poematam  (et 
Anti  Mori)  anctor.  f  1550.  >«i  inalta  M.  ***  Hermannns  Boschina.  >**  Sannm 
poetae  Asclepii  huins  iudicium  laudent  alii,  non  ego.  '*^  loannes  RaTimas,  eognom. 
Textor,  NiTemenBis,  apud  Pariaios  professor  honamm  artinm,  Tarii  generii  poe- 
matum  scriptor.  f  a.  1524.  Cf.  Joecher,  h.  v.  '••  momatum  *.  '^*  Henricns  Lo- 
ritus  GlareanuB  a  patrio  oppido  dictus.  '^  fortis  M  loachimoB  Vadimnt. 
***  Marckanorum  Jf.  comitum  de  Marca. 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxixii*.  asclepii  babbati  pamboyricys.    555 

Hinc  agiles  Rohertiadum  coUudere  metites: 

Egregium  quini  comitantur  namque  parentem 
190  Germaniy  quorum  mdlus  quin  bella  cieret 

Prassentique  animo  Fabios  cequaret  et  arte. 

Nomen  kabet  senior  primum  ingeniumque  paternum: 

JHe  dcatrices  et  mento  et  fronte  superbas 

Ostentat,  nec  nunc  recipit  metuitve  periclum, 
195  Htmc  non  dissimili  Guilelmus  pectore  tangit ; 

JDoctus  loannes  sequiturque  Antontus  illum^ 

Qui  fortunarum,  qui  dux  rectorque  mearum 

Inter  ApoUineas  doctos  doctissimus  artis; 

Hos,  quamvis  minhnus,  Cyriacus  passibus  cequis. 
300  Cygnea  medio  quorum  soror  agmine  voce 

Carmina  concinuit  divis  et  ApolUne  digna^ 

Atque  parum,  nisi  propicios  mihi  reddere  divos, 

ludicium  Paridis  ne  dirimeret  iUa,  vererer. 

Tristis  at  a  tergo  Nemesis  comitatur  etmtes 
305  Sylvosamque  manu  {dictu  mirabile)  forti 

Ardennam  abiectis  portabat  coUibus  atque 

CoUapsos  domuum  muros  et  ferrea  claustra 

Despectatque  imis  asquatas  vaUibus  arces; 

Magna  tamen  viva  prcestat  solatia  virtus 
310  Quce  parit,  at  partos  etiam  sors  perdit  honores: 

Illa  sui  saUem  pretium  est  si  cetera  desint, 

Huic  si  quid  desit  pmna  est  certissima  merces. 

Castera  qum  deinceps  vidi  pukherrima,  Musfe^ 

Dicite,  vestrum  opus  est  tanti  meminisse  triumphi 
215  Et  memorare  viros,  magno  qui  laudis  amore 

Aethereas  toUunt  neglecto  corpore  mentes: 

Humana  ingreditur  specie  quod  nescio  maius 

Spectaclumj  sive  hoc  novitas  augustius  esse 

Fecerit  aut  res  ipsa  sua  pro  maicstate, 
220  Hartmundus  lateri  vicinus  MercuriaU 

Auratam  virgam  Cronbergius  anteferebat: 

IIU  meUifluens  recto  spirabat  ab  ore 

Sermo  atque  erectam  pro  Ubertate  gerebat 

Insignis  faciemy  rectum  latus,  omnia  rccta, 
225  Recta  manuSj  leni  pectus  cognobile  risu, 

Crinibus  et  raro  sparsis  nigrantibus  albo: 

Nii  non  mireris,  nil  non  venereris  in  iUo, 

Ipsius  ut  Uvor  nil  non  fastidiat  absens; 

Sic  oculos  tasto  volvebat  lumine  rectos, 
230  Tale  animus,  cor  tale  hominis,  mens  tale  diserti. 


'^  RobertiadumJ  i,  e,  Roberti  de  Marca,  Arduennonsis  apri,  progenies.  cf.  vol. 
I.  p.  116.  cum  add.  vol.  IL  p.  487.  ^^  nonque  M.  parentem]  Wilhelmum  III. 
».  1475.. .1511.  qni  infra  recensitos  liberos  ex  altera  uxore  Sibylla,  Alberti  Achil- 
Us  Brandenbnrgensis  filia,  habebat.  *^  mente  M.  ^^  Guilielmus  M,  ^^  se- 
qaltiir  qoem  M.  *••  Giriacns  M.  **  Cignea  M.  w  Andennam  M.  ^  Despectit- 
que  M.    ««0  parU  M.      «'*  augustus  M.      ^  Hartmut  von  Cronberg.      ^  rie  M. 


556    ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxii*.  asclspii  barbati  PAXBarBicvs. 

QuaUa  ab  erecto  manabemt  pectore  verba. 
Tum  subeunt  quorum  conventus  nomUie  tantus 
Prcedpuam  illustris  semitam  compldnt  Olympi: 
Pythius  hac,  illa  Geticus;  nunc  Delius  illa 

235  {Scire  nefas  hominem)  parte,  hac  Mars  ferreus  ibmt 
Partitis  vidbus,  asquato  utrinque  et  honorc, 
Inter  utrunque  duo  quamtns  mortalia  vidi 
Corpora,  mortalem  quod  erat  cceleste  figuram 
Pauiatim  extrudit  res  illustratque  caducas, 

240  Scilicet  ingenium  quo  maius  corpore  regnat^ 
Corpus  eo  minui  magis  absumique  necesse  est: 
Ergo  via  spatiabantur  modo  quatuor  ampia^ 
JHvinum  extremum  est,  medium  miscetur  utraque^ 
Ante  triumphalem  connectunt  brachia  currumy 

245  Jnnumeri  ducunt  livorem  in  terga  labores, 
Cingebant  quorum  sudantia  tempora  palmofy 
Aurea  principibus  medOs  sceptra  anteferebant , 
Continua  Hutteni  vigilantia  prodita  cura^ 
Non  hcec  qum  nihili  mortalia  pectora  rebus 

250  Exercet ,  sed  quce  mentes  ad  sidera  toUit ; 
Francisco  veniens  summo  Victoria  cceh 
Gloria  consequitur  donatum  cetema  triumphum. 
Ingens  conseguitur  numerus,  quos  inter  et*  umbram 
Ipse  mei  video,  cura  puto  pectoris  alta 

255  Et  studio  interdum  naturce  vincula  rumpi: 

Absentem  mens  namque  animam  expurgata  reiinquit, 
MenSf  atiriga  animi,  successu  et  temporis  amni 
lAbera  momento  rerum  causasque  vicesque 
Ex  love  perdiscit,  rebus  ventura  peractis 

Tf^  Scrutaturque  super;  nihU  est  prcesentius  ilio: 
lupiter  hoc  divinum,  hominum  non  invidus  Ule, 
Concessit,  quo  scire  queas^  quo  vivere  possis, 
Quo  corpus  mortale  sequax  animamque  potentem 
Iteddere,  sublimi  quce  sese  misit  Oiympo, 

2«5  i^tiam  Musce  sepsere  novem,  quam  implerit  lacchus^ 
Quam  varOs  vacuam  curis  exhaurit  ApoUo 
Inque  deum  veneres  calido  vexere  furore. 
Ordine  at  in  longo  tenuem  dum  respicis  umbram, 
Agnosti  notumque  tibi,  Marcane,  salutas; 

270  Verum  accessurum  somnus  me  liquit  amantem 
Et  tristis  ferme  defuncto  vita  revixit, 

Nunc  mihi  dicentur  recitati  ex  numine  versus; 
lUos  Calliope,  hos  referebat  in  ordine  CUo. 


M4  Getic.]  cf.  V.  24.  "•  exdacas  M,  '♦*  ,  connexum  brachia,  JV.  **•  bac  M, 
■*•  Libra  M,  ••*  illa  M,  ••^  corpus  motare  seqoar  anim.  M,  ***  qaa  M.  mi- 
Bitj  an  miscet?  ••*  lachus  M,  »••  Qncm  M.  •••  Markane  *.  *^  amentem 
puio.  *^  recitali  M.  *'•  Hutteni  laudes  tribuit  Mus»  quse  heroicis  Teniibas, 
Francisci  ei  qaaD  historic  pr»e8t. 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  ccoxzxxii*.  asclepxi  barbatx  panbotricts.    557 

CLIO. 
NuUus  hmos  fidei,  nec  erat  revereniia  legum, 
275  Absque  fide  et  sola  periere  Ubidine  cives: 
RestituiSy  Francisce,  docens  non  usque  licere 
Quod  Hbet,  utendum  digitis  et  legibus  esse. 

CALLIOPE. 
Legis  abusus  erat  res  emendanda,  sed  ipsi 
Pontificum  canones  nil  religionis  habebanty 
2S0  Et  malus  usus  erat,  ne  non  bonus  esset  abusus: 
Hic  labor  Hutteno,  canones  arcere  nefandos. 

CLIO, 

Arma  meus  colit  hic,  dicendo  vincit  Erasmus, 

Utramque  insignis  Huttenus  consequitur  rem; 

Ipsa  minas  canonum  pietaSy  non  arma  Lutheri 
7^  Infregit  talisque  animus  studiosior  ausus. 

CALLIOPE. 

Nil  valuit  pietas,  cedebat  viribus  illa 

Et  decuit  vires  adversum  viribus  uti: 

Hic  lingua ,  hic  manibusque  bonorum  fcedere  iuncto 

Et  Kbertati  pietatem  adiunxit  et  arma, 

CLIO. 
290  Foedera  cessarant^  immersit  spongia  votis, 

Muneribusque  magis  valuit  qui  snmma  et  opum  vi 

Cerea  corrupto  pro  voto  iura  redemit: 

Promissis  docuit  Franciscus  stare  superbis. 

CALLIOPE. 
Errabant  ficta  decepti  religione  y 
2«5  Nec  quibant  moniti  verbis  resipiscere  cives; 
Sed  postquam  Hutteni  calamo  gladioque  peribant 
Pontificum  nugas,  qui  iam  periere  reperti, 

CLIO. 
Plectuntur  miseri,  pelluntur  finibus  cegri^ 
Exilio  tristes,  rebus  multantur  egetii: 
300  Plectuntur  sontes  Francisco  autore  reditque 
Extd  et  amissis  fruitur  melioribus  hospes. 

CALLIOPE. 
S(vva  papistarum  vindex  tormenta  coherces 
Carnificum  et  profugos  servas,  Huttene,  fideles, 
Dumque  alios  tuto  conaris  sistere  portu, 
305  Tute  ipsum  SryUa  mergis  mediaque  Charybdi. 

CLIO. 
Hunc  aliosque  simul  scevo  Franctscus  ab  cestu 
Avexit  mediusque  viam  est  molitus  in  hostem: 
Tantus  amor  veri,  tanta  est  reverentia  Christi^ 
Pro  cuius  toties  iam  libertate  rebellat. 


*"  ligitis  M.       «8«  cffidebat  M.       «»»  voluit  M,       ««  Caerea  Jf.       »»  reperti] 
i.  e.  sahati.      «»  fontes  M.      «»  Charibdi.  M, 


558    ADDENDA  AD  VOL.  II.  occxzxxii*.  asclepii  babbati  PAiicGYBiOTft. 

CALLIOPE. 

^\^  Ai  meus  m  iantas  animavii  pectora  laudes 
Illius  et  docili  itissit  ratione  ieneri, 
Quod  male  doctorum,  quod  regum  vulgus  abharret, 
Tandem  amplectetur  deceptus  ei  hactenus  orbis. 

CLIO. 
Qui  sese  medios  pro  vero  misit  in  hostes, 
315  Ipse  pedem  mediis  referet  quoque  ab  hostibuSf  atque 
Qui  subduxerunt  sese,  mox  cwdere  terga 
Illorum  incipiet,  petit  hunc  victoria  finem, 

CALLWPE. 

Pauctda  magnorum  capitum  se  opponere  vero 
Commoditate  rei  proprice ,  tum  viribus  ausi 
320  Fidere  communemque  hominum  finxere  sahitem: 
Compostam  Huttenus  reserabit  fraude  salutem. 

CLIO. 
Ast  ego  lceta  sinu  virtutem  denique  lassam 
Francisci  excipiam,  pulcherrima  prtemia  fessas 
Largiar  atque  iterum  in  maiora  pericula  mittam. 
325  Aetemum  est  virtutis  opus,  pulcherrima  merces 
Ipsa  sibi,  ignavnm  semperque  exosa  quietem 
Gaudet  in  angustis  sese  extendisse  pericNs. 

CALLIOPE. 
Nunc  Decios  iuvenem  reverentem  fovimus  ipsof^ 
Non  satis  in  solis  Brutum  ei  qui  vendicet  armis 
330  Vim  querere  illatam,  monttis  cum  cedere  nobis 
Arma  querine  potest  victus  ratione  docentis? 
Itta  qum  poterit  dici  clementia  maior 
Prcemonuisse  maJi?  excusat  clementia  vires. 

CLIO, 
Exequimur  lenties,  soror,  a  graviorilnts  orsus 
335  Nos  telis,  tamen  unum  opus  est,  unum  ex  love  solo, 
Qtii  tibi  sublimes  commisit  versibtis  auras, 
Heroum  inspirare  animis  mirandaque  facta, 

CALLIOPE, 
Vile  iyiiunie  putas  tenui  nos  pectine  magnos 
Contexisse  animos?  tu  quantum  surgere  cunque 
340  Posse  ptitas,  si  facta  ttii  contradere  alumni 
Deficies,  si  forte  velis ,  et  lassa  quiesces? 

CLIO, 
Lingtiarum  Retichlintis  honor,  facundus  Erasmus 
Thespiadtim,  magno  debemus  sacra  Luthero; 
At  res  Francisci  ingenio  instatiratur  equestris, 
345  Utqtie  illi  in  multis,  sic  hic  perfectus  in  uno. 


»»*  sese]  sp  M,        «"  «w-  Cf.  vol.  I.  p.  449.  §§.  10.11.        "•  qa«rere  M.        c»- 
derc  M.      ^^  quseri  ne  M.      ^  ThespiadamJ  Masaram. 


ADDENDA  AD  YOL.  II.  cccxzxxii*.  asclbpii  barbati  pameoyricvs.    559 

CALLIOPE. 
Quicquid  at  omnigence  sese  congesserii  artis 
Jn  magni  tenero  iamdudum  corpore  Erasmi, 
Finditur  in  varios  Hutteni  nobiUs  usus, 
MiUtia  duros  etiam  exercente  labores, 

CLIO. 
350  Fadera  principibus  plebi  iurata  tuendce 

Et  confecta  simul,  Francisce,  ei  fracta  notabas: 

Quce  dum  speratur  prcetexto  tuta  sub  illo, 

Incidit  in  prtedam  crudeii  incauta  latroni: 

Ergo  manu  forti,  detecta  fraude,  suorum 
S5&  Dum  purgare  vias  et  crevit  tollere  fures, 

Ostendens  quid  nobiliiati  debeat  et  quid 

Offido  invisos  in  sese  transtulit  hostes; 

Sed  cui  vera  placet  sublata  fraude  vduntas^ 

Ingenium  ratkme  iuvabit,  robore  corpus, 

CALLIOPE. 
Mo  Corporis  exiguum  pretium  est,  paciendo  petuntur 

Sydera,  verum  animce  pretium  non  cestimet  uUus: 

Ergo  hoc  quo  maius  nihil  est  et  amica  iyrannis 

Pontificum  et  fraus  cceca  rapit  mergitque  profundo, 

Non  tulit  Huttenus,  iustis  sed  vindicat  armis, 
305  Sed  quas  insequitur,  quantas  incurrere  fraudes 

Abstinet?  en  gladio  petitur  petiturque  veneno 

Et  petitur  pretio;  quid  non  ientatur  in  ittum? 

Ne  iamen  invito  nullus  perdatur  Olympo , 

Innumeros  capitis  voluit  numeraro  capillos. 

CLTO, 

yiQ  Interiit  pietas,  periere  oracula  vaium^ 
Emicuere  sacrce  voces  revocanie  Luihero: 
Miiitia  interiit,  hanc  instauraique  foveique, 
Efferet  et  summo  fortis  Franciscus  Olympo. 

CALLIOPE. 
Tota  deo  puri  vis  esi  sacrata  Luiheri, 
375  Totus  in  hoc  hferet  studio  qui  cetera  spernit, 
Hutteni  ingenium  veneratur  iota  poesis, 
Ut  dubites,  Mariine,  fore  ne  sit  aptior  idem. 

CLIO. 
MHle  hostes  animum  nondum  fregere  poteniem, 
Mille  etiam  insidice  nondum  cepere  sagacem , 
S80  Crimma  mitte  virum  nondum  vicere  disertum , 
FeUcem  in  cunctis  non  vicit  dira  libido. 


'^  praBiexta  M.      ***  ▼seram  M,      i.  e.  anima  inffistimabilis  esi.      ^  inseqni- 
tar  qu  incurrere  sic  M,      *••  Abstinet!  M.  Cf.  e.  gr.  vol.  I.  p.  368.  372. 

••«••I»-  cf.  evang.  sec.  Matth.  X.  29.  sq.       "*  sacre  M.       "*  i.  e.  des  lauteren  Luther. 
^  dubites  Martine  forene  sit  M.      "^  capere  *. 


560    ADDENDA  AD  VOL.  II.  cccxxxxii*.  asclepii  babbati  pambotbicts. 

CALLIOPE. 
Cura,  labor,  languor,  prwsentia  mille  pericla, 
Insidias,  preiium  nociiuro,  pocula,  mensw 
Etsi  in  diversas  rapuertmt  nobile  partes 
3S6  Ingenium ,  soUto  durai  mens  firma  labore. 

CLIO, 
Zoilus  (etemo  demens  invidit  Homero, 
MoBvius  et  Bavius  summo  invidere  Maroni, 
Casruleus  magno  Leus  en  pallescii  Erasmo, 
MUitice  rebus  sese  super  cethera  tollet 
390  FranciscuSy  sive  invideat  seu  rideai  orbis. 

CALLIOPE. 
Tota  papistarum  tempestas  exoriatur 
Atque  Gomorrete  tota  signorantia  Roma?.: 
Per  Stygias  iuramus  aquas,  frustrabitur  omnis 
Vindice  et  Hutteni  dextra  cadet,  inde  salubre 
395  Christi  evangelium  toto  celebrabitur  orbe, 

Quce  restant  memori  potiora  recondiia  mente, 
Quamvis  officiosa  nequit  comprendere  lingua, 
Qum  mentem  ipse  rei  tantas  vis  esse  capacem 
Crediderim,  ne  posse  rear  comprendere  verbis: 

400  At  vos  feUces,  quorum  commissa  saluti 

Prceclara  ingenia,  hasc  vestra  nam  ope  tuta  manere 
Fidimus,  interitu  vesiro  ruitura  timemus: 
Sed  mihi  causa  metum  tolUt,  victoria  causam 
Commendatj  spes  victurce  pulcherrima  dextra 

405  Ex  pietate  venit ,  pro  qua  certamina  divi 
In  terram  reduces  tentabunt  viribus  cequis. 


•••  Zolins  sethenio  M,  cf.  supra  p.  86.  ad  v.  45.  ^  cf.  Verg,  ecl.  3,90.  c. 
Servio.  *••  CaBruIens]  Britannns  Eduardus  Leus.  cf.  vol.  I.  p.  346.  et  Indic.  bibl. 
Hutt.  n.  52.       ••*  Itat,  *8ignoranzu\       **••  equis.  M, 


Pag,  387.  ad  versum  3,  adnotationis  post  v,  visum  est  adde,  Itlud  quod  Burck- 
hardo  primum  visum  est,  sic  inscriptum  est:  Ctn  ^ragebia  o^n  jkptll:  0e^al|ten  tn  tem 
kflntgltt^  I  ^l  3tt  yartft.  |  (liudis  sccenai  imago  e  ligno  expressa^dtoersa  ab  ea  quas 
est  in  tf  pn  Comi^ta  et  c)  Constat  libellus  4  foHis  in  ^. ,  paginee  attera  et  posirema 
vacuw  reHct€B  sunt,  Pag,  3.  indpit:  ^xSn  ^il  oUt  %t^^^  \  ifi  \n  ttfx  jliintgkltc^ 
^\t  )u  yartft  na(t  |  orrmrltrr  g^flaU  gel^alten  mo^brn.  |  ^H  tm^trm  fM,  fag  auf  eoner 
\i0^tn  biinp  tfUtx  \  flul  ber  jtopfl  u.  f.  xo.  Pag,  7.  sic  exU  gfUt^tfr  bf0f0t  mox^tn.  \ 
/fi.p.XXittj.  Parvas  Reuchlini,  Erasmi,  Hutteni  aiiasque  figuras,  quales  in  altero  exem- 
ph  ad  margines  suni,  hoc  exempiar  omisit. 


ADDENDA  AD  VOL.  II.  ccclxxxxv*.  mich.  kottinoer  au  stibabvm  epist.     561 
Ptig.  466.  addaiur  hwc  Epistola  Michaelis  Rottinger  ad  Danielem  Stibarum: 

CCCLXXXXV  *. 

S.  Venissem  ad  tc,  mi  Daniele,  sicat  tibi  abeunti  pollicebar/ scd  tempesta- 
tes  varise  interim  iter  difficilius  eiTecerunt/  nosti  autem  milii  iumcnta  non  esse. 
Secnndum  hoc  postulabas  ut  tibi  scribcrem.     Cum  autem  lioc  valde  cupiam,  non 

h  venit  mihi  in  mentem  quo  literarum  gcnerc  ad  te  utar.  Nam  ut  bcnoficium  aut 
alterius  generis  officium  amiciciae  nostrse  petam,  nunc  non  vidctur.  Eius  enim 
benevolcncia  tantum  interim  frui  constitui/  dum  aliquid  magnum  et  dignum  tua 
liberalitate  incidat,  ut  tum  eius  usum  et  fructum  quoque  oxperiar.  Et  hoc  etiam 
te  pro  tua  magnificencia  malle  intelligo.     Quid  autem  tibi  in  tanta   locorum  vi- 

10  cinitate  novi  aut  inauditi  scribam?  Nam  quae  nuper  mihi  missa  et  scripta  Niiirn- 
berga  sunt,  Huttenus  noster  tibi  narrabit.  Et  ca  quoque  eiusmodi  sunt,  ut  nisi 
te  maiore  inter  tuos  religione  esse  sentirem,  non  significanda  ducerem.  Intel- 
ligis  enim  haud  dubic  gravioribus  argumentis  brevi  ingentem  omnium  rerum  mu- 
tacioncm  imminere,  imo  sic  instare,  ut  ea  scnsim  fieri  incipiat.     Et  qui  sic  ani- 

15  matus  cst,  facile  et  signa  accidcre  possc  et  exhibitis  assentitur,  ut  credat  quod 
certo  eventurum  sit,  id  prius  propter  oius  magnitudinem  et  atrocitatcm  a  deo 
significari/  quod  multis  quoque  ante  mutacionibus  imperiorum  et  rcrum  pub.  co- 
dem  modo  factum  esse  agnoscit.  Vulgus  barbarum  et  imperitum  ista  ridere  ct 
negligere  solet/  sed   ca  non  scribam.     Huttenus  cnim  de  flammeis  Angelis  circa 

20  Erfordiam  visis,  de  stellis  hastatis/dc  armatorum  conflictu  in  aere/  quem  Geor- 
gius  Marchio  noctu  fcras  sectans  cum  suis  audivit/  item  de  stella  inaudita  quam 
Schonerus  Nurmbergae  vidit,  omnia  referet*  Schsedam  praeterea  de  Draconibus 
inclnsi/  de  cuius  fide  quoque  dubitandum  non  videtur.  Nam  hominem  novi  et 
locus  non  longe  Niirnberga  situs  cst.     De  poutificis  fuga  et  cardinalium  non  ve- 


CCCLXXXXV*.  Hanc  episiulam  ex  cod.  hibl.  reg.  Monac.  MS,  Colieci.  Camerar,  vol. 
IS.fot.  9.  edere  viswn  esi,  ne^  qua'  nonnuilos  decepii,  ut  eam  ad  Ilutieni  nosiri  vi-' 
tam  accvratius  cognoscendam  aliquid  conferre  aique  hunc  Danielis  Stihari  a  Raheneck 
Wircehurgensis  ICii  ei  canonici  ff  a,  1555,  wi.  52.  Cf.  Adami  viii,  Germanor.  ICior. 
Haidelh,  1620.  8^  p,  105.  sqq.)  Michaelisque  Hoiingi  (f  a,  15S8.  (et.  94,  Cf.  Wiil  ei 
Nopiisch  ^iflrnbcrg.  ©ele^rtcn-ficricon  v,  lioHng)  amicum  fuisse  opinarentur,  post  hac 
alios  decipiat,  Si  annum  quo  scripia  esi  episiula  exprimerei  j  siaiim  videremus  eam 
longe  post  Huiteni  nosiri  funcra  {quario  puio  sa*culi  XVI.  decennio)  scripiam  esse :  nam 
Hutienus  quem  iaudai,  Mauricius  esi;  de  quo  cf,  vol.  II,  p.  440,  446,  Idem  Mauricius 
Hutienus,  non  noster  UlricuSy  inier  amicos  Siibari  {iilius  ^DanielV  qui  memoraiur  cii. 
p,  446,  V.  34,  quique  anno  1518,  ipse  quindecim  annos  natus  primum  Erfordiw  cum  Ca- 
merario  consueiudinem  ac  familiariiaiem  hahere  cofpii)  ei  Camerarii  in  huius  de  Eobano 
Hesso  lihellis  muliis  locis  laudaiur,  inque  iisdem  libetlis  Eobanus,  dum  Norimhergaf  do- 
ceret,  lioiiingeH  coniega?  familiaris  ei  amici  sui  suh  Mica;^   Mycali  sive  Micali  Micae- 

iive  nominihus  sa'pe  meniionem  iniecii, 

•  Interpunctioncm  q.  v.  ex  autographo  retinui,  nisi  quod  commata  huius  forma*(,) 
a  me  addita  sunt.  **  narrabat  JttS.  ^^  Vt  MS.  "  Schoner]  loauncs  Sclioncr 
s.  Schoner,  Carolostadius ,  Andreic  pater,  qui  ab  a.  1520.  Norimbcrgae  mathema- 
ticam  docuit.  f  dic  suo  natali  a.  1547.  scptuagenarius.  Cf.  Will.  h.  v.  rof<'rct| 
sic  dedi  ex  duhiis  J^S.  duciibus  quos  is  cui  apographum  dcheo  scit  (^tc,  qni  apogra- 
phum  rogaiu  meo  reiraciavii  scilicct  inierpreiaius  esi,     Etiam  vcrba  Sehicdam  pra*- 

Hvttkni  Opp.   vol.  UI.  3G 


562       ADDENDA  AD  VOL.  II.  rottingkei  ad  stibabvm  epistola.  et  c. 

risimile  vidctar,  propterea  non  misi/  aut  si  venim  est,  tamen  tao  generi  non 
convenire  videtar.  Postremum  id  adijciam/  ut  te  multum  rogem/  ne  fortnn» 
potestatem  in  tuos  mores  facias.  De  qua  re  ut  sim  sollicitus,  maltorom  ezempla 
commoncnt/  qui  simul  cum  fortuna  philosophise  obliti  sunt  et  amiciciam  negli- 
gcncius  coluerunt.  Cum  Hutteno  hic  omnes  dies  vindemise  snavissime  faimus.  s 
Cuius  amiciciam  ut  maximi  facio/  ita  tibi  maximam  graciam  habeo/  qai  mihi 
talis  viri  benevolenciam  et  consuetudinem  conciliasti.  Arctins  hic  me  omnino 
complcxus  est  quam  tibi  scribcre  possim.  Dabo  tamen  operam,  nt  snmmae  eios 
virtuti  non  ingratus  reperiar.     Vale  et  mc  ama.     Postridie  praesentacionis. 

Te   rogo,   si  tantum  ocii   habueris,   ut  mihi  de  rebus  communibas,  qaicqaid  lo 
tamen  citra  pcriculum  communicationis  poteris,  scribas. 

T.  Michael  Rottinger. 
[Inscriptio:]  Praestantiss.  viro  Danielo 

Stybaro  equiti  et  Epi 

Cousiliario  amico  et  patrono  maximo.  15 


terea  admodum  incerta  sunt  in  MS.       '  aut]  aut*  MS.       *  commouent  apogr.       •  psen- 
taciouis  MS.        *<*  communibus  dubie  in  MS.        "  comais  MS.  communitatis  apogr. 


Pag.  4{)S.  adde  ante  XI.:  |  Pctreius   Aperbachius  |  Hermanno   Trebelio   Notiano.  | 
(Erfurti.)  |  3.  lul.  1512.  |  Vellem  mi  Trebeli  iucundiora  |  vol.  III.  p.  545.  sq. 


Pag.  400.  adde  suo  loco:  XXV**. 
Saluteiu.  Primuni  nihil  emi. 


Crotus   {   Mutiano   |   Fuldae.   |   11.  lun.  (1515.) 
vol.  iii.  p.  543.  sq. 
Pag.  503.  adde  suo  toco:  CLXVIIIl*.   |  Slromer  |  Deinudt  |  Lipsix.  ]  1.  lun.  1520. 

In  nundinis  Lipseusibus  prox.  |  vol.  III.  p.  547.  sq. 
Pag.  b(il .  adde  post  CCXXXr.:  CCXXXV*.   ptr  0Ut  frum  ^utljmrt  Vfafffn  non  | 

Ptv  ^l^utnbfr:  on^  }f:er^  P:t(|Ur  |  vol.  III.  p.  540.  sq. 
Pag.  514.  adde  ante  CCCLXXXXyJ.:   CCCLXXXXV*.  |  Michael    Rottinger  \  Da- 
nieli  Stibaro  |  ?  |  ?  |  S.  Venissem  ad  te  mi  Dan.    |  vol.  III.  p.  561.  sq. 


ADDENDA  AD  VOL.  III.  hvttbni  ad  asticampian.  bt  wbidiianni  epiobamm.  563 

AD  VOLVMEN  HOC  III. 

yld  Pag.  7.  adde: 

VDALRICI  HVTTENI  PHAGIGENiE 

AD  LECTOREM  EPIGRAMMA. 

Si  qua  novi,  iector,  superest  tibi  cura  poets, 

Aurea  Lusacii  carmina  vatis  ama: 
Illa  dabunt  equidem  vacuse  solatia  menti, 
4  Invenies  in  eis  quod  didicisse  veiis; 

Non  nisi  sacra  canit,  celebrat  virtutis  alumnos, 

Magnanimos  numeris  extulit  iile  viros; 
De  pietate  pius  fecit  sua  carmina  vates 
8  Et  de  verbigense  relligione  dei; 

Nulla  Cupidineo  maculata  est  pagina  versu, 

Omnia  sunt  huius  carmina  casta  libri. 
Hinc  trahe  quo  vivas  pacto,  quae  crimina  vites, 
12  Invenies  animo  carmina  grata  tuo: 

Hsec  eme,  nam  prosunt,  lege»  disce,  amplectere,  tali 
Ne  tua  deficiat  bibliotheca  libro. 


Hoc  carmen  cum  in  Epigrammatum  lohannis  Aesticampiani  libro  exiet^  qui  Lip- 
sise,  ubi  cum  Aesticampiano  Hnttenus  semestri  hiberno  anni  1507.  intitulatus  fnit 
(vol.  I.  p.  8.  num.  III.) ,  eodem  anno  prodiit  (cf.  Addenda  ad  Indic.  bibliogr.  Hutt. 
snpra  p.  542.  posita),  post  illud  in  laudem  Marchiae  Francofurti  ad  Viadrum  con- 
positum  scriptnm  esse  adparet,  ut  tertium  ex  omnibus  Huttenianis  quss  super- 
esse  sciam,  locum,  medium  inter  hoc  Marchise  encomium  atqne  de  virtute  ele- 
giacam  exhortationem  optineat.  attamen  magis  quam  in  prioribns  elegiis  pennis 
nondum  velantibus  alas  quassare  (ut  ipsius  Hutteni  verbis  ntar)  pnllus  carminis 

ales  mihi  videtur. 

• 
9l)a0t0/nt  i.  Cf.  p.  5.         ^  yorttu  i.         Commatis  q.  v,  $igna  duo  tantum  in  L 

iunt  post  pacto  (v.  II.)  et  tali  (v.  13.),  duo  puncta  post  canit  (v.  5.),  huius  et  casia 

(v.  10.),  animo  et  grata  (v.  12.),  eme  et  possunt  (v.  13.);  puncta  post   lege.  disce. 

amplectere  et  libro.       '  Lusatus  fuit  Rhagius,  a  vico  Sommerfeld  'Aesticampianus* 

dictus.      •  oonu  1.      8  onbt0etu  i.      "  t\\xt  i.      "  f  ec  i.      *♦  >ibli0tjfm  U 


Pramittitur  in  Aesticampiani  epigrammatum  libro  carmen  Conradi  Weidmanni, 
quem  ndror  in  Querelarum  elegia  postrema  non  memorariy  cum  in  Epp,  0.  V,  11.  9, 
V,  166.  inter  Schlauraffi  vexatores  locum  ei  non  denegaverit  Huttenus. 

MAGISTER  CONRADVS  WEIDMAN  BASILIENSIS 
IN  EPIGRAMMATA  -fiSTlCAMPIANI. 

Desinat  Aonias  Lacium  iactare  Sorores 

Et  penitus  Musas  claudier  orbe  suas, 
Inclyta  Lusacius  tibi  quas,  Germania,  Valcs 
4         Advexit,  patriae  gloria  magna,  suae, 

36* 


564    ADDENDA  AD  VOL.  III.  jesticamp.  ao  BRvnifANNVii  pvekvm  svvm  caemeii. 

Cccropia  insignis  simul  Aiisoniaque  Minerva, 

Qui(|ue  animo  cunclas  callcat  liistorias. 
Grandiloquo  numcris  potes  Imnc  couferre  Naroni, 
s  Si  pede  quid  liber  scrihat,  erit  Cicero: 

Cernore  si  ha»c  cupias,  epigrammala  perlege  Valis, 

Postliabilura  luos,  docte  Catulle,  modos. 
Multum  ergo  Vati  debet  Germana  iuvcntus, 
12        Quam  docct  ct  numeris  ornat  et  amplificat. 


Cum  ad  TluUeni  conmilitittm  propitis  cognoscentlum  atque  lihagium  Bntnmannumt/ue 
ab  ohlivione  vinrlicttndtts  egrcyie  faciat^  ex  illius  Epigrammatum  libro  {cf.  p,  542.)  adi- 
cimus  hoc  carmen: 

AD  IIEiXRICVM  BRVMMANNTM  MAGVNTINVM 
PVERVM  SVVM. 

V^erre  domum,  puer,  ct  fornacem  caiface  pigram, 

Calceolos  tcrfi;e,  porrige  fontis  aquam , 
Emacula  vestes  ot  nigros  pulvere  birrhos 
4         Excute ,  sumc  librum,  disce,  quiosce,  tace; 
Hoc  adeo  facies,  donec  se  Lucifer  ortii 

Extulerit  primo;  tum  pete  funa,  scholam; 
Sordida  dehinc  Rheni  sine  mundet  lintoa  rore 
H         Sedula  ct  interulas  femina  labe  graves, 
Mueida  stillantis  parilor  sudaria  nasi 

Et  pannos,  capitis  pexa  volucra  mei; 
Sulor  acu  primo  fractos  in  calce  cothurnos 
12         Consual  et  curvi  vincula  nipta  pedis. 
Post  ubi  parca  tuas  saturarint  prandia  buccas, 

Infla  belligoric  classica  docta   tiibas 
Et  tibi  Lucaniim  vol  magniim  pone  Maronem , 
iG         Ouoriim  gniiidiloqniiin  rite  soqiiore  stilum, 
Aul  si  non  tenoro  lanla»  siint  peclore  vires, 

Nasonis  gracilem  langore  disce  chelym; 
Sin  mage  Pollucis  similis  quam  (^istoris  osse, 

20  Facundus  nilido  Tullius  ore  palet. 
Doinde  para  co^nam,  qua;  fessos  innovet  artus 

Tristiaqiie  exhilaret  fomite  corda  suo: 
Principio  stomachum  viridis  lactuca  iuvabit 

21  Et  gallus  lento  toslus  in  igne  salax, 
Vel  nova  cum  liquido  praicedant  ova  vitello 

Et  gallina  suo  ccrea  iure  natet, 
Iliiic  rugosa  meai  ponatur  carica  mensse, 
2s         Accodont  glandcs,  persica,  corna,  nuces, 
Iiigcro  kincani,  densissima  pocula  vini, 
iNo  feriat  nostras  pallida  cura  fores: 


"  bfUiflcre:  /.  tube  U  *^  totttje  /.  *•  Pollux  pede  pugnat  nv^  dya^ogy 
Cnstor  innctUdag  cst.  ita  oratio  aut  pedestris  est,  fCBtog  Xoyog,  prosa,  aut  ad- 
8ur<,^it  ut  poetica,  carmen.  «*  t\ue  i.  "  tt^i)iexet  1.  *^  p^m^ant  /.  ^  mee  J» 
'^  ^iucani  /.  i.  e.  kina  kinae  (china  chinse),  pulvis  corticis  pemviani,  cuius  arhor 


ADDENDA  AD  VOL.  III.  ^sticaupiakii  £t  tuuodorici  qrkshvmdi  cariiima.    565 

Lusaca  frigenlcs  gelidi  Permessidos  undas 
32         Musa  fugil.  Bacclii  collis  el  uva  placct: 
Ncc  inirum  cum  sil  glaciali  nata  sub  arclo, 
(Jua  rigel  ct  lcllus  et  pccus  omne  gelu, 
Non  canit  cpolo  gelidissima  roiile  (iamena, 
36         Ebria  carminibus  perslrepit  illa  novis; 
Ingenium  placido  Baccliiis  dat  mite  poeUe 
Et  faciunt  longas  pocula  multa  notas. 
Inter  c(cnandum  pra>clara  volumina  niolli 
40         Voce  legas,  fiellii  sint  ea  vel  Valeri: 
Alter  enim  varia  rerum  dulccdine  prodest, 
Alter  ct  urbano  carmine  multa  docet, 
Seu  (pto  raptat  amor:  ncque  enim  sic  lectio  lcedit, 
44         Ut  cibus  infesto  si  capitur  stomacbo. 
Ast  ubi  tinnitus  campana;  nunciat  liorain 

Nonam,  ({ua3  re(pncm  poscit  baberc  suam, 
Sterne,  puer,  tcuuem  conciso  stramine  lectum 
4s         Et  tegat  angustum  trita  lacerna  tliorum. 
Scilicct  lioc  certum  distincta  negolia  tempus 

Ex(piirunt,  ludo  cetera  perde  tiio , 
Cbarta   tibi  ludus,  cpiam  tingit  sepia  nigra, 
53         Non  (pi;c  (piadruplici  picta  colure  nitct. 
Ultiina  iucundo  sic  specla  fata  labore 

Et  pariter  sludio;  |)ra;niia  digna  tuo, 
Praemia  Lusacio  capies  iion  maxima  vate, 
56         Cui  res  ingenio  stat(|ue  cadit(pie  suo; 
CiCrta  salutiferi  persolvct  gracia  Cbristi, 
Lucida  cum  purus  spiritus  astra  petel. 


Cinchona  officinalis  Linn.  appellatur.  Gallice  hodiequc»,  f/uinquina.  ^*  Permcssus 
Boeotife  ex  Helicono  veiiiens  fluvius,  Apollini  Mu.sisquo  sacer.  Rhagio  Permes- 
sis  masc.  geueris  ideuique  ac  Permcssus  est:  logorat  ap.  Martial.  I.  77  (70).  v.  II. 
,,Perme8sido8  unda",  ubi  ,,rormesside  nuda"  ,,Permcssidc  lympha"  rocontiorcs 
exhibent.  ^u  pjeclara  1.  "  Irtit  J.  ^*  capiatur  1.  *^  rompane  /.  ^®  quc  i. 
**  r^ppa  1.  Cf.  Pers.  sat.  3,13.      *»  quf  1.  Gpiclfvutcu.      '"*  pimia  1.      ^^  p:cmia  /. 


Ad  Pag.  11.  ad(fe: 

Quod  adnotiwi  ad  Hutt.  Quereh  II.  10,  v.  205.  Theoderinan  firesmundum  iuniorem 
Ilutteno  non  nisi  ex  editis  scriptis^  non  ex  consuetudine  cognitum  fuisse  videri,  id 
ut  falsum  esse  Gresmundumque  Huiteni  condiscipulum  fuisse  adfirmarc  debeam,  nunc 
tandem  mihi  nota  Epigrammata  loannis  Aesticamjnani  (cf.  p,  542.)  faciunt;  hiis  enim 
Gresmundiy  Pi'eidmanni,  Hutteni  commendaticia  carmina  post  ipsius  auctoris  hendeca- 
sgllabicum  pra^missa  sunt,  ut  tum  pra'ceptorum  suorum  pauilo  provectioris  discipuli 
laudes  pra'cinere  solcbant.  atque  versus  hos  haud  sane  spernendos  cudit 

TIIEODKRICVS  GRESMVNDVS  MAGVNTINVS 
IN   LAVDEM    POETIC-B  PIETATIS  ET  10HANNI8  ^STICAMPIANI  POETiE  LAVREATI. 

Ore  suo  celobrant  supcros  quicunque  poetjjc 
Parturiuutque  pias  ex  imo  pectorc  laudcs, 


566    ADDENDA  AD  VOLL.  IIL  IIII.  theodobici  gbbsuvbdi  cabmen  et  c. 

Numinibns  magnis  dum  cfletera  turba  subinde 

Prsscriptos  repetunt  ingrati  mnrmuris  hyronos, 
6  Intereaque  illis  non  cor  sed  lingna  laborat: 

Nam  quicquid  recitant  alienum  est  atque  coactum 

£t  rude  et  attritum  et  nullo  snblime  paratu 

Et  gelidum  atque  adeo  BuperiB  inamabile:  nam  si 

Nectar  et  Ambrosiam  superi  velut  optima  manduntf 
10  Cur  non  electis  laudari  versibus  optent?  • 

Yatibus  angustfle  radios  deitatis  ab  alto 

lupiter  infundit,  radiis  ardentia  fulgent 

Ingenia,  ingeniis  carmen  fulgentibus  exit 

Perpetuum  et  gratum  snperis  et  origine  dignum. 
15  Carmina  de  coelo  veniunt  redeuntque  vicissim: 

£rgo  pii  VateSf  meritissima  cura  deorum, 

£  quibus  est  inter  subsellia  prima  lohannes 

Noster,  ab  SBstivi  notus  cog^omine  campi, 

Notior  Aonidum  cultu  et  prsedivite  vena 
20  Fertilis  ingenii,  quoties  vel  carmine  blando 

lunxit  insequales  elegos,  vel  plectra  lyramque 

Maluit,  aut  pleno  celebrat  heroica  versu 

Facta  virum,  quali  iam  te,  Martine,  Camena, 

Inter  semideos  heros  celeberrime,  dixit: 
2&  Quod  si  immortales  non  hflec  mortalia  spemunt 

£t  tangit  superos  humani  cura  favoris, 

Multum  quippe  tuo  dcbes,  Martine,  poetac, 

Castaliis  quoniam  primus  tua  noroina  Musis 

Inseruit  de  te  vivacia  carmina  scribens. 


■  tna0ui0  1.  *  lPwffriptO0  i.  "  rorm^u  1.  **  llorioj  i.  pitbtuite  1.  ^  *Divi 
Martini  singularis  Maguntinorum  omnium  patroni  vita'  heroico  carmine  ab  Ae- 
sticampiano  descripta  post  discipulorum  laudes  legitur  in  Epigrammatum  libro 
qnem  Gresmundos  hic  commendat.      '^  Clui^  i.      }^tt  U 


AD  VOLVMEN  IIII. 


Pag,  466.  In  fine  pnpfationis  ad  Pasquitlum  adde:  t.  Cpn  nior^fttfrs  buc^llttn  Cr- 
Kltrm  wat  Itfl  )t<  Homer  |  b»iud)en  mptl^  ^xt^xtn  otUn  Cai^tnol  auf  Ms  fir  al 
9iflumb  I  9<utr4tr  lan^t  mtttt  fid)  bzpn^^n.  |  (®i(b  xoxt  t).  6  m,  in  4«.  9liu(ffeite 
bed  Xitel^:  ^rnuma  'ttt  oolgtnbe  ^taloot.  |  @d^(u@  auf  ©eite  12  xoxt  t. 

Pag.  618.  ante  num.  7.  adde: 

0*.  tMcVitCHB.  (^ad  H  fafi  xo\t  f  auiSfel^enb,  aBer  unten  cffen.) 

(ebenfaQl^  o^ne  aQe  SSer^ierund  ober  iBifb.) 

3  Qoden  ober  12  911.  4®.  ftgniert  ^  bid  €    Se^te  ©eite  lcer.     . 

SRfidffeite  beS  XitelbL:  93£  funf  perfonen,  fo  etn  s^fpud)  unbertnnen  u.  f.  to.  (26 
3eUett,  beren  (e^te  i^)  \ttt  m^nfd)  erlunbt,  maj)  tm  nod)  ^t^&^y^tn  ju  fetner  ^rit. 

01.  ^ii*:  C  9ift  finbt  ttxt  funf ,  fo  onto  onntn  felbs  dn  0efp:rd)  |    . 
-      BL 12*  (imfigniert)  l^at  32  3ei(en  unb  bie  4  ^erdieilen  9^  fSiutmt  bid  p^rlitrant. 


10 


ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  schwjeb.  pundts  hcebzog  in  wibtknbbro.  1519.    567 

AD  VOLVMEN  V. 

Post  Huttcni  in  ducem  Virtenbergcnsem  orationes  (psg.  96.)  collocatum  ve- 
lim  sequentem  ad  epistolas  quoque  eius  temporis  accuratiua  cognoscendas  egre- 
gie  facientem  libcllum,  cuius  notitiam  v.  cl.  iitajlino  debeo.  constat  10  foll.  'R 
quorum  ultimum  vacum  est.  Exemplum  quo  usus  sum,  bibliothecse  regi*  Mona- 
chiensis  (Eur.  331  (25))  est. 

fi^mf trifrfff n  puDs 

^^2300  im  liinltt  ju  t^irtenbtrg 

mit    or^(nUct)en    tiigrai^rnng 

PiT    etltd)tu    (|frd)id)tc   mie 

fid)  Stat  fled\e   vn   vo^i 

tei)  taglid)    eroeben    i)a 

ben   hur^lid)    be^rtf 

fen  Vnt  Inriig 

3U  lefen 

pit  obfagnng. 

^m  jtombDaa  26  /{larnj*  fetn^t  oon  Dlin  auf^,  vo  &tt^0B  tt)tll)alm,  al0  obre(ler$.  i. 
\tn  punbts  /elbt  ^auptman  unln  ))mtn  ^hQtn  mon  /runbfpfrs  b'  fii^kned)ten  obre|len 

i-^onti  aU{  an^ern  ^^affen.  Btttern  ^erien  mr>  (C^elUiiten.  abfag  brieff  ^urd)  }t\)tn  knaben 
onb  ttj.  ^ruinettern  3u  j^er^og  DlHd)  uon  ^irttenberg  0efd)iditt  mo:^;.  I)at  t)etlid)er 
knab  ain  ofen  bneff  in  ber  kluppen  otfeltd)  gefurt,  ^ber  l^rr:  JcrQen  uon  fruntfperg 
knab  (mttt  tti  ber  ^er^og  uon  tDirttenberg  aUatn  srfprrd)  0ri)alt()  l)(tt  b2ei)  bneff  in  fei- 
ner  kluppen  gefurt:  ^tintt  \)'it  obsemelten  abfag  b:ie|f  am  montaa  28 /naretj.  )e  ^er^o- 

2O0fn  311  ^tudigartten  uber  antoojt  oor^en,  ^t  fid)  ber  b^r^og  fd)on  gei^alten  un^  inei" 
iDol  enbotten'  bod)  uernia2t  b3  niemanto  befun^ers  mit  pnen  gefp^ed)  l)at  gel^alten,  vnb 
fein^t  bep  funff  flunbe  311  fludi0artten  belpben,  gat  tper  ^er^og  vo  oirttrnbers  t)etlid)en 
knaben  mit  2  gul^en*  ontf  i)etltd)e  ^ruttietter  mit  4  gulben  oerert,  ^txnX^  fp  am  |!Iit- 
mod)  30  ta0  /Harcij  oiier  3u  tpes  bunlns  felbt  un^er  f^ffenedv  komen  ^uff  ttn  tag   tfl  $•*• 

25|^fr^0  non  tt)trttenber0  uon  fliidi0artit  mttt  mentg  reiittern  abse^ogen  auffCubingen  l)at 
oil  0efd)n^  un  lanbt  tioldio  aU  bo  0ela|fen'  aU  mann  fa0t  bei)  8  taufent  man  IJat  l)er- 
^00  t)Utd)  t)on  Dirttenber0  in  feinen  medi^ieben  atnen  i)ubfd)rn  knabe  tn  atnrm  0elben 
fepften  mappeniodv  btntten  unb  vom  mit  fd)mar^n  i)urfd)02n  ^e^iert  beklatit,  un)  mit 
fambt  ainem  trumetter  tn  tts  pun^s  feld  0efd)idit  ^ie  fein)  am  /rei)ta0  fru  fo  man  ftir  S-'^. 

3O0epptn0en  batt  molt  uer^udien  in  bao  felb  3U  ger^o^  tDili)alm  kummen,  ire  abfn^  b^teff 
von  l)er^O0en  t)lrid)en.  t^nntf  uil  mtrttenber0tfd)em  abel  tiberantmon ,  ^n  mcld)en  abfa0 
b2teffen  uil  0efd)Ud)t  ttB  ^M$  ^urd)  tl  vnb  XI  an^e^ai^t  fein^  mo2lien  gat  i)er^O0  tUil- 
balm  ti  knaben  tin^  t2utnettern  rut  0olb  buraten  0efd)endit  Vntt  was  uon  C32affen  l)tntn 

"  kluppe]  i^luft  =  Rcucrgange;  l^icr  bcr  ©tab,  in  U"»cl(%cn  obcn  bcr  ^ricf  cingc^ 
flcmmt  ift.  *8  tl>rrteenber0  i.  »  28]  38  i.  w  roertien  /.  "  ^tinr^  I.  "  etauf= 
fcncrf  am  ©tauffcn.  **  ^irfc^^ornj  cf.  vol.  IV.  p.  18.  not.  6.  ^  ©oppingcn.  oers 
2ndun  i. 


568    ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  sciiwab.  pundts  u<krzuo  in  wirtknbero.  iMd, 

onn^  r^Un  nad)  foUid)fm  abfaoen  in  )(9  bun^s  fel^t  t|l  komcn,  l^abcn  befunlifrn  abfag 
b:Uff  tl  $£rt500(n  uon  tl^irttrnbfro  lalTfn  311  fd)tcKen.  | 

§.  I.  ^m  ^untaa  €ruU  27  tag  /^larcij  i)at  fid)  rtas  Krtega  voldi  ^es  t)0(^l6bUd)en  ^iDa- 
bifd)en  pun^s  3u  roft  t)n^  3U  fu^  vorfamlet  311  tlani  pei)  vlm ,  an  3U  ytt^i  wittr  ben 
ber^oen  t)lrid)en  tion  mirttenber0  utT  fein  lan^t'  5 

5.5.  <3Vm  /Hontag  28  tag  /Itarrij,  i|l  ^as  l)cr  ^ojenn  fur  flap^enbapm,  bat  fo  bal)  I13  je- 
fd)i|5  pns  leger  ifl  Komen,  on  ijefd)anft  auff  Uer  ^rt  3um  fd)lo(?  abgefd^olfen ,  ifl  ain 
OrolTe  ppd)^  ^erbrod^en,  i)at  man  tye  abent  va^  drfd)o|re  fin^  bei  3  man  umb  Kommen,  oom 

$.c.  0efd)Q^.      JVn  ^em  tag  i^abtn  bie  Kned)t  fo  3U  Cflin^  fin^t  gele^en,  au^  betield)  itj  ^crfer 
als  Drbad)  ober  CilrdiatD  vntt  gaQdelfing  gepUindeirt,  aud)  ^as  fratue  €lo|ler  uieQler  an- 10 
0el)ai(fen  uerbv^rnt,  ^'in)it  ^ir  tlunne  o^rr  Cloflrr  fratvrn  3u  ^tiidigart  grmefen. 

S.7.  (^m  Crid)ta0  20  tag  lHarcij,  i)att  man  3U  morgene  fru  nod)  mer  mitt  Kreftige  $t- 
fd)p^,  pns  fd)lo|^  j9ai)^enl)ai)m  0efd)o|[en,  i)at  ea  fid)  bal^  oarnad)  ergeben ,  ,9(1  man  ien  tag 
baruor  (liU  selrgen,  ttr  gauibtman  im  fd)lo^  t(l  Qtvotftn  Pi)ilipp  uon  l^tumpf,  ^at  fid) 
mol  0et)alten.  u 

9.S.  JVm  /!litmod)en  30  ta0  marrij,  i(l  {13  felti  uerrudit  auff  meQ(ren(iain  melc^s  Pbilips 
V0  Ked)per0  t(l  0en)r(l,  l)(tt  es  fein  uettrr  tl  von  Brd)prr0  irr  prp  tins  in  punbs  frlb  0r- 
lr0rn  i(l  in  grlubnu^  aujf  ^rnomme,  alfo  ^(l  bas  felbt  furt)in  0e3O0e  bie  (k90  binab  dhs 

$.!).  tal  bi^  0r0r  ^'i)rf|rn  vnV  ()atfrnrd\  i)at  fid)  ^affrnrdi  rr^rbrn    ^m  pfin0(la0  31  ta0  ^arcij 
t(l  ti3  frl^  ^m  felben  le^rr  (lil  0rlr0rn ,  i)at  man  irn  frlbrn  ta0  bir  ^tat  ^cppin^e  br-  so 
fid)ti0rt  3um  fd)9r|Trn,  unTi  brrrnt  bif^  ftlr  ttn  l^autrbrunnrn ,  0an^  an  ttt  ^tat  portten 
vn\>  mauir.  babrn  fi)  auf)  ^rr  ^tat  \)traufi  0efd)o|[en  on  fd)atien 

9. 10.  <^tn  /repta0  Cr(lrn  ta0  ^priUs,  i(l  ^3  frl^  uorrudit  fur  Gcppin^rn,  bnt  man  ^rn 
frlbrn  abrnt  vafi^  aud)  uon  brr  art  an  0rfd)an^t  an  unb  in  tpie  ^tat  gefd^ofTen,  tfi  nur 
ain  pub  in  lier  (lat  erfd)o|Ien  worbrn,  i)abrn  fi)  0lrid)  uaf)  uMtprr  t^rrauf^  ins  frl^  0efd)of-?3 
fen,  ^inft  5  ober  6  man  umb  Komen,  uom  0efd)i|5  unb  ain  /ram  ifl  b^i^nu^  erfd^ofTen, 
baben  bie  uo  ^cppin^e  ^en  felben  ta0  ^mclff  man  bte  f9  fierer  i)abe  genent  auftgefd^offen 
aU  4  uon  ier  flat  oier  9nr0fi^n  4  uon  ^er  lantfc^fft  otper  uo0te9,  vnxt  4  oon  frf^rn 
Kned)ten  ttr  pep  160  barin  fintit  0ele0en,  mrld^rr  i)aubtman  un)  aud)  ber  ^tat  oon  iDf- 
0en  bes  ger^o0en  uon  tUirtenber^  ifl  ^ewefen,  pie  t&^en  von  mefler^tten  ifl  feer  oo0t:<o 
oier  pfle0er  ^m  fd)lofi  gtwtfi  Pi)iUp  vo  Bed)per0,  lier  if)  0an^  i)efftt0  0emefi,  an  ^ampt- 
man  uii  antper,  Mo  fid)  etUd)  mit  ^apd^en  ^e^en  ^em  fel^,  0m  nad)t  l)abm  lafTm  merdvm 
0efp2ed)  311  l)alten,  gat  fold)  ^efpred^  ober  parlament  0emert  bi^  mtttmad)t,  ^io  Mo  311 
le^t  uiU  l^amptleilt  vntt  txt  fiirnemenflen  bei)  tpe  brfd)lu^  ^twtfi  fin)  mie  man  ^en  trartat 
0emad)t  i)att  » 

$.11.  (^m  J&ambfla0  2  ta0  «^priUs,  i)att  man  fru  umb  0efd)la0en  mte  tit  J&tat  4&cpptn0rn 
fid)  bem  pun^t  er^ebe  i)ab,  ifl  md  lien  ta0  ^m  felben  Ir^rr  flil  0rir0rn,  ^in^t  oii  pfrrM 
M  ^m  ^amr  brunnrn  ^rflanbr ,  an  irr  3ubrr  fhit ,  bftbrn  tit  frei)en  Knrt^t ,  fo  tn  Ur  fiat 
fintpt  Qtwtftn,  0elobet  in  14  ta^e  miier  tfi  pun)  nit  311  tbun,  ftnb  al  aud)  tr  bauptman 

S.12.  mit  bab  ott  0Ut  abjo^en.  i\m  ^unta0  3  ta0  ^pril,  xfi  Ms  frlM  alM  oerruiKt  onft  to 

l)at  fid)  3niifd)e  tUeoli)a  utT  Kird)en  an  drr  Cdi ,  brp  ^oii^  ma^rn  0rlr0rrt   l^abrn  bir  oon 
mrplba  vnt  3rU  fid)  0rt)Uldrtt,  J&inM  rtUd)  Knrd)t  ^ir  nad)t  fur  Ms  ^d)lo^  €rdv  Koiiirn, 


^  'i)icu^UIm?  «  i^cibcnbcim,  Cberamtgft.  au  bcr  ^reiij.  '  <2c^Io6  ^enenjicin. 
'  C^pliiic^cu.  *°  Urbac^.  obrr  ^urdiam]  Cbcv-Iiircfbcim.  ^cibclfincjcu,  Cbcramte  (5au- 
ftatt.  Scit  bci  «^jtibclfiuvjcu.  **  uon]  on  /.  •*  i)fi)oUrn  /.  '<'  ^Kcifecufteiu,  mit  bcm 
vctamm((^lc9  bcr  iHcc^bcrj^e.  '*  vEfiBcn  uub  ^tauf(cuc(f,  tia^c  bctu  ^Au^flut?  bcr  Vautcr 
iu  bic  isiU.  ^ajfrnrdv  /.  sEtauffcuccf.  '"  pir  td^rn]  Xiictcric^?  *•  ^l^cilbcim  uwn 
AUidibcim  an  bcr  Iccf,  an  bcr  iiJautcr.  ^oljmabcu  bci  Jiirc^^.  a.  b.  2.  ^'  ^Scilbcim  uub 
^cU.        ©c^lcg  3:ccf  auf  bcm  93crcje  jttjifc^cn  ficnuitigcn  uub  $)cttiu9cn  an  bcr  Sautcr. 


ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  schw^b.  pundts  hckrzug  in  wibtunisebo.  Iil9.    569 

ain  tdil  oornrtt  mit  un  im  fd)lo^  Befprcti^  grl^alt^n ,  Pct  an^crtapl  t^tntt^n  tae  fd)lo^  n- 
fligcn,  vn^  alfo  gctuitnnen  on  to^fd^lag 

^m  /fiontao  4  ^pril,  i(l  ^ae  l)cr  al^a  flil  gfUgcn,  l)at  man  tiao  $d)lo^  ®rdvbeff|^t$.i:^ 
onti  0efp^i)flf  t)n)  l)att  /Jerolbt  tin^  ^rummetter  0rfd)idit  ffir  |lird)en,  bir  ^tat  auf  3u 

5  fofbrrn  l)abrn  fp  (lardi  grbaltrn,  bod)  grantrourt  u)if  fid)  ^tudiQart  tprrb  l)aiten  alfo  moUrn 
f9  fid)  aud)  i^aittn. 

Jlm  (Crid)ta0  5  ^pril,  ^fl  ^as  0an^  l)cr  au^rrl^alb  ^ird)e  an  ber  (Cdv  mit  tr  orti-§.  N. 
nun0  fur  iOQif  \9abtn  fp  i)erau|)  0efd)o|ren  un^  in  untf  aulFerbalb  ber  ortnun^ ,  bep  8  ober 
9  kned)ten  erfd^offen,  ^urd)  ain  borff  ^enantt  ^iin^a,  ^fl  Conrato  uon  ^umb  ^emefl, 

10  i)<tt9  pe^  fein  oetter  ^ans  von  ^umb  ^er  bei)  bem  punM  ifl,  fiir  fid)  ein^enomme,  tio 
etmon  |)ans  von  ^utte  |  be^raben  i|)  0euiefr  unb  i)e^  bie  ta0  mi^'  au^0raben,  un  0en  Cflin^ 
0efurt)  0e3O0en  un^  pns  frep  felb  3uitfd)e  i^iin^a)  utt  tfendien^orff  (^o  ain  Clofler  ober 
probflep'  ifl  ^enant  gofpitalis  ierufaUm)  ^ela^ert,  l)at  ma  iie  nad)t  ain  ierman  im  felM 
0ebabt  nad)  mitter  nad)t  umb  aine,   ifl  auf)  kelte  0rog  feur  0emad)t  ml  in  ainer  ber 

i&  kned)t  rott,  Ms  ftro  ontf  ain  puluer  l)orn  an^e^inM,  Mrauf^  ifl  lier  lerman  komen,  ^f) 
2ia9  krie09  ooldi  3U  roft  on^  i\x  fu^  in  ^er  or^ntl^  uerfamlet  mozlie,  in  ainner  b^tlben 
flunM  bep  bem  0efd)i^t. 

^m  /Hituiod)  0  ta0  ^prilio,  ifl  Ms  fert  uerrudit,  tjni  tyid)  ^em  Jie  flraiiotten  fru$.i5. 
uor  |^tudi0artten  mit  He  kned)ten    0efd)armi^eU,    unn^  bep   15  erflod)en  bftben  tfl  ain 

30^tra)iot  aud)  erflod)en  worlirn  l)at  ftd)  tias  feltpt  ins  Iled)ar  tal  ^mifd^en  ober  onn^  onier 
^iirdia  0ela0rt,  ^intPt  potfd)afft  uon  ^tiidi^art  komen,  unnln  b^ben  ain  frep  ^elapt  be- 
0ert ,  t^nnti  fpred)  0el)aUen ,  fin^t  ^ie  felben  nad)t  ^ie  kned)t ,  fo  uon  uo^ttepen  Jm  lan^t 
t0irttenber0  uiT  aiitiern  frepen  kned)ten)  ber  ilberal  foUiT  bet)  ad)t  taufent  tn  ber  f!at  fein 
0ele0e)  ab0e3O0e  Jf!  ^en  ta0  1,3^0  krauie  uon  IPaQblin^en  mit  2  anbern  3n)ifd)en  ^tudi^art 

25t)nti  i&antflat  uo  Ib^tra^iotten  0efan0tT  tfl  aud)  be  ta0  /ranrifcu suon  fidiin^en  0en  (CfUn- 
0en  kome 

^m  Pornfla0  7  ^priUo,   ifl  man  tm  felbi^en  le^er  fltU  0eU0en,  bftt  fid)  be  ta0$.  tr». 
^tudi0art  ^anflat  mtnatl^a  tUai)bltn0en ,  bem  i)od)l6bUd)en  |^n)abifd)en  putt^t  er^eben 

^m  /re9ta0  8  ^prilis,  ifl  ta}  fel^t  aber  flil  0ele0en,  bat  fid)  kird)en  an  ier  ®di,  $.  17. 

30|iadianam,  <&rttnni0en,  (CbUn^en,  potmar,  fember^,  unn)  aUe  tiorffer  mit  uo0teien,  bi^ 
ain  mepl  gtgen  ^ubin^en  0el)ul^et' 

^m  ^ambfla0  0  ta0  aprilie,  if!  ^e  fellit  aber  flil  0ele0en,  l)att  fitb  /Harbad)  Iktbin- §.  is. 
0en,  Vn^b  ^urad),  mit  fambt  ^em  ^d)lo^  (tiod^  uo:  i)rn  uo0t  IBteffan  mei)ler  t)mbrad)t) 
Um  punM  0ei)Uldet,  l^eintit  l^erolM  un^  ^ruitieter  fitr  ^d)orntiorff  0efd)id\t  iie^tatauf 

3^31!  forbern,  i)abe  fi)  flardi  0ei)aUen,  Parauff  i|l  ijer:  ^cji^  Don  /riintfper^,  tier  fii^kned)tt 
oberfUr  l)<tn)btman,  mit  aine  0ro|len  tat)l  Oer  kned)t,  etlid)ti  |  reottern  un^  0rfd)i^  Mrfiir 
0r3O0en,  tten  abent  |$d)orn^orff  nad)  etUd)en  fd)arini^Un  befd^ofTen,  unn)  fp  tapfer  mi^er 
berau^  0efd)o|ren*  l&einbt  pet)  8  olier  10  man  erfd^offen,  l)at  man  tn  ber  nad)t,  nad) 
0rcfferm  0efd)i|5  0efd)tdit  ine  fel^t. 

40        <^m  |^onta0  10  apnlis,  l)at  man  mit  ainer  fd)arpfen  mrtjtt  k^effti^  burd)  bie  |^tatt$.  in. 
0efd)o([en ,  Jarnad)  i)aben  fie  fid)  er^eben ,  ^intit  in  ^er  ftai  pet)  .(500.  frei)er  kned)t  ^emefl. 
i)abe  ain  l)au)ptmann  0ei)abtt*  ale  j^ane  miiUer.    ^btx  ir  cbrifler  l^auiptman  ifl  0enief), 


^*  ^irtfc^cim.  "  ^bngen  aiu  ^Jiecfar  1  2^ciU  imlcrbalb  D^^firtincjeu.  (5onr.  \?.  Xbuinb, 
bcg  crmorbetcu  ^cin^  t^on  .r->utteu  S(^tinc<^crvatcr.  ^'  »<S.  i\  ©utteu,  t»ou  ^crjCi^  UUic^  t>cn 
i^oirteuberj^  bcu  8.  aJiai  1^)15.  crmcrbct.  (-f.  vol.  I.  p.  ;i9.  '*  Dcufcuborf  aiu  itcrfdb-- 
baA,  Obcramt^  (SfeUu<jcu.  '^  pelapart  /.  '^  ^timod)  J.  *"  ^Jiccfart^at  i^u?i[cbcu  Dber- 
uub  Unter-Iihcfbcim,  .^u?i|d)cu  l^feliuijcu  uub  C5auuftatt.  **  ^mi  JtrauH.  ^^'  ujinatbo] 
iCiuucubcu.  *^'''"  Jfi1rd)l)ciiu  an  bcr  'Iccf,  ^acfuaucj,  (yri^uiucjcu,  (ibUucjcu  ((SUiucjcu?), 
53ottu?at,  fieoubervj.      ^*  ^amflba^  i.      aWarbac^,  ^iJail&iugeu      ^'  uud  Urac^. 


570    ADDENDA  AD  VOL.  V.  dbs  schwjeb.  pundts  HosRzua  m  wirtekbebg.  1519. 

|}an0  i^atbn  l^at  ftd)  ritilid)  gtl^alte  t^abtn  btr  kntd)t  gerd^mom  tn  3  vfd^en  ntt  nHM  fefn 
punb  3u  tl)un ,  Jfl  ber  uogt  Mrin  ^evot^  tl.  oon  kaltmtal ,  i|i  aud)  oo:  l^d^o^ntiorf  ain 
Uambtman  al0  1^61^1^^  von  kn6rin0m  tnit  ainrr  l)ad\m  pid)6,  ^urd)  ain  arinfd)inm  0e- 
fd)0|fr  n)02^mf  alfo  tM  lier  ^tain  \fi  3U)ifd)m  tprr  arnifd)inm  on  armo  fonbfr  feurd)  ^rin- 
gun0  bl^be,  ^rtnbt  bm  ta0  60  |ira^iottm  pne  felli  komrn  onb  angmomm  motbm,  frr  & 
bamptman  ifl  gmant  jol)an  (3aff.  ^m  abmt  t|l  ias  frl^t  mibrr  3u  famm  kmnen  tii 
tlrdirrtal. 

$.20.  ^m  fionta^  11  apnlto.  ^fl  bae  frlltit  fdmptlid)  im  tUdvrr  tal  |Hi  ^ie^n  ent  ift 
liaf  iie  ft&ift  nad)t,  Mo  man  in  l^rm  tal  (^3  bir  kned)t  l)abf  gebaiffm  inio  mein  Ugrr)  t^ 
flelege  f}at  man  W  n)ei)l  ^er  tVirttmbergifd^m  /utter  kaflen  onn^  mein  kelUr  ntt  oer-  10 
gelfen  ^inbt  bie  meinfledim  o^er  pfal  in  ^er  miie  va^  uesbrmt,  $at  fid)  tftn  tag  pebiing 
on^  ^inbelfinns  0et)ul^et.  ^in^t  pn  bem  tal  oil  J&aluaguarbia  o^er  befd)ti^  tpoppm  ten 
jiennigen  ^ie  fid)  gebul^et  bft^^n  M"  unnb  wi^er  auft  $er^O09  1Vill)alm«  oonn  Itafisn 
Can^Up  au^  gebenn,  l^in^t  0etrud\t  geuiefm  mitt  j3aQ2ifd)en  mappen  onb  quarttim  mit 
ainem  rotten  •{-  in  meplfem  fel^t,  ^es  J&d)U)abifd)en  pun^e  3apd)en,  mit  etlid)er  f^rift  i5 
men  fid)  folib^  rrgebn  l)<tbe  3u  pe|fer  fid)erbait  *  l^at  aud)  l^er:  ^6^0  oonn  $d)cnber0  aio 
obrifler  /el^tmarfd)aldi  pa^porttm  fo  getrudit  fin^t  geniefen  uber  aU  mit  ontterfd^sepbung 
fein  lalfen  au^0en,  antog  man  nitt  mol  fid)er  au^  bem  fel^t  0e3O0en  on  fold)  ^elapt.  ' 

$.21.        ^m  Crid)ta0  12  apzilio.  ^^  tas  felM  oer^udvt  mt  b^t  fid)  3n)ifd)en  /Ho^ingm  om 
/6i)in0m  (^er  00  Cflin^m  ^^sfer)  0el60ert  ond  ias  Clofler  33ei)ml)amfm  b<tt  ftd)  0el)uidet  20 
011  plampe^^n  er^ebm,  ^at  V  punit  |^urdil)artt  oon  |!abia  Vogt  l)in  ^efef^t. 

$.22.  ^m  |Hitmod)en  13  ta0'  i|!  lias  felbt  oer^udit,  onn^  fid)  pnn  on^  bf9  Cnnigm  |e- 
i&0ert,  bai  ft^  ^<t0  ^tattitn  $ernper0  er^ebm,  tftn  ta0  tiaben  bie  ^traiiottm  ^iibin- 
0mn  berent,  finbt  ^mm  omkomen  otier  erflod)en  on  5  ^efangen,  f9  b<tbe  ain  Cbeiman 
11  ^fper^er  ^efan^en ,  ^arumb  fpnbt  ^ie  5  in  8  ta^m  le^i0  woilti  Co  i)<>t  fid)  au4)  Hefitt-  2& 
lin0en  wi^er  3U  ^em  Hepd)  mit  fambt  ^em  fd)lo^  ^d)ar  ergebe.  ifl  ber  mirttmbergifd) 
l)an)ptmd  ^arin  ^emefl  10ill)alm  00  tie^enfelbt  i^at  /ilartin  pfaf  als  cbri^  i|uartiermai^r 
alle  ld0er  0efd)la0en  onli  au^tailt. 

$.23.  ^m  Pomfla0  14  onb  /reotag  15  ^p^il.  <3fl  ^3  f^lM  3U  Cnnin^  ftii  0el^en,  Jfl 
tier  oon  C^eilifedv  an  J&d)n)ar^n>altit  mit  feiner  riflun^  ^cyogen  311  erobem*  30 

$.24.  ^m  |^ambfla0  16  ,9fl  Hae  fel^t  oer^udit,  onnD  t)at  fid)  ju  (Cmrtngm  ^eidgert  i^ 
5  nad)t  alba  blibmn ,  ^intit  oft  l)tn  on^  u)iDicr  ^rumrtter  0en  diibin^en  0efd)idvt  omb 
aufonierun0.  fpnM  aud)  yarlammt  o^er  ^efp^ed)  3n)ifd)m  in  au^  ber  ^tat  oii  onfera 
bamptiefiten  ^ebalten'  pie  mepl  l)at  tfev  oonn  €^e:lfedi  am  fd^mar^  malM  ^ui^,  Pomad)* 
Po:nfUtt(  aud)  ifl  3u  ie^t  oon  t^er:  j^ano  ^a'  00  lanMn)  ^fitlin^m  ein  ^enomm.  onnss 

$.25.2iie  oon  VotmeQl  l)abe  ontter  ten  n)ei)|rm'  ^  Kofenfelbt  ein^enome.  S^m  pomflog 

21  ^pzil  ifl  I13  fellit  oer^udit  on  W  fid)  iiber  bie  per0  au^  fiir  €ubin0m  ^eid^ert,  ^abe 
feie  J&d)an^pan)rn  muffm  iiber  bie  perg  f{ir  bas  0efd)i^  ^m  meQ  gxaben ,  t)att  fid)  un  ta0 
bie  ^tatt  er0ebm,  onti  ^ie  pm  f(t)lo^  3u  ono  feinTitlid)  0efd)o|fen*  |Qn^  oil  00  onfern 
kne(t)te  erfd^offe,  bie  nad)t  bt^i  md  Me  f(t)d^  mol  etman  niei)tt  in  Mr  t)6(t)  ge^rabm  onb  10 
Dao  0ef(i)i1^  ^eld^ert  ^fl  I)er2  ^C30f  oon  /runtfper^  fein  ^irret  oom  bftti^^tt  sefd^offen 
mo^ben  | 


^^  ^Rbbringen  unb  SSatl^ingen  auf  ben  gitbcrn,  gttjiftften  ^JIicningen  unb  fieonkr^. 
^  Pebenbarofen  1.  33ebenl)aufen  bci  Xubingen.  "  QSIaubeurn.  flaDia]  €tabicn? 
"  (Sl^ningen  am  Rug  bcv  5((^alm.  *'  ^encnberg,  Ob.  5lmt«flabt  im  <Ec^wariU>aIbfr. 
»•  5l(t)ar]  ?td&alm.  "  ^emefl  i.  ^  e^uingen.  "  ©utringcn ,  jnjif c^en  Xiibingeu 
unb  J£)encnberg.  "  aufforHcrung  i.  '*  t).  @croI«ecf.  ©ulj,  O.  21.  <St.  am  \)Je(far. 
$)orn^an,  Ob.  Slmtg  eulg.  "  $)ornflctten,  Ob.  2Imt8  Steubenilabt.  'luttUni^en  an 
ber  ^ouau.      "  9lofcnfcIb  an  bcr  ©trcna,  Ob.  2lmt«  ©ulj. 


ADDENDA  AD  VOL.  V.  dbb  scHWiBB.  pundts  hcebzuq  in  wibtenbebg.  1519.    571 

^tn  /reptad  22  tag,  l^at  tnan  genmlttgKltd)  ^ns  |^d)lo^  0ffd)o|[en,  vvltt  fp  ^eft0letd)ens.36. 
witftt  l^frau^*  ^tn^  tm  J&d)lo^  2  man  umbKume.  JViner  JDon  unferm  0efd)o^,  Per  an^er 
ain  yiid)fenmaifler,  oon  feiner  apgen  pud)fen.  l^ie  3erb2od)en  t|)  erfd)la0en,  ^oUen  l)erau^ 
tm  fel^t  bep  44  erfd)o|fen  fein,  oii  utl  befd)edi0et,  i)at  man  uormtttag  mit  ^enen  Jm 
5  3d)lo6  ^iibtngen,  atn  autffd)Ub  ober  anftanbt  0emad)t'  on  ^aruber  auff  paQlien  feptten 
npiner  0efd)0|fen,  t|i  )'  anjhin^t  an^an^en.  am  ^arfrei)ta0  omb  2  o:.  Vn  )jat  auf^  ner- 
tra0  folt  mer^en  bt^  aujf  ben  ®|Urmonta0.  Dmb  8.  o:  3U  mor^ent ,  Vnt  Itt  mtj^i  man 
pm  0efpred)  ^emefen  t|),  l)at  md  pm  fel^  ndd)ner,  atn  neme  fd)an^  tliberl^alb  0e0en  tftm 
fd)l0^,  f(ir  liao  0ro^  1Q!)irttenber0erifd)  0efd)i)^  (.§0  man  uon  ^tudi^art  iabtn  b:ad)t  batt) 

iO0fmad)t.  ,3lud)  fd^anj^K^ib  bittab  3u  Istr  nemen  fd)an^,  n&d)ner  3um  fd)loft  0emel^et* 
on^  ettlid)  etn^efiilt ,  $at  fid)  311  0etra0(  P3  l^er:  ^620  uon  /riintfper^  (als  ain  6ber|ier 
^'  Knfc^t  l^ambtman)  omb  3  02  nad)  mttta^  mit  ettlid)  aniem  bambtleiitten,  t|i  t)inab  fiir 
^er  flat  portte  nntftt  um  ^d)lo^  ^eritten,  $att  btnauff  0efd)2ten'  i^b  fp  Jm  fd)lo^  pamen, 
bat  atn  C^elman  ^eantwortt,  tlepn.  (Cb  wtt  mitper  ^en  pact  ief  fribt  o^er  anfian^f, 

i&^ber  ic^  ftd)  mol  tf}  ir  pm  feltpt  paroet,  antmoa  l^er:  J6r0  00  friinttfper^ ,  ^o  et  be- 
fd)f^en  fep.  J|i  fonlier  mein  beueld)  befd)el)en ,  Pod)  wer  bif!u.  antmon  er  oom  fd)lo^  Jd) 
bin  fubmt^  uon  ^tabia.  Ifo  fp2id)t  b^r^  ^620,  i|)  ea  alfo  mte  ou  fa^fl'  fo  mil  td)0  menbe 
alf  frum  td)  ain  bambtman  bin ,  l)at  ^aruber  2  Kc2b  (fo  ^efulbt  fein  0eme|l)  umb  ^efloffen, 
unfe  l)at  Mrauff  pnnen  mtt  ettlid)  aniern  berab  0efol>ert.  mittainanlier  ain  trundv  311 

20tl)itn,  oor  ber  ^tat  portten'  uno  n)ei)ter  ^efp^ed)  un  parlament  3ii  \)aittn  J|l  alfo  be- 
fd)el)en,  bep  tiem  Kitlen  mein' 

^m  $ambfhi0  23  ^p^il,  i)at  man  frii  umb0efd)la0en  im  fel^t  ^en  anfton^t  on^  fe3f.27. 
Katner  bep  letbs  flraf ,  fol  aini^erlap  0efpred)  unln  re^  mit  ^enen  pm  3d)lo^  bd^ten  folt, 
btfi  filonta$  frit  umb  8  u).  ifl  barneben  umb  0efd)la0en  Pas  Katner  fol  Katn  frud)tparn 

25baum  abbame  nod)  befibelii^en  | 

Jlm  ^onta^  ODfUrta^.  mere  man  fri^Ud)  flil  0ele0e,  aUain  38  mitternad)t  ^o  manba9  9.28. 
0efd)tib  anfi  freil^en  ^er  urfUnbt  l)at  ab^efd^offen ,  ^f!  in  etlid)e  quartiern  atn  lerma  0eme^' 

SKm  |B0nta0  25,  bat  man  ^en  anfhindt  oon  8  u:  bi^  2  nad)  mitta^  erlen^ert,  on^9.29. 
batt  liao  parlament  o^er  0efpred)  aUe  pact  0efd)iditlid)  3u  mad)en  bift  auff  5  02  ^emert, 

30|larnad)  b(tt  man  ^3  0ro^  0efd)9^  ab^elon  utT  ^efd^offen  pno  l&d)lo^  aUain  }fa$  0ro^  0e- 
fd)9^  3U  t)erftid)en,  mie  mol  uil  maintten  l^ie  fd)u^  be^etitten  unfrt^,  liarnad)  tf)  eo  ^ani^ 
paltt  auft0eb2od)en ,  mie  fid)  bas  ^d)lo^  Siibin^en  er^eben  bi^^f  niitt  pact  ^3  ber  iun^ 
ben  Criflof  $er^o0  Dlrid)  fun,  ^ol  ber:  otttt  C^raf  311  ^ubin^enn  bleiben,  Vnn^  pm  feao 
fd)l00,  iie  ^tat.  unb  0an^  uo0tei)  3u  0el)Drun0.    ^lfo  baben  fp  0ei)ulbet  ^init  62  Oel 

35|lttter  on^  l^ttitn  pm  ^d)lo^  0en)efl,  unn^  iiber  aU  pep  uierbiiDiert  fiardier  man. 

<9lm  Crid)ta0  26  bat  $er|5O0  tl^ilbalm  al3  ain  6brefler  tt9  punbo  ^^awptmanf  on^$.3fl. 
uon  iDe0en  feiner  /iirflenlid)  ®naDi  fd)niefler  Kinber,  nad)  pep  4  ftunlnen  ^m  fd)lo^  ®ii- 
bin^enn  mtt  feine  ootter  uti  paftlin.  ^urd)   irn  l)offmaif!er  pi)ilip  uo  Hpppenber^  (ber 
^en  ||er^O0en  oon  me^en  ^er  KinHer  ain  oatter  ^enant  bat)  un^  mtt  iem  <9ldel  ^ebanbelt, 

40  fp  ab  311  fertti0en  mit  lei)b  un^  prm  0ut ,  <3f!  ^as  l)()u^  ud  Ofler^eid)  ut^  i^apm  befd^tf) 
berie  tiber  ^ie  Kinber  roo2lien. 

^m  /Hituiod)  27  gat  l)en  |6j0  po  friintfper^  pm  Sd)loB  ^eeffen  t)nn&  aU  mannj.ai. 
fa0t,  €0  fei)  uil  0ut0  onnb  ^elto  Jm  $d)loB  ^efun^en,  ^lo  filber  unO  0oldt  0efd)9er,  Mo 
batt  er  laffenn  ^nuentuiern,  aud)  ba^  0elt  ^o  alHa  0efibla0en  tfl  mot^en,  |n  b^r^^H 

45  Vitxd^9  namen ' 

Jtem  5lm  |)ornerfia0  ad)t  nnli  3uiain^ta0  uni /repta^  29  JVprilt^.  Jfl  man  im  felMj.3?. 
fltl  0ele0en' 


«°  ndd)ner]  nd&cr.        ^»  „^tt^,.  „^   piftiin]  Dieffcn  unb  ^^id^te.        ^tciv^enberg. 
**  0tf*per,  i.      ^«  /repta^  26  i. 


572   ADDENDA  AD  VOL.  V.  pe8  scuWiEB.  pukdts  ucerzuq  is  wibtenbebo.  1519. 

i.33.  Jum  ^m  ^mb^0  ittfitn  ^prtlU.  ^0  tts  punis  kxit$  Vatt  3u  Briini^aiDfffi  fonM 
gflfHni.  ^at  Ser^OD  t^ili^alm  in  frinfm  quartier  bift  grn  fufLtnaw  ttn  ^an^n  M«|ln 
kne4)t  pnen  311  molDefallen  talTen  mit  ooUer  ortpnuna  \  ain  fpieaet  muftrr  fe^e*  ^ft  man  tn 
ti  te^er  10  naii)t  gele^e 

f.^.         ^m  ^onta0  Crflen  map  if)  Ms  0an^  ffltt  oon  €ubin0en  mit  re^en  i»m:uikt.  911& 
me9t  3er(tret  t)o  einanier  tmfl  al)  (00  regens  megen;  untter  ie  tad)  0eld0ert.  Mf  faftootik 
3U  Cntrtn^en  on  anbern  bcrffer  barumb,  ttv  cberfl  gaiuptmann  ber^O0  Hlilbalm  oon 
pOQrn  3u  jQermber^  oii  iHar^raff  Cafimirus  oon  Bran^enbura  pep  700  pfrrb  3u  Cnni^ea' 

f.3.s.'       ^m  iBonta0  2  map'  ^fi  03  fu^oolck  3u  Cnni^e  onft  anbern  beQ  tt^en^en  ^crfern 
mit  tft  ^efd^i^  0ele0e  onb  ber  ber^O0  tDilbalm  00  ba^rn'  ifl  3U  pebltn^n  0ele0r,  tnio 
an^er  rai)fi0  3U  ^inbelfin^n  onb  barbeQ  omb  0ele0en  bie  meQl  bftbe  bie  ^trdbiotten  fo  mit 
^felbol^  b<^n>P<<n<^n  3^  ^riinnt0e  vn  feiner  0efelfdKifft  fpnbt  0emeft  etlid^  miatenber^if^ 

f.3c.  paurn  oor  be  ^fper^  ^efan^en.  ^m  3  ta0  mai^  i(t  ber  |Jer^0  311  fenber^  0eU0en 

on  bie  fii^kned)t  311  ^p^in^en  mtt  be  0ef(^t^.  tjaben  bie  ^trabiottn  aber  uor  br  ^fper^ 
0ef(^rmi^let .  iO  ainer  erflocben.  ain  anber  ^ns  fd)los  0efan0r  onb  uber  ettii^  ta0  viterli 
tf^i0  0ela(ren  motbi  bod)  oermtit 

f-'^7-         ^m  4  ta0  moQ.  ifi  md  00  re0r  oti  pc^  me0  bolbr  (lil  0ele0r 

1.3^.  ^m  Pomfta0  5  ta0  map.  ifl  ber  i^er^o^  00  ba^rn  3U  ^dfUit  0ele0en  un  ber:  ^c:0 
uon  friintfper0  mit  tir  fu^kned)ten  311  /u^rpad)  mit  br  0ef(^t^.  ^inbt  auf  br  4  ta0  mai 
rf\t  4  fpertai)!,  fo  auf  ben  4  ortten  finbt  0ei)an0r,  aud^  bas  booibtt  bas  auf  br  0al0iiM 
ifl  0efted\t.  we^lanb  ^anfen  /auttrn  b'.  oo0t  3u  ^anflat  tfl  0emefl,  tir  ber  uo  IHirtten- 
ber0  bot  lafTe  fpertailn  mit  folennitet  ab  ^endmen  onb  oon  oil  bes  ooliko  die  pn  betaot 
babr  tn  iie  flat  |^tudv0art  bemeint ,  uiT  auf  b3  0emeid)t  be^raben  als  ob  er  erften  mit  toft 
ab0an0en  mere  ott  311  mor^ens  am  5  ta0  lcblid)  mtt  uil  meffen  befun^e,  feuT4)  anbottun^ 
feines  funs  Poctor  ^oi)an  fautten,  uti  uerl^endinu^  ob'  bemilli0U0  ^es  ^er^^en  10  odti 

f.30.  paprn  als  ain  cberfler  felb  l)an)ptmans'  ^m  irei)ta0  if)  ttay  krie^suolik  aber  uer- 

rudvt,   uii  3U  ^anftat   iiber  brn  nediar  burd)  bte  flat  Bt^ogtnj  un)  tiie'  kned^t  im  borf 
3(d)mibam  0el&0ert.  feinb  |  3men  kned)t  fo  in  ben  taubl)eufern  ^emoufet  bobe  uon  bonbt 
pi)d)fen  un0efer  erfd)o([en.    pie  ritterfd)aftt  3U  Delbat^,  bie  |^ber0ifd)e  repter  un)  etlid) 
0efd)i^  3U  cftn0r,  uit  b'  i^txl^OQ  ift  uon  ^en  ud  |e>tiid\0artt  3um  nad)t  effen  ^elaben  unb3o 
in  3U  miUit  mor^en  uiT  uafl  pep  nad)t  mtber  0en  ^anfkt  kdmen  un^  miber  alba  0eie0en. 

f.4o.         ^m  ^ambfta0  7  ma^  ifl  aber  als  krie^suoldi  uerrudit  unb  burd)  neiker  rems  ain 
^orf  alfo  0enant,  tto  ber  rems  (ain  fli)e|Fenb  ma|Ter)  inn  nediar  fleufl.  0e3O0en.  ift  1»er 
ger^o0  3U  fiiatba^  uit  anber  rai)fi0  bei)  umb.  bas  fu^uoldv  3U  j^od)borf  0ete0e.    Jfl  Ms 
krie0S  uoldv  etnKin  mei)t  uom  ^fper^  neben  furljin  0e3O0en  unb  in  lafen  li^en  aber  feir  3& 
fofelbol^  mit  fambt  tir  ftrabiotten  baben  oen  (^fper^  utt  0e0ent  pep  umb  td^tid)  berent. 

f.4i.  ^m  ^onta^  8'  map  ifl  b'  ^er^^o^  mttfambt  br  ra9fi0en  3eu0  3u  ^tainam  unb  ber 
^hg  vo  frtintfper0  mit  Or  fuf^uold)  3U  miirr  (bo  atn  flielTenbt  mafer  ift  alfo  0enant) 
0ele0r  auf  Istn  ta^  ifl  €^c^en  ud  Perlin^r  bomptmans  3u  ^edvmtil  bouf^fram  mit  ainer 

'  Q?cbciil)aufcn  f.  §.  •!.  *  iluftnau,  nabc  untcr^alb  lubingen.  ^  ^erfiret  l.  jerftrcut. 
'•«  Chitrincjcn.  ^errcnbcvg.  f.  §.  24.  » (^fjniniien.  f.  §.  22.  «<>  q^cbUni^cn,  Obcramt jftabt. 
*'  ^inbclfini^cn,  1  (Etunbc  n.  i^on  53oblin(5cn.  '*  (JJrbnincjcn,  1  <8tnnbc  u>.  cen  'JtfpcrjV 
"  !i!ecnbcviv  Tat^on  1  <8t.  n.  b.  X^i^un^cn.  ''•*  Jcncvbac^,  1  <5t.  n.  i)on  Stnticjart. 
*'  ^an^  iuint.  *"  edjtnibcn.  *«  RfUMs  Sit?if<^cn  (5annftatt  unb  ©aiblim^n. 
■**  Ocffinv^cn,  4  «Et.  n.  u?.  t?on  SS^aibtingcn.  ^*  ^iccTav^JHem^,  1  2)?.  untcvt).  5l!-aiblim^cn. 
"  aWavbac^,  O.  51.  @t.  ^cbiUcv^  (^cbuvti^ovt.  Sod)borf]  1  €t,  obcvbalb  aJKubat^,  \^  Zi. 
entfcint  i^om  vcc^tcn  Dficcfavufcr.  "  vitcinl)cim  an  bcv  iDiuvv;  nabc  nntcvbalb  ba^ 
!Dbrfc^eu  aHurr.  «»  <5Jbfe  uon  ^cvlit^ingcn.  a)ebcfmui)l  an  bcv  3axt,  Dberamtg  Dtc^ 
(fardulm. 


ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  schw^eb.  pundts  ncEBzua  in  wiBTKNBERa.  1519.    573 

tundifraiD  vB  $d)lo^  Qifioi^cn  on  ^tn  l^atlprun  Komeni  t0  oom  fd^lo^  nad)  tr  0efd)o|fen. 
wotben. 

^m  fiiontcig  0  map  t|!  ^aa  krirgd  uoldi  ju  roB  un  3u  fu^  l)i)n  onnli  miber  ju  ^l^-f.^is. 
felM,  ^u|!ain  (peQlftatner  oo0tei))  ^untl^aim  un  laufen*  0ele0en  ^m  (Crid)ta0  10  9.43. 

5  mai)  t|!  tias*  0an^  fellnt  3U  ro^  m  3u  fug  311  Hedierl^ulm  on  (Srlobad)  0ela0ert.  ^inlit 
)yte  nad)t  2  fenbltn  kned)t  pai)rifd)e  0(  medimul  (^3  nod)  fein^t  t|!  ^^mef!)  0efd)tdvt  t^lier 
i)an)btman  ^o^  aon  perlin^e  tn  lier  nad)t  mit  fetnen  kned)ten  ^o*  er  im  fd)lo^  0el)abt 
bat  (ban  tit  ftat  am  anbern  ta0  lnaruo;  fid)  if  pun^t  0el)ul^et  l)att  on  ^ie  00  fd)lo^  3U 
tn  t)erab  0efd)o|fe  mtt  fd)a^en)  i)erau^  0efaUe  l)abn  in  ^ie  pamrn  mellen  nmb  prin^e,  aber 

lo^te  lan^kned)t  al3  reblid)  krie^eleut  l)abn  in  nad)  utl  tobfd)la0  fo  (Iber  tn  befd)ei)en  fpnM 
0efenkltd)  an  ^enome  ftnlit  (iber  15  knet^t  bep  tm  ais  ant'  fagi  pep  rl  mane  evwiv^t 
morbe.  babe  ^te  tio  tlurnber^  {tt'  ab^efa^ter  feinbt  etuia  er  0emefe  t|!)  molt  etltd)  taufet 
0ulbe  om  in  0ebe  3u  irn  i)anbn  311  neme.  aud)  etlid)  anli'  aber  bie  lanbojkned^t  bie  pnnen 
0efan0en  ^abtn ,  molten  0laube  bf^lten ,  un  pn  nac^  3ufa0e  fid)er  feino  lei)b9  mit  be^alug 

i5  3toaper  taufent  0Ulben  tti  l)ert(O0en  ttlili^alm  oon  baprn.  al3  6brt|!er  f^ambt  man  3U  uber- 
antmortten  als  tian  aU  alfo  befd)ed)en  i|!  ^inln  bod)  3U  le^t  Qe0lid)em  knec^t  nur  5  ^idi 
pfenin0  mo2ben*  bat  man  ben  felben  t)(iu)ptman  (6e^  uo  perlin^en,  0en  l)<)9lP2U  0eb2ad)t 
nn^  mol  uermart*  ^|!  lien  ta0  ^em  ^bt  uon  ^'d)ental  ain  t)off  oerb:ent.  JVber  ber  ^bt 
uo /fiaulpraun  on  ^rolTen  ^artten  l)aben  brantfd)atu0  be^alt,  be  ta^  t)uben  aud)  ^ie  kned)t 

^peo  b^ni  ,9er0en  uo  fruntfper^e  lo^ament  ain  ujeper  ab^elaffen,  unb  felb6  pm  mo^  tn 
KlaDHern  0euifd)t  unb  mitt  l>en  tri^en  nud)  be  uifd)en  i^no  mo^  ^ebauen  uiie  fp  bann  no: 
meer  OI0  pep  ki2d)en  an  tftr  <£(k  unb  anlnerflmo  aud)  0etl)on  bftben  JVm  lHitmod)  f.44. 

11  taQ  mao  if!  b3  felbt  uo  tledierl^  ulm  fru  uerrudit,  ontn  <£tt  ber  uor^u^  3U  ro^  vn  3U 
fu^  0en  /fiedim^l  komen  fi)nb,  if!  ^as  ^d)log  0en)unen  0eu)ef!,  unb  ttv  buuiptman  pnen 

?^  0efendvlid)  ent0e0en  0efurt,  bem  ebri|!en  I)au)ptma3u,  bttt  fid)  ale  krte00  uoldi  (fo  nod) 
kaum  bitlb  uerrudit  ms)  mit  0ro|rrm  re^en  0eu)enl>et,  uii  miber  gtn  Hedier^  ulm  0ela- 
0ert.  t)nb  !ite  nad)t  fur  tfi  meinfper^  lafTen  fd)ant;en'  l)abe  liie  au^  ti  fd)lo^  tUeinfper0 
9no  ^tatlin  0efd)o|fen  mit  fd)a^en'  3|!  pn  ain  ^rofTe  pi)d)f^  3erb!od)en  ^m  Porn^a0$.45. 

12  (ffiaQ  Cer  Mo  bae  felbt  uerrudit  if!  vo  Uedurg  ulm  fin^t  potfd)a|ft  311  ben  cbriflen 
30pns  feltf  kome*  mie  fid)  tier  l)au)btman  im  fd)lo|^  nieinfper^  t^er:  |&ebaf!ion  uon  tlQppen- 

bur0  ain  alter  ^itter  be  punb  meUe  er^eben ,  tnod)  mit  lei)b  unb  0ut  fid)er  mitt  feine 
uoldi  ab3U3iel)en  (if!  nod)  ain  I)e|fti0  man  ^enant  ^e30  rei)tter  uo  ^ttenmalbt  aud)  pm 
fd)lo^  0emef!)  fintf  fo  uom  punt  alfo  in  0et)o?fam  an^enomen.  if!  Qans  uo  /reQbur^  pfle^er 
3U  ^d)6nnam  ons  fd)lo^  tPeinfper^  pfle^er  unb  uo0tt  0efe^t.    ®er  fold)?  befd)eben  tf! 

35  ^inbt  bie  i)m  meinfper^er  taU  ale  rebel  olier  u)ilierbe  punlite  uo^le^nete,  burd)  bie  l^idiin- 
0ifd)e  0efd)id)te  reptter  erkent  unli  liariiber  etioa^  mit  entfurun^  beo  I  upd)?  unb  etltd)er  per- 
fonen  0ef!2afft  mo2br  bod)  0ndbi0lid)  bas  fi)  eo  ^rlr^net  l)abe,  mie  ^ann  beuo;  li'  l^ofel- 
t)ol^*  pfle0er  311  |3rannaiD  mit  etlid)en  frin  rrt)ttrrn  unb  be  ^trabiotte  als  rin  l^auiptman 
3u  ®rnnntn0en  311  erfd)rrd\un0  b'  anbrrn  rrbrln  obrr  niibrrfpdni^rn  in  fein  0e0ente ,  mit 

4O0rfrndinu^  rtlid)rr  prrfon  unb  urrfajFun^  !irr  ^fittrr  aud)  0rtbon  l)>it  au^  krir^e  red)t.  oii 
3u  niber  trud\un0  ber  t)erttrn  tt)irttrnbrr0ifd)e  pamrn,  bir  offt  t)aimlid)  etlid)  brs  punbo 


^*  !^im^,  9Iucnftciu  (iBcilficincr  ^oatci  (icjjt  Ob.  91mt^  ^cfiv^I^ciml),  ecutl)ciin 
ICbcramtg  ftcilbronuj  unb  fianffcn  [Obcramt^  !!8cru^()cim].  (^unt=  /.  ^  Diccfar^ulm 
unb  (^rtcnbvK^  ^  )\i}  /.  *^  33crUc^iucjcu.  .^cilbronn.  "^  ©d)butbal  an  bcr  ^axt, 
(5itlcrcicnfcr  jnoflcr.  **>  2)Mulbronn,  Obcramt^borf.  ©rofti^avtacb?  *'  td^rn]  ^c^en. 
moftl  2)too6,  Sumvf,  'Itxd),  palus.  *»  J^ircb^cim  au  bcr  Iccf.  ^^  ^Jiccfari>ulm.  una  1. 
2'  aubcfmiibt.  »'d)lofj  ^^crlicbingcu!^.  ««  D^ccfar^utm.  *^  SSciulbcvg.  ^o.ai  ^cbaftian 
von  'DieippcnbcriV  "*  Cbcntoalb.  '^  uorlr^nrte]  t?crrcui)uctc,  aufftanbifc^f.  ^®  0efd)id)te] 
gcfd)icfte,  gcfcnbctc.      ^^  ©rbningcn.      *^  parmrn  /. 


574    ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  scHWiEB.  pundts  hcebzuo  im  wibtehbbro.  1519. 

Kiud^t  tn  ber  Ihraofuno  omb:ad)t  on  ttwitBt  l^aben,  ftnb  aud)  mol  wibn  biiait  iviten, 
^f)  l^er}  $020  t)o  Crudi|l0  l^oconent  o^er  leptrner  general  aud)  uber  ttit  r^pttrr  pm  frltt 
0rn)ff). 

9*  i^-  ^m  /reptaa  13  map.  t|i  baj  feltft  nerrudit  vo  Hedverftulm  oit  tttt  ^er^g  oon  9^9211 
3U  lauffen  (io  liu  l^aUtg  Jundifram  fant  ^egtfmun^te  raOat)  grUgrn  onfe  ^13  fugiiolili  51 5 
Ktrd)e  maren  on  t)U  fentlin  bfp  tie  gefd^it^  3U  fodvga  gelegn  ^e  tag  fepn^t  /.  non  jluktn- 
gen  rapftge  uor  IJaplprun  gemufbret  011  Jliettrtd)  ^patten  aud)  1*.  00  butten  reptttr  ifsr- 
laubt  morben  i|l  \)ttt  ^bi^  00  friintfperg  3U  ^arbad)  gelege  on  fein  jttitetur  Jarob  e« 
wnnan)  pep  ti  Kned)ten  blibn.  gatt  Kain  l^ambtman  fo  offt  gemufUrt  alo  ftcnl^art  jltniiDf 
mit  feine  fd)d^bamrn ,  lid  er  fp  uafl  (ibernan^'n  ta^  l)at  mulfe  muflern  un  ^alfn  an^rr^  10 

§.^7-  liefen  fp  medv.  ^m  ^ambflag  14  mai).  ifl  'btt  Sttfyf^  3u  piettidvm  onlti  anti'  ntpftl 

3u  peffiKen  (tio  tfxt  Cnt)  in  llediar  fleiif!)  oelege*  ftli4)  fu^ooldv  3U  l6dtga  pfp  ^e  0ffd)tt) 
blibii',  bie  anttern  3U  obern  utT  untter  ^affen  0ele0it,  tiie  ^erlfediifd)e  36  ipmerii  no^ 
peppiffing  tto  txt  Cnoj^  f(ir  flefif!  altia  fid)t  man  ^en  ^fper^. 

$.ts.        ^m  ^ontag  15  tag  ma^'  ifl  ^er  ijer^og  in  feine  legrr  blibit  mtt  tiy  fit^tiolK  alfl5 
neben  ^runnign  fiir  ge^oge  oit  3u  mcglina  aud)  pfluQfel)  am  ^d.  geldgert,  alo  om  ^rn 
^fperg  ott  I)er2  Jc20  oon  frunfperg  311  (^runi^en  0elc0en  tiat  Oie  nad)t  feen  ,3lfpfr0  be- 

§.40.  fid)ti0et.  ^m  /fiontag  16  ta0  map  ifl  alo  felbt  in  irm  U0er  flil  grbtibrn*  ^abn  ^e 

ta0  onb  nad^t  ber^  J6r0  oon  fruntfper^  cbrifler  ^er  Knrd)t  t)aroptman  on  |  /Htc^ft  ott  obri^ 
3eu0maifler  la|[ii  ffir  ^e  ^fper^  fd)an^e  oafl  oom  mitta^  0e0en  mitter  nad)t  obm  ontterto 
Isi  malti  etmao  mept  l)at  md  ^ie  roepl  oti  am  ta0  ^aruor  oafl  b^^au^  gtf^offtn  00  On 
^tat  mamr  ontten  pm  fldttlin  geQtn  mitta^  aber  ^od)  nit  fo  0roffe  fd^Oben  get^onn  ats 
002  9iibin0en  in  Id^ern  on  fd)an^en ,  ifl  txt  nad)tt  ber2  ^620  oon  /runtfper^  aii4)  ^rr^0 
^ainrid)  00  pran>fd)niai0  311  €^runi0e  0eU0ti 

f.-^^o.  ^m  €:rid)ta0  17  map  ^fl  i)er^o0  ttl  00  ^aprn  aU  ain  6briflrr  frl^batoptman  31125 
^runin^e  in  0an^tt  Kirift  mitfatnbt  feine  ruQfioen  3eu0  on  fl^e^entien  fenMtn  aud)  mit 
^rutnrn  b^rbaudien  on)  feine  gerolbt  oor  pm  tapfer  ein^eritten  pno  3d)log  ^u  f^runin- 
0en,  on^  ifl  fein  rapfi^er  }euQ  im  ^tdttlin  blibe,  ^U  an^er  Krie09  ootdv,  alo  3u  ro^ 
fpnM  3U  ypeti^a  oit  peffi^a,  on^  fu^uoldv  3u  ^c^ling  ott  pe^  omb,  finfe  pm  Uget  bli- 
ben  ott  bttben  'bi  ta0  onn)  nad)t  nod)  ein  ndbnerin  fd)an$  ontter^albe  0e0en  tfi  ^fper^  3o 
laffen  0rabe,  b<^ti  ntan  tpie  roepl  nad)  mer  0ro|fem  0efd)i|5  0efd)idvt,  on  poUrn  oter  mer- 
fern  ott  offt  pep  ta0  onti  nad)t  ^e  perg  berent  ontp  pa^er  befid)ti0et,  onb  oft  ^rumetter 
0efd)idvt  tie  per0  auf  3u  for^ern ,  ^)at  ^ans  fxtn^att  00  He^fd^ad)  onbef4)offenn  gan^  ntd)to 
molt  tbon,  ^fl  ^ae  felbt  0efd)raQ  0eu)efl  e0  feinnbt  tm  f4)loft  12  CtteUefit  oti  pep  400 

S.5I.  Kned)t  ^m  IHitwod)  18  max)  ifl  ^er  ||er^o0  IHill^alm  3U  f^runnige  bltben  on  ba^Sd 

feltf  aber  002  ^em  ^fper^  flil  oeU^enn,  \)att  auf  mer  0ro^  0efd)i^  ^emartet,  on  dao  an^' 
0efd)i^  0eld0ert  ^nn  lEiie  yvou  fd)an^.  bat  fid)  I)er2  ^c20  00  fruntfper^  aud)  b'  ^eugmaifUr 
|Bid)el  ott  o'me|fen  3U  mor^ens  ^arnatt)  u)6Uen  fd)ieffen  an  ,3lfper0,  03  0efd)t^  Kum  oi' 
nit.  ifl  befd)el)en,  l)at  ^er  l)er$O0  00  baprn  otl  feiner  C^eUeiit  on  l)ern  i^ai^m  3U3iel)e  er- 
laubtt.  40 


*  %xn^\ti,  fiocotcucut  obcr  fiicutcuant  ©cucrat.  *  fiauffcu  am  D^ecfar.  rafkt] 
tajlct,  bccjrabcn  ift.  ^  ^irc^l^cim  am  linfcrt  ^3?ccfarufcr  jtoif(^cn  SBcrigt^cim  unb  Sauf- 
fcn.  fibc^i^au,  1  <Bi.  tv.  \)ou  33crio^cim.  '  ^cUbronn.  ®  fiicutcnant  3acob  ton 
2Bcrnau.  *  ficoul^art  Gtraufe.  "  QSictivjl^cim.  "  ^cfigl^cim.  fiod&gau.  "  Obcr: 
unb  Untcr-©aci^fcn.  ©ctol^ccfifc^cu  ju  3i"^"i^^"  ^^^^  ^^^  ^Sifrmgen.  "  €no^] 
©ua.  *®  @tbnincjcn.  SJlogUngcn,  1  St.  w,  tjon  fiubmig^butg.  ^fluflfclb  am  5:^amm, 
n.  U).  t^om  Slfpctg.  "  t)u  i.  "  |llid)elo  tt.  i.  "  fad^l^en  i.  **  ^cinti^  i}on  $^taun= 
f(^tT?cig  ju  (Stbniuijcn.  "  1JJJ  2Bil^cIm.  "  ©ictigl&cim.  ©crigl^cim.  aKdgUngcu 
imb  bci  um.      ^o  ndbnerin]  ud^crc.     '*  poUm]  93iJHcr.     •'  ©rBningcn.     *•  ^fgtr^  i. 


ADDENDA  AD  VOL.  Y.  dbs  schwab.  pundts  hcebzuo  in  wibtenbebo.  1519.    575 

^m  Potn^B  l^  tnap.  I)at  md  au^  jidu  fd)an|((  oafl  gnDalttgUd)  ait  ^fP^o  O^r^^ff^  f-^^. 
^tn  0an$e  ta0,  un  fp  )yf^0Uid)fn  u)i^'  l^erau^.  t|l  nttt  fa|!  arolfer  fc^ie  brfd^el^n  pm  felM 
tifn  tag  i|l  atn  0ro|ff  mtrttenbfrstfd^e  ptd)^  genant  ^'  brutper  nii  ^ofn  poler  pns  felbt 
komen,  l^att  man  l\t  p9d)ft  Die  nad)t  in  |  tie  unttern  fc^n^  0fla0ert.  ^m  /rf9ta0f.53. 

5  20  map.  i)at  md  aber  tirf ffti^lid)  in  ^fperg  on  miber  b^rau^  0efd)o|fen  alfio  ^3  pm  felftt 
3  ppd)fen  3erbrod)e  fpntft,  ^ie  2  als  ^er  irad)  uo  pnfprudv  un  atn  boppf Ikartan ,  fpntit 
5frklobfn  abfr  tet  Harr  uo  t)lm  i|l  0ann^  frfp^unge  uii  l)at  2  knfd)t  frfd)la0f  unti  2ie 
ppd)ffn  maiflfr  0f|to(ren  ias  man  inn  i)att  muj)  auf  aine  maen  m(k  fperen,  fpnM  ^e 
ta0  3  ppd)fti  pn0  fel^t  kdmen  als  ^'  ^trawe  ^rad)  ott  ber  ^prfd)  00  mirttenber^  onft  ^e 

10  ta0  oit  nad)t  0f l&0frt  morbe '  ifl  be  ta0  be  /fiid^el  otten  obriflen  3eu0matfif r.  fo  er  00 
atner  fd)an^  in  bie  an^'  ifl  0f rittfn  ud  ^fpfr^  l)f rau^ ,  ^'  rfd)t  flf^rapff  3f rfd)o|fe  un  feif 
jlolfn  tiff  fd)ud)0  am  fu^  weik^  fon^er  antper  ofrferun^  "tes  fuft  allatn  1103  ttxe  bttmt  atn 
mfni0  frf4)mar$t  if)  aU  obs  ^eklemet  mer  mo2)^enf  oti  ^ie  ta0  baruor  tpif  ^fn  ^620  oon 
frfintfpfr0  oft  omb  be  ,^fper0  ifl  ^eritten,  l)at  man  l)erau^  frinfn  kud)fn  matflfr  0fndt 

15  jjfpg  Do  purleman0  l>te  floUen  ans  rof^  eplffn  niedi  0efd)offen  uii  M0  fpfen  kru  2c  tfi  ^nt 
ta0  fd)on  ain  0ro|ff  ludv  tn  JVfper^  0efd)o|re.  uti  tfl  pm  J&tdttlin  ^fper^  atn  bauft  00 
fd)if|ffn  fin0ffaUe,  I)<>1  ^^  mfnfd)tT  frfd)la0en.  uii  erfledit  bd  ftlid)  pulufr  ifi  pm  fflbfn 
bau^  0flf0fn  ifl  ud  fd)if|fen  an^e^in^t.  I)at  ^e  pm  ^tdtlin  0ro|fe  fd)2fdvfn  brad)t* 

<3lm  Jtombfhi0  21  map  bat  man  nod)  ain  ft^d^,  if!  Dif  brtt  onttfr  l)alb  ndd)fr  pfpf.54. 

30fee  ^fper0  0letd)  an  untter  ^fper  ob'  wepd)eber0  0emad)t  tm  etlid)  eartl^on  tax  ein  0eld0frt 
vntt  alfo  au0  alle  fd)an^e  uafl  0efd)o|Tn  uti  i)at  ^ie  3  mcrfer  o^'  poUr  0ar  an  ,2lfpfr0  tn 
l)olfn  iiif0  0fld0frt  uti  ^en  ta0  3et)e  mal  tparau^  mit  ftoin  un^  feilrku^eln  0fmorffe  bi^ 
man  ^3  rfd)t  3tl  pno  fd)lo^  uti  J&tdttlin  311  mfrfen  ^efunde  l)<tt '  ifl  ^e  iag  ^3  lod)  otifr 
ttt  ludi.tm  ^fper0  uiU  0ro|fer  un^  uieptter  0efd)o|fii  mor^e,  b^tt^n  aU  nad)t  ftlid)  knfd)t 

2:>  mit  ffnHltn  mufffn  umb  be  ber^  u)ad)n  ^03  niemanet  l)erau^  faU  uti  fp  pnnen  wW  0f0en 
uno  0fniad)t  ^3  mtr  nitt  l)inein  f!iirmen  nlfo  I13  liie  kned)t  oft  auf  ^'  nmd)t  un^  funf!  pm 
ta0  mtt  pnen  btnfin  0eret  l)aben  ^in^t  etlid)  ^meitier  pm  J^fper^  0ele0en  l)aben  tpif  kned)t 
bfrau^  I  btnftn  0ffd)rien  ^umum  umb  ain  ^d)wet)^et,  mumum  omb  ain  uerrdtter  un  fp 
mibfr  0fantmurt  mumum  umb  ain  prefer  kned)t,  uti  utl  anlire  fpotmon*  i)(ttt  man  liif 

30  nac^t  M0  0ffd)i$  auf  &3  lod)  0erid)t  unnli  inn  ber  nad)t  uafl  aU  Ijalb  f!un^  atn  fd)uf$  bin^tn 
0ftl)Oii,  auf  M0  fp  pnnen  nit  megenn  bauicn  nod)  arbeiten,  if!  tie  abennt  |llar02af  Ca- 
ftmir  0fn  ^runi^fn  3U  I)er^o0  tl^ilbalm  kdmen* 

^m  ^onta0  22  ta^  i^at^  tfl  i)ertio0  tDill^alm  vo  (&runi0e  mit  feiufn  rapfin^e  0fni55. 
CfUn0  auf  le  pun^0  ta0  ^eritte  l)at  man  He  gan^en  ta0  tiaf)  l)inein  tn  ikfper^  0efd)offen 

35  oti  mtt  polern  ^m  pfr0  mit  f)ainin  un  feiirin  ku0el  0eu)O2fen,  l)<>tt  nit  0rojTen  fc^^en 
tl)on  ^ann  ^if  femren  ku0el  t^abenn  fp  nit  mit  uialTer  0elefd)t  alo  inann  fid)  oermeffen 
bfttf,  ^onbfr  fp  i)aben0  mol  kent  uii  mit  mpfl  ^etdmpt.  Pan  tfoctor  t)oUanDit  etuian 
gfr^o0fn  wn  ttlirttenber^o  Can^ler  l)at  pm  fanbt  fcld)er  ku0el  uil  felbo  0emacl)tt,  olfo 
baben  mir  ^en  ^fper^  mit  mirttenber0ifd)en  ppd)fen  maiflern  0efd)i^  ku0el  unnli  femr^eii^ 

4obefd)offn  nn  l)infin  ^fmorfen.  I)att  man  ^en  ta0  nit  utl  mtt  ^rofem  0efd)i^  miner  b^rau^ 
0efd)o|ren  Mn  md  l)at  pnen  tiie  2  ta0  tiie  flrepd)  meer  uafl  aU  ^enomen  ^3  fp  nit  mol  mfr 
babfn  m60ii  fcl)ie|fen.  aUain  mit  l)adien  l)abe  unfer  knecl)t  ^ie  4  tan  aud)  uafl  mit  \i)afken 
3U  in  an  pfr0  uti  in  irn  ^rabfn  aulferbalb  ttet  mawt  am  per0  0efd)olfe,  baben  alfo  oft 
mit  l)adien  ^ufamen  ^efd^olfen  ais  ob  fp  3u  3il  ^mediten  ifl  oft  ainer  auf  papuen  fepttfn 

4')nioer  0ele0en  uii  erfd)ofit  ujor^en,  ^en  abent  l)aben  l^ie  unfern  fp  0an^  aufi  prm  0rabf 
Ofrtribfn,  id  man  l)at  tn  unferm  fel^t  alme^  aine  ^er  ein  ta0  mit  ben  l)adien  l)at  0efd)offn 
ain  ^aiben  0ulden  0eben  €0  l)at  ftd)  aucl)  ain  ^ur^er  uon  Grunni^en  tfet  vot  etwan  oil 

**  gfpB  u.  p.]  '^cin^  t)on  pour  le  venf?        ^^  Untcr  =  ^lipcr^  cbcr  2Sci^cnkrg. 
«»  au0]  al0  i.      «  (iJrbningcn.      ^4  ©giingen.      "  mpfl  0ftdmpt]  Wi^  gcbSmpft. 


576    ADDENDA  AD  VOL.  V.  des  scHWiEB.  pchdts  hcebzuo  ih  wietenbebg.  1SI9. 

tofnt  ain  oo0t  tns  borf  ^m  flegrn  ,^fper0  t(i  0err^t ,  mti  oon  feen  S^fpn^  gefanftn 
onfe  au|f  mtberfUlung  au^  gelaffen  volt  ftettf,  ifl  mtt  ainem  brtef  oOer  pa^ort  au^  on- 
ferm  felbt,  ^en  n  offenlid)  an  ainer  kluppen  getragen  l^att  fur  Wi  ^fperi  komrn  ft4^ 
311  ftetten  nad)  fetnem  0eliib,  ^t  j)n  ain  |  3mei)^r  au^  "bi  ^fperg  mit  ainr  li^iken  rr- 
fd^olfe*  bat  man  911  alfo  iott  binein  yo^i  on  9^0  ktrd)lin  im  ^tattlin  feo  §ano  ^rn^arto  ^ 
00  %e9f(^<|)  bftu^frau}  tigt  oergrabr.  ifl  ien  andern  omb  pn  lapd  0emrft,  b^b^  ^^  J&mrp- 
^  oormaintt  3U  ^raffr  ^at  ttn  abrnt  )'  bttn^pind  §ans  limbart  00  rrpfd^ad)  ain  tungm 
Ilr9f(^d)rr  pnns  fel^  3U  l)rr:  ^c:0rn  00  fruntfprra  0rfd)idit  mit  ainr  prirf  ftd)  oii  fer 

$.50.  prr0  mit  ConOirio  auf  3(1  grbr.  Jlm  ^ontaa  23  map  bat  man  ir  gan^ii  ta^  grmrt- 

ti0lid)  in  ilfperi  Ourd)  die  bemfer  pm  ^tdttlin  bil^  an  ^3  fd^lo^  0efd)olfen,  abrr  f9  bnbr  mrntg  10 
mit  grolfr  0rfd)i^  b^rau^  grfd^ojTrnf  otttin  mitt  f^atki  P9(^frn  bat  b^  <3c2g  00  frtintfpfrg 
mttt  rtlid)  annirrn  bttiopt  Irtitrn  mit  |§ans  pmbarttrn  obrn  am  «^fprrg  auf  frin  grflr- 
rig  fd)rribrn  b^nit  omb  Or  mittag  grfprrd)  grbaltm  bott  man  fur  oti  fur  grfd)o|rrn  on^ 
feir  ludir  fo  mr^t  grmad)t  an  brr  mamr  grmat^t  ^as  pr^  rro.  knrd)t  bettrn  nrbrn  atnnan- 
feer  mcd)tr  binein  laufm ,  wo  bir  grabr  ^nnen  oit  aufTen  oit  bie  bctl^r  nit  oorbinlirrt  i^ 
^rtte,  J&in^t  in  b^e^  tagr  oil  knrd)t  grorlaubt  mor^r,  on)  rtlid)  gut  krirgolrtit  mi^rr 
^in  onnb  miorr  oom  boiDft  ^on  OfUrrricb  angrnomm. 

§.hi,  ^m  <Crid)tag  24  /fia^.  bat  man  nad)  Or  grfpred)  aufb^m  311  fd)irflm,  onti  f9  bobr 
fid)  9m  ^d)lo^  rrgrbrn  mcttm,  ta}  man  f9  mit  Ir^b  on  ^rm  a^grn  gut  la^  ab^irbii,  ^uf 
fold)0  if)  b^i^2  ^^^0  ^o  fruntfprrg  binrin  gm  Cfling  gerittm ,  mit  Or  l^rr^gm  oon  ^ 
Jhi^rn  on  tirn  punlio  i^mn,  ^o  alba  orrfdlrt  finbt  grnirfl,  ficl)  ontrr  rr^t  ob  rr  br  ^fprrg 
alfo  fol  annrmrn,  Oan  men  rr  auf  mo:grn  mitmod)  nit  komr*  fott  man  auf  pa^fern  frpt- 
tm  n)iOrr  311  famr  fd)ir|rm,  if)  i^rr:  ^c}g  00  /runtfprrg  nad)  oormittigung  irr  punOo 

f..'>it.  b^n,  ^m  ^brntt  miOrr  ^ns  lcgrr  t)inau^  grrittm,  oti  311  morgmo  am  25  tag  mai^,  ^at 
rr  f9  9m  ^^iof^  aifo  angmomr,  bao  f9  att  Corl  on  onr^rl  fottrn  ab^irbrn  fid)rr  mit  25 
tr^b  ono  ^rglid)  frin  aignr  b^b,  ^oUrn  t)un^rrt  50  man  om  ,^fprrg  frin  grmr^,  bot  man 
j^rr:  pirpolt  00  i^tain  gawptman  9ns  ^d)lo^  grfr^t  |  mtt  rtlid)  knrd)trn,  ^tfo  i^  Orr 
<3lfprrg  mit  fambt  Orm  gan^en  mirtmbergifcbrn  lantft  00  i)Od)lcblid)rn.  ^d)mtkbifd)r  punnbt 

$.59.  aud)  grmunnrn  on  rrobrrtt,  ^fl  Ms  gan^  t)C2  auf  rr.  taufmt  fu^knn^t  on^  iitj  taufrnt 
I^Qfign  gefd)c^t  mor^m  mtt  t)unlirrt  on  rtlid)e  ^tratiiottm*  ^oUrn  9m  gan^rn  mirt-  3o 
trnbrrgifd)r  krirg  auf  Ors  pun^te  fr^ttm  mit  fambt  ^r  ^(^n^pamrn  pr9  200  man  omb 
komm  fein,  ^rin^t  mol  fo  oil  9m  frllit  grrid)t  roor^rnn'  tDir  Cla^  l^r^Om^idvrr  al3 
obrifUr  frlbt  prouo^  mot  ma^l^.  fyabi  fid)  mol  fo  oil  9m  ititf  ain  :antirr  M  on)  nocb 
oit  mrr  lam  grfd)lagr,  Wxt  fid)  abrr  bpfrr  tUirttrnbrrgifd)  krirg  anfmdvtig  3ittragm 
bat  ott  ttvM^fen  if! ,  ^ls  oon  mrgrn  m  Br9d)f)at  BrutUngm  on)  an^rrr  orfod)  bolbm,  3:> 
ifl  3u  Dlm  (ldrli(^  gr^rudit  mor^m ,  mir  fx^  attr  btng  orrlaufm  \)abtn. 

f.GO.  tDir  oil  aud)  ^ro  krirgsuoldi  3U  Do^  oit  3u  fu^,  oom  gau^  00  ^flrrrrid),  00  i^aufi 
00  paprn.  00  Prrlatm*  oon  tirr  Bittrrfd^aft  on^  00  ^rglic^rr  Br9d)ftat.  oti  attr  ^tdnOrn 
l^nirrlid)  on^  famptlid)  mitfambt  ^e  grfd)i|5  9n  ^ofrm  tDirttmbr2g!fd)rn  krirg  grbattm 
fonM  morbm,  on)  toaft  kof)  ^ar  auf  ifl  gangrn,  mirt  tn  kur^  grofmbart  mrr^m*  w 

§.Gi.  t)n)  mir  mol  nir^lan^  Bcmifd)rr  ka^frr  /fiarimilian  \)od!^  l$blid)rr  grOrd)tnuo  mit 
bobrm  flr9|)  fid)  grubt  bat,  ^r  Bittrrlicbrn  or^rn  ^ant  ^rorgm  311  rri)rbrn.  Jn  mrtd)( 
rr  aucl)  ontrr  'Oi  rottrn  J^  i)at  mcttr  brgrabr  mrrbr.  ^o  f^ntit  Ood)  ^ouil  rittrrlid)rr 
man  pr9  frinrr  /Rairflat  trbrn*  oon  €rutf(^rr  nation  ^m  frlbt  onttrr  Or  rottm  •}•  ono 
oafl  in  ujr^lFii  frlM ,  n^r  grfrl)rn  morbm,  ato  in  bifrm  tDirttrnbrrgifd)rnn  krirg*  ©ot  *> 
mct  ob  b9^  lan^t  lrid)tticl)  00  brm  punbt  rrobrrtt  ifl,  Pas  ts  moi  onfe  lang  brbaltm 
onO  rrgirrt  mrr^r  ^mrn. 


*  Ibamm,  jwifc^cu  ^tfpetii  iiub  ©iffmvjen.      grfrtj  i.       **  sic,      ^  9rglid)frnn  /. 


EHBNDANDA  IN  V0L7MTNIBV8  I.  II.  III.  T.  577 


EMENDANDA. 

VOL.  I. 

Pag,  13*.  ver».  l.  corHge:  f\x-'\x\^tx 
„      „        „    11.       „         Syncoeriter  (pro  SineaBriter) 
„     19*.     „    13.      „         1535.  {pro  1530.) 
„     37*.    „    12.      „         /rbjif  {pro  ftWxi) 
ft     ^-       9»     "^*  (^^  oo/.  II.  p.  487.) :  Pythagt)rei  Crotum  per  conpendium  icripnae 

nunc  persuasum  est, 
„  178.       „    12.  ff<fnoto/ion»  eorrt^e:  innamerabilis  multitudo.  (pro  inniunerabiles.) 
„   222.       „    10.  „  „         Espanoia, 

„  237.  ad  V,  6»  excidit  adnotatio:  Fi^r^.  Acn.  II.  93.  ,f£t  cassum   insontis  mecom 

indignabor  amicr*. 
„  242.     „    17.  adiciatur      „  Huttenum  XVII  mensibus  ante  apud  Franciscnm 

I.  regcm    Moguntini    legati    munere    functam 

fuisse  (vol.  V.  p.  507.  cf.  vol.  I.  p.  102. 164.)  me- 

morandum  est. 
„   263.  V,  37.  (».  5.  adnotationis)  corrige:  26.  lul.  (pro  25.  lul.] 
„   307.  „  11.  corrige:  31.  Oct.  1519.  {pro  post  d.  16.  oct.  a.  1519.) 
„   308.  adv,  20,  ,,         Vtj  =^  Quintini,  i.  e.  31.  Oct.  beidemann. 
„  343.  V,  23.        „         1.  ivN.  1520.  {pro  inevnte  m.  maio  a.  1520.)  et  adnota:  Ita- 

que   haec    cpistula  locum  habcre  debebat  qoi 

nunc  est  num.  CLXVIIII.  p.  354.  Ceterum  ipse 

Stromeri  sermo  ineunte  m.  Maio  a.  1520.  ha- 

bitus  esse  videtur. 
„   423.  „  23.  {v,  1.  adnotationis)  corrige:  [t)OU  $t,  Rr.  3)iofcr.]  pro  [t).  3.  3.  aJiofcr.] 
„   424.  „  29.  corrige:  animum  {pro  auimam) 

„     „     „  uU,  adde  post  init:  De  corona  vide  Bzovium  Annalium  tom.  XIX.  p.  342. 
„  438.  ad  V,  15.  adnota:  cf.  vol.  II.  p.  4.  v.  5.  sqq.  et  Udelonis  Cymbri  epist.  vol. 

III.  p.  460.  sqq. 

voL.  n. 

„  78.  V,  38.  {v,  2.  inferioris  adnot,)  corrige:  d.  12.  (pro  d.  14.  |  Decembris) 

„  174.  „  47.  (v,  1.  adnotationis)  corrige:  1521.  (pro  1531.) 

„  499.  „  ult,  corrige:  1515.  (pro  1516.) 

„  505.  „  10.        „         1520.  (pro  150.) 

voL.  m. 


»» 


72.  i.  f.  deienda  cst  falsa  ad  v,  153,  adnotatio,     Hic   Petrus  Axungia  (Schmeer 

8.  Schmier?)  Fuldse,  Publius  autem  Vigilantio^ 
Axungia  Francofurti  ad  Viadrum  tum  degebat 
vitam.  cf.  superiores  versus  29.  sq. 

IIVTTRNI  OpP.  VOL.  III.  37 


578  EMRBIDANDA  IH  V0LYKIHIBT8  III.  Y. 

Pag.  369.  in  marg,  ad  t».  493,  corrige:  Franci.  {pro  Franc.) 
„     404.  in  rubrica  paginw  corrige:  ih  (pro  it) 

VOL.  V. 


9f 
»» 

»» 
»» 
»» 
»» 
»» 
»» 


»» 


5.  V,    5.  adnotationis  corrige:  15  videatur /T. 

41.  „  17.  corrige:  comiiiinutus  [pro  communitus) 

78.  ,f  11.  adnot,  adde  pott  v.  Gallinarius:  parochus  Brisaccnais  {Rokrich^  Getch, 

d.  Refonn,  im  Elsass  I.  p.  85.). 
80.  ,,    1.  adnot,  corrige  16  (pro  13.) 
82.  „    1.     „  „        18.  sq.  (pro  20) 

109.  „    5.    „  „        ac  (pro  ad) 

111.  „    1.     „  .         „        16  (jtro  11) 
122. ,,  ult,    „  „       Aut  non  (pro  Aut) 

258.  ,,  42.  (v,  4,  adnotationis)  post  v,  ^duxY^  adde:  Videtur  llcrmanuns  I.  Thu- 

ringioc  landgravius.    cf.  Bottigrr  Gcsch.  Sach- 
sens.  I.  164.  sq.  seidkmanm. 
330.  ,  0.  corrige:  l^od^jbniimptfn 


LVMINIBV3  111.  V. 


.•i»w'i.  ipro  Fraiic.) 


} 


DO  NOT  REMOVE 

OR 
MUTILATE  CARD